Zasady tworzenia i stosowania prawa

WYKŁAD 8 14.04.2008

KONCEPCJA LANDEGO

Jerzy Lande - uczeń Petrażyckiego, kontynuował politykę prawa. Uważał, że polityka prawa za pomocą sądów celowościowych (teleologicznych) może udowodnić, że dany przepis prawa jest właściwym środkiem do osiągnięcia określonego celu i taki przepis określił jako pożądany, albo gdy jest niewłaściwym - przepis negatywny. Uważał, że polityka prawa nie posługuje się kryteriami takimi jak sprawiedliwość, słuszność, ale ocenia z punktu widzenia skutków jakie one wywołują. Rola polityki prawa podobna jest do tej, jaką odgrywa w nauce medycyna. Uważał, że obok ogólnej polityki prawa każda gałąź prawa powinna budować swoją własna politykę prawa ( np. polityka prawa karnego, cywilnego itp.)

Współcześnie polityka prawa włączona została do socjologii prawa

Sposoby prowadzenia polityki prawa

1. Wersja maksymalistyczna - polityka prawa zajmuje się nie tylko doborem środków do realizacji celów prawodawcy, ale także określaniem tych celów

2. Wersja minimalistyczna - polityka prawa ma zajmować się tylko doborem środków do realizacji celu, który wybiera prawodawca

Wybór wersji zależy od przyjętej koncepcji nauk prawych - czy nauka ma być neutralna aksjologicznie czy też nie?

Jeśli ma być neutralna to nie może w jej zakres wchodzić wybór celu ponieważ wiąże się to z wartościowaniem.

Będzie nie neutralna to jeśli na gruncie nauk prawnych uzna się za dopuszczalne formułowanie ocen - będzie wtedy możliwe prowadzenie polityki prawa w wersji maksymalistycznej

Adam Podgórecki - uważał, że rozwój polityki prawa hamowany jest przez pewne tradycyjne postawy wśród prawników

Postawy, które stoją na przeszkodzie rozwoju polityka prawa

• Postawa retrospektywna - rozwiązań problemów natury prawnej poszukuje się w systemie prawnym, który istniał kiedyś lub istnieje nadal

• Postawa perspektywiczno-przypadkowa - nowe rozwiązania wyłaniają się w drodze prób i błędów, ewentualnie w oparciu o praktyczną wiedzę zawodową albo w oparciu o podejście zdroworozsądkowe

• Postawa prospektywno-racjonalna - nowych rozwiązań poszukuje się w oparciu o systematyczne badania naukowe i one pozwalają na przedstawianie alternatywy prawodawcy według Podgórskiego należy przyjąć tą postawę

Elementy polityki prawa

1. tworzenie prawa

2. stosowanie prawa

3. korzystanie z przyznanych kompetencji

Polityka prawa zakłada, że prawo powinno być racjonalne w sensie instrumentalnym, że prawodawca powinien działać racjonalnie

Racjonalność

• wewnętrzna - czynność jest racjonalna gdy jej podjęcie prowadzi na gruncie wiedzy danego podmiotu do realizacji stanu rzeczy uważanego przez ten podmiot za cenny

• zewnętrzna - czynność jest racjonalna zewnętrznie gdy prowadzi na gruncie najlepszej dostępnej wiedzy do realizacji stanu rzeczy uważanego za cenny z punktu widzenia społecznie podzielanych ocen i wartości

Podmiot może działać racjonalnie wewnętrznie, ale nie musi jednocześnie działać racjonalnie zewnętrznie. Od prawodawcy należy wymagać racjonalności zewnętrznej. Racjonalna może być nie tylko decyzja o stanowieniu norm prawnych czy zmianie przepisów, ale także o nie stanowieniu prawa.

Decyzja o nie stanowieniu prawa będzie racjonalna gdy na gruncie najlepszej dostępnej wiedzy może w sposób uzasadniony przewidzieć :

• że pożądane stany rzeczy wystąpią i tak bez aktu stanowienia normy prawnej

• że ustanowienie nory prawnej w danej dziedzinie i tak nie doprowadzi do następstw w życiu społecznym

• że ustanowienie normy prawnej doprowadzi do oczekiwanych następstw, ale spowoduje nadmierne koszty społeczne, rzeczowe

MODEL RACJONALNEGO TWORZENIA PRAWA

( MODEL WRÓBLEWSKIEGO)

(Przyjmujemy ze prawodawca reguluje jeden cel !)

ETAP I - Założenie celu działalności prawotwórczej w stopniu dostatecznie sprecyzowanym dla wyboru środków służących jego realizacji

Wybór celu jest wyborem aksjologicznym

Cele z punktu widzenia merytorycznego

• polityczne

• społeczno-ekonomiczne - np. zmniejszenie bezrobocia

• prakseologiczne - np. cel, który polega na osiągnięciu poprawie sprawności działania

Cele z punktu widzenia formalnego

• długofalowe - realizowane bez określonego horyzontu czasowego, ewentualnie zadania wieloletnie

• doraźne - realizowane w krótkich okresach czasu

Cele z punktu widzenia formalnego

• bezpośrednie - zgodność postępowania adresata normy z wzorem postępowania zawartej w tej normie

• pośrednie - uzyskanie określonych następstw z zachowania zgodnego z normą czyli zrealizowanie ogólnych stanów rzeczy, które są uznane przez prawodawce za cel, które chce osiągnąć przez przestrzeganie prawa

Cele z punktu widzenia formalnego

• pozytywne - osiągnięcia stanu rzeczy będące rezultatem wypełnienia nakazów lub korzystania z uprawnień

• negatywne - osiągnięcia stany rzeczy, który wynika z realizacji zakazów lub zaniechań

Prawodawca może realizować jednocześnie wiele celów.

Relacje między celami :

• łączności - realizacja jednego celu wspomaga realizację innego celu

• konfliktu - realizacja jednego celu uniemożliwia / utrudnia realizację innego celu

• niezależności - realizacja jednego celu nie wpływa na realizacje innego celu

ETAP II - Ustalenie potencjalnych środków realizacji celu

Na tym etapie :

• prawodawca musi posłużyć się najlepszą dostępną wiedzą, dzięki której ustali powiązanie przyczynowe między klasą zjawisk, którą uznał za cel, a klasą zjawisk które są potencjalnymi środkami realizacji celu

• Im ta wiedza jest bogatsza, tym szerszy można ustalić katalog potencjalnych środków realizacji celu

• należy ocenić skuteczność potencjalnych środków realizacji celu

• należy zbilansować wartość celu z niezamierzonymi konsekwencjami zastosowania poszczególnych środków

• należy ocenić dopuszczalność zastosowania poszczególnych środków do realizacji celu z punktu widzenia przyjętego systemu aksjologicznego ( np. moralność)

ETAP III - Ustalenie potencjalnych środków prawnych realizacji celu

Na tym etapie :

• ustala się, który z potencjalnych środków może być środkiem prawnym

• należy rozważyć czy środki prawne są właściwym instrumentalnie środkiem do osiągnięcia celu

• ustala się czy środki prawne są właściwymi środkami z punktu widzenia przyjętego systemu aksjologicznego

• należy ustalić jaka jest relacja środków prawnych do innych środków polityki społecznej

ETAP IV - Wybór określonego środka prawnego

Powinien to być środek :

• najbardziej skuteczny

• najbardziej ekonomiczny z punktów widzenia nakładów jakich wymaga

• najmniej obciążony skutkami ubocznymi

• najlepiej możliwie zharmonizowany z przyjętymi systemami aksjologicznymi i innymi środkami jakie są stosowane

ETAP V - Ustalenie formy regulacji

(Jest to etap techniczny)

Na tym etapie :

• musimy zaliczyć daną regulacje do określonej gałęzi prawa

• należy ustalić szczebel hierarchiczny aktu normatywnego, w którym ta regulacja zostanie ustanowiona

• należy ustalić procedury stosowania danej regulacji

• należy ustalić właściwy dla regulacji aparat pojęciowy

• ująć projektowana regulacje w postaci przepisów prawnych

• prawodawca korzysta z zasad techniki prawodawczej

ETAP VI - Ustanowienie obowiązujących przepisów prawnych zgodnie z obowiązującymi normami proceduralno-kompetencyjnymi

Efektem racjonalnego tworzenia prawa jest prawo skuteczne

Rodzaje skuteczności norma prawnych

• behawioralna

• finistyczna

• społeczno-wychowawcza

• psychologiczna

3

---