ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE Z PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
1. Pojecie administracji publicznej:
Administracja publiczna jest to przejęte przez państwo i realizowane przez jego zawisłe organy, a także przez organy samorządu terytorialnego zaspokajanie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli, wynikających ze współżycia ludzi w społecznościach.
2. Cechy administracji publicznej:
- hierarchiczność
- przymus,
- monopolistyczny charakter,
- trwałość,
- planowość. Naturalnie można wyobrazić sobie administrację zanarchizowaną, gdy urzędnik będzie, np. - otwierał urząd o dowolnej porze dnia i nocy.
- ciągłość,
- stabilność,
- apolityczność,
- fachowość, osiągana dzięki wykształceniu urzędników, przygotowaniu praktycznemu i doświadczeniu,
wyodrębnienie i uporządkowanie organizacyjne oraz kompetencyjne,
- legalizm, oparcie na obowiązujących przepisach prawa w zakresie prawa materialnego i proceduralnego,
- poszanowanie interesu publicznego
3. Pojęcie prawa administracyjnego:
Prawo administracyjne to zbiór norm prawnych regulujących administrację publiczną( działalność publiczną). Drugi z podstawowych sposobów definiowania prawa administracyjnego opiera się na uwzględnieniu szczególnej cechy tego prawa tj. władztwa. Cecha ta umożliwia jednostronne rozstrzyganie sytuacji indywidualnych, które jest trwałe i obowiązujące wszystkie podmioty prawne w państwie oraz zabezpieczone przymusem państwowym, w razie gdy treścią rozstrzygnięcia jest nałożenie obowiązku. Czyli, prawem administracyjnym jest prawo, które zawiera element władztwa.
4. Źródła prawa administracyjnego:
Do źródeł prawa administracyjnego powszechnie obowiązującego należą:
KONSTYTUCJA
USTAWY
RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE
ROZPORZĄDZENIA
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Powszechnie obowiązujące źródło prawa adm. musi zawierać choć 1 normę abstrakcyjną i generalną.
KONSTYTUCJA statuuje porządek prawny. Jest w hierarchii źródeł prawa adm. aktem normatywnym najwyższej rangi. Ustala podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno- gospodarczego państwa, strukturę i kompetencje naczelnych, centralnych i lokalnych organów państwa, a także zasady i treść stosunków między obywatelami a państwem. Pozostałe normy wydawane w zgodzie z Konstytucją muszą tworzyć spójny system prawa.
USTAWA jest aktem normatywnym uchwalanym przez parlament. W hierarchii źródeł prawa zajmuje miejsce bezpośrednio po konstytucji, co oznacza, że pod względem mocy prawnej konstytucji ustępuje. Ustawa nie może być sprzeczne z konstytucją. Pewne materie z zakresu adm. publicznej mogą być regulowane wyłącznie ustawami np. :
Ograniczenia w zakresie korzystania przez obywateli z konstytucyjnych praw i wolności
Zasady organizacji i tryb pracy Rady Ministrów
Zakres działania oraz tryb powoływania i odwoływania wojewodów
Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych
Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego
Sprawy objęte materią ustawową nie mogą być regulowane aktami normatywnymi niższego rzędu niż ustawa, zatem nie mogą być regulowane także rozporządzeniami.
Warunkiem wejścia w życie ustaw jest ich ogłoszenie. Urzędowe ogłoszenie ustawy następuje przez jej publikację w Dzienniku Ustaw RP.
(13) W demokratycznym państwie prawa, konstytucja oraz ustawy mają zasadnicze znaczenie dla adm. publicznej, gdyż tworzą dla tej adm. podstawy działania i ustalają granice działania.
RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE przejawiają się one najczęściej w formach traktatów, umów, porozumień. Zawarcie umowy międzynarodowej oznacza ustalenie przez państwa wzajemnych praw i zobowiązań.
Umowa międzynarodowa staje się źródłem prawa po jej ratyfikacji i ogłoszeniu. Ratyfikacja oznacza, że państwo przyjmuje obowiązek przestrzegania umowy. Dokonywana jest przez Prezydenta RP, za uprzednią zgodą Sejmu, wyrażoną w ustawie. Zgoda Sejmu na ratyfikacje nie jest wymagana wobec wszystkich umów międzynarodowych, lecz wobec tych które dotyczą:
pokoju, sojuszu, układów politycznych lub układów wojskowych
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
spraw uregulowanych w ustawie, lub w których Konstytucja wymaga ustawy
Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowi część krajowego porządku i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie uzależnione jest od wydania ustawy.
W szczególnych sytuacjach ratyfikowana umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą. Ma to miejsce w wypadku umowy międzynarodowej ratyfikowanej za uprzednią zgodą Sejmu, wyrażoną w ustawie, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
ROZPORZĄDZENIA są to akty wykonawcze do ustaw, które szczegółowo regulują różne kwestie. Do wydania r. niezbędna jest podstawa prawna zawarta w ustawie- delegacja ustawowa, która musi być:
szczegółowa podmiotowo- wyraźne określenie organu państwowego uprawnionego lub zobligowanego do wydania tego aktu; zakaz subdelegacji- zakaz przenoszenia tych kompetencji na inny nieupoważniony organ
szczegółowa przedmiotowo- określa charakter spraw, które mają być poddane regulacji
szczegółowa treściowo- wytyczne co do treści aktu, dotyczące głównie kierunków przyszłych rozwiązań
Jeżeli nie będzie choć 1 z wyżej wymienionego elementu to upoważnienie ustawowe jest nieważne.
Rozporządzenie wydaje: minister, wojewoda(są one o mniejszym zasięgu), premier, RM, prezydent, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej, przewodniczący Komitetu Badań Naukowych- obecnie Minister Nauk.
ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY to akt wyjątkowy wydawany:
w chwili gdy zostanie ogłoszony stan wojenny
gdy Sejm nie może zebrać się na obrady
z wnioskiem RM
Może być uchylone na pierwszym zebraniu Sejmu.
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO to przepisy wykonawcze do ustaw wydawane:
w gminie przez Radę Gminy
w powiecie przez Radę Powiatu
w województwie samorządowym przez Sejmik Wojewódzki
w województwie rządowym przez wojewodę
W sprawach nie cierpiących zwłoki Zarząd Gminy, Powiatu, Województwa.
Na prawo miejscowe składają się też przepisy porządkowe. W gminie akty prawa miejscowego ogłaszane są poprzez np. rozplakatowanie, powszechną prasę. Reszta( powiat, woj.) musi być opublikowane w Wojewódzkim Dzienniku Ustawowym.
Do źródeł prawa wewnętrznego należą:
- zarządzenia
- statuty
- regulaminy
- okólniki
Obowiązują tylko wewnątrz danej struktury organizacyjnej. Zwyczaj nie jest źródłem prawa, a orzeczenie sądów nie jest powszechnie obowiązujące.
Akty kierownictwa wewnętrznego:
wydawane są na podstawie ustawy, istnieje upoważnienie ustawowe
ustawodawca określa kto ma być organem wydającym te akty- czy organy jednoosobowe- monokratyczne (np. minister lub prezydent), czy wieloosobowe- kolegialne( np. RM)
muszą być zgodne z ustawą
regulaminy i statuty mają na celu rozwinięcie przepisów ustawy w zakresie niezbędnym dla skonkretyzowania zasad organizacji i działania określonych jednostek; zasady odnoszą się do użytkowników; wydają je organy adm. publicznej
wytyczne, instrukcje, okólniki to interpretacja przepisów prawa powszechnie obowiązującego lub aktów kierownictwa wewnętrznego sporządzane przez organ centralny dla użytku wewnętrznego; podają zasady organizacji i funkcjonowania, sposoby działania organów, wyjaśniają struktury organizacyjne.
5. Formy działania administracji:
Możliwość ujmowania działań administracji publicznej w kategoriach form działania są różne, ograniczone lub rozszerzane, w zależności tego co się rozumie przez administrację publiczną oraz jak rozumie się stosunek tej administracji do prawa.
W przypadku, gdy sprowadza się administrację publiczną do funkcji wykonywania prawa pojęcie form działania tej administracji zostają zamknięte jedynie te przejawy działalności administracyjnej, które mają ściśle wykonawczy względem ustawy (a szerzej: także innych aktów prawa stanowionych na podstawie i w celu wykonywania ustawy) charakter i które wyrastają z norm prawnych w sposób wyraźny, które są określone szczegółowo tymi normami i dla podjęcia których prawo wyraźnie upoważnia.
Natomiast gdy przez administrację publiczną rozumie się działalność twórczą, podejmowaną przez organy administracji publicznej, nie tylko po to, aby wiernie i dokładnie wykonać prawo, ale także po to, aby w ramach prawa realizować ze znaczną dozą samodzielności, w sposób twórczy, zadania publiczne, wówczas w katalogu prawnych form działania administracji znaleźć się mogą takie postacie działań, które administracja podejmuje na postawie ogólnych norm prawa dla wykonania określonych zadań publicznych, działań, których kształt prawny jest w znacznym zakresie ukształtowany przez praktykę administracyjną w ramach dopuszczonej prawnie samodzielności działania organów administracji publicznej.
W demokratycznym państwie prawa administracja publiczna podejmuje działania w formach określonych przez prawo. Wśród podstawowych form działania administracji publicznej określonych przez prawo należy wymienić następujące:
akty administracyjne,
akty normatywne,
formy działań faktycznych,
umowy.
6. Stosunki administracyjno prawne:
Pojęcie stosunku prawnego odgrywa istotną sprawę w poznawaniu prawa, jest to pewna struktura myślowa, pewien model, za pomocą którego systematyzujemy i interpretujemy porządek prawny.
W teorii prawa „o stosunku prawnym między jakimiś dwoma podmiotami prawnymi mówimy o takich przypadkach, gdy ze względu na jakąś obowiązującą normę prawną, która dotyczy tych podmiotów, przedmiotem obowiązku jednego z nich jest jakieś określone zachowanie się wobec drugiego”. Stosunek prawny zachodzi wtedy „gdy prawo przedmiotowe ma dla dwóch podmiotów takie znaczenie, że w określonych warunkach sytuacja prawna jednego podmiotu jest połączona w pewien sposób z sytuacją prawną drugiego”.
Stosunek administracyjnoprawny jako wzajemny między dwoma podmiotami układ zachowań, kwalifikowany przez prawo administracyjne, wyróżnia się spośród innych stosunków prawnych tym, że:
jednym z podmiotów tego stosunku jest zawsze (obligatoryjnie) organ administracji publicznej, który przez nawiązanie stosunku prawnego staje się podmiotem praw lub obowiązków w sferze realizacji zadań administracji, i któremu z tego wystarcza zdolność administarcyjnoprawna czynna, sformułowana przez normy prawne określające jego kompetencje;
drugim z podmiotów stosunku może być obywatel, spółka, przedsiębiorstwo państwowe, zakład administracyjny i każda inna jednostka organizacyjna kwalifikowana przez prawo jako podmiot praw bądź obowiązków adminstracyjnoprawnych;
podmiotem rozstrzygającym o treści wzajemnych między dwoma podmiotami praw czy obowiązków jest zawsze organ administracji publicznej (z wyjątkiem stosunków powstającym z mocy prawa). Ta zdolność organu do rozstrzygania o prawach bądź obowiązkach odzwierciedla się w tzw. jednostronności stosunku administracyjnego, czyli władztwie administracyjnym. Konstrukcja tego władztwa opiera się na nierównorzędności podmiotów, wyrażającej się w możliwości kształtowania przez organ administracji publicznej sytuacji drugiego podmiotu, niezależnie od jego woli, ale zgodnie z prawem przedmiotowym.
Charakter normy prawnej, która stanowić ma źródło powstania stosunku prawnego, daje podstawę zasadniczemu podziałowi na:
- stosunki materialnoprawne - mają charakter trwały, tak jak trwałe są prawa i obowiązki kwalifikowane za pomocą tych stosunków (np. trwałość decyzji o nadaniu obywatelstwa jest bezwzględna, natomiast trwałość o powtarzaniu roku jest ograniczona w czasie).
stosunki procesowe - mają charakter przejściowy, przy czym długość ich trwania jest określona ogólnie lub szczegółowo dla określonych rodzajów postępowania. Stosunki te nie są też samodzielne, co oznacza, kwalifikowane za ich pomocą postępowanie administracyjne (sądowe) zmierza zawsze do ustalenia stosunku materialnoprawnego, choćby w wyniku wydanego aktu administracyjnego układ wzajemnych między stroną i organem administracji praw i obowiązków nie uległ zmianie (np. w przypadku decyzji negatywnej). Stosunki procesowe dzielimy na stosunki:
proceduralny - zachodzą wyłącznie w toku postępowania przed organami administracji państwowej, jego budowa jest analogiczna do budowy stosunku materialnoprawnego tzn. pozycja strony i organu prowadzącego postępowanie jest nierównorzędna. Jednostronność pozycji organu wobec strony nie zmienia się w razie przesunięcia postępowania przed organ odwoławczy.
sporny - zachodzi wtedy, gdy pozycje organu i strony wyrównują się. Ma to miejsce przed sądem lub innym organem niezależnym od administracji i powołanym do kontroli decyzji administracyjnych (np. NSA). Model stosunku spornego wyznaczony jest przez udział w nim dwóch (kilku) równorzędnych stron (jedna z nich zawsze organem administracji publicznej, który wydał zaskarżoną decyzję) oraz sądu (innego podmiotu niezależnego od administracji), którego pozycja jest jednakowo zwierzchnia wobec każdej ze stron.
7. Podmioty administrujące:
Organ administrujący to każdy podmiot, który uczestniczy w realizacji funkcji administracji( zadań administracyjnych) bez względu na charakter podstawy prawnej uprawniającej do podejmowania takiego działania. Musi być to podstawa prawna zgodna z prawem, określająca charakter kompetencji i ich zakres, muszą to być kompetencje z zakresu adm., publ. Podstawami są; Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, porozumienia i umowy publiczno- prawne, akty o charakterze wewnętrznym.
RODZAJE PODMIOTÓW ADMINISTRUJĄCYCH:
1.organy administracji państwowej- to organy adm. rządowej i samorządowej( uznane przez normy prawa ustrojowego z odpowiednimi kompetencjami)
związki samorządów
przedsiębiorstwa państwowe
organizacje społeczne, społeczno- zawodowe i zawodowe( ustawowe określenie zakresu kompetencji)- LOK, Związek Wędkarski
osoby prawne prawa prywatnego- sp. Zo.o, sp. Akcyjna- oraz tworzone przez samorządy terytorialne dla realizacji zadań własnych ST - np. wodociągi, oczyszczalnie, cmentarze
osoby fizyczne umocowane do realizacji zadań z zakresu administracji
organy jednostek organizacyjnych( pomocnych) np. ST- rada osiedla, sołtys, rada dzielnicy
kierownicy osób prawnych prawa publicznego- rektor uczelni wyższej
kierownicy jednostek organizacyjnych wyodrębnione przez organ administracji- dyrektor szkoły
8. Organizacja prawna administracji:
Władztwo administracyjne - zdolność organu administracji publicznej do jednostronnego kształtowania praw i obowiązków podmiotu administrowanego. Konstrukcja tego władztwa opiera się na nierównorzędności podmiotów, wyrażającej się w możliwości kształtowania przez organ administracji publicznej sytuacji drugiego podmiotu, niezależnie od jego woli, ale zgodnie z prawem przedmiotowym. (Jan Boć) Administracja publiczna działając w imieniu państwa, może korzystać z przymusu państwowego i dysponować władztwem administracyjnym. W państwie prawnym możliwość ta wynika z samego prawa, a nie jest „przedprawną” cechą administracji publicznej, do której mają się dostosowywać regulacje prawne. Władztwo administracji publicznej istnieje, dlatego, że tak postanowiło państwo w wydanych przez siebie normach i jest zawsze określone przez przepisy prawa.
CENTRALIZACJA
Jest to proces lub tendencja zmierzająca do skupienia uprawnień w zakresie podejmowania decyzji w zasadniczych dziedzinach życia państwowego w centralnych organizacjach władzy.
Cechy centralizmu:
hierarchiczność;
podporządkowanie;
istnienie w wielostopniowej strukturze organizacyjnej tylko jednego organu uprawnionego do podejmowania decyzji pozostałe, podległe, zobowiązane są do jej realizacji, pełnią one funkcje pomocnicze, typowo wykonawcze;
odpowiedzialność spoczywa na organie decyzyjnym, centralnym;
organy pomocnicze będą mogły działać na podstawie pierwotnego rozstrzygnięcia przez organ centralny.
ZALETY:
* jednolitość rozstrzygania;
* jednolitość działania w całym systemie pełne i merytoryczne określenie podstaw.
WADY:
sformalizowanie;
nieekonomiczny sposób podejmowania decyzji (wydłuża czas);
oderwanie ośrodka decyzyjnego od tego, który działa na stopniu podstawowym;
brak odpowiedzialności na stopniu podstawowym na działania.
DECENTRALIZACJA
Jest zjawiskiem ciągłym polegającym na przenoszeniu kompetencji i odpowiedzialności za ich realizację na określone organy przejmujące wykonywanie zadań publicznych.