Integracja europejska i Prawo Wspólnotowe

Wykład IX 28.11.2007

Karta Praw Podstawowych

Historia

Jak na razie Polska, przynajmniej formalnie podtrzymuje swoje stanowisko dotyczące niewiązania się postanowieniami Karty Praw Podstawowych, więc warto byłoby spojrzeć na treść Karty Praw Podstawowych i na to, czego mogą dotyczyć wątpliwości, które są zgłaszane przez niektóre państwa (Polską i Wielką Brytanię). Karta Praw Podstawowych, która została uroczyście proklamowana 8 grudnia 2000 roku podczas spotkania poprzedzającego szczyt w Nicei, podczas którego przyjęto traktat nicejski - traktat zmieniający traktat unijny i traktaty założycielskie wspólnot. Karta była proklamacją 3 instytucji Wspólnot Europejskich: Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej.

Budowa

Sam dokument składa się z Preambuły i 54 artykułów, które zostały zawarte w 7 rozdziałach.

Preambuła

Preambuła Karty Praw Podstawowych jest taką stereotypową preambułą dokumentu z dziedziny praw człowieka, a więc mowa jest w niej o wartościach, które są istotne z punktu widzenia ochrony praw obywateli państw członkowskich, jest mowa także o aksjologicznych przesłankach funkcjonowania Unii Europejskiej. Karta Praw Podstawowych kończy się stwierdzeniem, iż Unia uznaje prawa, które zostały zawarte w tym dokumencie. Można zatem, na podstawie wykładni zawartych w preambule postanowień stwierdzić, że katalog praw, który przewidziany jest w Karcie nie jest jakimś katalogiem nowym, odbiegającym od innych dokumentów z dziedziny praw człowieka. Oczywiście, niektóre są bardziej dokładnie potraktowane prawa, takie które nie były uwzględniane w dokumentach międzynarodowych, ale generalnie jest to standardowy dokument z dziedziny praw człowieka.

6 rozdziałów Karty ma charakter merytoryczny. To są rozdziały, które odnoszą się do katalogu praw człowieka, natomiast Rozdział 7 to rozdział o charakterze formalnym. Są to przepisy, które dotyczą funkcjonowania Karty w środowisku unijnym.

Rozdział I - „Godność”

Rozdział ten dotyczy takich podstawowych praw jednostki, praw, które mieszczą się w katalogu praw klasycznych, czyli praw, określanych przede wszystkim jako prawa cywilne i polityczne. Prawa człowieka, bowiem dzielą się na prawa I generacji, czyli te prawa klasyczne. II generacja praw to prawa socjalne, gospodarcze, społeczne i kulturalne III generacja praw człowieka, to prawa określane mianem praw solidarnościowych, a więc takie jak: prawo do pokoju, prawo do rozwoju, prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości, prawo do komunikowania się, prawo do środowiska. Prawa te różnią się od praw I i II generacji, tym, że nie są prawami, które przysługują poszczególnym osobom, tylko są to prawa odnoszące się do zbiorowości (stąd nawet określenie „praw grupowych”). Karta Praw Podstawowych zawiera prawa I i II generacji. 1 prawem, które jest także w innych dokumentach eksponowane jest prawo, które dotyczy godności człowieka, i Karta Praw Podstawowych zawiera taką ogólną formułę iż godność człowieka jest nienaruszalna, należy ją szanować i chronić. Stwierdzenie to nawiązuje wyraźnie do postanowień zawartych na przykład w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku, gdzie też uznano tę przyrodzoną godność każdej jednostki ludzkiej. Uznano, że godność jest podstawą praw i wolności innego typu, a więc wszystko wywodzi się z przyrodzonej godności. Drugi artykuł, który dotyczy podstawowego prawa człowieka, to jest artykuł, który przewiduje prawo do życia. Prawo do życia zostało określone w 2 artykułach Karty. Jeden mówi ogólnie, iż każdy ma prawo do życia, a drugi artykuł przewiduje, że nikt nie może zostać skazany na karę śmierci, ani też nie może nastąpić jej wykonanie. Należy pamiętać, że gdy chodzi o wiele państw zarówno z kręgu europejskiego, jak też państw pozaeuropejskich, to kara śmierci została w tych państwach zniesiona. W niektórych państwach poprzedziło to moratorium na wykonywanie kary śmierci. Polska jest związana w tym zakresie postanowieniami protokołu do Konwencji Europejskiej o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i w Konwencji Europejskiej, było przewidziane najpierw ogólnie prawo do życia bez wskazania, w odniesieniu do jakich problemów to prawo się odnosi. Na przykład w początkowym okresie uznawano, że nie dotyczy to kary śmierci, która może być orzekana w państwach członkowskich, ani też nie dotyczy to sytuacji wyjątkowych na przykład stanu wojny, gdzie też obowiązuje inne ustawodawstwo. W ramach systemu Rady Europy kara śmierci została najpierw w Protokole 6 poddana dodatkowym ograniczeniom polegającym na niewydawaniu wyroku i niewykonywaniu tej kary, natomiast dodatkowy protokół do Konwencji Ochrony praw Człowieka i Podstawowych Wolności przewiduje bezwzględny zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci we wszystkich okolicznościach. Tutaj [w Karcie] natomiast jest powiedziane, że nie można skazywać na karę śmierci i nie można tej kary również wykonywać. W kolejnych artykułach dotyczących tych praw powiązanych z godnością jest mowa o prawie każdej osoby do integralności osoby i ciała, a wiec chodzi tu przede wszystkim o poszanowanie godności fizycznej i psychicznej i innej integralności człowieka w tym zakresie. Wyjaśniając na tym ochrona ta ma polegać, powiedziano, że konieczne w stosowaniu biologii i medycyny do jednostki ludzkiej, jest wyrażenie zgody tej osoby na wszelkiego rodzaju zadania czy eksperymenty medyczne. W ramach też Rady Europy jest przyjęta konwencja o ochronie praw człowieka i biomedycynie. Ta konwencja również przewiduje ochronę przed takiego rodzaju ingerencją w prawa człowieka i do tej konwencji przyjęto protokoły dodatkowe, dotyczące także zakazu klonowania istot ludzkich, zakazu podejmowania jakiś eksperymentów. To jest także protokół, dotyczący transplantacji organów i tkanek ludzkich. Karta Praw Podstawowych przewiduje zakaz praktyk eugenicznych czyli praktyk, które mogą prowadzić do jakiejś selekcji osób w celu preferowania jednostek o określonych cechach. Również w Karcie Praw Podstawowych jest powiedziane, iż ciało ludzkie i organy nie mogą być wykorzystywane dla osiągnięcia korzyści finansowych. Mowa jest też o zakazie reprodukcyjnego klonowania istot ludzkich, a więc tu wyraźnie w wielu dokumentach międzynarodowych wprowadza się zakaz tego rodzaju działań i eksperymentów. Wśród podstawowych praw wymienionych w pierwszym rozdziale jest także zakaz tortur, zakaz okrutnego, nieludzkiego karania lub traktowania i też można powiedzieć, że w świetle innych dokumentów międzynarodowych taki zakaz był już przewidywany. Jest zarówno Konwencja Powszechna o Zakazie Tortur jak też Konwencja Europejska przyjęta w ramach Rady Europy. Jest powołany specjalny komitet przeciwko torturom i państwa powinny podejmować odpowiednie działania, zwłaszcza jeśli chodzi o jakieś zakłady karne, o inne np. obozy jenieckie. Takim też tradycyjnym prawem klasycznym jest zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej. To już od bardzo dawna, nawet na początku XX wieku przyjmowano dokumenty, w których zakazywano handlu kobietami, dziećmi, niewolnikami. Uznano, że niewolnictwo i praca przymusowa są niezgodne z poszanowaniem godności ludzkiej i taki bezwzględny zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej został w Karcie Praw Podstawowych zawarty.

Rozdział II - „Wolność”

2 Rozdział Karty dotyczy wolności. Przez pojecie wolności rozumie się różne uprawnienia jednostki. Ich ochrona polega na nieingerowaniu państwa w tę sferę swobód osoby fizycznej. Jest to zresztą cecha charakterystyczna praw podstawowych, że państwo musi się powstrzymać od pewnych działań, które naruszałyby tę sferę swobód jednostki. Rozdział dotyczący wolności zawiera takie prawo jak prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego. Zwrócono tutaj między innymi uwagę na ochronę prywatności, swobodę komunikowania się ale z poszanowaniem tego, by sfera życia osobistego, prywatnego była chroniona. Kolejnym prawem jest ochrona danych osobowych. Jak wiadomo ta ochrona przewidziana jest także w porządku krajowym. W tym rozdziale jest także mowa o prawie każdej osoby do zawarcia małżeństwa, do założenia rodziny. Należy zaznaczyć, że nie ma w tym artykule żadnych postanowień, które w jakiś sposób nawiązywałyby do tych wątpliwości, które są wyrażane. Tu jest wyraźnie mowa o zawarciu małżeństwa o prawie do zakładania rodziny zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tych praw. Nie ma więc żadnych wskazań na to, że legalizuje się związki homoseksualne. Jest także w Karcie wyrażona wolność myśli, sumienia i wyznania. Jest to wolność tradycyjne przewidywalna w aktach prawa międzynarodowego. Wolność wypowiedzi i informacji. Owa jest tu o tym, że każdy może mieć własne poglądy, może otrzymywać i przekazywać informacje bez ingerencji władz publicznych, bez względu na granice państwa. Artykuł ten eksponuje też wolność mediów, a więc możliwość rozwoju mediów publicznych jak i prywatnych. Kolejne prawo przewidziane w tej Karcie to wolność zgromadzeń i stowarzyszeń. Chodzi tu o swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń na wszystkich poziomach, a zwłaszcza gdy chodzi o sprawy polityczne lub obywatelskie. Mowa jest także o wolności działania partii politycznych i prawie do wyrażania przez te partie swojego stanowiska. Kolejnym elementem tego rozdziału jest prawo do wolności sztuki i nauki. To prawo było stosunkowo rzadko w dokumentach międzynarodowych uwzględniane. Mowa tu jest także o poszanowaniu wolności akademickiej , o prawie do prowadzenia badań naukowych. Powinny to być działania wolne od ograniczeń i ingerencji państwa. Karta odnosi się także do prawa do nauki, a więc do uzyskiwania wiedzy, dostępu do szkoleń zawodowych i różnego rodzaju ustawowego kształcenia. Jeśli chodzi o nieodpłatność nauki, to ta nieodpłatność nauki jest przewidziana w zakresie obowiązkowego kształcenia ludzi młodych, a więc do tego momentu, gdy kształcenie jest obligatoryjne w danym państwie, tam państwo powinno starać się zapewnić kształcenie nieodpłatne. Natomiast jeśli wykształcenie nie jest już traktowane jako obligatoryjne, to państwo może pobierać odpłaty za kształcenie. Mowa jest tutaj również o tworzeniu różnego rodzaju placówek oświatowych, z tym że placówki te powinny szanować demokratyczne zasady działania i rodzice powinny mieć prawo do zapewnienia wychowania i nauczania, oświaty zgodnie z własnymi przekonaniami, zarówno religijnymi, filozoficznymi, pedagogicznymi, a więc rodzice decydują o umieszczeniu dzieci w tych innych placówkach. Wolność wolnego zawodu i prawo do zatrudnienia: każda osoba może wybierać zawód, może podejmować pracę zgodnie ze swoimi możliwościami zawodowym, merytorycznym przygotowaniem, jak też i z możliwością swobody wyboru miejsca pracy, miejsca świadczenia tej pracy, oczywiście w ramach istniejącej oferty na rynku pracy. Jest mowa o wolności prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z prawem wspólnotowym i prawem oraz praktyka krajową. Ważnym prawem też, wokół którego narosły nieprawidłowe interpretacje jest prawo do własności. Mowa jest o tym, że każdy ma prawo do władania rzeczami, używania tych rzeczy. Chodzi tu nie tylko o rzeczy ruchome, ale także o mienie nieruchome. Własność taka podlega ochronie, w tym też własność intelektualna. Ostatnim prawem, które przewidziano w tym rozdziale jest prawo do azylu i zakaz wydalania cudzoziemców. Chodzi tutaj oto, że osoby, które obawiają się prześladowań lub były prześladowane we własnym kraju mogą zwrócić się o udzielenie schronienia na terytorium państwa członkowskiego Unii z tym, że problematyka azylowa i uchodźcza jest regulowana w specjalny sposób w innych dokumentach prawa unijnego. Karta nawiązuje też do aktów międzynarodowych, do konwencji genewskiej (1951) dotyczącej statusu uchodźców i protokołu nowojorskiego (1967) dotyczący tego statusu. Karta nie wprowadza żadnych własnych definicji i uchodźca jest ten, kto jest uznawany za uchodźcę zgodnie z standardami międzynarodowymi. Jest tutaj też generalny zakaz zbiorowej ekspulsji cudzoziemców. Żadne państwa związane aktami międzynarodowymi nie godzą się na takie zbiorowe wydalanie cudzoziemców. Możliwe jest jednak przekazywanie cudzoziemca na teren państwa, którego był ostatnio, jeśli nielegalnie przekroczył granice.

Rozdział III - „Równość”

Rozdział dotyczący równości jest to rozdział bardzo ważny z punktu widzenia praw jednostki. Rozdział ten zaczyna się ogólną formułą równości wobec prawa, a więc każdy jest równy wobec prawa i z tym wiąże się zakaz dyskryminacji/obowiązek niedyskryminacji. Można powiedzieć, że jest tutaj szersza lista tych odniesień, co, do których ta dyskryminacja nie może być stosowana. Otóż, w Art. 21 dotyczącym niedyskryminacji jest mowa o zakazie dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne i społeczne, cechy genetyczne, język, religię, przekonania, opinie polityczne lub inne opinie, przynależność do mniejszości narodowej, majątek urodzenie, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną, Mowa jest też w ustępie 2 tego artykułu o zakazie dyskryminacji ze względu na obywatelstwo, a więc wszyscy obywatele UE powinni być jednakowo traktowani. W nawiązaniu do dokumentów przyjmowanych pod auspicjami UNESCO w karcie znalazło się poszanowanie dla zróżnicowania kulturowego, religijnego i językowego. Mowa jest o poszanowaniu różnorodności pod względem językowym, religijnym czy kulturowym. Karta przewiduje także, jako bardzo istotny element równości, równość ze względu na różnice płci czyli równość kobiet i mężczyzn. Wskazano tutaj, że ta równość powinna dotyczyć wykonywania pracy i wynagrodzenia. Państwa mogą wprowadzić jakieś korzystniejsze przepisy ze względu na potrzeby płci niedostatecznie reprezentowanej, a więc czasami w różnych dziedzinach wprowadza się elementy korzystniejsze dla drugiej płci, jeżeli osoby, które należą do tej grupy mężczyzn lub kobiet słabo reprezentowanych np. w ramach działań politycznych. W ramach równości mowa jest też o prawach dziecka, a więc tutaj też nawiązano do innych umów międzynarodowych np. do Konwencji o Prawach Dziecka. 192 państwa są związane postanowieniami tej konwencji z wyjątkiem USA i Somalii. Pewnym nowum w Karcie jest podkreślenie praw osób w podeszłym wieku. Chodzi tu o poszanowanie praktyk takich osób a także zobowiązanie do zapewnienia im godnego i niezależnego życia, a także uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym. Równość dotyczy także osób niepełnosprawnych. W ramach ONZ w ubiegłym roku została przyjęta Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Przede wszystkim Karta Praw Podstawowych ma gwarantować takim osobom integracje społeczną, zawodową oraz udział takich osób w społeczności krajowej.

Rozdział IV - „Solidarność”

Rozdział czwarty dotyczy solidarności i to są prawa, które odnoszą się do pewnych grup osób, a więc jest prawo do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstw, prawo do rokowań zbiorowych, prawo dostępu do służb zatrudnienia, prawo do ochrony w razie nieuzasadnionego zwolnienia z pracy, (a więc osoby zwolnione bez uzasadnienia z pracy mogą domagać się przywrócenia na swoje stanowisko), godne i sprawiedliwe warunki pracy, ochrona pracy dzieci, pracy młodocianych, ochrona życia zawodowego. Mowa w tym rozdziale jest też o ochronie zdrowia, środowiska. Rozdział ten przewiduje także prawo do ochrony konsumentów.

Rozdział V - „Prawa obywatelskie”

Rozdział ten nawiązuje do obywatelstwa unijnego, gdyż zawarte są w nim prawa obywatela. Wszyscy obywatele Unii Europejskiej mogą kandydować w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Oczywiście maja oni też w tym zakresie prawo do wybierania eurodeputowanych, a więc posiadają czynne i bierne prawo wyborcze. Karta przewiduje też prawo udziału osób fizycznych w wyborach lokalnych, a więc niezależnie od posiadanego obywatelstwa, państwa powinny dążyć do zapewnienia też prawa obywatelom innych państw członkowskich do kandydowania w wyborach lokalnych. Prawo do administracji, przede wszystkim do administracji unijnej, sprawnej i efektywnej. Prawo dostępu i do korzystania z wszelkiego rodzaju dokumentów oraz prawo zwracania się zarówno do Parlamentu Europejskiego jak też do Rzecznika Praw Obywatelskich Unii z petycjami i zawiadomieniami. A więc każdy obywatel może do Parlamentu Europejskiego jak i do Ombudsmana z zażaleniami, iż państwa członkowskie powinny chronić prawa obywatelskie. Jest też przewidziana wolność poruszania się, wolność wyboru miejsca zamieszkania no i prawo do ochrony dyplomatycznej, konsularnej, także w tych państwach, w których dane państwo nie utrzymuje placówki dyplomatycznej.

Rozdział VI - „Wymiar sprawiedliwości”

Ostatnim merytoryczny rozdział Karty dotyczy wymiaru sprawiedliwości. Są to typowe prawa związane z udziałem w wymiarze sprawiedliwości. Przede wszystkim każdy ma prawo do rzetelnego procesu sądowego, prawo do tego by jego prawa, jeśli zostały naruszone, mogły być dochodzone przed sądami zgodnie z prawem krajowym. Każda osoba korzysta w postępowaniu sądowym z domniemania niewinności, tak długo jak wina nie zostanie udowodniona. Także w kontaktach z wymiarem sprawiedliwości jednostka zachowuje prawo do obrony, może bronić się osobiście, może korzystać z pomocy prawnej. W tym rozdziale także jest mowa o proporcjonalności karania, a więc chodzi o odpowiednie zagrożenie karą w zależności od stopnia szkodliwości popełnianego czynu. Jest też taka ważna zasada procesowa zakazująca ponownego sądzenia za ten sam czyn oraz zasada niekarania, wtedy gdy w porządku wewnętrznym państwa, tego rodzaju kary nie były przewidziane.

Rozdział VII - „Postanowienia ogólne”

Postanowienia ogólne/końcowe przewidują iż Karta Praw Podstawowych nie może naruszać innych praw przewidzianych w dokumentach międzynarodowych. Karta Praw Podstawowych jest tym dokumentem, który przewiduje ochronę tych praw przez państwa członkowskie i przez instytucje unijne. Karta nie ustanawia żadnego nowego uprawnienia ani zadania dla Wspólnot Europejskich i Unii, ani nie zmienia też zadań i uprawnień określonych w traktatach założycielskich. Jest to z natury rzeczy dokument komplementarny, który powinien uzupełniać w tym zakresie pewne standardy międzynarodowe.

Analiza Karty wysuwa wniosek, że nie ma w niej jakiś praw, których przestrzeganie byłoby uciążliwe dla państw członkowskich. Oczywiście w każdym przypadku istnieje niebezpieczeństwo interpretowania praw w sposób szczególny przez np. Trybunał Sprawiedliwości no i wtedy może zachodzić sprzeczność z porządkiem zewnętrznym, ale państwa mogą te sprawy wyjaśniać. Karta ta ma być włączone do Traktatu Reformującego i 13 grudnia poznamy ostateczne stanowisko Polski w sprawie Karty i czy dodatkowe protokoły dotyczące karty, związane z rezerwą Polski i Anglii do karty zostaną uchwalone.

Działania Polski prowadzące do członkostwa w Unii Europejskiej

I etap w historii Polski to okres, kiedy zostały podjęte działania w cale nawiązania stosunków dyplomatycznych i uzyskania statusu państwa stowarzyszonego. Jest etap poprzedzający uzyskanie statusu państwa stowarzyszonego i właśnie uzyskanie statusu członka stowarzyszonego. Później był tzw okres przedakcesyjny, kiedy Polska złożyła wniosek o przyjęcie jej do Unii Europejskiej, ale nie zostały jeszcze podjęte decyzje dotyczące prowadzenia rozmów akcesyjnych. Kolejny okres to proces negocjacji akcesyjnych, a więc ten okres kiedy zarówno przedstawiciele Unii a także przedstawiciele państw kandydujących prowadzili rozmowy w celu przygotowania traktatu akcesyjnego. No i jest jeszcze okres po podpisaniu traktatu akcesyjnego i przed jego uprawomocnieniem się, a więc okres bezpośrednio poprzedzający akcesję i wreszcie od 1 maja 2004 roku rozpoczął się okres pełnoprawnego członkostwa Polski i innych państw z tej grupy w ramach instytucji unijnych. Warto podkreślić, że Polska próbowała nawiązać stosunki z istniejącą wtedy Europejską Wspólnotą Gospodarczą przed zmianami ustrojowymi i społecznymi, które nastąpiły na przełomie lat 80 i 90. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych nastąpiło bowiem we wrześniu 1988 roku. Wtedy to Polska nawiązała oficjalne stosunki dyplomatyczne z EWG. Powodem nawiązania bezpośrednich stosunków było dążenie do wynegocjowania umowy handlowej z EWG, a przyczyną, dla której Polska w ogóle poszukiwała nowych partnerów gospodarczych i handlowych była bardzo trudna sytuacja gospodarcza, ogromna recesja, wysoki poziom bezrobocia, inflacja. Wszystko skłaniało do poszukiwania prób wyjścia z tej sytuacji, właśnie między innymi poprzez znalezienie partnerów gospodarczych. Umowa, która miała być negocjowana w ramach struktur EWG, to była umowa o handlu i współpracy handlowej i gospodarczej. Umowa ta została podpisana 19 września 1989 roku. Był to główny cel nawiązania stosunków gospodarczych i handlowych z Unią. W ramach tej umowy wprowadzono klauzulę największego uprzywilejowania, która przewidywała iż nastąpił stopniowe znoszenie ograniczeń ilościowych, które były nakładane przez wspólnoty europejskie w stosunku do importu towarów pochodzących z Polski. Inne państwa z naszego regionu także takie umowy zawierały. A więc chodziło o stopniowe zniesienie tych ograniczeń aż do całkowitego ich wyeliminowania. W umowie zakładano, że nastąpi to w 1994 roku. W efekcie umowa to została znacznie szybciej zrealizowana i wkrótce wspólnoty europejskie stały się partnerem gospodarczym Polski. Była to współpraca handlowa, która nie opierała się na idealnie jednakowych proporcjach. Towary unijne zaczęły docierać w zacznie większym stopniu na polski rynek, natomiast polskie produkty też bez tych ograniczeń zaczęły wypływać, ale możliwości naszych producentów były niewielkie i istniała znaczna różnica w wielkości i wartości towarów, które napływały do Polski i towarów, które były przez Polskę eksportowane do państw członkowskich Unii. Ponieważ rok 1989 to rok kiedy odbyły się w Polsce pierwsze w pełni wolne wybory, które pozwoliły przekonać do przemian demokratycznych partnerów zagranicznych, w lipcu 1989 roku odbył się szczyt G7 - szczyt najbardziej uprzemysłowionych, najwyżej rozwiniętych państw świata. Podczas tego szczytu postanowiono, że te państwa udzielą wsparcia przemianom, które dokonywały się przede wszystkim w Polsce i na Węgrzech. Zdecydowano też, że zostanie podjęty specjalny program pomostowy, znany pod skrótem FARE. Był to program, który początkowo miał być ukierunkowany tylko na Polskę i Węgry, a później został poszerzony na inne państwa Europy Środkowej i Wschodniej. W tym samym czasie prowadzono prace, by utworzyć Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR), którego najważniejszym celem miało być wspieranie procesów transformacji, które zachodziły w państwach europejskich. W lipcu 1989 roku zostało utworzone także Przedstawicielstwo Rzeczpospolitej Polskiej przy Wspólnotach Europejskich. Było to przedstawicielstwo, które utworzono w Brukseli, a więc zaczęło działać od razu i pierwszym polskim ambasadorem przy wspólnotach europejskich został Jan Kułakowski, który później pełnił też funkcję negocjatora w rozmowach akcesyjnych między Polską a Unią. W związku z podjęciem takich działań, przede wszystkim uchwaleniem pomocy w ramach instytucji unijnych, w grudniu 1989 Rada Wspólnot Europejskich podjęła działania na rzecz tworzenia prawnych podstaw funkcjonowania FARE. Przyjęto więc że będzie to pomoc, która przyczyni się do przyśpieszenia przemian także w zakresie wolnego rynku i umocnienia przemian demokratycznych i zwiększenia konkurencyjności gospodarczej Polski i Węgier w stosunku do gospodarek państw członkowskich. 25 maja 1990 roku Polska złożyła oficjalny wniosek o podjęcie z Polską rozmów, które umożliwiłyby uzyskanie przez Polskę statusu państwa stowarzyszonego. Wtedy to polska delegacja przedstawiła Brukseli takie oficjalne stanowisko Polski w tej sprawie i propozycję by rozpocząć rozmowy, które doprowadziłyby do stowarzyszenia Polski ze wspólnotami. Gdy chodzi o dalsze kroki związane z umową stowarzyszeniową to w grudniu 1990 roku zostały podjęte rozmowy, pomiędzy delegacją polską i delegacją wspólnot europejskich od grudnia 1990 roku toczyły się właśnie rozmowy przygotowujące traktat stowarzyszeniowy. W styczniu 1991 roku zostało utworzone nowe stanowisko - pełnomocnik rządu do spraw integracji europejskiej oraz pomocy zagranicznej. Postanowiono powołać osobę, która byłaby odpowiedzialna za sprawy kontaktów ze wspólnotami europejskimi i za sprawy korzystania z pomocy zagranicznej. Pierwszym pełnomocnikiem był Jacek Saryusz-Wolski. W ramach działań, które miały doprowadzić do przygotowanie tekstu traktatu stowarzyszeniowego istotną rolę odgrywał urząd pomocnika, który angażował się w przygotowanie tego porozumienia. Mniej więcej po roku negocjacji w grudniu 1991 roku traktat stowarzyszeniowy był już gotowy i wzorem takiego rodzaju umów określono go jako układ europejski, który miał być zawarty pomiędzy Polską a Wspólnotami Europejskimi. Po wprowadzeniu pewnych korekt o charakterze językowym 16 grudnia 1991 roku nastąpiło podpisanie układu ustanawiającego stowarzyszenie Polski ze wspólnotami europejskimi. Głównym celem stowarzyszenia było doprowadzenie tych kontaktów, aż do pełnego członkostwa, czyli układ stowarzyszeniowy był traktowany jako taki pierwszy krok na drodze bliższego powiązania ze wspólnotami europejskimi. Charakterystyczne było to, że strona unijna nie zgodziła się na to, by określono iż wspólnym celem Polski i Wspólnot jest członkostwo Polski we Wspólnotach, a wyraźnie zaznaczono, że to jest cel Polski. Układ stowarzyszeniowy zawierał także tzw. umowę handlową, które weszła w życie 1 marca 1992 roku, natomiast cały układ stowarzyszeniowy wszedł w życie dopiero 1 lutego 1994 roku, mimo iż początkowo zakładano iż nastąpi to wcześniej (1 stycznia 1993), ale procedury ratyfikacyjne trwały dosyć długo. W ramach tego układu przewidywano przede wszystkim dostosowanie polskiego systemu prawnego i gospodarczego do działania w ramach wspólnot europejskich. Chodziło oto, by wprowadzić odpowiednie zmiany w polskim porządku prawnym by harmonizować, dostosować ten porządek prawny do prawa wspólnotowego. Od tego czasu wszelkie akty prawne uchwalane lub nowelizowane w Polsce, musiały być oceniane pod kątem zgodności z prawem wspólnotowym. W związku z przyjęciem układu stowarzyszeniowego w lipcu 1992 roku Sejm zobowiązał polski rząd do przygotowania i przedstawienia programu, który określałby terminy i zasady zbliżania polskiego prawa i gospodarki do systemu prawnego i gospodarczego UE, zgodnie z tymi zobowiązaniami, które na Polsce ciążyły na mocy postanowień układu. Rząd polski miesięcy okresie 6 miesięcy przygotował taki program działań przystosowawczych, które odnosiły się i do gospodarki i do systemu prawnego, a więc w styczniu 1993 roku został przygotowany program działań dostosowawczych, które umożliwiłyby w przyszłości podjęcie bliższej współpracy. Bardzo istotne znaczenie dla dalszych rokowań miał szczyt Rady Europy, który odbył się w czerwcu 1993 roku w Kopenhadze. Jednym głównych tematów tego szczytu było określenie warunków, dzięki którym państwo może uzyskać członkostwo w Unii Europejskiej, które nazwano kryteriami kopenhadzkimi. Są to kryteria, które dotyczą zarówno sfery politycznej jak i prawnej. Otóż pierwszym takim wymogiem było osiągnięcie przez państwo ubiegające się, stabilności wewnętrznej, instytucji działających na terytorium tego państwa, by można było zagwarantować w tym państwie rządy praworządne, demokratyczne oraz szanujące prawa człowieka. W ramach tego kryterium miały podlegać ocenie warunki ustrojowe. Drugim kryterium kopenhadzkim było przekształcenie dotychczasowego systemu gospodarczego (najczęściej przekształcenie gospodarki centralnie planowanej w gospodarkę wolnorynkową). Kolejnym zobowiązaniem było potwierdzenie, iż państwo będzie respektowało cały porządek prawny wspólnot europejskich, czyli że przyjmie cały dorobek prawny, który został dotychczas osiągnięty przez wspólnoty. Poza tym przewidziano, że państwo kandydujące włączy się do Unii Gospodarczej i Monetarnej i będzie aktywnie uczestniczyło na rzecz przemian gospodarczych. Ostatnim kryterium kopenhadzkim to było kryterium, zgodnie z którym proces poszerzenia UE nie powinien wpływać hamująco na działania integracyjne. Ponieważ okoliczności były dla Polski dogodne, to Polska zdecydowała się na podjęcie dalszego kroku. Otóż 8 kwietnia 1994 roku polski minister spraw zagranicznych (Andrzej Olechowski) wystąpił z formalnym wnioskiem o przyjęcie Polski do wspólnot europejskich. W tym zakresie Polskę wyprzedziły jedynie Węgry, które nieco wcześniej wystąpiły z tym samym wnioskiem. zakresie związku z przyjęciem kryteriów kopenhadzkich na forum unijnym rozpoczęto przygotowania, które potwierdziła Rada Europejska w Essen i przygotowania te miały zmierzać do poszukiwania nowych form współpracy w celu uzyskania jak najlepszego dialogu strukturalnego strukturalnego państwami stowarzyszonymi. Rada w Essen, która odbywała się w grudniu 1994 roku zażądała przygotowania od instytucji europejskich Białej Księgi, która dotyczyłaby włączenia państw stowarzyszonych do Unii Europejskiej. Opracowany został także harmonogram działań, które miały doprowadzić do integracji państw kandydujących z jednolitym rynkiem europejskim. W grudniu 1995 roku odbyło się posiedzenie w Madrycie, podczas którego zwrócono uwagę na sprawę Cypru i Malty. Były to państwa, które też chciały podjąć rozmowy akcesyjne, mimo że nie były to państwa z naszego regionu. Sprawę dodatkowo komplikowało to, że Cypr był podzielony. Nie udało się znieść podziału na część grecką i turecką i obecnie w UE jest jedynie ta część, która kontrolowana jest przez stronę grecką. Część turecka nie została objęta prawem wspólnotowym i sama Turcja musi się liczyć z tym, że rozmowy akcesyjne będą długie. Rada zaleciła przygotowanie też opinii, które miały opracować państwa członkowskie, odpowiadając na specjalną ankietę przygotowaną przez komisje Europejską. W kwietniu 1996 roku. Komisja przekazała państwom stowarzyszonym obszerny kwestionariusz i ten kwestionariusz zawierał pytania dotyczące funkcjonowania w państwie, które chciałoby ubiegać się o członkostwo. Odpowiedzi na te pytania miały umożliwić UE ocenę przygotowania państwa do pełnej akcesji. Rada Ministrów postanowiła w związku z tym, że pełnomocnik rządu do spraw integracji europejskiej oraz pomocy zagranicznej będzie odpowiedzialny za koordynowanie prac, które umożliwiłyby podanie prawidłowych odpowiedzi na ten kwestionariusz. Polska dosyć szybko uporała się z przygotowaniem tego stanowiska. Było ono obszerne, składało się z 26 tomów (łącznie ponad 2660 stron tekstu), dotyczących różnych aspektów współpracy i aktualnej sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej w Polsce. Dokument ten był przygotowany najpierw w polskiej wersji językowej, później w wersji angielskiej, która została przekazana na rzecz szefa delegacji Unii Europejskiej w lipcu 1996 roku. Miało to być podstawą dla Komisji Europejskiej oceny na ile kandydaci spełniają warunki, by podjąć z nimi dalsze rozmowy.

---