Przesłanki określania ścieżki prywatyzacyjnej przedsiębiorstwa

Jednym z kluczowych aspektów transformacji systemowej w naszym kraju, na przestrzeni ostatnich lat, jest proces prywatyzacyjny: proces transformacji własności państwowej we własność niepaństwową osób prawnych lub fizycznych.

Procesy prywatyzacji reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, znowelizowana 20 grudnia 1996 r. i 21 lutego 1997 r. Zmienia ona przepisy ustawy z dnia 13 czerwca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, która obowiązywała do 8 kwietnia 1997 r. Zgodnie z przepisami ogólnymi ustawy, prywatyzacja polega na:

• zbywaniu należących do Skarby Państwa akcji lub udziałów spółek powstałych w wyniku komercjalizacji

• rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przez sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania.

Według M. Bałtowskiego państwo, które chce zmienić strukturę gospodarczą może podjąć dwojakie działania :

• denacjonalizację, która polega na sprzedaży własności publicznej jednostki prywatyzowanej (odpłatnie lub nieodpłatnie). Zasadniczą część stanowi tutaj prywatyzacja właściwa, której przedmiotem są przedsiębiorstwa państwowe.

• deregulację (liberalizację), czyli zbiór działań podejmowanych w celu usunięcia ograniczeń i barier dotyczących wejścia na rynek i wyjścia z niego, co może prowadzić do pobudzenia prywatyzacji założycielskiej oraz do rozwoju konkurencji.

E. S. Savas wymienia trzy metody prywatyzacji. Są to :

• rezygnacja z własności, przekazanie jej osobom prywatnym

• powierzenie - oddanie do odpłatnego użytkowania, udzielenie koncesji przy zachowaniu przez państwo kontroli

• zastąpienie - wycofanie się państwa z pewnych obszarów działalności.

Rozróżnia się także techniki prywatyzacyjne, wśród których najważniejsze to:

• sprzedaż akcji przez publiczną ofertę

• sprzedaż akcji inwestorowi prywatnemu (krajowemu lub zagranicznemu)

• sprzedaż przedsiębiorstwa państwowego lub jego mienia

• wykup przedsiębiorstwa przez menedżerów i / lub pracowników

• dzierżawa i / lub kontrakty menedżerskie z opcją wykupu.

Każda technika może być zrealizowana przez konkretną ścieżkę, tj. procedurę opartą na określonych, obowiązujących przepisach prawnych. Wybór techniki i sposób jej uszczegółowienia w postaci ścieżki prywatyzacyjnej, zależy od celu, jaki się stawia przed prywatyzacją, stanowi podstawową decyzję właścicielską w procesie zmiany własności.

Podstawowymi celami a zarazem uzasadnieniem dla prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w Polsce były:

• wpływy z prywatyzacji (prywatyzacja może stanowić źródło wzrostu dochodów budżetowych zarówno przez sprzedaż przedsiębiorstwa, jak i z powodu oszczędności).

• charakter nowego układu własnościowego (czy „kapitalizm właścicielski” czy nowy mechanizm alokacji).

• nowe uporządkowanie zbiorowych stosunków pracy (do tej pory państwo było w zasadzie jedynym pracodawcą i podstawowym gwarantem zbiorowych stosunków pracy).

• upowszechnienie własności (był to środek zdobywania poparcia społecznego dla transformacji).

Ustawa prywatyzacyjna określała zasady i tryb przekształcania przedsiębiorstw w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, zasady nabywania akcji i udziałów w tych spółkach oraz ścieżki tzw. prywatyzacji likwidacyjnej (bezpośredniej).

W polskim systemie przekształceń własnościowych przedsiębiorstw istniały dwa podstawowe rodzaje przekształceń:

1. Zmiana formy prawnej przedsiębiorstwa państwowego na spółkę prawa handlowego jest początkiem prywatyzacji kapitałowej, polegającej na zbyciu akcji lub udziałów danej JSSP osobom trzecim.

2. Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego jest początkiem prywatyzacji bezpośredniej, nazywanej prywatyzacją likwidacyjną, polegającą na zadysponowaniu przez Skarb Państwa aktywami zlikwidowanego przedsiębiorstwa.

W obu przypadkach dochodzi do zakończenia bytu osoby prawnej w formie przedsiębiorstwa państwowego przez wykreślenie go z rejestru przedsiębiorstw państwowych. W obu przypadkach proces prywatyzacji jest dwustopniowy.

W pierwszym przypadku dochodzi do transformacji podmiotowej, w której właściciel de jure nie zmienia się, jedynie w miejsce przedsiębiorstwa państwowego jako osoby prawnej pojawia się inna osoba prawna - jednoosobowa spółka skarbu państwa. Następną fazą przekształcenia może być zbycie akcji lub udziałów danej jssp.

W drugim przypadku, zanim nastąpi prywatyzacja, składniki majątkowe przedsiębiorstwa stają się ponownie własnością Skarbu Państwa. Przedsiębiorstwo jako państwowa osoba prawna przestaje istnieć. Dopiero następna faza może być określona jako właściwa prywatyzacja, ponieważ w niej następuje przejęcie majątku przez osoby trzecie.

Prywatyzacja likwidacyjna mogła być zrealizowana w postaci trzech różnych ścieżek:

1. sprzedaży przedsiębiorstwa (także sprzedaży zorganizowanych części jego mienia)

2. wniesienia przedsiębiorstwa do spółki (także wniesienia do spółki zorganizowanych części jego mienia)

3. oddania na czas oznaczony do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa spółce z udziałem pracowników (także oddania zorganizowanych części jego mienia)

W każdej ścieżce prywatyzacji likwidacyjnej organ założycielski powoływał likwidatora (pełnomocnika ds. prywatyzacji), którym mogła być osoba fizyczna lub prawna i który na czas likwidacji przejmował wszystkie uprawnienia dotychczasowych organów pp.

Trzy powyższe ścieżki prywatyzacyjne, wraz ze ścieżką prywatyzacji kapitałowej, stworzyły zasadniczy schemat przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych w Polsce. Nie wyczerpuje to jednak możliwości przekształceń własnościowych i prywatyzacji przedsiębiorstw. Oprócz tego mogą istnieć mieszane formy przekształceń, tzn. prywatyzacja na podstawie ustawy prywatyzacyjnej w powiązaniu z innymi aktami prawnymi.

Omówię teraz poszczególne ścieżki prywatyzacyjne, aby wskazać w jakiej sytuacji i przy jakiej specyfice poszczególnych przedsiębiorstw mogły one znaleźć zastosowanie.

Prywatyzacja pośrednia

Prywatyzacja pośrednia była z założenia podstawową ścieżką prywatyzacji dużych i średnich przedsiębiorstw, z reguły zatrudniających powyżej 300 pracowników.

Prywatyzacja jednoosobowych spółek Skarbu Państwa może nastąpić poprzez bankowe postępowanie ugodowe i podwyższenie kapitału. W każdym przypadku istotnymi kryteriami wyboru inwestora są tzw. pakiety:

- inwestycyjny - obejmujący zobowiązania inwestycyjne przyszłego inwestora.

- socjalny - obejmujący z reguły utrzymanie poziomu zatrudnienia przez 24 lub 36 miesięcy.

- środowiskowy - zobowiązania dotyczące ochrony środowiska.

Ustawa zezwala na sprzedaż akcji i / lub udziałów na raty osobom fizycznym i prawnym.

Przedsiębiorstwo państwowe na wniosek samego przedsiębiorstwa lub jego organu założycielskiego, a także z inicjatywy Ministra Skarbu Państwa może zostać przez tego Ministra przekształcone w spółkę akcyjną lub z ograniczoną odpowiedzialności (tzw. komercjalizacja). W spółce takiej po jej powstaniu Skarb Państwa obejmuje do czasu prywatyzacji 100% odpowiednio akcji lub udziałów. Spółka jest kontynuacją przedsiębiorstwa państwowego i działa od dnia przekształcenia w zmienionej formie na podstawie przepisów Kodeksu Handlowego oraz ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Bilans zamknięcia przedsiębiorstwa państwowego staje się bilansem otwarcia spółki, przy czym suma kapitału akcyjnego i zapasowego jest równa funduszom własnym przedsiębiorstwa. W dniu wpisania spółki do rejestru handlowego kapitał zapasowy nie może przekraczać 25% kapitału akcyjnego.

Minister Skarbu Państwa albo rządowa Agencja Prywatyzacji, o ile została ona do tego upoważniona przez ministra, reprezentuje Skarb Państwa - jako jedynego akcjonariusza takiej spółki - na Walnym Zgromadzeniu.

W spółce akcyjnej powstałej w wyniku komercjalizacji działa rada nadzorcza. Liczbę członków rady określa statut, z tym że pierwsza rada liczy pięć osób, w tym dwóch przedstawicieli pracowników. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością rada nadzorcza nie musi działać. Kontrolę działań zarządu może wówczas sprawować osoba wyznaczona przez Ministra Skarbu Państwa.

Działalnością spółki kieruje zarząd. Członkami zarządu spółki mogą być członkowie dyrekcji przedsiębiorstwa państwowego, z którego powstała spółka. Skarb Państwa w drodze konkursu może również wyłonić osobę prawną lub fizyczną, z którą podpisuje umowę o zarządzenie spółką.

Akcje lub udziały tak powstałych spółek mogą być zbywane w trybie publicznym albo przez Ministra Skarbu Państwa, albo przez Agencję Prywatyzacji. Dopuszczone jest poszukiwanie potencjalnych inwestorów w trybie:

• oferty ogłoszonej publicznie,

• przetargu publicznego albo

• rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.

Inny tryb zbywania akcji lub udziałów jest możliwy po uzyskaniu zgody Rady Ministrów.

Przed ogłoszeniem o zamiarze zbycia akcji przeprowadza się szczegółową analizę stanu spółki oraz jej wycenę, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 3 czerwca 1997 r.

Oferta publiczna

Oferty publiczne spółek Skarbu Państwa w Polsce polegają na oferowaniu ich akcji na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Dopuszczenie spółki na giełdę wymaga spełnienia szeregu warunków określonych przez ustawę o publicznym obrocie papierów wartościowych oraz przez Komisję Papierów Wartościowych. Dotyczą one wielkości spółki, jej wartości, wyników finansowych, perspektyw na przyszłość. Komplet informacji o spółce przygotowany jest przez niezależną i renomowaną firmę doradczą. Jest on - w postaci prospektu emisyjnego podawany do wiadomości publicznej. Sprzedaż akcji jest poprzedzana akcją promocyjną w prasie, radiu i telewizji, a w razie potrzeby - prezentacjami wobec poważnych potencjalnych nabywców oraz ich doradców inwestycyjnych. Cena i inwestorzy zazwyczaj są określani metodą "book building".

Minister Skarbu Państwa czasami decyduje się sprzedać część akcji drobnym inwestorom indywidualnym, część inwestorom instytucjonalnym (banki, fundusze inwestycyjne), a resztę przeznacza do późniejszej sprzedaży inwestorowi strategicznemu.

Korzyści dla spółki wynikające z oferty publicznej to przede wszystkim wzrost jej wiarygodności w oczach klientów i banków oraz możliwość pozyskiwania środków na rozwój przez nowe emisje akcji. Istotna może też być darmowa reklama firmy spółki.

Pracownicy spółki otrzymują za darmo do 15% akcji Skarbu Państwa. Z ich punktu widzenia ważna jest łatwość sprzedania akcji po dwóch latach karencji i uzyskanie korzystnej ceny.

Przetarg publiczny

Przetarg publiczny polega na publicznym zaproszeniu inwestorów kwalifikowanych przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Skarbu Państwa lub Agencję Prywatyzacji, do składania przez nich ofert na zakup istotnego pakietu akcji lub udziałów spółek Skarbu Państwa.

W ogłoszeniu Skarb Państwa określa m.in. minimalną liczbę akcji, którą musi objąć inwestor, minimalną cenę za akcję oraz minimalne przyrzeczone nakłady inwestycyjne i zobowiązania socjalne. Ogłoszenia ukazują się zazwyczaj co miesiąc, w piątek, w dzienniku "Rzeczpospolita". W określonym czasie potencjalni nabywcy przedkładają o sobie informację, wpłacają wadium oraz otrzymują pisemną informację o spółce. Mogą oni także zapoznać się na miejscu z przedsiębiorstwem spółki. Następnie składają oni w zamkniętej kopercie ofertę zgodnie z warunkami określonymi w ogłoszeniu Skarbu Państwa. Po upłynięciu terminu składania ofert komisja powołana przez Ministra Skarbu Państwa otwiera wszystkie koperty, ocenia zgodność ofert z ogłoszeniem oraz typuje nabywcę, który przedstawił najlepszą ofertę. Minister Skarbu Państwa może unieważnić przetarg, ale nie może wskazać innego nabywcy niż wytypowany przez komisję.

Warunki zaproponowane przez wskazanego nabywcę obowiązują go przez trzy miesiące. W tym czasie umowa kupna-sprzedaży akcji jest podpisywana przez Ministra Skarbu Państwa. W przypadku wycofania się nabywcy traci on wadium.

Forma ta została uruchomiona w połowie 1996 r. Podstawowym ograniczeniem jest stosowanie jej do spółek małych i średniej wielkości oraz o stosunkowo prostej strukturze organizacyjnej i jednolitych produktach.

Rokowania podjęte na podstawie publicznego zaproszenia

Ta forma stosowana jest na ogół do prywatyzacji spółek średniej i dużej wielkości, których pakiety kontrolne akcji powinny być udostępniane kwalifikowanym inwestorom strategicznym, krajowym lub zagranicznym. W ten sposób sprywatyzowano w Polsce fabryki opon, browary, producentów chemii gospodarczej, przedsiębiorstwa farmaceutyczne, przemysł cukierniczy, przedsiębiorstwa elektromaszynowe i inne.

Potencjalni inwestorzy zapraszani są do podjęcia rokowań na podstawie ogłoszeń Ministra Skarbu Państwa drukowanych w dzienniku "Rzeczpospolita". Przed ukazaniem się ogłoszenia Minister Skarbu Państwa lub Agencja Prywatyzacji zleca przeprowadzenie analizy spółki. Zarazem często wykonywana jest analiza całego sektora, z uwzględnieniem stanu rynku danych wyrobów w kraju i za granicą. Ministerstwo Skarbu Państwa podpisuje zarazem umowę z doradcą, który pomaga Skarbowi Państwa w rokowaniach z nabywcami. Doradcami są renomowane firmy doradcze krajowe, a w razie potrzeby międzynarodowe oraz kancelarie prawne.

Rokowania prowadzą pracownicy ministerstwa lub Agencji Prywatyzacji. Dotyczą one liczby sprzedawanych akcji, ich ceny, warunków zapłaty, przyrzeczonych inwestycji, pakietu socjalnego i ewentualnie innych warunków transakcji. W przypadku wielu potencjalnych inwestorów ich liczba jest ograniczona po wstępnych negocjacjach do dwóch lub trzech, a następnie do jednego, z którym, po uwzględnieniu podstawowych warunków transakcji, precyzuje się umowę kupna-sprzedaży akcji. Rokowania bywaj czasochłonne, niekiedy mogą trwać nawet przez rok lub dłużej. W trakcie trwania rozmów pracownicy Ministerstwa Skarbu Państwa oraz ich doradcy nie informują osób trzecich o potencjalnych inwestorach i o przebiegu negocjacji. Do wiadomości publicznej podawane są tylko informacje uzgodnione z nabywcą, po podpisaniu umowy kupna-sprzedaży

Prywatyzacja bezpośrednia

Polega na rozporządzaniu przez Skarb Państwa wszystkimi składnikami majątku przedsiębiorstwa państwowego jeżeli spełniają 3 warunki:

• zatrudnienie max 500 osób,

• wartość sprzedaży w roku poprzedzającym max 6 mln ECU,

• wysokość funduszy na koniec roku poprzedzającego prywatyzację max 2 mln ECU.

Przy prywatyzacji bezpośredniej podmiotem transakcji jest całe przedsiębiorstwo. Ogólnie rzecz biorąc o postępowaniu w ramach prywatyzacji bezpośredniej decyduje 5 etapów:

1. Procedura prywatyzacyjna rozpoczyna się albo na jednoczesny wniosek dyrektora przedsiębiorstwa państwowego i radę pracowniczą, lub w wyniku złożenia oferty (przyjęcia przez spółkę leasingową) bądź nabycie przedsiębiorstwa, zawarcie umowy o odpłatne korzystanie z mienia przedsiębiorstwa.

2. Wykonywana jest analiza stanu prawnego przedsiębiorstwa, analiza ekonomiczno finansowa i określona jest jego wartość.

3. Organ założycielski wydaje za zgodą Ministra Skarbu Państwa zarządzenie o prywatyzacji bezpośredniej. Organ założycielski prowadzi prywatyzację działając poprzez pełnomocnika ds. prywatyzacji.

4. Działania pełnomocnika powinny doprowadzić do prywatyzacji tj. do sprzedaży przedsiębiorstwa, wyniesienia go do spółki lub do oddania do odpłatnego korzystania.

5. Procedura prywatyzacyjna bezpośrednia kończy się na wykreśleniu przedsiębiorstwa państwowego z rejestru przedsiębiorstw.

Istotny wpływ na wybór metody prywatyzacji ma wielkość przedsiębiorstwa. Duży wpływ na powstanie gigantów przemysłowych ma dążenie do koncentracji kapitału i pochłanianie przedsiębiorstw małych przez duże, co jest wynikiem nieustającej walki konkurencyjnej. Stopień trudności w wycenie firmy zależy od typu gospodarki oraz rodzaju przedsiębiorstwa. Stopień ryzyka niewłaściwej wyceny przedsiębiorstwa przeznaczonego do prywatyzacji zależy od zakresu, w jakim jest ono prywatyzowane.

Skutkiem prywatyzacji może być:

• powstanie lub zwiększenie udziału prywatnych właścicieli w przedsiębiorstwie państwowym nie przekraczające 50% wartości majątku firmy

• powstanie przedsiębiorstwa prywatnego, w którym państwo zachowuje udziały mniejszościowe

• powstanie w miejscu zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego całkowicie nowej jednostki, 100% inwestora.

Następuje tu więc zmniejszenie udziału sektora państwowego w danej gospodarce.

Sprzedaż przedsiębiorstwa

W przeważającej większości przypadków chodziło tu o szczególną ścieżkę prywatyzacyjną, powszechnie stosowaną w odniesieniu do średnich i mniejszych przedsiębiorstw, tj. tak zwaną „szybką sprzedaż”. Nie wymagana była w tym wypadku, zwykle poprzedzająca prywatyzację procedura likwidacyjna przedsiębiorstwa państwowego, lecz cały proces odbywał się bez jakichkolwiek zmian prawnych aż do momentu podpisania umowy między reprezentantem Skarbu Państwa a nabywcą przedsiębiorstwa.

Ta forma prywatyzacji adresowana była głównie do inwestorów krajowych, a dopiero w razie ich braku do zagranicznych. Ceny przedsiębiorstwa szukano na rynku, dlatego wycena nie była konieczna. „Szybka sprzedaż” dotyczyła z reguły przedsiębiorstw w słabym lub złym stanie ekonomiczno-finansowym, dla których alternatywą była zwykle likwidacja.

W przypadku „normalnej” sprzedaży decyzję o likwidacji przedsiębiorstwa podejmował organ założycielski z własnej inicjatywy lub na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa. Sprzedaż przedsiębiorstwa następowała w trybie przetargu, oferty ogłoszonej publicznie lub w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.

Przeniesienie własności przedsiębiorstwa ze Skarbu Państwa na nabywcę następowało niezwłocznie po wpłaceniu co najmniej 40% ceny wynegocjowanej z organem założycielskim, który występował w imieniu Skarbu Państwa. Pozostała suma spłacana była w postaci oprocentowanych rat rozłożonych na 4 lata. Istniała możliwość odroczenia płatności pierwszej raty o jeden rok.

Wniesienie mienia przedsiębiorstwa państwowego do spółki

Wniesienie przedsiębiorstwa, lub zorganizowanych części jego mienia do spółki, po wcześniejszej prawnej likwidacji przedsiębiorstwa państwowego, oznacza aport całości aktywów ze strony Skarbu Państwa do nowego tworu prawnego. Zwykle jest to spółka utworzona przez osoby prywatne, w tym również zagraniczne.

Ta ścieżka prywatyzacji nie daje bezpośrednich korzyści finansowych Skarbowi Państwa, gdyż nabywca nie płaci za przedsiębiorstwo. Natomiast z reguły ewidentne są korzyści dla przedsiębiorstwa, ponieważ partner z którym podpisywana jest umowa wnosi do spółki kapitał, najczęściej w postaci gotówki. Zwykle jest on wykorzystywany do celów restrukturyzacji i rozwoju firmy. Skarb Państwa z kolei utrzymuje kontrolę nad przedsiębiorstwem, z tytułu posiadanych udziałów lub akcji, które może spieniężyć w trybie sprzedaży, ale nie wcześniej niż po upływie dwóch lat. W ten sposób odzyskuje kwotę, która pierwotnie nie trafiła na jego konto.

Leasing pracowniczy

Oddanie na czas oznaczony przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części mienia przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce to najbardziej powszechna ścieżka prywatyzacji w Polsce (niekiedy używa się także określenia „pracownicza prywatyzacja lewarowana”). Jej istota polega na tym, że akcje prywatyzowanego przedsiębiorstwa obejmują w znacznej mierze insiderzy, a spłacanie należności za wykupienie przedsiębiorstwa następuje z bieżących przychodów z własnej działalności. Faktycznie oznacza to, że państwo udziela spółce pracowniczej pewnego rodzaju kredytu niepieniężnego.

Likwidacja pp w tej ścieżce mogła wystąpić wyłącznie na wniosek rady pracowniczej po zasięgnięciu opinii ogólnego zebrania pracowników. Oddanie mienia następowało jedynie na rzecz spółki:

• do której wstępowała większość pracowników likwidowanego przedsiębiorstwa

• której wspólnikami były wyłącznie osoby fizyczne

• która zgromadziła kapitał akcyjny lub zakładowy w wysokości nie niższej niż 20% łącznej wartości funduszów założycielskiego i przedsiębiorstwa likwidowanego podmiotu.

Przyjmująca spółka korzystała z mienia zlikwidowanego przedsiębiorstwa na zasadach odpłatności, nie będąc jego właścicielem. Na podstawie umowy można było postanowić, że po upływie czasu (nie więcej niż 10 lat), korzystający będzie miał prawo kupić użytkowane mienie. Spółka wpłacała do budżetu raty kapitałowe z zysku po opodatkowaniu. Oprócz tego była obciążona tzw. opłatą dodatkową (kwota pozostała do spłacenia pomnożona przez współczynnik zależny od bieżącej wysokości stopy kredytu refinansowego).

W późniejszym okresie zaproponowano możliwość tzw. nowacji umowy leasingowej, czyli zamiany umowy leasingowej na umowę kupna-sprzedaży.

Ustawa o prywatyzacji miała bardzo istotną zaletę: była to koncepcja jurydyczno-ekonomiczna, tworząca zasady prywatyzowania majątku przy zagwarantowaniu właściwych standardów prywatyzacyjnych i możliwości kontroli prywatyzacji przez organy państwa i środki masowego przekazu. Ustawa zakładała model prywatyzacji określany jako case by case, zgodnie za którym dla każdego prywatyzowanego przedsiębiorstwa dobierana jest indywidualnie najwłaściwsza - ze względu na założone cele - procedura przekształceń własnościowych.

Literatura:

1. Balcerowicz L. Socjalizm. Kapitalizm. Transformacja., PWN, Warszawa 1996

2. Bałtowski M., Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Przebieg i ocena., PWN, Warszawa 1998

3. Leksykon Prywatyzacji. PWE, Warszawa 1998

4. Miszewki M., Transformacja gospodarcza Polski.,

5. Savas E.S., Prywatyzacja. Klucz do lepszego rządzenia., PWE, Warszawa 1992

6. Surdykowska S.T., Prywatyzacja., PWN, Warszawa 1996

7. Suwalski A., Problemy polskiej prywatyzacji., Wydawnictwo AE, Poznań 1996

8. www.strony.wp.pl/wp/kuszpa

9. www.ekonomia.odeon.pl

8

---