Kojarzenie: łączenie w pary osobników tej samej rasy w celu otrzymania potomstwa.
Metody kojarzeń: Niekrewniacze(polega na kojarzeniu zwierząt niespokrewnionych przez wspólnych przodków, celem jest wprowadzenie do stada nowych pożądanych cech) :
Kojarzenie wolne: łączenie osobników reprezentujących tę samą rasę ale niespokrewnionych ze sobą. W wyniku tego kojarzenia występuje u potomstwa wysoki poziom heterozygotyczności w wielu parach genów; osobniki mają dużą wartość użytkową.
Kojarzenie szczytowe: łączenie wysoko zinbredowanego samca z samicami z nim niespokrewnionymi. Potomstwo traktuje się jako zwierzęta towarowe, a nie zarodowe.
Odświeżanie krwi: można to nazwać jednorazowym kojarzeniem wolnym, polegającym na łączeniu zinbredowanych samic z objawami depresji(objawy mogą dotyczyć cech użytkowych, płodności, plenności) z samcami tej samej rasy niespokrewnionymi z samicami. Samce powinny mieć wysoką wartość hodowlaną cech selekcjonowanych w stadzie. W wyniku tego kojarzenia depresja ustępuje zazwyczaj już u potomstwa w pierwszym pokoleniu. Krewniacze(polega na kojarzeniu zwierząt spokrewnionych przez wspólnych przodków ,powoduje ona wzrost homozygotyczności potomstwa oraz wyodrębnienie się genetycznie zróżnicowanych linii hodowlanych. Zanika zmienność genetyczna, może nastąpić uzewnętrznienie się cennych kombinacji genowych w populacji i ich utrwalenie wśród potomstwa. Do negatywnych następstw należy częste ujawnianie się recesywnych genów letalnych). :
Kojarzenie kazirodcze: łączenie osobników spokrewnionych o współczynniku pokrewieństwa >0,5 np. ojciec z córką, matka z synem, pełne rodzeństwo. Współczynnik inbredu u potomstwa wzrasta bardzo szybko z pokolenia na pokolenie.
Kojarzenie właściwe: łączenie osobników między którymi współczynnik pokrewieństwa mieści się w granicach od 0,1 do 0,5 np. dziadek z wnuczką, między półrodzeństwem.
Kojarzenie umiarkowane: łączenie osobników między którymi współczynnik pokrewieństwa wynosi <0,1, osobniki spokrewnione są ze sobą w odległych pokoleniach przodków np. kojarzenie wnuków spokrewnionych przez wspólnego dziadka.
Cele kojarzenia zwierząt: a) doskonalenie genotypów zwierząt tworzących stada zarodowe, b) formowanie wybitnych rodzin w stadach zarodowych, c) tworzenie linii zinbredowanych, d) testowanie reproduktorów na nosicielstwo.
Linia hodowlana: grupa zwierząt spokrewniona przez jednego wspólnego przodka- założyciela linii, który w rodowodach wystepuje częściej niż inne osobniki.
Linia zinbredowana- wsobna- grupa zwierząt spokrewniona ze sobą, ich stopień homozygotyczności wynosi f= 0,375 lub więcej. Krzyżowanie: łączenie ze sobą osobników reprezentujących dwie różniące się grupy zwierząt (rasy a nawet gatunki); w wyniku krzyżowania uzyskuje się mieszańce. Metody krzyżowania możemy powiedzielić na dwie grupy:
1) metody mające na celu wykorzystanie i zaadoptowanie genów obcej grupy zwierząt w doskonaleniu danej populacji; zaliczamy tu: krzyżowanie twórcze, uszlachetniające, wypierające i przejściowe.
2) metody mające na celu wywołanie i wykorzystanie zjawiska bujności genów ( heterozji); zaliczamy tu: krzyżowanie towarowe, przemienne i międzygatunkowe.
Krzyżowanie twórcze: stosowane w celu wytworzenia nowej rasy zwierząt w oparciu o rasy istniejące. Rozróżniamy krzyżowanie twórcze proste: gdy do wytworzenia nowej rasy wykorzystuje się dwie rasy istniejące i krzyżowanie twórcze złożone, gdy wykorzystuje się więcej niż dwie rasy.
Krzyżowanie uszlachetniające ( polepszające)- realizuje się go przez krycie samic rasy polepszanej samcami rasy polepszającej. Uzyskane samice pokolenia F1 poddaje się selekcji i ponownie krzyżuje się z samcami rasy polepszającej. Uzyskane potomstwo mające 75% (F2) lub 87,5%(F3) genów rasy polepszającej, kojarzy się między sobą w celu utrwalenia pożądanych cech.
Krzyżowanie wypierające: celem jest zasadnicze przekształcenie danej rasy zwierząt w kierunku rasy wypierającej poprzez łączenie samic rasy przekształcanej a następnie samic mieszańców przez 6-8 pokoleń z samcami rasy wypierającej. Prowadzi to do wyparcia cech niekorzystnych i zastąpienie ich cechami pożądanymi.
Krzyżowanie przejściowe: polega na jednorazowym pokryciu samic rasy charakteryzującej się niską wartością fenotypową cechy gospodarczo ważnej samcami rasy, która tę cechę ma dobrze wykształconą.
Krzyżowanie towarowe: łączenie osobników najczęściej dwóch, rzadziej kilku ras w celu uzyskania mieszańców charakteryzujących się bujnością cech. Mieszańce te przeznaczane są na opas, tucz lub innych celów produkcyjnych a nie do reprodukcji. Np.: u bydła krzyżuje się między rasami mięsnymi ( charolaise, limousine, piemontese, hereford), u świń ( wielka biała polska z Hampshire, duroc, pietraine).
Krzyżowanie przemienne: może być dwu lub kilkurasowe; dwurasowe polega na łączeniu osobników dwóch czystych ras w celu uzyskania mieszańców pokolenia pierwszego. Z tego pokolenia wyselekcjonowuje się samice i łączy z samcami z jednej z wyjściowych ras; uzyskuje się drugie pokolenie mieszańców z którego wybiera się samice i kryje samcami drugiej rasy wyjściowej. Kilurasowe różni się od dwurasowego jedynie liczbą rasy wyjściowych. Potomstwo (samce i większość samic) przeznacza się na tucz, opas a następnie ubój.
Krzyżowanie międzygatunkowe (bastardyzacja): łączenie osobników należących do różnych gatunków spokrewnionych ze sobą; w wyniku krzyżowania uzyskuje się mieszańce, u których występuje zjawisko heterozji w wielu cechach użytkowych. Ich reprodukcja jest utrudniona gdyż z reguły są bezpłodne.
Cecha użytkowa: jest to właściwość organizmu zwierzęcia bezpośrednio związana ze sposobem jego, użytkowania dająca zarówno korzyści hodowcy w postaci pracy i produktu. Jest najczęściej cechą ilościową, która należy zmierzyć. Zmierzoną wartość cechy użytkowej nazywamy wartością fenotypową. Wzór na wartość fenotypową: P=G+D+E+HE(g- wartość spowodowana sumującym się wpływem genów, d-wartość spowodowana niesumującym się wpływem genów, e- wartość spowodowana wpływem środowiska, He-interakcja genotyp-środowisko). Miarą zmienności wartości cechy użytkowej jest wariancja fenotypowa o wzorze:σ2p = σ2g + σ2d + σ2e (σ2g -zmienność genetyczna addytywna, σ2d -zmienność genetyczna nieaddytywna, σ2e -zmienność środowiskowa).
Odziedziczalność jest to stosunek wariancji genetycznej do fenotypowej, oznaczają się ją symbolem h2 . Miarą odziedziczalności jest wskaźnik odziedziczalności obliczany ze wzoru: h2 = σ2g / σ2p lub h2= σ2g / σ2g + σ2d + σ2e .
Wzór wskaźnika powtarzalności: r= σ2H + σ2ep / σ2H + σ2ep + σ2 et (σ2H -wariancja genotypowa, σ2ep -wariancja czynników stałych środowiska, σ2 et -wariancja czynników zmiennych środowiska). Wartość genetyczna cechy zwierzęcia jest to wynik łącznego działania wszystkich genów wpływających na wartość fenotypową cechy.
Rówananie regresji: G= P-+ b(P-P-). Równanie regresji wielorakiej: G= P-+ b1(P1-P-) + P-+ b2(P2-P-)…+ bn(Pn-P-) (G -oszacowanie wartości genetycznej cechy, P- -średnia wartość cechy w stadzie, b- współczynnik regresji wartości fenotypowej, P- wartość fenotypowa cechy osobnika/osobników spokrewnionych, które służą jako źródło informacji). Szacowanie wartości genetycznej osobnika na podst. jednego źródła np. matki: G= P-+ 0,5 h2(Pm-P-).
Wzory na szacowanie wartości genetycznej osobnika na podstawie grupowego źródła informacji: a) Podstawą jest średnia wartość fenotypowa grupy półrodzeństwa (PPR ): G= P- + (nh2 /4+(n-1)h2 ) (PPR - P- ), b) Podstawą jest średnia wartość fenotypowa grupy pełnego rodzeństwa (PR): G= P- + (nh2 /2+(n-1)h2 ) (PR - P- ), c) Podstawą jest średnia wartość fenotypowa grupy potomstwa będącego półrodzeństwem (PP): G= P- + (2nh2 /4+(n-1)h2 ) (PP - P- ). Dokładność szacowania wartości genetycznej wydajności mleka (h2=0,25) gdy źródłami informacji jest wydajność pojedynczego krewnego lub grupy krewnych: Pojedyncza wydajność: własna( R=1)- 0,5, matki/pełnej siostry (R=0,5)- 0,25, babki/ półsiostry(R=0,25)- 0,125.Średnia wydajność grupy: półrodzeństwa: 0.466, pełnego rodzeństwa: 0,684, potomstwa będącego półrodzeństwem: 0,932. Selekcja: a) jest to wybór zwierząt do hodowli, b) jest to nielosowe różnicowanie tempa rozmnażania zwierząt powodujące zmiany w częstości genów w doskonalonej populacji lub stadzie. Postęp genetyczny: miara reakcji zwierząt na selekcję wyrażona między średnią wartością genów pokolenia potomnego a średnią wartością genów pokolenia rodzicielskiego z którego zostali wybrani rodzice pokolenia potomnego. Podział selekcji sztucznej ze względu na rodzaje i metody: 1) W kierunku: a) genu dominującego lub przeciw niemu, b) genu recesywnego lub przeciw niemu, c) genów o działaniu sumującym, d) genów o współdziałaniu epistatycznym, e) genów o współdziałaniu naddominacyjnym. 2) Ze względu na: a) końcowy efekt selekcyjny: *kierunkowa(zwiększa ilość jednych alleli kosztem drugich przesuwając rozkład prawdopodobieństw w jakimś jednym kierunku), * stabilizacyjna (Faworyzowane są cechy o wartościach średnich dla danej populacji, a eliminowane cechy skrajne), *rozdzielcza(faworyzuje równocześnie dwie różne wartości cechy, odbiegające od aktualnej średniej dla danej populacji), b) rodzaj reakcji na selekcję: *bezpośrednia, * pośrednia , c) liczbę decyzji selekcyjnych: jednostopniowa, *wielostopniowa, d)wielkość jednostki selekcyjnej: *indywidualna, *rodzinowa, e) liczbę doskonalonych cech: * na jedną cechę, * na kilka cech (następcza, niezależna, wg indeksu selekcyjnego), f) nieaddytywne działanie genów :powrotna, powrotna przemienna. Przykłady indeksów selekcyjnych: Indeks Knothe dla doskonalenia owiec wełnistych: W= 1,64x1 + 3,79x2 + 1,97 x3 (x1-plenność, x2- wydajność wełny w kg, x3- wysadność wełny w cm). Indeks selekcyjny INET służący do doskonalenia bydła mlecznego : W= -0,15x1 + 2x2,12x3 (wartość hodowlana wyrażona w kg mleka-x1, tłuszczu-x2, białka- x3). INEL służący do doskonalenia bydła mlecznego: W= 0,15x1 + 0,45x2 (x1-wartość hodowlana wyrażona w kg białka, x2- wartość hodowlana wyrażona w zawartości białka). Indeks RZM stosowany w Niemczech do doskonalenia bydła czarno-białego: RZM= 98,1 + 0,13x1 + 0,53x2 (x1-wartość hodowlana wyrażona w kg białka, x2- wartość hodowlana wyrażona w zawartości białka). Indeks selekcyjny krów i buhajów w Polsce od 2007r rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej: Indeks selekcyjny krów: I= x + 2y ( x-wartość genetyczna wydajności tłuszczu, y- wartość genetyczna wydajności białka). Indeks selekcyjny buhajów: PF= 0,5 * Pi PROD + 0,3 * Pi POKR + 0,1 * Pi PŁOD + 0,1 * WH KSOM ( Pi PROD- podindeks produkcyjny, Pi POKR- podindeks pokrojowy, Pi PŁOD- podindeks płodności, WH KSOM- wartość hodowlana dla komórek somatycznych). Kryteria wyboru zwierząt do hodowli: Kryteria prognostyczne: a) stan zdrowia- do rozrodu dopuszcza się tylko zdrowe osobniki; b)genetyczna odporność na choroby, c) pokrój- zewnętrzna budowa ciała zwierzęcia zgodna ze wzorcami rasy, d) konstytucja: stan organizmu zwierzęcia uwarunkowany jakością tkanek, czynnością narządów wewnętrznych i regulacyjną działalnością gruczołów dokrewnych, wyróżnia się typy: ordynarna, twarda, szeroka, delikatna, e) temperament- zewnętrzny obraz zachowania się zwierzęcia. Zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie. f) Kondycja- aktualny stan fizjologiczny zwierzęcia( hodowlana, wyścigowa, wystawowa, głodowa), g) Wczesność dojrzewania: wyróżniamy osobniki wczesno i późno dojrzewające. h) zdolność wykorzystania paszy, i) długowieczność- genetyczna- wiek do którego zwierzęta mogą dożyć naturalnie, j) wydajność przodków. Kryteria własne: wydajność własna, wydajność potomstwa, wydajność krewnych, średnia wydajność stada macierzystego.