POLITYKA FISKALNA
Istota fiskalizmu i jego miary oraz perspektywy
Fiskalizm to polityka skarbowa polegająca na pobieraniu nadmiernych podatków i opłat w celu osiągnięcia jak największych wpływów do budżetu państwa. Poziom fiskalizmu można porównać z poziomem w innych państwach za pomocą mierników.
Mierniki interwencji fiskalnej państwa - podejście ilościowe
1. zakres ingerencji systemu finansów publicznych w PKB
Redystrybucja PKB - udział państwa w dochodach i wydatkach, czyli ile pieniędzy przechodzi przez sektor finansów publicznych. Wskaźnik ten jest mierzony wedle wskaźnika alokacji (wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB) oraz wedle wskaźnika fiskalizmu (dochody sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB).
2. stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów
Dwie grupy wydatków : wydatki realizujące podstawowe funkcje państwa oraz grupa wydatków socjalnych.
3. różnica między nominalną a efektywną stopą opodatkowania
Stawka nominalna pomniejszona o ulgi, odliczenia to efektywna stopa podatkowa.
4. zakres występowania szarej strefy w gospodarce
Jest to działalność nierejestrowana, uciekanie od podatków. Czynniki wpływające na szara strefę - zbyt wysokie podatki, zbyt wysokie ubezpieczenia, obniżenie kosztów produkcji, brak moralności podatkowej.
Ponadto :
- wysokość stawek podatkowych
- poziom obciążeń fiskalnych w stosunku do PKB
- budowa skal podatkowych
Mierniki interwencji fiskalnej państwa - podejście jakościowe
1. niestabilność systemu podatkowego
2. nadmiernie skomplikowane przepisy podatkowe
3. brak jednolitej interpretacji przepisów podatkowych
4. niska ściągalność podatków
5. występowanie ryzyka podatkowego.
O racjonalnym poziomie fiskalizmu można mówić, gdy skala ingerencji władz publicznych w dochody podmiotów gospodarczych umożliwia zaspokojenie niewygórowanych potrzeb władz publicznych w zakresie dochodów i jednocześnie pozwala funkcjonować oraz rozwijać się podmiotom gospodarczym, a gospodarstwom domowym zaspokajać potrzeby konsumpcyjne na przyzwoitym poziomie, tworząc warunki do oszczędzania, co w skali makro daje podstawy trwałego wzrostu gospodarczego.
Fiskalizm - polityka państwa polegająca na dążeniu do osiągnięcia jak największych wpływów do budżetu poprzez nakładanie kolejnych, obciążeń podatkowych. Nadmierny fiskalizm uznawany jest za jeden z głównych czynników hamujących rozwój gospodarczy. W Polsce same obciążenia administracji publicznej związane z niefiskalnymi zadaniami administracji skarbowej (np. wydawanie zaświadczeń) generują 15-20% kosztów, głównie związanych z zaangażowaniem czasu pracowników.
Rząd stosując polityke fiskalną musi manipulować poziomem dochodów i wydatków, wysokiego celu osiągnięcia wysokiego i stabilnego poziomu zatrudnienia, produkcji, stabilność cen i wzrost gospodarczy. PF obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych Sfera, w której głównie oddziałuje to popyt. funkcja fiskalna podatku polega na tym, że wraz z jego zapłaceniem następuje definitywny przepływ dochodów między podatnikiem a państwem. racjonalny fiskalizm wyraża się zwłaszcza tym, że nakładane podatki nie obniżą skłonności do oszczędzania i w konsekwencji nie wywołają spadku podaży kapitału pieniężnego.
a) Ocena fiskalizmu-czy w Polsce jest nadmierny fiskalizm?
Trudno jednoznacznie określić czy jest on nadmierny, ponieważ zależy od tego, czy rozpatrujemy go z punktu widzenia państwa, czy podatnika. Nadmierny fiskalizm oceniany przez pryzmat państwa oznaczałby nadwyżkę budżetową, czego nie można stwierdzić. W ujęciu ilościowym fiskalizmu nadmiernego w Polsce trudno się dopatrzyć. Z punktu widzenia podatnika można jednak stwierdzić, że fiskalizm jest wysoki i stale rośnie. Potwierdzeniem tej tezy jest np. wzrost efektywnej stopy podatku dochodowego od osób fizycznych, wzrost stawek podatków pośrednich czy też wzrost składek na ubezpieczenie zdrowotne.
Szara strefa
Nadmierne odciążenie podatkami powoduje zjawisko przerzucania podatku na inne podmioty, niepodejmowania, ograniczania lub likwidacji prowadzonej działalności; ogranicza rozwój gospodarczy kraju, sprzyjając przejściu do tzw. szarej strefy. Szara strefa to wszelkie formy świadomego i celowego uchylania się od płacenia należnych podatków oraz wypełniania formalnych obowiązków podatkowych przez podatników, płatników, inkasentów oraz osoby trzecie.Te działania prowadzą do zmniejszenia wpływów podatkowych i ograniczenia finansowego zasilenia gospodarki budżetowej. Główny zarzut jaki jest kierowany w stronę polskiego systemu prawa podatkowego to nadmierny fiskalizm, gdyż zakres obciążeń w relacji do PKB jest wysoki. Według danych OECD w 1995 r. udział podatków w PKB wyniósł w Polsce 42,7%, jest to jedna z najwyższych relacji w Europie. W Polsce jest trudność ze zrozumieniem systemu podatkowego, ponieważ podatki w naszym kraju są skomplikowane i za wysokie. Jako przykład fiskalizmu w Polsce wskazuje się opodatkowanie niektórych darmowych świadczeń na rzecz pracowników - szczepionek przeciwko grypie czy darmowych napojów. Szacuje się, że obciążenie przeciętnego obywatela podatkami pośrednimi i bezpośrednimi w Polsce wynosi 44,8%. Stosunek dochodów podatkowych do dochodów Skarbu Państwa w 2007 roku wynosił w Polsce 34,2%.
Fiskalizm w Ue- Główne Cechy
Najwyższy poziom fiskalizmu w krajach Unii Europejskiej występuje w Szwecji, Francji, Danii, Finlandii, Belgii i Austrii. Kraje te majà najwyższy poziom dochodów i wydatków publicznych do PKB (około 50-60%). Są to jednocześnie państwa o najwyższych stawkach podatków(VAT powyżej 20%, CIT około 30%) i najwyższych łàcznych obciàżeniach dochodów (w postaci podatków i składek na ubezpieczenia społeczne) -wpływy z nich stanowià tam od 44% do 51% PKB. W ostatnich latach w krajach tych (poza Francjà) nastàpił jednak proces ograniczania wydatków publicznych (w relacji do PKB) - najsilniejszy w Szwecji i Finlandii. Państwa te wypracowujà sukcesywnie nadwyżki budżetowe, co pozwala na redukcję zadżużenia publicznego, a więc i kosztów z nim związanych. Nie zmienia to jednak faktu, że państwa te wciàż należà do czołówki Unii Europejskiej pod względem fiskalizmu, co popycha sporà część podmiotów do ucieczki w szarà strefę.
Niższym zakresem ingerencji państwa w gospodarkę poprzez system finansów publicznych charakteryzuje się większość nowych państw członkowskich. Wśród krajów Unii najniższy poziom dochodów (a więc i obciàżeń fiskalnych) oraz wydatków publicznych w relacji do PKB występuje w republikach nadbałtyckich i na Słowacji, ale także w Irlandii (około 35% PKB). Jest to poziom podobny jak w gospodarce USA czy Japonii. W niskich podatkach i innych obciążeniach fiskalnych upatrują one swojej szansy na zdynamizowanie wzrostu gospodarczego i nadrobienie dystansu, jaki dzieli Wschód od Zachodu.
Gospodarki krajów europejskich wciąż charakteryzuje wyższy poziom ingerencji systemu finansów publicznych aniżeli amerykańskà i nic nie wskazuje na to, by miało się to zmienić.
Konserwatyzm fiskalny +nowy.
Koncepcja konserwatyzmu fiskalnego. Konserwatyzm fiskalny zaleca aby budżet państwa był jak najmniejszy. J.B. Say: „podatek jest ciężarem nie tylko z prywatnego lecz także społecznego punktu widzenia”.
Koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on być tworzony do takiej wysokości, która pozwala finansować ewidentne zadania publiczne państwa a zwłaszcza zapewnienie ładu wewnętrznego i obrony narodowej. K. f. cechuje szukanie podobieństw między gospodarstwem domowym, przedsiębiorstwem prywatnym i gospodarstwem publicznym.
Przeznaczenie zaciągniętych pożyczek:
Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego, musi być on bezwzględnie przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarczego. Pożyczki te powinny być zaciągane w ramach operacji długoterminowych, tak aby nie zmniejszać bieżących kapitałów potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym. Pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone, aby nie zwiększać kosztów obsługi długu.
Założenia konserwatyzmu fiskalnego:
1) równowaga ekonomiczna gospodarki,
2) równość między oszczędnościami i inwestycjami,
3) komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami,
4) stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej.
Instrumenty fiskalne przeniesione na instrumenty monetarne.
Monetaryści uważali za kluczową kwestię stan podaży pieniądza w gospodarce, głównie za pomocą instrumentów pośrednich, takich jak stopy procentowe, kursy walutowe, stopy rezerw obowiązkowych.
Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:
1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego, a nie - jak proponowała szkoła neokeynowska - w okresie cyklu koniunktearnego,
2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system FP, gdyż powoduje to efekt wypychania zasobów gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy, a więc nieproduktywne ich wykorzystanie,
3. Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego BP przez cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych, lecz także socjalnych
4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych, co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych podatków,
5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego - neutralności podatkowej,
6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który według nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem wszelkiego zła, tak w wymiarze ekonomicznym ja i etycznym (obciążenie przyszłych pokoleń długami obecnej generacji)
Cele Polityki Fiskalnej
- Zaspokojenie popytu państwa na pieniądz
- Realizacja zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych
- Realizacja celów pozafiskalnych państwa ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej
Narzędzia polityki fiskalnej:
-narzędzia podatkowe, zasiłki dla bezrobotnych
-wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i finansowanie programów zmiany kwalifikacji zawodowych
- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki
-wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości
-wydatki na roboty publiczne
-deficyt budżetowy i dług publiczny
- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki
CELE POLITYKI FISKALNEJ W POLSCE
Możemy podzielić je na :
1. cele fiskalne - polegają na tym, że w wyniku prowadzonej polityki fiskalnej zostaje zaspokojony popyt na pieniądz zgłaszany przez państwo. Popyt ten ma w przeważającej mierze charakter dochodowy, tzn. jego zaspokojenie odbywa się przez przyjmowanie dochodów od podmiotów znajdujących się poza państwem (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa). Popyt państwa na pieniądz może być zaspokajany również w sposób niedochodowy, tzn. przez zaciąganie przez państwo pożyczek.
- dochodowe
- niedochodowe
2. cele pozafiskalne - wynikają z roli, jaką państwo odgrywa w funkcjonowaniu całego systemu ekonomiczno-społecznego w warunkach porządku demokratycznego.
- promowanie wzrostu gospodarczego
- łagodzenie niesprawności mechanizmu rynkowego
- ograniczenie cykliczności procesów gospodarczych
- walka z bezrobociem
- ograniczenie nadmiernego zróżnicowania dochodów
- walka z nieuczciwą konkurencją
- ograniczenie negatywnych efektów zewnętrznych
Podatek Jako Instrument Polityki Fiskalnej W Polsce (Główne cechy wahania koniunkturalnego w Polsce)
W ramach polityki fiskalnej można wyodrębnić dwie podstawowe formy, a tym samym dwie metody wykorzystania instrumentów podatkowych dla osiągania celów: aktywną oraz pasywną politykę fiskalną.
Istota tej pierwszej sprowadza się do podejmowania takich decyzji związanych ze zmianą dochodów i wydatków publicznych, które umożliwiłyby realizację określonych zadań i uzyskanie zakładanych efektów w danej sytuacji gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna wiąże się z zastosowaniem odpowiednich instrumentów ekonomicznych, które samoczynnie reagują na zmianę koniunktury i nie wymagają podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, a są wrażliwe na zmiany poziomu dochodu narodowego, stopy zatrudnienia etc.
W aktywnej polityce fiskalnej, wykorzystuje się metodę dyskrecjonalnego (aktywnego) kształtowania poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od fazy cyklu koniunktury gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna związana jest z wykorzystaniem metody automatycznych stabilizatorów koniunktury wkomponowanych w system podatkowy.
Do automatycznych stabilizatorów zalicza się: podatek dochodowy, podatek od wartości dodanej (VAT), zasiłek dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych. Zaletą podatkowych automatycznych stabilizatorów koniunktury jest ich w miarę szybka reakcja na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów i zmniejszanie podatności gospodarki na wstrząsy. Wadą jest to, że ich konstrukcja może nie sprawdzić się w praktyce życia gospodarczego. W odpowiedzi na tę ułomność pasywnej polityki fiskalnej, władza publiczna może zastosować bardziej aktywną (dyskrecjonalną) jej formę, jeżeli sytuacja tego wymaga.
Pozapodatkowe Instrumenty (Narzędzia) Polityki Fiskalnej ( Fiskalne Narzędzia Polituki Promującej Wzrost Gospodarczy)
- Zasiłki dla bezrobotnych
- Wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych
- Wydatki promujące restrukturyzację gospodarki w układzie branżowym i przestrzennym
- Wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości
- Wydatki na roboty publiczne
- Poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki
- Deficyt budżetowy
- Dług publiczny
- Narzędzia podatkowe
Wykorzystywane przez władze monetarne narzędzia odpowiedzialne są za: obronę wartości pieniądza, regulowanie podaży pieniądza krajowego oraz zachowanie bezpieczeństwa walutowego kraju względem zagranicy.
Narzędzia dzielimy na:
1. Narzędzia obciążeniowe
- Podatki
- Cła
- Podział dochodów jednostki budżetowej
- Wpłaty jednostki samorządu terytorialnego
- Dywidendy stanowiące dochody budżetu
2. Narzędzia wydatkowe - polityka fiskalna realizowana jest przez kształtowanie wydatków oraz sposobach transferów pienięznych (dotacje, subwencje, finansowanie bezpośredni)
- Wydatki tworzące dobra publiczne oferowane przez instytucje państwa w postaci stanów dostępnych dla obywateli
- Wydatki finansujące inwestycję państwa w dostosowaniach makro i mezoekonomicznych np. wspomaganie rozwoju i funkcjonowania określonych gałęzi i dziedzin aktywności gospodarczej, restrukturyzacja, prywatyzacja.
-Czasem spadek wydatków rządowych (zasiłki maleją)
-Opóźnienia czasowe
-Niepewność, trudności w oszacowaniu mnożnika i skali zmian