Zagadnienia. Partie i systemy partyjne
Podstawowe pojęcia:
- Władza i jej cechy
- Demokracja i jej cechy. Demokracja bezpośrednia i pośrednia. Nowoczesne rozumienie demokracji (Schumpeter)
- Wybory. Jakie powinny być wybory w demokracji i dlaczego?
Partia polityczna. Co to jest partia polityczna? Elementy partii politycznej (min. struktura, program, cel) Główne wyznaczniki partii. Czym partia różni się od innych podmiotów politycznych (np. grup interesu). Definicja partii politycznej. Przykład definicji funkcjonalnej oraz definicji strukturalnej (czym się różnią te definicje). Polska ustawowa definicja partii politycznej. Trzy płaszczyzny funkcjonowania partii wg V.O.Key'a (albo R.Katza i P.Maira)
Etapy rozwoju partii politycznych
Przyczyny tworzenia się partii politycznych
Rodzaje partii politycznych (typologie)
Relewancja partii politycznych
Podziały socjopolityczne. Co sprawia, że podziały społeczne przekształcają się w podziały socjopolityczne? Elementy składające się na wykształcenie się podziałów socjopolitycznych (stratyfikacja społeczna, wartości, aktywne podmioty polityczne). [Proszę przypadkiem nie uczyć się na pamięć tej długiej definicji podziału socjopolitycznego, którą przytoczyłem w oparciu o Encyklopedię Politologii t.3]. Dlaczego podziały socjopolityczne są trwałe?
Koncepcja zamrożenia podziałów socjopolitycznych i zamrożenie systemów partyjnych (Lipset i Rokkan)
Kiedy podziały socjopolityczne mogą się zmieniać (przykłady)?
Linie podziałów socjopolitycznych wg Lipseta i Rokkana
Podział lewica-prawica. Kiedy podział ten zaczął się kształtować i dlaczego obecnie jest podziałem problematycznym. Główne cechy lewicowości i prawicowości. Trzy wymiary lewicowości i prawicowości
Rodziny partii politycznych. Co to są rodziny partii politycznych?
Geneza i charakterystyka głównych rodzin partii politycznych: komunistycznych, lewicowo-libertariarne, socjaldemokratyczne, chadeckie, liberalne, konserwatywne, ultraprawicowe
Funkcje partii politycznych. Funkcje partii politycznych realizowane w trzech płaszczyznach ich aktywności (partii wśród wyborców, partii w rządzie i partii jako organizacji)
Instytucjonalizacja partii politycznych. Na czym polega instytucjonalizacja partii politycznych? Instytucjonalizacja prawna i społeczna. Wymiary instytucjonalizacji (zyskiwanie autonomii od środowiska zewnętrznego, zwiększanie się wewnętrznej systemowości). Wyznaczniki instytucjonalizacji wg Panebianco (za K.Sobolewska-Myślik). Stabilność wyborcza a instytucjonalizacja. Fazy instytucjonalizacji (wg Harmela i Svåsanda). Instytucjonalizacja jako infuzja wartości oraz jako stabilizacja wzorców zachowań. Różnice w instytucjonalizacji partii lewicowych i centroprawicowych.
Struktura organizacyjna partii. Co to są frakcje w obrębie partii i jakie są konsekwencje ich występowania? Co to jest klub parlamentarny i jakie mogą być jego relacje z władzami partii (patrz obecny przykład SLD). Znaczenie przewodniczącego partii. Co to jest aparat partyjny? Współczesne tendencje w rozwoju struktur partyjnych
Prawne aspekty funkcjonowania partii politycznych (instytucjonalizacja prawna). Jak zmieniał się stosunek prawodawców do regulowania kwestii związanych z partiami politycznymi? Dokumenty, w których mogą być regulowane kwestie związane z partiami (konstytucje, ustawy o partiach politycznych, ordynacje wyborcze). Prawne możliwości utworzenia partii (tryb: koncesyjny, administracyjny, rejestracyjny, notyfikacyjny). Jakie kwestie są regulowane przez przepisy prawne dotyczące finansowania partii? Autonomiczne przepisy partii politycznych.
Finansowanie partii politycznych. Rodzaje i charakterystyka źródeł, z których partie mogą pozyskiwać środki (wewnętrzne, dotacje od osób prywatnych, dotacje od państwa). Publiczne finansowanie partii politycznych -kontrowersje, argumenty za i przeciw
Partie a wybory. Co to są wybory? Wymienić kilka najważniejszych funkcji wyborów. Co to jest system wyborczy (można w oparciu o definicję D.Nohlena)
System większościowy a system proporcjonalny. Różnice i konsekwencje. Jak odzwierciedlane są preferencje społeczne w wyborach proporcjonalnych i większościowych? Cel reprezentacji (funkcja) wyborów większościowych i proporcjonalnych. Na czym polega większość absolutna a na czym względna? Co to jest indeks proporcjonalności (nie wymagam wzoru!) Wymogi jakie powinny spełniać systemy wyborcze (reprezentacja, koncentracja, partycypacja, prostota systemu, legitymizowanie systemu)
Metody przeliczania głosów na mandaty. Metoda największych liczb w wariancie d'Hondta. Metoda kwotowa w wariancie Hare + metoda największych liczb. Metoda Hare-Niemeyera. Umieć rozdysponować hipotetyczne mandaty w oparciu o powyższe trzy metody!
Co to są klauzule zaporowe i jakie mają konsekwencje dla systemu partyjnego?
Okręgi wyborcze. Co to jest malapportionment? Dwa sposoby nakreślania okręgów (dopasowywanie liczby mandatów do liczby mieszkańców okręgu, dopasowywanie obszaru okręgu do liczby mieszkańców). Gerrymandering. Umieć nakreślić granice okręgów pod konkretne korzyści polityczne! Tworzenie twierdz i rozpraszanie głosów. Co to jest wielkość okręgu wyborczego? Wielkość okręgu a proporcjonalność odwzorowania preferencji społecznych.
Rodzaje list wyborczych: zamknięta, otwarta, wolna. Wpływ rodzaju listy na rywalizację wyborczą. Na czym polega blokowanie list?
Koalicje wyborcze. Po co i na jakich zasadach są zawiązywane? Zagrożenia związane z zawiązaniem koalicji wyborczej. Koalicje: addytywne, subaddytywne, superaddytywne.
Co to jest model rządu partyjnego i kiedy jest realizowany?
Rodzaje gabinetów (rządów)
Koalicja rządowa. Rodzaje koalicji rządowych: minimalnie zwycięska, minimalnego rozmiaru, przetargu, minimalnego zasięgu, minimalnie zwycięska styczna. Co to są koalicje zawyżone i dlaczego powstają?
Co to jest opozycja polityczna i jakie można wymienić rodzaje opozycji (parlamentarna, pozaparlamentarna)? Co to jest Gabinet Cieni? Funkcje partii opozycyjnych.
System partyjny - co to jest i co się na niego składa?
Typologie systemów partyjnych: oparte na kryterium ilościowym, ilościowo-jakościowym (czyli ile partii i jak silne te partie), ilościowo-ideologicznym (Sartoriego) - umieć scharakteryzować rodzaje systemów zaproponowanych przez Sartoriego.
Historyczny rozwój partii politycznych w Polsce. II RP - ogólna charakterystyka okresu pod kątem życia partyjnego. Znać najważniejsze partie reprezentujące różne nurty polityczne: ZLN (potem SN), PSL „Piast”, PPS, BBWR.
Życie partyjne w okresie PRL. Rozwój opozycji demokratycznej - znajomość najważniejszych ugrupowań opozycyjnych (KOR, ROPCiO, WZZ, Solidarność) i najważniejszych nazwisk.
Znajomość aktów prawnych regulujących funkcjonowanie partii politycznych. Ustawa o partiach politycznych z 1990 roku - najważniejsze jej cechy. Konstytucja 1997 - jakie artykuły dotyczą partii politycznych.
Znajomość najważniejszych postanowień ustawy o partiach politycznych z 1997 roku. (nie wymagam aby uczyć się co ma zawierać statut partii!). Umieć wymienić jak mogą być finansowane partie w Polsce w świetle obowiązującego prawa (i co się zmieniło w porównaniu z ustawą z 1990 roku)
Jak się zmieniał system wyborczy w III RP (jakie ordynacje w poszczególnych wyborach i jakie tego konsekwencje)
Formowanie się systemu partyjnego III RP. Przyczyny formowania się tak wielu partii. Wpływ dominacji ruchów społecznych w okresie realnego socjalizmu na kształtowanie się sceny partyjnej już po 1989 roku (można oprzeć się na K.Sobolewska-Myślik, Partie i Systemy Partyjne na Świecie, str.97-102)
Wpływ lewicy i prawicy na formowanie się systemu III RP
Najważniejsze partie lewicowe w III RP. Rozwój, geneza, najważniejsze postacie
Rozwój partii prawicowych i centrowych oraz liberalnych. Znajomość najważniejszych partii istniejących obecnie, ale też najważniejszych, które funkcjonowały w latach 90-tych a następnie się rozpadły albo przekształciły. Umieć przyporządkować czołowych polityków do partii.
Partie agrarne. Głównie PSL i Samoobrona (raczej populistyczna)
Tendencje we współczesnych partiach politycznych. Kryzys partii? -czy są alternatywy?
Znajomość najważniejszych partii politycznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Rosji, Francji oraz na poziomie UE