Państwo i społeczeństwo spartańskie
Sparta
w I tysiącleciu p.n.e. Dorowie mieszkający w Lakonii założyli Spartę i rozpoczęli podbój półwyspu Peloponez
w drugiej połowie VI w p.n.e. zjednoczenie polis w Lakonii na Peloponezie pod wodzą Sparty, która uzyskała hegemonię, czyli przewodnictwo wśród polis greckich, tworząc Związek Peloponeski ( rozpadł się w 366 r p.n.e. w wyniku klęsk poniesionych przez Spartę w wojnie z Tebami
Społeczeństwo Sparty
Spartanie
- tylko oni mieli pełne prawa polityczne
- sprawowali urzędy
- obowiązywał ich zakaz pracy zarobkowej i posiadania na własność ziemi
- stanowili zaledwie 2-3% ludności
- niezwykle odpowiedzialni za losy swojego państwa
Periojkowie
- „mieszkający wokoło”
- cieszyli się wolnością osobistą
- zamieszkiwali tereny podbite, mało urodzajne
- zajmowali się rzemiosłem, handlem, żeglugą
- mieli własny samorząd ściśle kontrolowany przez Spartę
- służyli w wojsku spartańskim
Heloci
- nie mieli żadnych praw
- ludność podbita, traktowana jak niewolnicy
- mieli obowiązek pracy na roli
- nie można było ich sprzedać
Ustrój Sparty
określony przez legendarnego prawodawcę i reformatora Likurga (IX/ VII w. p.n.e. )
dwóch królów
- urząd dziedziczny sprawowany przez dwie rodziny (Agiadów i Eurypontydów)
- królowie pełnili funkcje kapłańskie
- dowodzili armią w czasie wypraw wojennych
władza ustawodawcza
- Zgromadzenie ludowe (Apella) wszystkich Spartan, którzy ukończyli 30 lat (przegłosowywało przedstawione przez geruzję ustawy, wybierano eforów i gerontów)
- geruzja (30 osobowa rada starszych (2 królów i 28 gerontów - Spartan powyżej 60 roku życia, wybierana dożywotnio przez Zgromadzenie Ludowe, miała inicjatywę ustawodawczą, wydawała wyroki w cięższych przestępstwach)
władza wykonawcza
- 5 etorów wybieranych na rok przez Zgromadzenie Ludowe
- do nich należała administracja
- kontrolowali urzędników i królów
- nadzorowali wychowanie młodzieży
- zwoływali geruzję i Zgromadzenie Ludowe
- kierowali finansami i polityką zagraniczną
Wychowanie spartańskie
Wychowanie Spartan trwało aż po wiek dojrzały. Nikt nie mógł postępowa, jak mu się podobało. Żyli w polis jak w obozie wojskowym, oddając się sprawom publicznym i prowadząc taki rodzaj życia, jaki prawo przepisywało.
(Plutarch)
rada starszych badała noworodka po urodzeniu i decydowała o jego dalszym losie
- zdrowi chłopcy otrzymywali przydział ziemi i prawo do życia
- dzieci chore były porzucane w górach Tajgetu
po ukończeniu 7 lat chłopcy przebywali w ciągu dnia razem w obozie, wspólnie się bawiąc i ucząc, każdy musiał nauczyć się:
- być posłusznym
- znosić zmęczenie
- zwyciężać w walce
- cierpieć niewygody, głód i różnice temperatur (mieli tylko jeden płaszcz)
- znosić kary cielesne
- chodzić boso
- śpiewać
- kraść
- kłamać
- udzielać krótkich i zwięzłych (lakonicznych) odpowiedzi na pytania dotyczące bohaterów i życia publicznego
- uczono się: czytania, pisania, dziejów Sparty i jej praw
w wieku 20-3- lat wszyscy mieszkali w koszarach przez cały dzień, doskonaląc się w sztuce wojennej i ucząc się pod kierunkiem wychowawców państwowych
po ukończeniu 30 roku życia dojrzały już człowiek stawał się pełnoprawnym obywatelem Sparty
- mógł się ożenić
- dostawał w dożywotnie użytkowanie od państwa nadział ziemi wraz z przypisanymi doń helotami
- do 60 roku życia miał obowiązek uczestniczenia w ćwiczeniach wojskowych
- brał udział w Zgromadzeniu Ludowym
zwracano także uwagę na wychowanie dziewcząt
- miały być wzorowymi matkami i żonami, gotowymi znosić cierpienia i dodawać ducha odwagi idącym na wojnę w myśl hasła „wróć z tarczą lub na tarczy”
Wojna peloponeska 431-404 p.n.e.
wojna Aten i Sparty o hegemonię
- Ateny dysponowały silną flotą
- Sparta miała armię lądową oraz uzyskała pomoc Persji
po kilkuletniej wojnie Ateny skapitulowały
- na mocy pokoju Ateńczycy wydali Sparcie całą flotę z wyjątkiem 12 okrętów
- zburzyli fortyfikacje
- uznali hegemonię Sparty w Grecji
- rozwiązali Związek Morski