Wstęp do prawoznawstwa SSP Semestr I
Wykład I 29.09.2011
Egzamin w pierwszym terminie w formie testu.
60 zamkniętych pytań (4 alternatywy pozytywnie sformułowane, jednokrotny wybór)
= wstęp do prawoznawstwa testy egzaminacyjne (wydane w roku ubiegłym)
Egzamin w drugim terminie możliwość wyboru pomiędzy testem, a egzaminem ustnym.
Podręczniki - Wprowadzenie do nauk prawnych / Leksykon tematyczny Bator, Kozak…
Konsultacje - Poniedziałek 12-13; Czwartek 10-11; 304A
Ogólne wprowadzenie do nauk prawnych
Ogólne wprowadzenie do nauk prawnych nie jest związane z analizą aktów prawnych. W tym wypadku wstęp do prawoznawstwa należy do grupy niedogmatycznych przedmiotów. Ma on funkcję refleksji nad samym prawem, oraz ogólny, pojęciowy, techniczny charakter. Będziemy poruszać na wykładach zespół pojęć oraz analitycznie rozważać (w formie refleksji) nad językiem prawnym i prawniczym.
Nauka naukowości.
Interesować nas będzie zasób pojęć prawnych, nauka prawa. W prawoznawstwie chodzi o wiedze o charakterze instrumentalnym.
Jakie są kryteria naukowości? I jak na ich tle wygląda prawoznawstwo?
Nauka jest niedefiniowalnym pojęciem. Dlatego definiowane następuje poprzez wskazywanie kontekstu, funkcji jaką ma ona pełnić. Samą funkcją nie jest relacja, lecz jej skutek. Wracając do pojęcia nauki, jest to typ działalności, który spełnia określone funkcje.
Pragmatyczne a apragmatyczne ujmowanie nauki.
Kiedy nauka jest postrzegana pragmatycznie? Czy praktyczny jest właściwym terminem? Pragmatyczny czyli inaczej dziejący się w czasie. Te czynności (nauka) są aktem dziejącym się w czasoprzestrzeni, a więc uprawianie nauki w sposób pragmatyczny jest ciągiem pragmatycznym czynności dziejących się w czasie, funkcjonalnie powiązanych, nastawionych na osiągnięcie określonego skutku. Analizując naukę w sposób apragmatyczny posługujemy się rezultatem działania. Są to gotowe systemowe teorie, które definiują sądy o rzeczywistości, czyli sam rezultat prowadzonych badań. Jest to zbiór sądów o określonej rzeczywistości, którym przypisujemy wartość logiczną.
Prawo istnieje jako akty normatywne w formie ustaw (są namacalne), lecz również jako czynności (przed sądem, prawo w sensie tworzenie, uchwała parlamentu) (jest to pragmatyczny sposób postrzegania prawa).
Trzy podstawowe funkcje nauki
Funkcja poznawcza nauki - nauka jest to proces albo zbiór sądów o samej rzeczywistości. Funkcja poznawcza realizuje się poprzez opis rzeczywistości, pojedyncze zdania wyrażające sądy (prawdziwe lub fałszywe) o pewnych faktach.
Prawa naukowe - jeśli zgromadzę informację o kilkuset osobnikach mogę sformułować prawo naukowe. Rodzajem uogólnienia sądów pojedynczych jest funkcja generalizacji. Określeni ludzie w określonych sytuacjach reagują w dany sposób (popyt, podaż). Takie prawa naukowe to nie prawo w sensie ścisłym (możliwość wyjątków, odstępstw od reguły) wyrażają one tylko prawidłowości (statystyka). Jednakże nauki takie jak matematyka mogą formułować prawa w sensie ścisłym. Kiedy A to ZAWSZE nastąpi B. Obok poznania faktów istnieje możliwość wyjaśnienia tych faktów. Ilekroć w przyszłości wystąpi określony faktor, będziemy mogli, stosując prawo naukowe, wyjaśnić przyczyny tego zjawiska. Funkcja poznawcza uzasadnia fakty i cechy.
Funkcja praktyczna - formułowanie dyrektyw postępowania w oparciu o podstawową uzyskaną wiedzę.
Przekształcanie sądów na dyrektywy postępowania.
Jeśli prawo fizyki mówi o zależności pomiędzy dwoma faktami, to łatwo można sformułować dyrektywę postępowania. Nauka jest formą dyrektywy z okresem warunkowym - jeśli chcesz osiągnąć rezultat to zachowaj się w dany sposób.
Funkcja prognostyczna - umiejętność przewidywania zdarzeń. Odwrócenie poznawania. Prognozowanie to próba poznawania tego czego nie ma. W sensie metaforycznym próba poznania przyszłości, nie o charakterze logicznym, lecz wniosków z przeszłości. (jeśli następowały w przeszłości ochłodzenia, to dzisiaj, jutro wystąpi kolejne). Jeśli prawdziwy jest sąd opisowy, to również jest on w stanie przewidywać, o ile pojawi się określone fakty. Jednakże jeśli prawo istnieje w sensie ścisłym, to i prognoza będzie ścisła (w tym wypadku jest to tylko prawdopodobieństwo).
Zróżnicowanie na nauki przyrodnicze i nauki humanistyczne (empiryzm i interpretacja).
Trzy osie podziału nauki - przedmiot badań w naukach przyrodniczych jest inny niż w humanistycznych. Są to obiekty niezależne od człowieka, człowiek jest podmiotem badań ale nie ma na nie wpływu (fizyka).
Prawidłowości fizyczne dzieją się niezależnie od niego (człowieka). Nie ma możliwości wpływu na wynik i na nie same. Nauka ta tylko wyjaśnia, ale nie ingeruje.
W naukach humanistycznych jest odwrotnie. Humanista może być twórcą przedmiotu, ale później staje się badaczem tego samego obiektu. Jeśli badacze badaj wytwory człowieka, badają teksty, to poddają je badaniu <czyż to nie logiczne> :) Te nauki wykreowują swój przedmiot. Nie ma tu oddzielenia podmiotu poznania od przedmiotu poznania. Nawet jeśli zmieni się człowiek (twórca) to i tak krytyk literacki będzie mógł ingerować w tekst (podczas jego interpretacji). A zatem w naukach przyrodniczych nie ma granicy pomiędzy podmiotem a przedmiotem poznania. Nauki humanistyczne jednakże współkreują przedmiot.
Drugim czynnikiem jest funkcja wyjaśniająca naukę (sposoby). Prawo ciążenia w fizyce jest właśnie wyjaśnieniem. W humanistyce to wyjaśnianie jest interpretacją, wykładnią w prawie (wytworem człowieka nastawionego na interpretacje). Odbiorca ma przeczytać i nadać znaczenia. Są to wytwory kulturowe, symboliczne, nastawione na komunikację.
Problem praw naukowych
Nauki przyrodnicze były wzorcem, to do nich porównywano nauki humanistyczne. Nauki humanistyczne próbowały aspirować do formułowania praw naukowych. Co byłoby jednakże odpowiednikiem praw naukowych w naukach humanistycznych? Quasi prawem może by założenie o racjonalności człowieka. Można badać zachowania ludzkie, ale tylko przy założeniu, że człowiek jest racjonalny, a więc celowy i posługujący się wiedzą. Jest to podstawa do powstania uniwersalnego prawa. Jeśli prawodawca formułuje formy odnośnie gospodarki, nie może ustanawiać takich podatków, które są sprzeczne z gospodarką (podatki pożerające zysk). Odbiera w ten sposób możliwość osiągania zysku. A więc ustawodawca jest nieracjonalny, bo nie zna praw ekonomii. Takie założenia racjonalności leżą również u podstaw krytyki literackiej. Przy analizie dzieła analizujemy autora (jego sympatie, antypatie), a dopiero potem analizujemy dzieło.
Czym więc jest prawoznawstwo.
Jest ono nauką w głównym wydaniu? Quasi przyrodniczą czy humanistyczną? Jaki jest jej charakter? Na jakim modelu będzie ona oparta? Jeśli prawo jest pewnym językiem, zbiorem wypowiedzi skierowanym do adresatów, to prawo jest medium komunikowania się, a więc nauką humanistyczną, interpretacyjną. Czy jednak jedynie humanistyczną? W krajach anglosaskich prawo to zachowania osób, bądź prognozy zachowań osób związanych z prawem. Na pytania z ontologii prawnej, czym jest prawo, pada odpowiedź - zachowania ludzi - a więc zdarzenia o charakterze empirycznym - a więc wszystkim tym, co zrobią urzędnicy rozstrzygający spory. Samym prawem jest rozstrzygnięcie. Prawnik badacz będzie opisywał fakty, rejestrował spory sądowe, tworzył zbiór orzeczeń i poprzez to rekonstruował prawo. Jeśli sędzia amerykański dostaje sprawę, rekonstruuje on orzeczenie na podstawie podobnych spraw z przeszłości. Rejestruje on zachowania sędziów (w formie archiwalnych zapisów), dochodzi do pragmatycznych źródeł, rekonstruuje linię orzeczniczą (również przeciwne sądy) i tak przygotowany argumentuje, że istnieje rodzaj praktyki, który powinien zostać zastosowany w tym przypadku. Jego badanie ma charakter empiryczny, oparty na źródłach pośrednich. W ramach kultury anglosaskiej gdzie źródłem prawa jest praktyka, przedmiotem są pewne fakty, uogólniane i tworzone w prawo a także samo przewidywanie jego zastosowania (przyszłego wyroku). W tak pojmowanej kulturze nauki prawne są podobne do przyrodniczych. W kontynentalnej kulturze prawnej prawo jest zbiorem wydarzeń wyrażonych w tekstach aktów prawnych, pochodzących od prawodawcy mającego kompetencje do ich wydawania (Konstytucja określa kto ma prawo ustawodawcze).
A więc prawo pochodzi od człowieka, grupy. Przedmiotem badania jest tekst w sensie apragmatycznym a metodą jego rozumienia jest jego interpretacja. Tak pojmowane prawo jest nauką humanistyczną.
Pytanie o charakter prawa do pochodna jego analizy. W kontynentalnej kulturze prawnej orzeczenia ubiegłe, z przeszłości, nie wiążą obecnego składu orzekającego. System polski nie jest systemem precedensowym. Jednakże sędzia musi argumentować odrzucenie przedstawionego wcześniej orzeczenia.
Podobnie w modelu anglosaskim. Akt prawny ustanowiony, nie jest prawem przez samo jego ustanowienie (inaczej niż w myśleniu kontynentalnym), nie ma on mocy, musi on przejść w praktykę, musi być praktycznie skuteczny.
Desuetudo to zarzut zestarzenia się aktu prawnego, który prowadzi do uznania jego nieobowiązywania.
KONIEC
Miłego weekendu życzy Gauczan
Ontologia lub metafizyka (por. metafizyka klasyczna) - podstawowy (obok epistemologii) dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.
Empiryzm (od stgr. ἐμπειρία empeiría - "doświadczenie") - doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim, bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.
(Desuetudo (z łac. odwyknienie, odzwyczajenie) - termin prawniczy oznaczający jedną z reguł derogacyjnych, według której długotrwałe niestosowanie lub nieprzestrzeganie w praktyce określonej normy prawnej, skutkuje utratą przez nią mocy obowiązującej.
D.A.Gałek All rights reserved