WYKLUCZENIE

ZAKRES PODSTAWOWY (wymagania: efekt Pigmaliona, Galatei, Golema)

ZAKRES ROZSZERZONY (wymagania: młodzież miast a młodzież wsi - wyniki badań Z. Kwiecińskiego)

Próba porównania regionów o różnym zaawansowaniu rozwoju

1. „niższe rezultaty, ostrzejsze selekcje”

Grupa badawcza: próba reprezentatywna uczniów klas pierwszych szkół ponadpodstawowych (LO p, T+LZ, ZSZ) województwa toruńskiego (o wyższym poziomie rozwoju) i byłego olsztyńskiego poddanych testowi cichego czytania ze zrozumieniem UNESCO (TCC). Rok badań: 1998r.

2. „wyniki przeciętne”

Średnia arytmetyczna wyników testu całej próby olsztyńskiej wyniosła 20,73p. (odchyl. Stand. 5,84), a próby toruńskiej 21,6p (odchyl. Stand. 4,99).

→ Wniosek1: opóźnienie regionu olsztyńskiego o ok. 13 w stosunku z regionem toruńskim będącym na wyższym poziomie rozwoju (większy stopień skupienia wokół dużego miasta uniwersyteckiego, wielość wykonywanych zawodów, mniejszy stopień bezrobocia, większy dochód na 1 mieszkańca)

→ Wniosek2: na umiejętności szkolne młodzieży i wynikające z nich selekcje społeczne na progu szkolnictwa ponadpodstawowego ma wpływ poziom rozwoju zamieszkiwanego regionu.

3. „środowisko zamieszkania a poziom alfabetyzacji”

Podział środowiska zamieszkania młodzieży na: duże miasto; małe miasto; miasteczko; wieś

Przeciętne wyniki (wszystkie trzy typy szkół ponadpodstawowych, czyli: LO, T+LZ, ZSZ) uzyskane przez młodzież z dużego miasta i młodzież ze wsi okazały się takie same (równo 19,67p). Najlepsze wyniki: młodzież małych miast i miasteczek (odpowiednio: 21,8p. i 21,16p).

→ Wniosek1: powolna akceleracja rozwojowa mieszkańców wsi i miasteczek; zastój, regres kulturowy mieszkańców dużych miast.

Wyniki tylko w obrębie LO p: podobne wyniki młodzieży z różnych środowisk z niewielką przewaga młodzieży z dużego miasta i wsi (odpowiednio 25,37p. i 25.30p.) nad młodzieżą z małych miast i miasteczek (odpowiednio 24,54p. i 24,79p.)

Przekładalność wyników z TCC na wybór szkoły

Wyniki:

→ dobre wyniki w Teście Cichego Czytania (mierzącego poziom alfabetyzacji) uczniów z małych miast i miasteczek przełożyła się na nadreprezentację tamtejszej młodzieży w szeregach LO

→ niskie wyniki w TCC młodzieży dużego miasta pociągnęły za sobą niedoreprezentowanie (mniejszy procent w grupie uczniów niż w całej zbiorowości) ich w składzie LO

ale adekwatny (co do reprezentacji w całej grupie młodzieży w badanym regionie) poziom reprezentacji uczniów ZSZ.

→ porównywalne wyniki w teście młodzieży z dużych miast i młodzieży ze wsi nie zapewniły tym drugim równej stosunkowo ilości miejsc w liceach ogólnokształcących (znaczne niedoreprezentowanie młodzieży ze wsi wśród licealistów i duża ich nadreprezentacja w ZSZ)

Wnioski:

→ Równy poziom alfabetyzacji młodzieży dużych miast i wsi nie oznacza równych szans do mobilności społecznej w górę (poprzez liceum i studia wyższe).

→ Zrównanie się poziomu alfabetyzacji uczniów gimnazjów z dużych miast i ze wsi (inne badania: woj. pomorskie 2001r.) spowodowane silniejszym oddziaływaniem kultury masowej na młodzież w dużych miastach i osłabiony kontakt z kulturą słowa pisanego.

4. „typ szkoły”

W Olsztyńskiem jest większe niż w Toruńskiem zróżnicowanie rozrzutu uczniów z dobrymi i niskimi wynikami. Występuje większa współzbieżność rozrzutu uczniów w typach szkół z poziomem ich wyników w teście. Również oceny szkolne mają tu ostrzejszy charakter selekcyjny.

5. dziewczęta i chłopcy na odmiennych drogach edukacyjnych

Przewaga dziewcząt nad chłopcami w wynikach TCC (większa w byłym woj. opolskim niż w woj. toruńskim)

Ponad 2/3 uczniów LO (woj. oposkie) to dziewczynki a 1/3 to chłopcy

Wnioski:

→ Przewaga stopnia alfabetyzacji dziewcząt nad chłopcami w byłym woj. opolskim i woj. toruńskim wynikający z nieświadomych preferencji socjalizacyjnych częstszych w obszarach większego opóźnienia rozwojowego. (Większe różnice w wychowaniu dziewczynek i chłopców - dziewczynki są pod większą kontrolą matek, więcej czasu poświęcają na naukę, nauczycielki chętniej je nagradzają; zaś chłopcy posiadają większą swobodę a w szkole są karani za nadmierną ruchliwość i hałaśliwość)

6. rozbieżność profili ocen szkolnych i statusów rodzinnych

Wyniki:

→ zrównoważone co do rozkładu wyniki w teście cichego czytania (niski wynik w TCC: 31,5% uczniów; średni wynik: 33,5%; wysoki wynik: 35%)

→ silne zróżnicowanie statusowe rodziców uczniów (niski status rodziców: 56,5%; średni: 31,2; wysoki: 12,4)

→ podobieństwo profilu ocen szkolnych do profilu statusów rodzinnych, brak podobieństwa do profilu wyników w teście (niskie oceny szkolne: 50% uczniów; średnie: 31%; wysokie19%)

Wnioski:

→ Występowanie efektu Pigmaliona

→ ZSZ: efekt Golema. Skutek: zagrożenie wykluczeniem społecznym ze względu na oceny szkolne, marginalizacja kulturalna i zawodowa.

→ LO: efekt Galatei (zgodność statusów młodzieży - habitusów, kodów językowych- z oczekiwaniami kulturowymi)

→ T+LZ: w umiarkowanym stopniu efekt Golema (zawyżanie liczby osób z ocenami niskimi i zaniżenie ilości ocen wysokich)

7. aspiracje edukacyjne

Wyniki:

→ wyższe aspiracje do dalszej nauki na studiach wyższych uczniów LO i T+LZ wystąpiły w Olsztyńskiem niż w Toruńskiem

→ dalsze plany edukacyjne uczniów ZSZ w obydwu regionach są takie same (mimo gorszych wyników w TCC w Warmii i większej tam liczebności młodzieży)

Wnioski:

→ znacznie zawyżone aspiracje do studiów wyższych uczniów rejonu warmińskiego i brak adekwatnej samooceny własnych możliwości (rozbieżność aspiracji i kompetencji.

Skutek: mniejsze szanse młodzieży z Olsztyńskiego w konkurencji z młodzieżą z regionu o wyższym poziomie rozwoju - z Toruńskiego oraz presja młodzieży na znajdujące się w regionie szkoły wyższe i dostosowanie poziomu tych uczelni do kandydatów.

8. planowane zawody

LO: głównie zawody wymagające wyższego wykształcenia, długotrwałego wysiłku oraz takie, które należą do zawodów modnych i obleganych przez młodzież

Licea niepubliczne: w największym stopniu zawody atrakcyjne, związane z prestiżem społecznym, sławą, wysokodochodowe

LZ: najczęściej wymieniane zawody to te z zakresu wykwalifikowanych usług, niekiedy wskazywane były zawody daleko wykraczające poza kompetencje absolwenta LZ, świadomość niewielkich możliwości na warmińskim rynku pracy

ZSZ: konkretne zawody oferowane przez ten typ szkół, zawody nierealne dla młodzieży o takim poziomie alfabetyzacji, zawody wskazujące na chęć zarobienia za wszelką cenę nawet nielegalnie

9. trwałość aspiracji edukacyjnych

Wyniki:

→ Duża trwałość planów edukacyjnych w ciągu trwania nauki w szkołach maturalnych

→ Silne stygnięcie aspiracji do studiowania u uczniów ZSZ

10. szkoła zasadnicza jako szansa czy pułapka dla osób o wyższym poziomie alfabetyzacji

Wyniki:

→ Osoby, o dobrym i wysokim poziomie alfabetyzacji, które znalazły się w ZSZ charakteryzują się dużymi ambicjami życiowymi, własną wizją swojego życia i umiejętnościami przystosowawczymi do trudnych warunków

Wnioski:

→ ZSZ nie będzie pułapką dla młodych zdolnych ludzi, jeśli będą mieli wsparcie otoczenia szkolnego, rodzinnego, kulturowego, dostępność instytucji zapewniających kontynuację nauki.

WNIOSKI OGÓLNE z badań:

1. na przestrzeni lat 1972 - 1998 - znaczne zmiany strukturalne:

- zmniejszenie liczby ZSZ na korzyść LO

2. zmiany charakteru selekcji

- z selekcji inkluzyjnych na selekcje ekskluzyjne

3. zmiany w zakresie zjawiska analfabetyzmu funkcjonalnego i półanalfabetyzmu wśród absolwentów szkół podstawowych

• (1972 - 1986) zmniejszenie tego zjawiska

• (1986 - 1998) zatrzymanie się akceleracji w tym zakresie,

• relatywne zmniejszenie wyników w TCC

• zmniejszenie się różnicy pomiędzy miastem i wsią w wyniku regresu młodzieży miejskiej i powolnego rozwoju młodzieży wiejskiej

4. istnieje stały związek pomiędzy czynnikami statusu i situsu pierwotnego rodziny pochodzenia (środowisko zamieszkania, wykształcenie, pozycja społeczno-zawodowa) a ocenami szkolnymi a planowanym przez młodzież jej statusem własnym. Jest to tzw. spirala wykluczenia kulturowego i społeczno-zawodowego, któremu nie towarzyszy świadomość tego procesu u jego „ofiar”.

5. Powszechnie występuje efekt Pigmaliona, w obrębie którego rozróżnia się: efekt Golema i efekt Galatei

6. Nieliczni chętni do zawodów rolniczych

7. Wysokie osiągnięcia, wysoki status - aspiracje do zawodów nowych i modnych

8. Uczniowie LO, wyższe niż dobre wyniki w TCC i oceny szkolne, średni status - aspiracje do zawodu nauczyciela

9. W uboższym regionie wykluczenie społeczne i kulturowe młodzieży z udziałem szkoły ma szerszy zasięg i głębsze skutki.

10. Brak istotnych różnic w kompetencjach szkolnych i kulturowych (wskaźnikiem jest tu TCC) pomiędzy młodzieżą z dużego miasta i ze wsi. Najlepsze wyniki osiąga młodzież z małych miast i miasteczek.

11. Dziewczynki osiągają lepsze wyniki niż chłopcy. (Płeć związana jest z odmiennym przebiegiem socjalizacji)

12. Szkoła jest medium tworzącym podklasy

13. Młodzież jest zagubiona, nieświadoma realnych szans i możliwości awansu społecznego. Częste kierowanie się tym co modne w wyborze drogi życiowej.

14. Dla kohorty 15-latków przebadanej w 1972r. a potem w 1998 w wieku 40 lat niskie wyniki w teście cichego czytania nie były ostatecznym wyrokiem wykluczenia społecznego. Było to pokolenie przełomu formacyjnego, które zyskało n procesach po1989. Pokolenie ich dzieci, poddanych opisanym powyżej badaniom najprawdopodobniej takiej szansy nie dostanie, co pociąga za sobą stałe wykluczenie z pracy, kultury, uczestnictwa społecznego.

EFEKT PIGMALIONA

„Efekt pozytywnego i negatywnego nastawienia nauczycieli wobec uczniów

EFEKT GALATEI

Zawyżanie ocen dzieci z rodzin o wysokich statusach

EFEKT GOLEMA

Zaniżanie ocen dzieci z rodzin o niskich statusach

---