Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie, Maria Janion, WAB
Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie - Maria Janion
Zwykliśmy powtarzać, że romantyzm i literatura romantyczna należą do najważniejszych składników polskiej tożsamości narodowej, są jej kamieniem węgielnym i źródłem. Maria Janion wyraźnie pokazuje, że bywa to również źródło zatrute, a nasza tożsamość bardziej oparta jest na fantazmatach i przesądach niż solidnej lekturze i wiedzy szczególnie jeśli chodzi o tematy żydowskie. Bohater, spisek, śmierć - to podstawowe pojęcia kanonu polskiej historii heroicznej, patriotycznej, a więc dominującej w rozpowszechnionych wyobrażeniach. Autorka próbuje spojrzeć na nie od strony żydowskiej. Bohater to przede wszystkim Berek Joselewicz, prawdopodobnie prototyp Mickiewiczowskiego Jankiela. Dzieje pułkownika żydowskiego z czasów kościuszkowskich, podobnie jak powstańców z warszawskiego getta, stanowią dobitne zaprzeczenie stereotypu Żyda-tchórza i wpisują się w polską narrację heroiczną rodem z romantyzmu, jedyną, jaka daje Żydom prawo wstąpienia do panteonu polskich bohaterów narodowych. Spiskiem żydowskim szczegółowo, jak pokazuje Maria Janion, zajmował się Zygmunt Krasiński, tworząc w Nie-Boskiej Komedii nowożytną sztancę antysemickiej narracji… mit założycielski polskiego antysemityzmu.. Przeciwstawne poglądy Mickiewicza nie zyskały ani tej siły, ani takiego zasięgu. Śmierci przygląda się autorka na kilka sposobów. W kontekście mitu mordu rytualnego, który inspirował pogromy od średniowiecza do współczesności. W oprawie heroicznej jak walka i śmierć Joselewicza czy legion żydowski Mickiewicza. W rewolucyjnym zamęcie, wedle stereotypów wywoływanym i planowanym przez Żydów w celu uzyskania władzy nad całym światem. Wreszcie pisze o śmierci jako sposobie rozwiązania żydowskiego problemu tak jak ono się przedstawia Calkowi Perechodnikowi, autorowi Spowiedzi, swoiście ironicznego dzieła przeklętego oraz Imre Kertészowi, twórcy genialnego Losu utraconego, który stwierdza: O czymkolwiek myślę, zawsze myślę o Auschwitz. Jeśli mówię o czymś na pozór całkiem innym, to i tak mówię o Auschwitz. Jestem medium ducha Auschwitz. Auschwitz mówi przeze mnie.. Co mówi? Oto również pytanie Wykładów żydowskich.
Do polskiego dyskursu Berek Joselewicz został dopuszczony jako jeden z bohaterów narodowych. O miejsce w tym dyskursie walczyli Żydziuczestnicy powstań narodowych w XIX wieku, jak również w dwudziestoleciu międzywojennym Żydzi-legioniści Piłsudskiego zrzeszeni w związku Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski. Ale znacznie powszechniejszy był inny dyskurs, w którym Żydzi występowali jako knujący spiski wrogowie Polski, wykluczeni z jej historii.
Maria Janion (ur. 24 grudnia 1926 w Mońkach) - uczona polska, historyczka literatury, krytyczka literacka, znawczyni polskiego i europejskiego romantyzmu, profesor Instytutu Badań Literackich PAN. Feministka. Zajmuje się przede wszystkim romantyzmem i jego dziedzictwem w kulturze współczesnej. Przewidywała “zmierzch paradygmatu romantycznego” w polskiej kulturze po 1989 roku, jednak później musiała zrewidować ten pogląd. Odnosi się do takich problemów współczesności jak stosunki polsko-żydowskie, tolerancja wobec odmienności, przedefiniowanie polskiego patriotyzmu. Uprawia “krytykę fantazmatyczną” i “odnawianie znaczeń”. Opublikowała m.in.: