Info

Substancje niebezpieczne

Substancje niebezpieczne - czyli wszelkie ciecze, gazy lub ciała stałe, które stanowią zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników - występują w prawie wszystkich miejscach pracy. W całej Europie miliony pracowników stykają się z czynnikami chemicznymi i biologicznymi, które mogą im zaszkodzić.

Według najnowszych badań, 19% pracowników UE skarży się na narażenie na trujące opary przez jedną czwartą lub więcej czasu pracy, natomiast dla 15% pracowników obsługa substancji niebezpiecznych jest częścią ich codziennej pracy.

Jeżeli zagrożenia związane ze stosowaniem substancji niebezpiecznych nie są odpowiednio kontrolowane, pracownicy mogą ponieść uszczerbek na zdrowiu na wiele różnych sposobów, od łagodnego podrażnienia oczu i skóry do astmy, problemów z płodnością i braków wrodzonych, a także nowotworów. Może do tego dojść w wyniku jednorazowego krótkotrwałego narażenia lub narażenia wielokrotnego oraz długotrwałego gromadzenia się substancji w organizmie.

Pracodawcy w UE mają prawny obowiązek chronienia swoich pracowników przed szkodliwym działaniem substancji niebezpiecznych w miejscu pracy. Pracodawcy są zobowiązani do przeprowadzania ocen ryzyka i postępowania zgodnie z nimi. Prawodawstwo reguluje też identyfikację i oznakowanie tysięcy różnych substancji zarejestrowanych na rynku UE.

Ograniczanie zagrożeń związanych z pracą z substancjami niebezpiecznymi jest nie tylko imperatywem moralnym i nakazem prawa - przemawiają za nim również silne argumenty gospodarcze. Kiedy sprawy przybierają niewłaściwy obrót, cierpieć mogą zarówno organizacje - poprzez spadek wydajności i zwiększenie odpowiedzialności cywilnej i karnej,jak i pracownicy.

Na szczęście, w sprawie postępowania z substancjami niebezpiecznymi istnieje wiele wytycznych, dostępnych dla pracodawców i pracowników. W całej Europie istnieje wiele przykładów dobrych praktyk, z których można skorzystać.

Podejmując odpowiednie działania, można zapewnić pracownikom bezpieczeństwo w czasie stosowania substancji niebezpiecznych.

Pracodawcy są także zobowiązani do przekazywania pracownikom informacji na temat zagrożeń stwarzanych przez substancje niebezpieczne i szkolenia ich w zakresie bezpiecznego korzystania z tych substancji. Przepisy dotyczą zarówno produktów wprowadzonych do obrotu, jak i odpadów i produktów ubocznych, powstających w procesie produkcji.

Info

Wartości graniczne narażenia na czynniki zewnętrzne podczas pracy

Wartości graniczne narażenia na czynniki zewnętrzne podczas pracy (OEL) pomagają kontrolować narażenie na działanie substancji niebezpiecznych w miejscu pracy, dzięki określeniu maksymalnego stężenia substancji (w powietrzu) nie zagrażającego bezpieczeństwu.

Wartości graniczne są określane w całej UE, lecz każde państwo członkowskie ustala swoje własne krajowe wartości OEL, często uwzględniając więcej substancji niż to określono w prawie UE. Wartości te są określane przez właściwe urzędy krajowe i inne odpowiednie instytucje. OEL mogą być wiążące (co oznacza, że trzeba ich przestrzegać) lub indykatywne (zapewniające wskazówkę, jaką wartość powinno się osiągnąć) i mogą dotyczyć zarówno produktów wprowadzanych do obrotu, jak i odpadów oraz produktów ubocznych powstających w procesie produkcji.  

OEL, choć nie dotyczą każdej substancji stosowanej w UE, stanowią ważne narzędzie oceny ryzyka i zarządzania nim, a także dostarczają cennych informacji służących działaniom z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczącym substancji niebezpiecznych. Pracodawcy muszą zagwarantować, by narażenie ich pracowników na działanie tych substancji nie przekraczało krajowych wartości granicznych.

Założeniem wszystkich OEL jest to, że narażeni pracownicy są zdrowymi osobami dorosłymi, choć w niektórych przypadkach mają one na celu ochronę „podgrup wrażliwych”. Zazwyczaj granicznych wartości narażenia nie stosuje się na przykład do kobiet ciężarnych i matek karmiących, a w razie potrzeby należy podejmować specjalne działania, aby chronić te grupy.

Średni czas narażenia podany w OEL wynosi zwykle osiem godzin na dobę (nazywany jest często TWA-8h lub czasową średnią ważoną wynoszącą 8 godzin). OEL są zwykle oparte o założenie, że pracownik może być narażony na działanie substancji przez 40 lat pracy, przy 200 dniach roboczych rocznie.

Info

Europejskie Obserwatorium Ryzyka i substancje niebezpieczne

 

Prowadzone przez Agencję Europejskie Obserwatorium Ryzyka realizuje ważną pracę polegającą na identyfikacji zagrożeń stwarzanych przez substancje niebezpieczne. Sporządzono w nim liczne sprawozdania i prognozy, dotyczące zagadnienia substancji niebezpiecznych, zarówno chemicznych , jak i biologicznych.

 

Europejskie Obserwatorium Ryzyka zmierza do identyfikacji nowych i pojawiających się zagrożeń w świecie pracy, wywołanych zmianami technologii, warunków gospodarczych i społecznych, miejsc pracy, praktyk roboczych i procesów produkcyjnych oraz ich prawdopodobnych konsekwencji dla zdrowia i bezpieczeństwa. Zlecając i zestawiając najnowsze badania i prognozy ekspertów, Obserwatorium pomaga stymulować debatę na temat sposobów postępowania w przypadkach ryzyka w przyszłych miejscach pracy i promować wczesne działania zapobiegawcze.

Jakie są skutki dla zdrowia

Narażenie na działanie niektórych substancji może mieć poważne skutki dla zdrowia pracowników. Niektóre substancje, takie jak azbest (który może powodować raka płuc i międzybłoniaka) są obecnie zakazane lub poddane ścisłej kontroli. Jednak wiele nadal szeroko stosowanych substancji może również powodować poważne problemy zdrowotne, jeżeli wiążące się z nimi zagrożenia nie są właściwie kontrolowane.

Substancje niebezpieczne mogą wywoływać wiele różnych skutków zdrowotnych, w tym:

• skutki ostre: przez zatrucie, uduszenie, wybuch i pożar

• skutki przewlekłe, na przykład:
  - choroby układu oddechowego (zmiany w drogach oddechowych i płucach), takie jak astma, zapalenie błon śluzowych nosa, pylica azbestowa i pylica krzemowa
  - nowotwory zawodowe (białaczka, rak płuc, międzybłoniak, rak jamy nosowej)

• skutki zdrowotne, które mogą mieć charakter zarówno ostry, jak i przewlekły:
  - choroby skóry
  - problemy z płodnością i wady wrodzone alergie

• niektóre substancje mogą się gromadzić w organizmie (na przykład metale ciężkie, takie jak ołów i rtęć czy rozpuszczalniki organiczne)

• niektóre substancje mogą prowadzić do powstania efektu kumulacji

• niektóre substancje mogą przenikać przez skórę

Info

Porady dla pracowników

Zachowanie środków ostrożności dotyczących substancji niebezpiecznych wymaga, aby pracownicy otrzymywali na bieżąco informacje dotyczące takich kwestii, jak:

• wyniki oceny ryzyka swojego pracodawcy;

• zagrożenia, na jakie są narażeni;

• ewentualne skutki tych zagrożeń;

• działania, jakie muszą podjąć w celu zapewnienia bezpieczeństwa sobie i innym;

• jak sprawdzać i rozpoznawać, że dzieje się coś złego;

• komu należy zgłaszać wszelkie problemy;

• wyniki monitorowania każdego narażenia lub  kontroli stanu zdrowia;

• działania zapobiegawcze, które należy podjąć w przypadku prac konserwacyjnych;

• pierwsza pomoc i postępowanie w nagłych wypadkach.

Porady dla pracodawców: ocena ryzyka

Aby chronić pracowników przed substancjami niebezpiecznymi, pracodawcy w Europie są prawnie zobowiązani do:

•  dokonywania oceny ryzyka;

• podejmowania działań zmierzających do usunięcia lub zmniejszenia zidentyfikowanych zagrożeń oraz;

• regularnego monitorowania sytuacji, oceny skuteczności działań zapobiegawczych, badania wszelkich zdarzeń, skarg lub problemów zdrowotnych pracowników, a także weryfikowania oceny ryzyka, kiedy zachodzą zmiany w procedurze pracy, kiedy wprowadzane są nowe substancje chemiczne lub procesy, a także w przypadku wypadków lub chorób.

 

Ocena ryzyka jest niczym więcej niż dokładnym zbadaniem tego, co może szkodzić ludziom w miejscu pracy, by pracodawcy mogli ocenić, czy konieczne są dalsze działania, by zapobiec wypadkom lub chorobom. Ocena ryzyka obejmuje identyfikację zagrożeń, a następnie ocenę wielkości istniejącego ryzyka, z uwzględnieniem stosowanych środków ostrożności. Wyniki odpowiedniej oceny ryzyka powinny pomóc użytkownikom w wybraniu najodpowiedniejszych dla nich środków zapobiegawczych.

 

Istnieje kilka opracowanych przez państwa członkowskie modeli wspierania MŚP w dokonywaniu oceny ryzyka.

 

Prosta ocena ryzyka dotycząca substancji niebezpiecznych może obejmować:

 

1. inwentaryzację substancji niebezpiecznych stosowanych w miejscu pracy i wytwarzanych w procesach produkcyjnych;

2. gromadzenie informacji (na przykład z kart charakterystyki) na temat szkodliwości tych substancji;

3. ocenę poziomu narażenia na działanie substancji i analizę rodzaju, intensywności, czasu trwania, częstotliwości i występowania narażenia pracowników, uwzględniającą łączne skutki substancji niebezpiecznych;

4. uszeregowanie zagrożeń według ich dotkliwości, by ułatwić sporządzenie planu działań. Plan działań powinien zawierać wykaz uszeregowanych priorytetowo czynności, które należy podjąć, by ograniczyć zagrożenie pracowników.

 

Miejsca pracy ulegają zmianie, a sprawy przybierają zły obrót. Aby mieć pewność, że pracownicy są ciągle chronieni, należy regularnie monitorować standardy bezpieczeństwa i higieny. Wymaga to badania zdarzeń, skarg pracowników i ich problemów zdrowotnych.

Info

Porady dla pracodawców: wyeliminowanie i zastępowanie

Prawodawstwo europejskie ustanawia hierarchię działań, które muszą podjąć pracodawcy, by kontrolować zagrożenie pracowników substancjami niebezpiecznymi.

 

Tam, gdzie to możliwe, niebezpieczne substancje powinny być wyeliminowane z użycia poprzez zmianę procesu lub produktu, w którym taka substancja jest stosowana.

Wszelkie możliwe do uniknięcia wypadki narażenia na działanie substancji niebezpiecznych powinny zostać wyeliminowane. Substancje rakotwórcze i mutagenne muszą zostać zastąpione w takim stopniu, w jakim jest to technicznie możliwe. W niektórych państwach członkowskich przepis ten dotyczy też substancji mogących mieć wpływ na płodność.

 

Wskazówki, gdzie szukać zastępowania:

W odniesieniu do zagrożeń wywoływanych przez procesy:

•  procesy otwarte, np. malowanie dużych powierzchni,

•  wykonywanie mieszanek/łączenie w otwartych pojemnikach/zbiornikach;

•  procesy wytwarzające pyły, opary lub dymy, albo rozpylające ciecze w powietrzu  np. spawanie, malowanie natryskowe.

 

Jeżeli nie można zmienić procesu produkcyjnego, należy starać się wyeliminować lub unikać narażenia na substancje, które:

 

• zwiększają zagrożenie pożarem lub wybuchem;

• są lotne, np. rozpuszczalniki organiczne;

• są rozproszone w powietrzu (aerozole, kurz);

• powodują ostre zagrożenia zdrowotne, np. trucizny, czynniki korozyjne i środki drażniące;

• powodują chroniczne zagrożenia zdrowia, jak na przykład alergeny, substancje wypływające szkodliwie na rozrodczość i inne;

• są objęte szczególnymi przepisami krajowymi nakładającymi ograniczenia stosowania na stanowisku roboczym;

• powodowały już problemy w Waszym przedsiębiorstwie (problemy zdrowotne, wypadki lub inne zajścia);

• powodują choroby zawodowe;

• powodują konieczność okresowych badań zdrowotnych (badań lekarskich pracowników);

• mogą być wchłaniane przez skórę;

• lub są substancjami, których stosowanie wymaga używania środków ochrony indywidualnej, co utrudnia pracownikom prace (np. ochrona dróg oddechowych).

 

Jeżeli wyeliminowanie nie jest możliwe, niebezpieczną substancję powinno się zastąpić substancją bezpieczną lub mniej niebezpieczną.  Nie wolno zapominać o procedurach konserwacji i potencjalnych zagrożeniach wywołanych wypadkami. Substancja przechowywana w zamknięciu może stanowić duże zagrożenie, gdy dojdzie do jej uwolnienia wskutek wypadku.

 

Priorytety w zakresie zastępowania również powinny być weryfikowane okresowo, a także w przypadku zmian w procesie produkcyjnym. Na tej stronie internetowej udostępniono wiele narzędzi pomocnych w zastępowaniu.

Porady dla pracodawców: środki zapobiegawcze

Tam, gdzie nie zapobiega się zagrożeniu pracowników, należy zastosować działania kontrolne, by wyeliminować lub zmniejszyć zagrożenie zdrowia pracowników. Należy przestrzegać następującej hierarchii:

1. projektowanie procesów produkcyjnych i środków kontroli oraz stosowanie odpowiedniego sprzętu i materiałów w celu zmniejszenia emisji substancji niebezpiecznych;

2. stosowanie środków ochrony zbiorowej u źródła zagrożenia, takich jak wentylacja oraz właściwe środki organizacyjne;

3. stosowanie indywidualnych środków ochrony, obejmujących używanie wyposażenia ochrony osobistej. Z mocy prawa jest to ostateczność i powinno mieć miejsce tylko tam, gdzie narażenie nie może być odpowiednio kontrolowane innymi metodami. Jeżeli pracownikom wydaje się wyposażenie ochrony osobistej, muszą oni zostać przeszkoleni w zakresie jego używania.

 

Liczba narażanych pracowników powinna być ograniczona do minimum, podobnie jak czas trwania i intensywność narażenia, a także ilość stosowanych substancji niebezpiecznych. Należy też wprowadzać odpowiednie środki higieny.

 

Pracodawcy są również zobowiązani do przekazywania pracownikom informacji na temat zagrożeń wywoływanych przez substancje niebezpieczne oraz przeszkolenia w zakresie ich bezpiecznego stosowania. Przepisy dotyczą zarówno produktów wprowadzonych do obrotu, jak i odpadów i produktów ubocznych, powstających w procesie produkcji. 

 

Dla wielu, lecz nie wszystkich produktów chemicznych, prawodawstwo określa też normy klasyfikacji i oznakowania, by użytkownicy wiedzieli, z jakimi substancjami mają do czynienia. Prawo UE zapewnia jasne, standardowe etykiety bezpieczeństwa, symbole oznaczenia ryzyka i karty charakterystyki (które muszą zapewnić producenci i dostawcy, a zawierające informacje na temat właściwości substancji, zagrożeń związanych z nimi oraz wytyczne dotyczące ich przechowywania, postępowania z nimi, zabezpieczenia itp.).

 

W przypadku niektórych produktów, takich jak farmaceutyki (np. leki cytostatyczne) lub kosmetyki (np. produkty fryzjerskie) dostawcy nie muszą dostarczać kart charakterystyki.

 

Nawet jeśli karty charakterystyki są dostępne, w niektórych przypadkach może być potrzebnych więcej informacji. Należy wówczas:

 

• skorzystać z innych źródeł (dokumentacji technicznej, instrukcji użytkowania, artykułów technicznych i naukowych oraz czasopism źródłowych);

• zasięgnąć informacji u producentów i dostawców;

• skonsultować się ze służbami prewencji;

• zasięgnąć porady organizacji zawodowych (stowarzyszeń branżowych, izb handlowych, związków zawodowych, zakładów ubezpieczeń społecznych i innych);

• skontaktować się z właściwymi władzami.

Info

Porady dla pracodawców: przekazywanie informacji

Przekazywanie informacji ma zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa pracowników. Pracownicy muszą znać zagrożenia, z którymi mają do czynienia, podejmowane środki zapobiegawcze i plany działań w nagłych wypadkach. Informacje te powinny być przekazywane jasnym, potocznym, łatwo zrozumiałym językiem.

Prawidłowy sposób przekazywania informacji między pracodawcą a pracownikami wymaga:

• posiadania wykazu substancji niebezpiecznych stosowanych lub wytwarzanych w każdym miejscu pracy;

• posiadania w dostępnym miejscu kart charakterystyki każdej sklasyfikowanej niebezpiecznej substancji chemicznej, którą się stosuje;

• przekształcenia informacji z karty charakterystyki w instrukcje związane ze stanowiskiem pracy, zawierające praktyczne informacje, w jaki sposób postępować z substancjami w ramach codziennych czynności;

• dopilnowania, by pojemniki na substancje niebezpieczne były wyraźnie oznakowane, z odpowiednimi ostrzeżeniami o zagrożeniu zarówno fizycznym (np. ryzyko wybuchu), jak i zdrowotnym;

• przekazywania informacji o wynikach oceny ryzyka;

• systematycznego pytania pracowników o potencjalne problemy związane ze stanem zdrowia i bezpieczeństwa;

• przekazania pracownikom wszystkich stosownych informacji, instrukcji i zapewnienia szkoleń na temat substancji niebezpiecznych występujących w miejscu pracy oraz środków ostrożności, które powinni przedsięwziąć, by chronić siebie i innych pracowników;

• dopilnowania, by wszyscy pracownicy wiedzieli, w jaki sposób właściwie stosować wszelkie dostępne środki kontroli, komu powinni zgłaszać problemy i co powinni robić w razie wypadku z substancjami niebezpiecznymi.

Porady dla producentów substancji chemicznych

REACH to nowe rozporządzenie Wspólnoty Europejskiej w sprawie chemikaliów i ich bezpiecznego stosowania (WE 1907/2006). Dotyczy ono rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i ograniczeń dotyczących substancji chemicznych. Nowe prawo weszło w życie 1 czerwca 2007 r.

Rozporządzenie REACH obarcza przemysł większą odpowiedzialnością za zarządzanie ryzykiem związanym z substancjami chemicznymi i przekazywanie informacji dotyczących bezpieczeństwa substancji. Producenci i importerzy będą zobowiązani do gromadzenia informacji na temat właściwości swoich substancji chemicznych, co umożliwi bezpieczne obchodzenie się nimi, a także do rejestracji tych informacji w centralnej bazie danych prowadzonej przez Europejską Agencję Chemikaliów (ECHA)

w Helsinkach. Dokumenty zawierające wytyczne REACH dostarczają informacji wyjaśniających i uzupełniających akt prawny. Do pomocy w zarządzaniu danymi dotyczącymi chemikaliów i składaniu zgłoszeń rejestracyjnych w systemie REACH dostępne będą dwa narzędzia oprogramowania: REACH-IT i IUCLID5.

 

Centrum informacyjne Agencji pomaga przedsiębiorstwom w kwestiach dotyczących rejestracji ich substancji chemicznych. Każde państwo członkowskie zapewnia usługi informacyjne dotyczące systemu REACH wszystkim zainteresowanym stronom w tym kraju.

 

Rozporządzenie REACH będzie też wymagało od przedsiębiorstw stosujących substancje chemiczne przekazywania informacji producentom chemikaliów lub ECHA.

---