TOTALITARYZM
Bolszewizm
źródła: marksizm w wersji leninowskiej i stalinowskiej(marksizm-leninizm),
W. Lenin(Uljanow) - ortodoksyjny marksista; zradykalizował marksizm, posługując się nim w celu zdobycia władzy,
Lenin:
Partia i rewolucja
partia bolszewicka powstała w 1912, wyłoniła się z rosyjskiej socjaldemokracji,
skrajny radykalizm, jakobińska mentalność,
partia jest antydemokratyczna organizacją, zhierarchizowaną, scentralizowaną, paramilitarnie zdyscyplinowaną, złożoną z zawodowych rewolucjonistów, przewodząca ruchowi robotniczemu; elita, bez której nie uda się przeprowadzić rewolucji,
Lenin dopuszczał sojusz z chłopstwem,
rewolucja w Rosji impulsem do rewolucji światowej; jej przeprowadzenie jest możliwe z powodu słabości imperialnej władzy; rewolucyjną metodę usprawiedliwia imperialny charakter kapitalizmu,
Demokracja - dyktatura - komunizm
Państwo i rewolucja(1917) - krytyka kapitalizmu(narzędzie wyzysku) i demokracji(oligarchia - władza bogatej mniejszości nad biedną większością),
dyktatura proletariatu(jako okres przejściowy między kapitalizmem a komunizmem) zostanie wprowadzona przez awangardę mas uciśnionych - będzie to demokracja tylko dla uciskanej większości; walka z kapitalizmem, przejęcie władzy przez uzbrojony ruch robotniczy i milicje obywatelską, uspołecznienie usług i przemysłu, powszechna ewidencja i kontrola, fabryczna dyscyplina rozciągnięta na społeczeństwo - ujednolicenie warunków pracy,
komunizm, jako nowe społeczeństwo będzie wolny od ucisku, bezklasowe, wolne; będzie się rozwijał, aż do obumarcia i zniknięcia państwa, zatarcia granice między pracą umysłową i fizyczną, wprowadzona zostanie równość(każdemu wg zdolności, potrzeb),
poprzez zamach stanu(rewolucja październikowa) rozpoczęto wprowadzanie nowego systemu; czołową rolę grał Lenin; totalitaryzm oparty o wszechwładzę monopartii, terror i represje,
Antywłasnościowy radykalizm
Dekret o ziemi(26.X.1917) - socjalizacja ziemi; nacjonalizacja własności obszarniczej(oraz klasztornej, kościelnej, apanażowej), nie dotycząca drobnego chłopstwa; przekazanie ziem Radom Delegatów Chłopskich,
Nakaz Chłopski w Sprawie Ziemi - zniesienie prywatnej własności ziemi; zakaz sprzedaży, kupowania, oddawania, dzierżawienia, itd.; przekazanie części ziemi w ręce chłopów na niej pracujących,
byłym właścicielom przysługiwała jedynie pomoc społeczna(bez odszkodowań),
baza surowcowa przekazana państwu i samorządom,
Deklaracja Praw Ludu Pracującego i Wyzyskiwanego(12.I.1918) - definitywne zniesienie własności ziemi prywatnej, kontrola robotnicza,
Konstytucja Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad(10.VII.1918) - nie pracujący niech nie je,
Dyktatura rad
Deklaracja Praw Ludu Pracującego i Wyzyskiwanego(12.I.1918) proklamowała Republikę Rad Delegatów Robotniczych, Żołnierskich i Chłopskich; następnie Konstytucja ustanawiała dyktaturę proletariatu i sprawowanie władzy przez Rady; wolne socjalistyczne społeczeństwo, władza najwyższa należy do ludu pracującego miast i wsi,
odebranie praw politycznych osobom korzystającym z pracy najemnej, zysków z kapitału, rentierów, handlarzy prywatnych, duchownych, urzędników i agentów starego reżimu; rozwiązanie pozostałych partii,
Rewolucyjna świadomość prawna
unieważnienie przedrewolucyjnego prawodawstwa(z wyjątkami stosowanymi w dychu rewolucji); miana kadr sądów wg klucza partyjnego; powołanie NKWD do walki z wrogiem politycznym,
surowy porządek konfiskaty mienia,
nihilizm prawny - państwo i prawo skazana na obumarcie; stworzenie nowego rewolucyjnego porządku prawnego(Reisner, Paszukanis, Stucka),
Stalin:
Zaostrzenie „walki klas”
Józef Dżugaszwili Stalin w 1922 wybrany na sekretarze generalnego partii, stworzył osobista dyktaturę, eliminując opozycję wewnątrzpartyjną; stosował terror i masowe represje, skrajny lewicowy totalitaryzm,
stworzył marksizm-leninizm,
zaostrzenie walki klas - „żywioł kapitalistyczny” nie godzący się z porażką walczy o przetrwanie,
po przejęciu pełni władzy 1928 rozpoczęcie kolektywizacji rolnictwa(1929-34),
wielka czystka(egzekucje organizowane przez trybunały i „trójki”), system gułagów, legalizm totalitarny,
„Zasada kierownictwa” komunistycznej monopartii
ewolucja od organizacji spiskowej(1917) do „państwa - partii”(1921),
konstytucja z 5.XII.1936 - zasada nadrzędności partii komunistycznej; elitaryzm władzy; suwerenność ludi podział władz i państwo prawa zastąpione suwerennością partii,
partia niezbędna do przeprowadzenia rewolucji; proletariat bez partii jest pozbawiony kierownictwa; rewolucyjna partia musi być wyjątkowa, nie wystarczy zachodni socjalizm; musi to być nowy rodzaj partii - leninowsko-marskistowska;
marksistowsko-leninowska teoria ruchu robotniczego - pozwala na prowadzenie rewolucji,
odrzucenie parlamentarnej republiki demokratycznej,
Gloryfikacja ZSRR
mistyfikacja rzeczywistości,
mit sukcesów społeczno-gospodarczych, sprawiedliwości społecznej i dobrobytu,
mit nowego suwerena, wyzwolonych klas i warstw społecznych,
mit racjonalnego społeczeństwa pracujących,
Funkcje państwa socjalistycznego
trzy funkcje: eliminacja obalonych klas panujących; obrona przez zewnętrznym wrogiem siłą pracującej większości; tworzenie nowego socjalistycznego gospodarstwa, społeczeństwa, obywatela,
po likwidacji resztek kapitalizmu: pierwszą funkcje zastąpiono obrona przez grabieżą i rozkradaniem własności społecznej,
budowa społeczeństwa nieklasowego i nieantagonistycznego; reprezentacja jedynie interesów robotniczych - w rzeczywistości pozbawianie wpływu na sprawy państwowe,
suwerenność partii i nieomylność wodza; od jednopartyjnej dyktatury do reżimu totalitarnego
zarówno Lenin jak i Stalin odeszli od pierwotnego anarchizującego socjalizmu Marksa i Engelsa; totalitarna dyktatura Lenina i postracjonalizacja systemu Stalina,
Faszyzm włoski
źródło: neoheglowska filozofia Giovanniego Gentilego, aktualizm,
Benito Mussolini,
Gentile/Mussolini:
„Filozofia” faszyzmu
faszyzm odnosi się do każdej teoretycznej lub praktycznej działalności ludzkiej; faszyzm krytyczny wobec filozofii abstrakcyjnych i intelektualistycznych, jest filozofia praktyczną, wprowadzana w życie, wyraża się czynem;
Państwo „etyczne”
personifikacja państwa - państwo jako konkretna wola, świadoma swej autonomii i aktywności, działająca moralnie substancja etyczna; państwo jako podstawa wszelkich poczynań jednostki; definicja pozytywna, a nie negatywna(w opozycji do socjalizmu i liberalizmu),
państwo jako przejaw najwyższej i najpotężniejszej formy osobowości, synteza wszelkich wartości,
Państwo „totalne”
Mussolini
omnipotencja państwa - „wszystko w państwie, nic bez państwa, nic przeciwko państwu”; antyindywidualizm; prymat państwa nad jednostką, krytyka liberalizmu; o tym co pożyteczne a co szkodliwe arbitralnie decydowało państwo;
Alfredo Rocco
państwo wybitnie demokratyczne, ściśle przystające do ludu; przenikanie państwa i mas,
Guido Bortolotto
faszyzm nie jest dyktaturą, istnieją podstawy konstytucyjne,
faszyzm konieczny i nieuchronny w powojennych Włoszech; nie miał być rozwiązaniem tymczasowym ale nowy model władzy, system wychowawczy, ustrój polityczny,
w dyktaturze kultywuje się egoizm, zanika poczucie wspólnoty, dominuje kult interesy prywatnego; w faszyzmie na odwrót,
afirmacja państwa, podporządkowanie interesu jednostki interesowi ogólnemu,
Faszyzm wobec socjalizmu, demokracji oraz liberalizmu
Mussolini
państwo etyczne jedyną słuszną ideologią,
socjalizm: krytyka materializmu historycznego oraz teorii walki klas; poza czynnikami ekonomicznymi na dzieje ludzkości wpływ ma także człowiek, świętość i braterstwo; państwo dobrobytu jako nierealna perspektywa,
demokracja: zarzut fetyszyzacji liczb, krytyka politycznego egalitaryzmu i powszechnego prawa wyborczego; w takim ustroju ludzie są tylko pozornie suwerenem; zbiorowa nieodpowiedzialność,
liberalizm: anachroniczny system, jest w stadium upadku; liberalizm przedsionkiem anarchii; synonim dekadencji;
Syndykaty i korporacje
pakt w pałacu Chigi(Powszechna Konfederacja Przemysłu Włoskiego i Powszechna Konfederacją Faszystowskich Korporacji, 21.XII.1923); współpraca klas społecznych pod kierownictwem państwa w celu osiągnięcia dobrobytu; syndykalizm faszystowski; solidaryzm narodowy,
Pakt Vidoni(2.X.1925) - monopol faszystowskich syndykatów na reprezentacje włoskiego świata pracy,
syndykaty obejmowały pracowników lub pracodawców; bez mieszania pracowników fizycznych i umysłowych; cenzura klasowa - niemożność tworzenia syndykatów mieszanych; korporacje - połączone syndykaty; zasada pokoju społecznego - zakaz strajków, itd.,
Karta Pracy(21.IV.1927) - zasada prywatnej własności środków produkcji; podstawy kapitalistyczne z interwencjonizmem państwowym;
kapitał w służbie państwa i narodu - ograniczony kapitalizm; solidarność kapitału i pracy; podporządkowanie świata pracy państwu,
tworzenie korporacji dla danych gałęzi produkcji z sekcjami dla poszczególnych branży; 22 korporacje; kilka szczebli kontroli; 1939 - Izba Faszystowsko-Korporacyjna
Wódz, elita, masy
Vilfredo Pareto
ideologia antydemokratyczna, teoria krążenia elit,
Mussolini
faszyzm jako czysta demokracja; jeden(wódz) który urzeczywistnia świadomość i wolę ludu; masy muszą być oświecone przez elity,
Bartolotto
wódz kreuje się samodzielnie(nie jest wybierany, itd.); jest wodzem po poznał charakter narodu; musi przejawiać zdolność do kierowania masami,
jednostka jako element liczbowy, konstytuujący masę w jedność; masy są hegemoniczne ale zróżnicowane i zhierarchizowane,
masy i wódz, za zasadzie solidarności służą wspólnocie; stosunek między nimi ma 3 aspekty: wertykalny - hierarchizacja społeczeństwa, horyzontalny - podział gospodarczy i produkcyjny, unitarna i totalna forma państwa,
rządzący jako personifikacja świadomości mas; rewolucja faszystowska oparta na autorytecie, wspólnocie, braterstwie, itd.,
przeciwstawienie indywidualizmowi jako zagrożenia dla unitaryzmu; zasad równości jest egoistyczna, zasada nierówności jest naturalna i zgodna z zasadą hierarchii,
klasa rządząca kieruje i socjalizuje społeczeństwo; między władza i społeczeństwem zachodzi stosunek hierarchiczny; naruszenie tych zasad powoduje kryzys,
partia faszystowska jest organem państwa; miejsce kształcenia alit; prowadzi lud włoski; elitaryzm; zorganizowana na zasadach hierarchia i autorytetu, scentralizowana,
1925 - skupienie władzy w rękach duce,
Państwo, naród, rasa
Mussolini
kreacjonistyczna koncepcja narodu - państwo tworzy naród; kreacja w formie oktrojowanej woli narodu; spoiwem tożsamości narodowej jest czynnik idealistyczno-wolicjarny;
na początku lat 30-tych: przeciwko rasizmowi i antysemityzmowi; na rasę składają się bardziej uczucia; mieszanie się narodów nieraz okazało się korzystne;
pod wpływem nazizmu ewolucja ideologiczna faszyzmu; Manifesto degli scienzati rassisti z 1938: rasa jako podobieństwo fizyczne i psychiczne, jej istnienie jest obiektywne; nie wartościowano ras; aryjski charakter(genetyczny i kulturowy) ludów Italii; czystość rasy włoskie - na przestrzeni dziejów nie dochodziło do mieszania się ras;
polityka rasistowska: ujecie biologiczne i istota włoska, aryjsko-nordycka; bez recepcji teorii nazistowskich; dyskryminacja niektórych nacji; Żydzi nie byli Włochami,
inne rasy nie były gorsze, ale dla bezpieczeństwa i spójności narodu, nie należy się mieszać - separacja,
Antypacyfizm i militaryzm
wyrzeczenie się pacyfizmu; wojna mobilizuje cały naród;
wychowanie do walki włoskich obywateli; wojskowy wzór organizacji partii faszystowskiej i organizacji młodzieżowych; zinstytucjonalizowana hierarchia, dyscyplina, posłuszeństwo; imperializm i mocarstwowość włoska,
odzwierciedlenie włoskiego nacjonlizmu(Carradini, d'Annunzi); Proklamacje Imperium Faszystowskiego w 1935; nieudane działania wojenne; arbitralny decyzjonizm,
Narodowy socjalizmu
źródło: skrajny rasistowski socjaldarwinizm - J.Gobineau, H.Chamberlain; niespójny system,
Antysemityzm i rasizm
Adolf Hitler
Mein Kampf(1924) najdoskonalsza rasa aryjska i najgorsza, żydowska,
Żydzi to rasa podrzędna, obłudna, posiadająca jedynie cechy odtwórcze, kopiująca od innych; oskarżał ich o okradanie i oszukiwanie innych narodów, niezdolność państwowotwórczą, umiejętności asymilacji w celu przejęcia władzy,
Żyd jako wróg obiektywny, bez możliwości zawarcia kompromisu; początki „nowego ładu”,
Alfred Rosenberg
mit zagrożenia masońskiego; wolnomularstwo jako wytwór żydów, narzędzie do hegemoni nad światem; dążenie do zastąpienia metafizycznej wiary przez beznamiętny rozum; absolutna nietolerancja;
Likwidacja „państwa prawnego”
Hitler
rozporządzenie PR o ochronie narodu i państwa(28.II.1933) - „chwilowe” zawieszenie konstytucyjnych wolności i praw obywatela na rzecz bezpieczeństw publicznego - wolność osobista, korespondencji, zgromadzeń, własność, itd.;
poszerzono kompetencje Rządu Rzeszy o możliwość szerokiej interwencji w sprawy landów; zaostrzono kary - z dożywotniego wiezienia na śmierć,
ustawa o usunięciu zagrożenia narodu i państwa(24.III.1933) dawała Rządowi kompetencje ustawodawcze,
Carl Shmitt
doktryna stanu wyjątkowego i polityczny decyzjonizm - krytyka państwa prawnego; nie norma prawna ale sytuacja określa zachowanie suwerena; decyzje w stanie wyjątkowym podejmuje podmiot o faktycznym autorytecie; w stanie wyjątkowym obowiązuje nowy porządek podyktowany przez suwerena
ewolucja od rewolucyjnego konserwatyzmu do narodowego socjalizmu; uznał NSDAP za nowego suwerena,
Państwo wodzowskie
ustawa o głowie państwa(2.VIII.1934) - połączenie urzędu prezydenta i kanclerza; było to efektem działań i osobistej charyzmy A.Hitlera; stworzył on własną tyranię(dyktatura) - „wódz ma zawsze racje” - no obowiązywało go żadne prawo;
Mein Kampf(1924) - zasada wodzostwa - obowiązek bezwzględnego posłuszeństwa polityczno-prawnego wobec wodza; wódz wymaga potwierdzenia swoich decyzji przez naród(np. w drodze plebiscytów, które nie były dla niego wiążące),
Totalitaryzm
tradycyjne partie, których celem jest zdobycie i utrzymanie władzy, Hitler przeciwstawił ruch narodowo-socjalistyczny, który dąży do władzy w celu wykonania misji dziejowej,
Józef Gebbels
rewolucja narodowo-socjalistyczna to rewolucja totalna, obejmuje wszystkie obszary działalności ludzkiej; miało się w obywatelach wykształcić nowe „poczucie państwowe”,
Erst Forsthof
państwo totalne, to państwo totalnej odpowiedzialności; podporządkowanie losu jednostki interesowi ogółu,
Otto Kollreuter
państwo totalne, kieruje się określoną ideą państwową, narodowo-socjalistyczna wizja scala społeczeństwo,
Władza elity
naród podzielony jest an szereg kategorii: obywatele(elita i rządzone masy) i „przynależni” do państwa,
zinstytucjonalizowany prawnie podział społeczeństwa: „wspólnota narodowa”, będący poza nią „wrogowie” oraz „obcy rasowo”,
system hierarchia: wódz i jego drużyna(elita władzy); NSDAP - rezerwa elity; pełnoprawni obywatele Rzeszy; przynależni do państwa; mieszańcy żydowscy; obcy rasowo i politycznie, wrogowie, komuniści; asocjalni,
Obywatelstwo Rzeszy
„paragraf aryjski” - eliminujący Żydów z życia publicznego; normatywny wstęp do polityki holocaustu i ludobójstwa;
ustawa o obywatelstwie Rzeszy(15.IX.1935) - obywatelem jest tylko poddany krwi niemieckiej, który gotów jest służyć narodowi; jest ono nadawane na podstawie „kryterium zasługi”,
Żydzi nie mogli być obywatelami III Rzeszy, nie mieli praw politycznych,
ustawa o ochronie krwi i czci(15.IX.1935) - ochrona czystości krwi niemieckiej; zakaz mieszanych małżeństw,
Stosunki pracy
solidarność wspólnoty narodowej: związki zawodowe zastąpione Niemieckim Frontem Pracy, zrzeszającym pracowników i pracodawców; hierarchia i dyscyplina w zakładach pracy; nadzór sądów nad przedsiębiorcami, kompetencje do obierania kierownictwa,
stany zawodowe - przedmioty władzy wykonawczej, forma organizacji branżowych,
Prawo a polityka
wyższość ideologii nad prawem; rozstrzygnięcia prawne zgodne z duchem ideologi; wódz najwyższym zwierzchnikiem sądowym
Hitler
germańskie poczucie prawa, narodowosocjalistyczna filozofia prawa,
Helmuth Nicolai
wola germańskiej wspólnoty jako źródło prawa, której celem jest ochrona czystości rasy, germańskiej świadomości i narodu,
Karl Lorenz
prawo odwołujące się do wspólnocie narodowej, opartej na filozofii niemieckiego rodzaju,
Helmut Dietze
idea narodowosocjalistycznego prawa natury, obowiązującego rasę niemiecką,
C. Shmitt, Axel Frth vin Freytagh-Loringoven
narodowosocjalistyczna doktryna prawa międzynarodowego, służąca postracjonalizacji podboju Europy,
podporządkowanie prawa interesowi stanu, mieszanie prawa i narodowosocjalistycznej moralności;
Hitler
rasistowska koncepcja wspólnoty narodowej, nadrzędna wobec członków, kierowana przez charyzmatycznego wodza; odrzucenie zasad podziału władzy, pluralizmu, federalizmu,
władza totalna, ingerowała w każdą sferę życia,
światopogląd zbrodniczy, inspirujący do polityki wojen, masowych zbrodni, który przyczynił się do eliminacji milionów niewinnych ludzi,
Systemy totalitarnego
totalitarny model władzy i jego kompetencji sprzeciwiał się tradycji demokratycznej, liberalnej, państwa prawnego,
faszystowskie Włochy i nazistowskie Niemcy - odwrócenie zasad demokratycznych,
Włochy - omnipotencja państwa; w porównaniu do nazistowskich Niemiec klasyfikowany jako złagodzony totalitaryzm, niepełny, niedoskonały; brak totalnego podporządkowania,
Carl J. Fredrich, Z. Brzeziński - typologia dyktatury totalitarnej na podstawie oceny podstawowych elementów: ideologi(totalnej), masowa monopartia, silnie zhierarchizowana i scentralizowana, przenikająca państwo; dyktator; system terroru i represji wspierający partię, skierowany wobec wrogom politycznym i pewnym mniejszościom; medialny monopol partii; kontrola gospodarki przez państwo - model ten dobrze określa elementy systemu totalnego, ale mieszają się w nim 3 systemy władz: bolszewizm, faszyzm i nazizm;
dwuaspektowa analiza totalitaryzmu: jako symbol polityczny(zespół haseł i symboliki państwa totalnego); naukowe ujęcie totalitaryzmu(nieostre);
do totalitaryzmu możemy odnieść: monopolistyczna struktura przy dualizmie władzy(partia i państwo); określenie wroga publicznego;
proces instytucjonalizacji monopartii: 1) likwidacja innych partii, 2) zakaz tworzenia innych partii, ukonstytuowanie monopolu partii, 3) prawne uregulowania państwowego kierownictwa partii(ukonstytuowanie partii, wykreowanie wodza partii, unia środowisk władzy w partii, ochrona prawnokarna partii, szerokie kompetencje publiczno-prawne partii, partia częścią aparatu państwowego,
monopartia faszystowska nie miała charakteru partii(zbliżenie do organu państwa, instytucjonalizacja),
istnienie monopartii to warunek niewystarczający; ustanowienie charyzmatycznej tyranii
odrębność sowieckiego systemu totalitarnego: negowanie własności prywatnej i gospodarki rynkowej; całkowite odrzucenie tradycji; nowa polityczna religia;
od totalitaryzmu należy odróżnić autorytaryzm - pogląd wyznający iż demokracja sprawdza się jedynie przy istnieniu parlamentarnej większości zdolnej do rządzenia, w innym przypadku, lepiej by wprowadzona została dyktatura; dyktator kieruje się racja stanu; nie ma konieczności terroru i ostrych represji; tradycjonalizm; różne ukonstytuowanie dyktatora w systemie władzy; system pragmatyczny - tworzenie efektywnej egzekutywy; wprowadzany najczęściej zamachem stanu; oparcie dyktatora w siłach porządkowych, armii, specjalnie utworzonym ruchu politycznym; czasami prowadzi do totalitaryzmu;
między totalitaryzmem a autorytaryzmem zachodzą wyraźne różnice: brak powszechnej instytucjonalizacji życia; poza zakresem kompetencji państwa pozostaje sektor prywatny; konserwatyzm zamiast ideologii; ogranicza wolności ale nie neguje praw człowieka; nie dąży do stworzenia nowego człowieka, ale do odbudowy wartości; władza oparta na autorytecie wodza, ale bez tworzenia religii państwowej; nacjonalizm, nie rasizm; w niektórych państwach zahamował dojście do władzy partii prototalitarnych; przykłady: Salazar, Ataturk, Dollfuss,