O STYSTEMIE PRZEKAZU OBRAZU W ROSYJSKIM MALARSTWIE IKON
- Dzięki nowym badaniom można dokonać rekonstrukcji przedstawionych form w malarstwie i wyjaśnić charakterystyczne zniekształcenia form - zniekształcona perspektywa, deformacja, zrównanie wymiarów.
- zjawiska te wydają się nam zniekształcone tylko z naszego punktu widzenia, tzn. z punktu widzenia perspektywy zbieżnej (punktu zbieżnego) - każdy z systemów perspektywy można przyrównać do umownego języka, którym każdy z nas się posługuje, przekazuje pewne treści.
- Dzięki takiemu ujęciu możemy zrozumieć wyobrażenia artysty i zanalizować jego świat. Można dostrzec, że:
Zniekształcenia w równym stopniu dotyczą wszystkich postaci na obrazie
Możemy przyjąć że w dawnym systemie malarskim (zwłaszcza ikon) przejawiają się dwa systemy przekazu:
Geometryczny 9geometryczna prawidłowość)
Semantyczny
KOMPOZYCJA - system przekazu obrazu, system zestawienia obrazu z rzeczywistością - rekonstrukcji rzeczywistych form, poprzez ich przedstawienie. Mówi się o połączeniu kompozycji geometrycznej i semantycznej.
- W obrazie istnieją postacie i linie semantycznie ważne - ważniejsze znajdują się na pierwszym planie, mniej ważne tworzą tło.
Przykłady postaci semantycznie ważnych: Figury przedstawiające ludzi, świętych, aniołów
Przykłady przedmiotów mniej ważnych: to przedmioty które otaczają postacie
- Figury semantycznie ważne w mniejszym stopniu podlegają deformacji perspektywicznej, natomiast tło ulega automatycznej deformacji.
- Figury ważne są zawsze zbudowane w charakterystyczny sposób - np. twarze świętych zwrócone do widza, niezależnie od ich usytuowania w przestrzeni, a to możemy odczytać jedynie przy pomocy otaczających postaci nieważnych przedmiotów
„Pokłon mędrców” - fresk w klasztorze Fieraponta - Matka Boska patrzy na widza mimo iż powinna być zwrócona do mędrców i tylko dzięki mało znaczonemu fotelowi na którym siedzi możemy odtworzyć jej położenie w przestrzeni. Twarze mędrców również zwrócone są na widza, mimo iż powinny wpatrywać się w Matkę Boska, natomiast ich ciała (element mniej ważny) zwrócone są w stronę Matki Boskiej
„Zwiastowanie” - Andrzej Rublow - Twarze Maryi i Gabriela zwrócone są do widza, mimo iż ich ciała zwrócone są ku sobie, a fotel i budynki za nimi uzasadniają że zwracają się oni do siebie.
„Trójca starotestamentowa” - Trzej Aniołowie ciałami są zwróceni ku sobie, twarzami do widza. Stół przedstawiony jest w perspektywie symetrycznej i tym samym pozbawia obraz głębi
„Cud Fłora i Ławra” - Fłowr i Ławr zwróceni są do Archanioła Michała, na co wskazuje wygięcie ciała, twarze ich zwrócone są do widza
Ikony które przedstawiają ukazanie się Chrystusa lub Matki Boskiej jakimś postaciom, Wniebowstąpienia, Przemienienia itp. - postacie które wpatrują się w ukazującego się Chrystusa zwróceni są twarzami do widzów i ujęci są frontalnie, chociaż powinny one być zwrócone ku Postaci Matki Bożej lub Chrystusa.
- Akcja dziejąca się na tle budynku (w malarstwie staroruskim), była pomyślana jako dziejąca się wewnątrz, mimo iż postacie, oraz budynki ukazane są z zewnątrz - obraz na tle budynku jest jedną z form przekazu wnętrza w malarstwie.
- W sposób frontalny zwykle są przedstawione figury, ludzi, aniołów, świętych, postacie ważniejsze semantycznie, oraz przedmioty nieożywione.
Semantycznie ważna część przedmiotu zwrócona jest ku widzowi, a semantycznie nieważna - podporządkowana jest perspektywicznym odchyleniom, wskazuje rzeczywiste położenie postaci w przestrzeni i stanowi klucz do zrozumienia obrazu i rozmieszczenia przedmiotów w trzech wymiarach.
Stosując jednocześnie oba systemy - kompozycje semantyczną i geometryczną, możemy konfrontować obraz z rzeczywistą sytuacją, czyli przekładać obraz na język rzeczywistości.