A.TOKARZ: MOTYWACJA SAMOISTNA I SAMO UKIERUNKOWANIE
- KONCEPCJA DECIEGO I RYANA

(kochani, kochane…..ten tekst naprawdę cuchnie kupą :D mam szczerą nadzieję, że to opracowanie jest bardziej zrozumiałe niż oryginał, jeśli nie - ja też leżę na najbliższym kole :P )

Teoria Deciego i Ryana jest koncepcją osobowościowo-motywacyjną. Składa się z trzech wzajemnie powiązanych koncepcji, tzw. mini teorii.

1. Koncepcja integracji organicystycznej

Zrodziła się, ponieważ teorie mówiące o utrzymywani homeostazy, hedonizmie i konieczności redukowania popędów okazały się niewystarczające do objaśniania bardziej złożonych form aktywności ludzkiej.

Odniesienie do pojęcia kompetencji wg White'a:

• Kompetencja - nabywa poprzez uczenie się wchodzenia w skuteczne i efektywne interakcje z otoczeniem

• z jej nabywaniem wiążą się takie zjawiska jak: eksploracja wzrokowa, chwytanie i pełzanie, raczkowanie, uwaga i percepcja, język i myślenie, eksploracja nowych terenów i obiektów, manipulowanie obiektami z otoczenia, wytwarzanie skutecznych zmian w otoczeniu - wszystko to nie wynika z niezaspokojenia biologicznych potrzeb!

• zachowania kompetencyjne motywowane są przez poczucie skuteczności, satysfakcji, potrzebę mistrzostwa i osiągnięć

• właściwość każdego organizmu, konieczna do adaptacji biologicznej, społecznej, cywilizacyjnej

• rozwija autonomię od warunków aktualnych i powoduje poszukiwanie warunków optymalnych

• jest mechanizmem samonapędzającym się - osiągnięcia i sukcesy wzmagają głód rozwoju

Mechanistyczne teorie motywacji - organizm ludzki jest pasywny, do działania pchają go popędy fizjologiczne i stymulacja środowiskowa

Organicystyczne teorie motywacji - organizm jest aktywny, aktywizuje zachowania wedle własnej woli i intencji. Posiada samoistne (instrinsic) potrzeby i fizjologiczne popędy, które dostarczają energii do działania na otoczenie i zarządzanie własnymi potrzebami i emocjami. Nie istnieje prosty wzorzec reakcyjny na bodźce środowiskowe - są one jedynie propozycjami lub możliwościami, które mogą zostać wykorzystane do zaspokojenia potrzeb organizmu.
zasada koherencji - istnieje pewna jedność oddziaływania na struktury zewnętrzne (środowisko) oraz aktywnością struktur wewnętrznych; centrum tej jedności jest `self' (-> samo ukierunkowanie)

Podstawowe potrzeby psychologiczne wg Deciego i Ryana:

• samoukierunkowanie (self-determination)

• dążenie do zawładnięcia siłami działającymi w otoczeniu oraz siłami własnych popędów i emocji oraz zintegrowania tych sił w jednolita strukturę podmiotową

• proces trudny, podatny na uszkodzenia i zakłócenia wynikające z konfliktu sił

• kompetencja

• rozumiana jak u White'a

• związki interpersonalne

Rozwój w pojęciu organicystycznym:

• jest różnicowaniem i integrowaniem struktur celem uzyskania większej giętkości lub zwartości

• źródłem energii rozwojowej i integracyjnej jest motywacja samoistna

• ALE samoistnie stymulowane są wyłącznie zmiany znaczące rozwojowo!

Motywacja samoistna

• Opiera się na wrodzonych potrzebach kompetencji i samo ukierunkowania

• Dostarcza energii dla procesów psychicznych i zachować, których celem jest doświadczenie skuteczności w działaniu i autonomii

• Może wchodzić w interakcję z popędami, wzmacniać je, osłabiać, modyfikować sposób zaspokojenia podstawowych potrzeb

• Pod jej wpływem działa ciągły proces poszukiwania i podejmowania wyzwań stanowiących wyzwanie dla naszej twórczości, lecz znajdujących się w naszym zasięgu

• Osoby motywowane samoistnie doznają zaciekawienia, radości, mają poczucie własnych kompetencji i kierowania samym sobą, mogą wchodzić w stan flow (swobody, pochłonięcia całkowicie przez obiekt lub czynność)

2. Teoria oceny poznawczej

Teoria ta omawia charakterystykę warunków, w jakich przebiega działanie motywowane samoistnie, zwłaszcza jeśli w grę wchodzi obecność kontroli lub nagrody bądź ich brak. Określa znaczenie psychologiczne procesu motywacyjnego dla jednostki (poziom spostrzeganego własnego sprawstwa działania oraz własnej kompetencji. Sformułowano 4 twierdzenia

1. Odwołanie do potrzeby kierowania sobą

„Wydarzenia zewnętrzne, związane z zapoczątkowaniem lub regulacją zachowania, wpływają na motywację samoistną danej osoby w takim stopniu, w jakim wpływają na postrzeganie przez nią własnej sprawczości zachowania.”
(Jeśli uważamy, że przyczyna naszego działania była zewnętrzna, motywacja samoistna spada. Jeśli przyczyna była wewnętrzna - mot. sam. wzrasta.)

2. Odwołanie do potrzeby bycia kompetentnym i panowania nad sytuacją problematyczną

„Wydarzenie zewnętrzne wpływają na motywację samoistną do aktywności wzbudzanej przez optymalne trudności na tyle, na ile wpływają na spostrzegany przez daną osobę poziom własnej kompetencji.”
(Jeśli otrzymamy informację zwrotną o pomyślnym rozwiązaniu problemu, poczucie kompetencji, a co za tym idzie - także motywacja samoistna - rosną. Jeśli informacja zwrotna jest negatywna - maleją.)

3. Klasyfikacja i znaczenie funkcjonalne wydarzeń inicjujących i regulujących działania

Informacyjne

Dostarczają informacji zwrotnej o skuteczności działania w sytuacji wyboru. Ułatwiają postrzeganie sprawstwa wewnętrznego oraz kompetencji, wzmacniają mot. sam.

Kontrolujące

Wiążą się z presją na zachowanie się, myślenie bądź czucie w określony sposób. Sprawstwo postrzegane jest zewnętrznie, motywacja samoistna spada, pojawia się uległość wobec nakazu bądź opór.

Amotywujące

Działanie danej osoby będzie przypuszczalnie nieskuteczne, nie podoła ona wymogom sytuacji. Spostrzegany jest brak własnej kompetencji, motywacja samoistna spada do zera, pojawia się poczucie bezradności.

Badano istotne dla koncepcji oceny poznawczej zależności pomiędzy strukturą i efektami nagrody a skutkami działania. Wyróżniono eksperymentalnie poniższe typy sytuacji:

1. Nagroda za udział w eksperymencie - przyznawana wszystkim uczestnikom; nie jest skutkiem ubocznym zachowania, działa na podobnej zasadzie jak stała pensja
   Nie wpływa na motywację samoistną, ponieważ brak powiązania z zadaniami powoduje, ze nie jest postrzegana jak czynnik kontrolujący zachowanie.

2. Nagroda za aktualnie wykonane zadanie
   Obniża motywację samoistną, jeśli nie występuje łącznie z wyjaśniającą informacją zwrotną. Podanie takiej informacji powoduje zniwelowanie negatywnego wpływu nagrody na poziom motywacji.
   Ten typ nagradzania ma wyraźniejszy charakter instrumentalny, silniejszą moc kontrolującą, ale dostarcza pewnej informacji zwrotnej o poziomie kompetencji.

3. Nagroda za wykonanie zadania na określonym poziomie - np. szybko i dokładnie
   Ma silne własności kontrolujące, ale jednocześnie dostarcza informacji zwrotnej, zwykle pozytywnej, o kompetencjach. Wpływ na motywację samoistną jest podobny jak w wypadku osób, które otrzymywały informację zwrotną o wykonaniu zadania.

4. Nagroda dla najlepszych - przyznawana konkretnej liczbie/odsetkowi uczestników o najwyższym wyniku
   Ma silne właściwości kontrolujące, jednak wysokość nagrody jest czynnikiem hamującym obniżanie motywacji samoistnej.

Wniosek z badań: motywacji samoistnej najbardziej sprzyja sytuacja, kiedy nagroda ma właściwości informacyjne, natomiast najmniej - gdy dominuje kontrola. System powyższy można zaimplementować w warunkach szkolnych.

3. Teoria orientacji kauzalnej

Orientacja kauzalna - „względnie trwały aspekt człowieka, który odnosi się do źródeł inicjacji i regulacji zachowania i tą drogą do samo ukierunkowania zachowania”; specyficzna dyspozycja motywacyjna, skłonność do spostrzegania wydarzeń w określony sposób i realizowania zadań w określonym trybie

Teoria ta opisuje 3 duże klasy zachowań i odpowiadających im motywacji. Umożliwiają one umiejscowienie przyczynowości działania oraz informują o poziomie kompetencji działania danej osoby.

Zachowania determinowane przez samoukierunkowanie

• Zachowania determinowane przez „self”

• Regulowane ciągłymi wyborami, opierającymi się na uświadomionych potrzebach i zintegrowanych celach

• Zachodzą przy wykorzystaniu wszelkich informacji i antycypowaniu możliwości osiągnięcia celu/zaspokojenia potrzeb

• Dzielą się na motywowane samoistnie oraz instrumentalnie (te ostatnie powstają poprzez nabywanie postaw, przekonań oraz stopniowego przekształcania ich do własnych wartości i włączenia w strukturę `self', tzw. proces internalizacji)

Zachowania determinowane przez kontrolę:

• Inicjowane i regulowane zewnętrznie

• Nie mają związku z wyborami, ale są uzależnione od okoliczności związanych z różnego rodzaju nagrodami oraz stanem wewnętrznym osoby

• Intencja działania regulowana jest rozmaitymi zestawami wymagań

• Zachowania przybierają postać uległości lub oporu wobec otoczenia i samego siebie

• Uczucie presji, przymusu, usztywnienia

• Występuje konflikt między kontrolowanym a kontrolerem

Zachowania amotywowane:

• Inicjowane i kontrolowane przez czynniki poza zasięgiem możliwego wpływu

• Nieintencjonalne

• Poczucie niezdolności do kierowania własnym zachowaniem

Ogólna Skala Orientacji Kauzalnej
Mierzy orientację w zakresie sprawstwa na trzech wymiarach: autonomiczna, kontrolująca, motywacyjna. Każda z tych orientacji osiąga zawsze pewien poziom, mierzone są rozłącznie, zwykle żadna nie osiąga poziomu zerowego.

Orientacja na autonomię (self-determined):
duże poczucie wyboru i możliwości regulacji własnego zachowania; wybór spontaniczny lub rozważny, ale zawsze rzeczywisty; działanie jest zwykle efektywne; otoczenie jest wykorzystywane jako niosące wartość informacyjną, umożliwiające nadanie sensowności swoim celom i jak najlepsze zaspokojenie potrzeb; występuje typ funkcjonowania poznawczego nazywany „akomodacją w sytuacji wolnego wyboru”; związana z twórczością i giętkością w sytuacjach problemowych

Orientacja na kontrolę (self-controled):
organizowanie zachowań przez wzgląd na kontrolę w otoczeniu lub wewnętrzną; wyszukiwanie i interpretowanie zdarzeń jako kontrolujących; motywatorem do działania jest presja, nadzór, termin, zobowiązanie; silnie modyfikacyjny wpływ nagród na zachowanie; skutkuje ustępliwością lub nieposłuszeństwem, zawsze pojawia się konflikt (tłumiony nieświadomie poprzez zaprzeczenie `self') między kontrolowanym a kontrolerem, niezależnie od ich umiejscowienia; związana ze sztywnością umysłową w sytuacjach problematycznych

Orientacja motywacyjna, pozaosobowa (impersonal):
doświadczanie własnych zachowań jako pozostających poza intencjonalną kontrolą; poczucie niemożności osiągnięcia pożądanego wyniku; postrzeganie siebie jako niekompetentnych, niezdolnych do opanowania sytuacji; zachowanie inicjowane przez siły zewnętrzne; często związane z depresją i lękiem przed nowymi sytuacjami

Podsumowując:
podstawowym regulatorem działania jest zawsze podmiot, jego wybór i intencjonalność - jest to strategia poszukiwania optymalnej jedności pomiędzy własnymi potrzebami a potencjalnymi problemami środowiskowymi.

1

---