Podstawy teorii finansów publicznych.

1. Rola sektora publicznego w gospodarce.

Współczesne systemy dzielą się na rynkowe i mieszane.

Sektor prywatny

Sektor publiczny

• Ochrona własności

• Produkcja dóbr publicznych

• Obrona narodowa

• Policja

• Sądy

• Więzienia

• Straż pożarna

• Szkolnictwo (korzyści zewnętrzne)

• Ochrona zdrowia opieka społeczna

• Ochrona zasobów publicznych (powietrze, woda, lasy, drogi, zabytki)

• Stabilizowanie gospodarki (interwencjonizm, Keynes)

Cykl gospodarczy (obejmuje 4 fazy) - są to powracające i nieregularne wahnięcia ogólnej działalności gospodarczej lub zestaw krótkoterminowych wahnięć w górę i w dół w ramach głównego długookresowego trendu .

Kryzys jest kryzysem nadprodukcji

I faza RECESJA - jest to przejaw spadku ogólnej działalności gospodarczej szczególnie w produkcji krajowej i zatrudnieniu (przeważnie recesją określa się spadek PNB trwający min. 6 miesięcy, natomiast szczególnie ostra recesją osiągająca 15% bezrobocie określona jest mianem DEPRESJI).

II faza DNO - jest to najniższy punkt cyklu, w którym ogólny poziom działalności gospodarczej przestaje spadać.

III faza OŻYWIENIE - ruch ogólnego poziomu działalności gospodarczej w górę (szczególnie zatrudnienia i r-PNB); może ono trwać do momentu aż gospodarka zbliży się do pełnego poziomu zatrudnienia lub zostanie zahamowanie przez kolejną recesję.

IV faza SZCZYT - pojawia się gdy poziom ogólny działalności gospodarczej przestaje się podnosić.

Obecnie, zamiast wyżej wymienionych faz cyklu (które odnoszą się do kapitalizmu wolnokonkurencyjnego), najczęściej wymienia się 2 fazy :

1. faza spadkowa określona jako faza recesji,

2. faza wzrostowa inaczej faza ekspansji.

Wiąże się to z tym, że w pewnym stopniu zmienił się sam przebieg cyklu. Faza spadkowa nie musi się charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej. Jej objawami może być brak wzrostu lub nawet zwolnienie tempa wzrostu. To złagodzenie przebiegu cyklu jest wynikiem zmian w gospodarstwie rynkowej, a głównie monopolizacji i rozwoju interwencjonizmu państwowego. Najczęściej wyodrębnia się 3 rodzaje wahań cyklicznych :

1. cykle Kitchina trwające ok. 3,5 roku,

2. cykle Juglara trwające 8-10 lat,

3. cykle Kondratiewa trwające 50-60 lat.

Nazywamy je inaczej:

cyklami krótkimi (1) (cyklami zapasów)

średnimi (2)

długimi (3).

Cykle o różnej długości pozostają wobec siebie w określonej relacji.

Krzywa cyklu dłuższego jest trendem cyklu krótszego. Faza wzrostowa (spadkowa) cyklu dłuższego przedłuża fazy wzrostu (spadku) w cyklu krótszym.

Teoria wahań cyklicznych

Większość teorii wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego jako przyczynę generującą cykliczny charakter cyklu wzrostu gospodarczego, natomiast różne są wskazania dotyczące przyczyn fluktuacji zmian popytu inwestycyjnego.

Zwiększone wydatki budżetowe pozwalają wyjść z recesji.

1972 r. - zlikwidowano wymienialność dolara na złoto.

Budżet państwa - jest to zestawienie dochodów i wydatków państwa na cele publiczne.

Źródła dochodów fiskalnych:

1. podatki pośrednie (wliczone w cenę towarów i usług -VAT, akcyza)

2. podatki bezpośrednie od dochodów osób fizycznych

3. podatki bezpośrednie od zysków przedsiębiorstw

4. dochody państwowych jednostek i zakładów budżetowych

5. cła

6. [dochody z prywatyzacji]

Kierunki wydatków budżetowych

1. utrzymanie sfery budżetowej (administracja, wojsko, szkoły)

2. ubezpieczenia społeczne i inne transfery

3. obsługa długu publicznego

Stan finansów publicznych określany jest w następujących wartościach

1. stopa procentowa T/Y

2. wielkość wydatków rządowych - G

3. poziom wytwarzanego Y (baza podatkowa)

Y - produkt roczny, T - dochody państwa z podatku

Musi być dobra baza podatkowa, aby mieć co opodatkować.

Dochody budżetu są szacunkowe - wydatki można obliczyć.

Krzywa Laffera

Wzrost stopy opodatkowania początkowo skutkuje wzrostem wpływów budżetowych z podatków, ale po przekroczeniu pewnego poziomu wpływy te spadają.

T → dochód; t → wysokość podatku;

t* może być umieszczony w dowolnym miejscu wykresu, niekoniecznie w połowie. Stopy t1 i t3 dają takie same wpływy (dochody).

Wpływ podatków i wydatków budżetowych na PKB

1. wydatki państwa zwiększają globalny popyt (wzrost PKB)

2. podatki obniżają wydatki na indywidualną konsumpcję i inwestycje przedsiębiorstw (spadek PKB)

J.B. Say - każda podaż tworzy swój własny popyt.

c) według keynesistów efekt a jest silniejszy niż efekt b (z powodu skłonności do oszczędzania)

d) wysoki podatek

- powoduje ucieczkę kapitału za granicę

- obniżają motywację do pracy

- powodują ucieczkę w szarą strefę

- zniechęcają do inwestowania

Deficyt budżetowy, jego przyczyny i skutki.

Przyczyny deficytu budżetowego:

1. nadmierne wydatki budżetowe (gwarancje socjalne, spłata długów, zbrojenia, przerost administracji)

2. przesadny optymizm przy uchwalaniu budżetu

3. niska stopa opodatkowania

4. niski poziom PKB (brak bazy podatkowej)

5. nieskuteczne ściąganie podatków

Czy deficyt budżetowy jest szkodliwy?

NEOKLASYCY - TAK - ponieważ narasta dług publiczny obciążający przyszłe pokolenia

KEYNSIŚCI - NIE - umiarkowany, przejściowy deficyt nie wywołuje szkodliwych skutków, pobudza popyt, poprawia koniunkturę

Nauka o finansach publicznych

Zajmuje się problemami:

1. określenie zapotrzebowania władz publicznych na środki finansowe

2. sposoby pozyskiwania środków finansowych przez władze publiczne

3. udział środków publicznych w finansowaniu poszczególnych dziedzin

4. efektywność planowania i wydatkowania środków publicznych rozpatrywana pod kątem osiągania celów

5. tworzenie naukowych podstaw decentralizacji środków publicznych

Finanse publiczne obejmują:

- środki budżetu państwa

- środki budżetów samorządowych

- inne środki nieprywatne służące do realizacji polityki państwa

Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi.

- przymusowy charakter gromadzenia dochodów publicznych przez państwo

- wykorzystanie środków do realizacji funkcji państwa dot. ogółu obywateli lub dużych ich grup

- nie jest celem finansów publicznych osiąganie zysku

- społeczna kontrola wydatkowania środków

- duża wielkość środków publicznych - duża ranga wydatków i ich wpływ na gospodarkę

Teorie finansów publicznych

i ich wpływ na gospodarkę

1. poglądy Tomasza z Akwinu

2. merkantylizm - początek kapitalizmu XVI-XVII w. wspieranie rodzimej produkcji,

1. eksport tak, import -nie, cła, podatki

3. kameralizm - XVIII w. podatki instrumentem wspierania gospodarki

4. prawo Wagnera - prekursor państwa dobrobytu, wzrost wydatków publicznych

5. prawo von Gerloffa - ludzie stawiają opór przeciwko podatkom

6. interwencjonizm Keynesa - USA lata 30-ste

1. automatyczne stabilizatory rynku - podatki progresywne od dochodów

2. zasiłki dla bezrobotnych

3. zatrudnienie w administracji publicznej

7) teoria finansów funkcjonalnych Lernera - jak najszersze wykorzystanie metod fiskalnych dla utrzymania wysokości popytu

8) teoria neutralności - A Smith i D. Ricardo - XVIII/XIX w. mały budżet i minimalne wtrącanie się państwa w gospodarkę.

- zasada zrównoważonego budżetu - J. B. Say

- podatki to zło konieczne

- monetaryści - M. Friedman - cała interwencja państwa powinna sprowadzać się do polityki monetarnej, państwo dodaje tyle pieniądza, ile potrzeba na transakcje

9) ok. 1991 r. consensus waszyngtoński - obniżenie deficytów budżetowych, poszerzenie bazy podatków i obniżenie samych podatków, alokowanie środków publicznych w rozwój wiedzy i infrastruktury, neutralność państwa

3% PKB - granica deficytu budżetowego w roku w UE

60% PKB - maksymalny rozmiar długu publicznego

Czynniki określające funkcje finansów publicznych

1. Czynniki społeczno-polityczne określające funkcje finansów

1. Zaspokajanie potrzeb zbiorowych

2. Ochrona grup najsłabszych ekonomicznie

3. Uaktywnianie lokalnych społeczności

2. Czynniki ekonomiczne

1. Łagodzenie cyklu koniunkturalnego

2. Dostosowanie struktury podaży do struktury popytu

3. Dostęp do wiarygodnej informacji rynkowej

4. Likwidowanie negatywnych skutków działalności (np. zniszczenie środowiska)

Funkcje finansów publicznych

• alokacyjna

• redystrybucyjna

• stabilizacyjna

• ustrojowa

Alokacyjna - część dóbr i usług w wyniku działalności rządu jest alokowana poza systemem rynkowym

Redystrybucyjna - wskazuje, jaka część PKB podlega redystrybucji przez władze publiczne (prawo Wagnera), rozszerzenie funkcji państwa

Stabilizacyjna - stabilizacja cen i stabilizacja popytu. Ceny w systemie rynkowym ustalają się same. Państwo odpowiada za stabilizację cen. Wypełnia tę funkcję Bank Centralny, ograniczani bezrobocia

Ustrojowa - Państwa konkurują między sobą o kapitał i ludzi

Modele polityki społecznej

• Liberalny - minimalny zakres państwa opiekuńczego (USA, Wielka Brytania)

• Motywacyjny - ubezpieczenie od ryzyk życiowych, gwarancja dla umów społecznych, dbanie o kapitał ludzki (Niemcy, Francja)

• System redystrybucyjny - uniwersalizm, egalitaryzm - Skandynawia

Wady państwa opiekuńczego

Brak motywacji, osłabienie zapobiegliwości ludzi

Roszczeniowość i zbyt wysokie podatki (deficyt efektywności)

Bezrobocie - regulacja rynku pracy i zasiłki

Starzenie się społeczeństwa, mniej małżeństw i dzieci => zmiana modelu rodziny

!Żaden model gospodarki nie zlikwiduje problemów społecznych!

6

Finanse publiczne - wykład 1 z 14 lutego 2009

Trend

Ożywienie

Recesja

DNO

SZCZYT

Czas

Dochód narodowy

---