Znaczenie wiedzy o uczniu i jego środowisku

• jest warunkiem skuteczności oddziaływać dydaktycznych i wychowawczych

• zbieranie informacji przez nauczyciela musi opierać się na rzetelnym przygotowaniu oraz wierzy z zakresu metod psychologicznych i technik służących do badania cech psychicznych oraz uwarunkowań środowiska ucznia

• badanie nie powinno być przypadkową obserwacją

• nauczyciel powinien opanować metody umożliwiające poznanie zespołu uczniów(klasy)

• Jankowski określa zdobywanie informacji o uczniu jako działanie rozpoznawcze, które określa on jednak jako mało skuteczne

• w codziennej praktyce poznawanie ucznia nie jest ani powszechne, ani systematyczne dlatego sądy o uczniach są najczęściej: ogólnikowe określenia, czasem krzywdzące negatywne opinie- oparte na sytuacjach wyrwanych z kontekstu

• utrudnieniami dla nauczyciela są: nadmiar obowiązków o charakterze organizacyjnym, dydaktycznym i wychowawczym; tendencja do ukrywania przez ucznia przed nauczycielem swoich cech, trudności, czy konfliktów życiowych przy równoczesnym manifestowaniu cech dodatnich;

• możliwości poznania ucznia ograniczają się często tylko do sytuacji lekcyjnych podczas których nauczyciel poznaje tylko niektóre jego zachowania, związane z poznawaniem i odtwarzaniem materiału dydaktycznego, co nie jest wystarczające dla poznania psychiki wychowanka

• uczeń poza szkołą przestaje być przedmiotem zainteresowania wychowawcy

• każdy uczeń wymaga indywidualnego poznania

• zainteresowanie wychowawcy koncentruje się na: ocenie postępów ucznia i stopnia jego zdyscyplinowania w sytuacjach szkolnych

• nauczyciel często nie posiada wiedzy o psychologicznych i psychospołecznych uwarunkowaniach postępowania ucznia co często prowadzi do krzywdzącej opinii co jest efektem skomplikowanych uwarunkowań (obniżonej motywacji, zaburzeń emocjonalnych, niskiej samooceny, czy też np.: nieśmiałości)

• uczniowie nie ujawniający swoim zachowaniem trudności: nie stanowią przedmiotu zainteresowania, są jakby w ukryciu ze swoimi problemami i trudnościami

• uczniowie aktywni: odznaczają się wyższą samooceną, są lepiej oceniani przez nauczycieli

• Błędy przy poznawaniu uczniów:

• wynikają z braku obiektywizmu (może być następstwem postaw emocjonalnych obserwatora, wynikające z osobistego stosunku do wychowanka)

• Postawa sympatii lub antypatii- wpływa zniekształcająco

• błędy powodują, że w ocenie nauczyciela kształtuje się jeden obraz psychiki dziecka uwzględniający tylko dodatnie lub tylko ujemne cechy jego osobowości

• etykietki nadawane uczniom (dobry/zły, wzorowy/trudny, zdolny/leniwy) towarzyszące im przez dłuższy czas mogą się przyczynić do powstawania/pogłębiania trudności wychowawczych

• słabe przygotowanie nauczycieli w zakresie umiejętności posługiwania się metodami, brak przygotowania powoduje, że oceny zachowania dziecka dokonuje obserwator często bez uwzględnienia uwarunkowań, które mogły to zachowanie wywołać

• postawienie diagnozy o uczniu jest domeną psychologa i tylko on może wydać orzeczenie oparte na specjalistycznych badaniach

• możliwości interpretacyjne nauczyciela mogą być stosunkowo niewielkie w przeciwieństwie do psychologa, który z racji przygotowani lepiej rozumie powiązania miedzy zaobserwowanymi objawami, a ich rzeczywistym znaczeniem

• rola nauczyciela w badaniach polega na: zebraniu i dostarczeniu odpowiednich materiałów, których interpretacji dokonuje psycholog

• działania rozpoznawcze, które podejmuje nauczyciel mogą być traktowane jako zadania diagnostyczne, punktem wyjścia działań rozpoznawczych jest zwrócenie uwagi na fakt, że zachowanie ucznia w wielu wypadkach różni się od zachowania innych dzieci, wychowawca powinien przygotować działania rozpoznawcze wobec wszystkich uczniów w powierzonej mu klasie, ze względu na konieczność poznania każdego ucznia, nawet tego który swoim zachowaniem nie zwraca naszej uwagi

• działania wyróżnione przez Jankowskiego w procesie poznawania ucznia:

zaobserwowanie niewłaściwego zachowania diagnoza, określenie procesu, którego wskaźnikiem jest zachowanie i jego interpretacja decyzja o postępowaniu terapeutyczno- wychowawczym prowadzenie działań terapeutyczno- wychowawczych

• psycholog podejmuje decyzje o postępowaniu terapeutyczno- wychowawczym, które powinien konsultować z nauczycielem

• w ostatnim etapie oddziaływań opiekuńczo- wychowawczych nauczyciel powinien spełniać podstawową rolę

• jak działać w sytuacji kiedy w szkole nie ma psychologa?

• Nauczyciel może opanować dokładniej techniki badawcze i dokonać dokładniejszego i bardziej wszechstronnego rozpoznania zachowania dziecka oraz niektórych uwarunkować zewnętrznych

• Działania rozpoznawcze nauczyciela powinny być doprowadzone do momentu, w którym podejmuje on decyzje o poprowadzeniu dalszych czynności przez psychologa

• Nauczyciel powinien mieć świadomość, że jego obowiązkiem jest konsultowanie się z psychologiem w poradni w sprawie każdego ucznia

• Metody poznawania ucznia i jego środowiska

• Istotą Metod badawczych (wg Nowaka) są stosowane w danej nauce schematy czynności służących do udzielania odpowiedzi na formułowane w niej pytania.

• w naukach empirycznych metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskania odpowiedzi na postawione przez badacza pytania

• wg Tomaszewskiego metoda naukowa to zespół czynności, które należy wykonać i procesów, które muszą się odbyć, aby można było uzyskać uzasadnione i sprawdzone twierdzenie o badanych faktach

• wg Jankowskiego przedmiotem współczesnych badań psychologii jest ludzkie zachowanie się: zadanie tych badań polega na opisaniu obiektywnych faktów występujących w zachowaniu się, dokonaniu ich klasyfikacji, wykryciu kierujących nimi mechanizmów psychicznych oraz określeniu ich przystosowawczej funkcji w regulacji wzajemnych stosunków zachodzących miedzy organizmem a środowiskiem

• w badaniach preferuje się metody obiektywne ( pośrednie) umożliwiające rejestracje zewnętrznych przejawów procesów i właściwości psychicznych, a nie metody subiektywne badające bezpośrednio opisywane relacje z przeżyć psychicznych osób, w których świadomości powstały

• są też metody specyficzne czyli stosowane tylko w psychologii, a jeśli stosują je inne nauki to zostały z psychologii przeniesione oraz metody niespecyficzne które są specyficzne dla jakiejś innej nauki i tylko przeniesione do psychologii

metoda, a technika i narzędzie( za Babską i Jankowskim):

• metoda to szeroki sposób zdobywania informacji przez wykonanie wielu czynności w celu poznania zjawisk, które chcemy zbadać

• technika to rodzaj zastosowanej metody (np. w ramach metody obserwacji będziemy stosować technikę obserwacji fotograficznej)

• narzędzie to konkretne zastosowanie techniki (np. arkusz obserwacji kategoryzowanej wraz z instrukcją oraz zestawem kategorii przewidzianych do rejestrowania obserwowanych zjawisk)

• kierowanie się intuicją podczas badań może przynieść więcej szkody niż pożytku

• nauczyciel powinien umieć powiązać swoją wiedzę z zakresu psychologicznych prawidłowości rozwoju dziecka z przygotowaniem metodologicznym

Psychologiczne metody badawcze: 1) metoda obserwacji, 2)metoda eksperymentu (a)laboratoryjnego i b) naturalnego), 3)wywiad, 4)metoda analizy wytworów oraz 5)metoda testów. W celu poznania psychiki i uwarunkowań dziecka są; 1, 3, 2b, 4,

A dla zbadania pozycji dziecka na tle grupy: metoda socjometryczna

Obserwacja

Cechą jej jest nie ingerowanie w przebieg badanych zjawisk, a ograniczenie się tylko do rejestrowania ich naturalnego przebiegu. Polega na planowym, świadomym i celowym spostrzeganiu zachowania się jednostki, a następnie opracowaniu uzyskanego materiału. Każdy obserwator musi zadać sobie pytanie a jakim celu ma zastosować metodę obserwacji oraz jakie zachowania będą przez niego rejestrowane. Sam opis zachowań dziecka i jego interpretacja jest bardzo trudna.

Obserwacja powinna:

• Zmierzać do dokładnego poznania dziecka w celu dopomożenia mu w przezwyciężeniu różnych trudności i konfliktów życiowych oraz nadania właściwego kierunku jego rozwojowi

• Być prowadzona systematycznie tj. mieć określony cel i trwać przez dłuższy czas, co najmniej kilka tygodni

• Powinny być prowadzone w różnych sytuacjach życiowych, gdyż sposób reagowania jest w dużym stopniu zależny od układu bodźców zewnętrznych (powinna być prowadzona na przerwach, a także w innych sytuacjach poza lekcyjnych)

• Należy zwrócić uwagę na całokształt jego zachowań tj. ruchy, czynności, mimikę, objawy fizjologiczne, oraz reakcje werbalne

• Powinny zawierać opis konkretnych faktów występujących w określonych sytuacjach życiowych

• Powinny być prowadzone w sytuacjach dyskretnych, aby nie wpływać modyfikująco na zachowanie dziecka

• Powinny być rejestrowane w formie notatek w dzienniku obserwacyjnym

Warunkiem poprawnej obserwacji jest obiektywizm, ponieważ subiektywne sądy czy emocje mogą doprowadzić do wniosków niezgodnych z obiektywnymi faktami.

Obserwacja powinna być dokładna i szczegółowa oraz zakończona słownym sformułowaniem jego wyników, co wiąże się z umiejętnością sporządzania protokołu z obserwacji lub też wypełnienia arkusza obserwacyjnego.

Arkusz obserwacyjny powinien zawierać:

• Wstępne dane o osobie obserwowanej (płeć wiek)

• Określone miejsce obserwacji

• Czas obserwacji (data, godzina rozpoczęcia i zakończenia)

• Cel i plan obserwacji

• Opis sytuacji, w jakiej znajduje się badana osoba podczas obserwacji

• Powinien być przygotowany wcześniej

Przy opisie zachowania nauczyciel powinien się posługiwać językiem potocznym, unikać przymiotników jako określeń wartościujących.

Przyczyną błędów bywa powierzchowność i ogólnikowość obserwacji, brak ujęcia istotnych cech zachowania się dziecka, wyprowadzenie przedwczesnych wniosków, niewłaściwe zastosowanie pojęć psychologicznych oraz brak związku między poznawaniem a oddziaływaniem pedagogicznym.

Metoda obserwacji jest bardzo czasochłonna oraz umożliwiająca tylko zbadanie aktualnych zachowań na tle określanych sytuacji.

Dlatego też korzystne jest poznanie psychiki ucznia oraz jej uwarunkowań przez zastosowanie innych metod, przede wszystkim metody równie użytecznej i potrzebnej nauczycielowi, jaką jest wywiad.

Nauczyciel- wychowawca dysponuję możliwością zastosowania różnych rodzajów obserwacji (Skorny; Babska):

• Obserwacja otwarta, jest rodzajem obserwacji stosowanej w sytuacjach gdy nie możemy wyraźnie określić jej tematu. Polega na ustawicznym rejestrowaniu zachowaniu wychowanków oraz opisie niektórych zależności zachodzących pomiędzy zachowaniem dziecka a aktualnie działającą sytuacją zewnętrzną. Dokonywana jest podczas pracy dydaktyczno- wychowawczej, nauczyciel rejestruje w postaci zapisu charakterystyczne zachowania ucznia

• Obserwacja celowo pogłębiona, przy jej podjęciu określa się jasno cel. Jest to rejestrowanie w sposób ciągły wszystkich wydarzeń związanych z interesującym obserwatora celem w kontekście sytuacji wywołujących określone zachowanie badanego dziecka. Daje informacje szczególnie dokładne i wartościowe, jeśli rejestrujemy wszelkie zmiany w zachowaniu dziecka w sposób fotograficzny tzn. uwzględniający wszystko co pojawia się w układzie: sytuacja- zmiany w zachowaniu się dziecka.

• Obserwacja próbek czasowych- najbardziej ekonomiczny rodzaj obserwacji, rozbija się na części, czyli krótkie próbki, które rozrzucone są w czasie wg ustalonego klucza

• Próbki zdarzeń- wyznaczony z góry przez mające się pojawić określone zachowanie dziecka, jego istota polega na rejestrowaniu przez badacza tylko tych zachowań, które są przedmiotem jego zainteresowania.

• Obserwacja zachowania, która określa się przy pomocy odpowiedniej skali, po dłuższym odstępie czasu, a nie jak przy innych rodzajach obserwacji w momencie ich pojawienia się. Stosuje się skale ocen umożliwiającą określenie nasilenia lub poziomu danej cechy ujawniającej się w zachowaniu oberwanego dziecka. Metoda ta jest polecana dla nauczycieli, którzy już wcześniej Mieli okazję obserwować badane dziecko, a równocześnie nie mają możliwości prowadzenia dzienniczków obserwacyjnych, czy też dłuższych protokołów.

Trzeba pamiętać o prawidłowym rejestrowaniu przebiegu obserwacji w postaci protokołów obserwacyjnych spełniających wszelkie wymogi poprawnej i rzetelnej obserwacji.

Eksperyment psychologiczny

Tą metodą możemy uzyskać rzetelne informacje o właściwościach psychicznych wychowanka

Musi spełniać następujące warunki:

• Badacz sam wywołuje zjawisko, czynnie ingerując w jego pojawienie

• W sposób dowolny wpływa na warunki badania, ustalając jedne z nich a zmieniając inne

• Warunki badania są dokładnie kontrolowane

• Wyniku muszą być ściśle zarejestrowane

Spełnienia wszystkich tych warunków ułatwiają różnego rodzaju aparaty, eksperymenty prowadzi się w specjalnie do tego celu przystosowany laboratoriach.

Przedmiotem tego eksperymentu jest zachowanie się człowieka.

Warunki w jakich przeprowadzone jest badanie określamy jako zmiennie niezależne, natomiast wywołane zjawisko to zmienna zależna.

Eksperyment nie ogranicza się do rejestracji badanych zachowań, ale istotnym jego elementem jest ich psychologiczna interpretacja, polegająca na formułowaniu wniosków o towarzyszących zachowaniom przeżyciach lub funkcjach psychicznych, których są przejawem.

Eksperyment laboratoryjny:

• przeprowadzony w maksymalnie obiektywnych warunkach

• czas ekspozycji bodźców oraz czas reakcji rejestrowany jest przy pomocy przyrządów pomiarowych

• jego inne zalety to:

• możność celowego, planowego wywołania pożądanego zachowania, które pojawić się może spontanicznie lub bardzo rzadko i dlatego wymaga dłuższej, czasochłonnej obserwacji.

• Walorem jest możliwość wywołania dowolną ilość razy badanego zjawiska, co pozwala nam zweryfikowanie wyników eksperymentu oraz modyfikowanie warunków

• Mankamenty:

• Małe są możliwości stosowania jej przez nauczyciela, który chce poznać zachowania wychowanków

• Izolowane od naturalnych warunków laboratorium, powoduje sztuczność sytuacji w odczuciu badanego, ta sztuczność wpływa modyfikująco na zachowanie się osoby badanej, powodując deformacje obrazu jej prawdziwego stanu psychicznego np. zahamowanie procesu myślowego i niemożność rozwiązania problemu

• Etyczna strona badań eksperymentalnych:

• nie wolno badaczowi przeprowadzać takich doświadczeń, które mogą spowodować trwałe ślady w psychice badanego, w szczególności dziecka

Eksperyment naturalny:

• stosowanie wymaga rzetelnego przygotowania teoretycznego

• warunki jego przebiegu są ustalone i wprowadzone przez eksperymentatora

• przebiega on w zwykłych warunkach, w skutek czego osoba badana nie zdaje sobie sprawy, że jest przedmiotem badania

• pozwala na wywołanie pożądanego zachowania, który nie różni się od zachowania w zwykłych sytuacjach życiowych

• umożliwia badanie cech charakteru, temperamentu, upodobań czy skłonności może wywoływać nauczyciel zarówno na lekcji, jak i w sytuacjach pozalekcyjnych (np. cierpliwość, wytrwałość)

• przydatna jest szczególnie w badaniach osobowości, procesów emocjonalnych i motywacyjnych

Wartość diagnostyczna badania zależeć będzie nie tylko od prawidłowego zorganizowania sytuacji eksperymentalnego zależeć będzie nie tylko od prawidłowego zorganizowania sytuacji eksperymentalnej, ale w rów2nej mierze od ilościowego pomiaru, którego winien dokonać eksperymentator w celu zarejestrowania wyników.

Zakres stosowalności eksperymentu naturalnego jest ograniczony względem natury wychowawczej. Nie wolno bowiem eksperymentowi wywoływać u badanych dzieci negatywnych uczuć społecznych (wrogości czy nienawiści) lub też zachęcać do zachowań mających na celu wprowadzenie otoczenia w błąd (kłamstwo i oszustwo).

---