PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI - wykład, dn. 09.12.2010.
Zerówka - na przedostatnim wykładzie (prawdopodobnie 13 stycznia). Psychopatologia - prawdopodobnie 20 stycznia. Forma - pytania otwarte.
Interpersonalna teoria psychiatrii - HARRY SULLIVAN
*Osobowość:
-Względnie trwały układ powtarzających się relacji interpersonalnych, charakterystyczny dla życia danego człowieka.
-Jest bytem hipotetycznym, którego nie można oddzielić od sytuacji interpersonalnych, a zachowanie interpersonalne to wszystko, co możemy obserwować jako osobowość.
-Jednostka nie istnieje i nie może istnieć w oderwaniu od swych stosunków z innym ludźmi.
*Sytuacja interpersonalna:
-Wszystko to, co dana osoba pokazuje na zewnętrz; to co możemy zaobserwować.
-Analizie nie podlega osoba, na którą patrzymy lecz sytuacja interpersonalna oraz sposób wchodzenia tej osoby w interakcje.
*Struktura osobowości:
-Osobowość jest zorganizowana ze zdarzeń interpersonalnych, a nie intrapsychicznych.
-To nie my warunkujemy relacje społeczne. Decydująca jest sytuacja interpersonalna.
-Osobowość przejawia się tylko wtedy, gdy dana osoba zachowuje się w jakiś sposób wobec innej osoby lub grupy osób, bądź reprezentacji tych osób.
-Osobowość jest bardzo dynamiczna, a nie stała. Jest dynamicznym ośrodkiem różnych procesów, które zachodzą w polach interpersonalnych.
-Najważniejsze właściwości osobowości to jej dynamizm, personifikacje i procesy poznawcze.
*Dynamizm:
-Względnie trwały wzorzec transformacji, energii.
-Transformacje energii (w dynamizmie) są to wszelkie zachowania.
-Formy zachowań mogą być zewnętrzne (jawne, obserwowalne np. mówienie), jak i wewnętrzne (ukryte np. myśli i fantazjowanie).
-Dynamizm jest takim wzorcem zachowań, który trwa i powtarza się - jest on mniej więcej tym samym, co nawyk. Wzorzec wg Sullivana jest to „otoczka nieistotnych różnic szczegółowych”. Oznacza to, że nową cechę można dodać do wzorca, nie zmieniając go, jeśli nie różni się ona w sposób istotny od innych treści „otoczki” Jeśli różni się istotnie to zmienia dany wzorzec w inny wzorzec.
-Dynamizmami typowymi dla ludzi są te dynamizmy, które charakteryzują stosunki interpersonalne danej osoby.
-Najczęściej występującymi dynamizmami są dynamizmy agresji, pożądliwości i strachu.
-Dynamizmy to każda nawykowa reakcja wobec jednej osoby bądź grupy osób.
-Wszyscy ludzie mają te same dynamizmy, ale przejawiające się w różny sposób, w zależności od sytuacji i doświadczeń życiowych.
-Za pomocą różnych stref ciała wchodzimy w relacje - ręce, usta, odbyt, narządy płciowe.
-Dana strefa zawiera aparat efektorowy służący do wykonywania działania oraz aparat łączący zwany eduktorem, który łączy w OUN mechanizm receptorowy z efektorowym w jedną całość.
-Większość posiadanych przez człowieka dynamizmów służy przede wszystkim zaspokajaniu podstawowych potrzeb organizmu.
*System jaźni:
-Dynamizm rozwijający się w wyniku lęku.
-Lęk jest wytworem stosunków interpersonalnych (początkowo przenosi się z matki na niemowlę - jeśli matka jest lękowa to dziecko uczy się lękliwości matki; w późniejszym życiu jest wywoływany przez zagrożenie bezpieczeństwa danej osoby). Aby uniknąć lęku lub go zmniejszyć, ludzie stosują różne rodzaje środków ochronnych i sposobów kontrolowania swojego zachowania, np. dziecko uczy się, że może unikać kary, gdy zastosuje się do życzeń rodziców. Te środki ochronne tworzą system jaźni.
-System jaźni sankcjonuje pewne formy zachowania - „dobre Ja”, lub zabrania danych form zachowania - „złe Ja”. W ten sposób uczymy się stosować różnego rodzaju środki ochronne, jak i pewne sposoby kontroli swojego zachowania, tak, abyśmy mieli jakieś korzyści albo żeby straty były jak najmniejsze.
-System jaźni jest pewnego rodzaju strażnikiem bezpieczeństwa danej osoby, ale ma tendencje do izolowania się od reszty osobowości i eliminuje informacje niezgodne z jego aktualną organizacją (potrzebami), wskutek czego nie odnosi korzyści z doświadczenia.
-Jaźń broni daną osoba przed lękiem, dlatego też chroni ją przed krytyką i obdarza wielkim szacunkiem (tą jaźń).
-Jaźń jest treścią świadomą, gdy dana osoba jest zupełnie zadowolona z szacunku, jakim darzy samą siebie, z prestiżu, jakim cieszy się wśród innych osób oraz z poważania i uległości, jaką jest obdarzana przez innych - wtedy osoba ma dobra samoocenę.
*Personifikacja:
-Jest wyobrażeniem, jakie dana osoba ma o sobie lub o kimś innym (czyli jak gdyby wyimaginowanego, a nie realnego).
-Jest to zespół uczuć, postaw, przekonań, których źródłem są doświadczenia związane z zaspokajania potrzeb (np. w dzieciństwie) i z doświadczanym lękiem.
-Bardzo istotne jest to, że każda relacja interpersonalna przynosząca zadowolenie przyczynia się do wytworzenia pozytywnego obrazu osoby, dzięki której osiąga się to zadowolenie (np. jeśli dostajemy dużo emocji pozytywnych od matki, wówczas widzimy ją jako osobę pozytywną - przykładowe personifikacje matki: dobra, uwodzicielka, przykra [gdy dziecko jest nadmiernie sfrustrowane] itp.).
-Wszystkie personifikacje (niezależnie od tego, ile ich jest) łączą się razem tworząc personifikację złożoną. Są one tworzone w celu radzenia sobie z ludźmi w dość specyficznych sytuacjach interpersonalnych. To, co zostało już raz ukształtowane jest potem trudno zmienić, utrzymuje się bardzo długo i wpływa na nasze postawy wobec innych ludzi. Przykład: personifikacja ojca jako nikczemnego, despotycznego i złego - personifikacja, która skłania dziecko do postrzegania w przyszłości innych, starszych od siebie mężczyzn jako nikczemnych i despotycznych.
-Personifikacje dokonywane przez nas we wczesnych latach życia służą redukcji lęku, ale w późniejszym życiu mogą one zakłócać stosunki interpersonalne.
-Personifikacje samego siebie - takie jak „dobre Ja” i „złe Ja” - podlegają tym samym prawom, co personifikacje innych osób.
-Personifikacje wspólne dla wielu ludzi noszą nazwę stereotypów.
*Dynamika osobowości:
-Osobowość jest pewnym systemem energetycznym, którego zasadnicze działanie polega na czynnościach redukujących napięcie (a w efekcie lęk).
-Napięcie:
Można je uznać za potrzeby określonych transformacji energii, które likwidując dane napięcie, towarzyszą zmianom stanu psychicznego i łączą się ze zmianą świadomości. Dokonująca się zmiana daje nam zadowolenie .
Główne źródła napięcia:
1. Potrzeby organizmu:
a) Są związane z fizjochemicznymi wymaganiami życia - są to takie stany, jak brak pokarmu, wody czy tlenu, które wywołują brak równowagi w gospodarce organizmu.
b) Potrzeby mogą mieć charakter ogólny - jak głód, lub wiązać się w sposób bardziej specyficzny z pewną strefą ciała - jak potrzeba ssania u niemowlęcia.
c) Potrzeby układają się w porządku hierarchicznym. Przy czym te, które znajdują się na niższych szczeblach hierarchii, muszą być zaspokojone, zanim będzie możliwe zaspokojenie potrzeb znajdujących się na wyższych szczeblach.
d) Rezultatem redukcji potrzeby jest zadowolenie.
e) Apatia - następstwo długotrwałego niezaspokojenia potrzeb. Powoduje ogólne obniżenie napięć - osoba nie ma na nic siły, nic jej się nie chce, życie jest bez sensu.
2. Lęk:
a) Jest odczuciem napięcia, które wynika z rzeczywistego lub wyobrażonego zagrożenia bezpieczeństwa danej osoby.
b) Zmniejsza efektywność zaspokajania potrzeb, zaburza stosunki interpersonalne i powoduje zakłócenie procesów myślenia.
c) Intensywność lęku zależy od powagi danego zagrożenia i od skuteczności operacji ochronnych, jakimi dysponuje dana osoba.
d) Lęk jest pierwszym, ważnym elementem, oddziałującym na życie wychowawcze dziecka. Wiele zależy od osoby wychowującej - może ona przekazywać dziecku lęk poprzez spojrzenia, ton głosu, ogólne zachowanie.
*Transformacja energii:
-Dochodzi do niej w momencie, gdy wykonujemy jakąkolwiek pracę.
-Pracą mogą być czynności zewnętrzne, angażujące mięśnie prążkowane ciała, lub czynnością umysłowe - spostrzeganie, zapamiętywanie, myślenie.
-Rolą tych czynności zewnętrznych i wewnętrznych jest redukcja napięcia. Są one w wielkiej mierze uwarunkowane przez społeczeństwo, w jakim żyje dana osoba - czyli odnosi się ona do pewnych wzorców.
-Jednostka uczy się zachowywać w określony sposób w wyniku interakcji z ludźmi. Podlega pewnym normom i zasadom.
*Stadia rozwoju osobowości:
1. Niemowlęctwo:
Trwa od urodzenia do pojawienia się mowy artykułowanej.
Strefa oralną jest strefą najważniejszych interakcji między dzieckiem a jego środowiskiem (karmienie - pierwsze doświadczenie interpersonalne).
Elementem szczególnie wyróżniającym się w tym okresie jest obiekt dostarczający pokarm (sutek matki, smoczek butelki).
Pojawienie się dynamizmów apatii i „sennego zobojętnienia”.
Przejście od typu poznania prototaktycznego do parataktycznego.
Ukształtowanie się określonych personifikacji matki.
Organizowanie doświadczeń dzięki uczeniu się i pojawieniu zaczątków jaźni.
Różnicowanie własnego ciała, a dzięki temu uczenie się redukowania napięcia niezależnie od osoby sprawującej opiekę.
Uczenie się koordynacji wzrokowo-ruchowej, manualno-oralnej i słuchowo-wokalnej.
2. Dzieciństwo:
Trwa od momentu pojawienia się mowy artykułowanej do wystąpienia potrzeby towarzyszy zabaw.
Połączenie różnych personifikacji oraz zintegrowanie systemu jaźni w bardziej spójną strukturę (dzięki rozwojowi języka).
System jaźni zaczyna kształtować pojęcie płci.
Rozwój zdolności operowania symbolami.
Zjawisko „szkodliwej transformacji” - poczucie, że żyje się wśród nieprzyjaciół. Zaburza ono stosunki interpersonalne dziecka i powoduje jego izolowanie się. Jest spowodowana przez bolesne i wzbudzające lęk doświadczenia z ludźmi.
Sublimacja - nieświadome zastąpienie wzorca zachowania, który wywołuje lęk lub koliduje z systemem jaźni, bardziej akceptowanym społecznie wzorcem czynności.
3. Wiek młodociany:
Okres uczęszczania do szkoły podstawowej
Przeznaczony na uspołecznianie, nabywanie doświadczeń z zakresu społecznego podporządkowania się autorytetom spoza rodziny, przyswajanie umiejętności rywalizacji i współpracy, na uczenie się.
Uczenie się kierowania swoim zachowaniem za pośrednictwem wewnętrznych środków kontroli, kształtowania swych postaw zgodnie ze stereotypami, rozwijania nowych i bardziej efektywnych form sublimacji, lepszego odróżniania rzeczywistości od fantazji.
Pojawienie się orientacji życiowej.
4. Okres poprzedzający dorastanie:
Potrzeba bliskiego związku z rówieśnikami tej samej płci.
Początek prawdziwie ludzkich związków z innymi ludźmi.
Kształtowanie związków z rówieśnikami, w których między partnerami istnieje równość i wzajemność.
5. Okres wczesnego dorastania:
Głównym problemem jest ukształtowanie wzorca aktywności heteroseksualnej.
Zmiany fizjologiczne związane z pokwitaniem doświadczane w postaci uczuć pożądania.
Potrzeba erotyczna oddzielona od potrzeby bliskości.
Trwa dotąd, dopóki dana osoba nie znajdzie stałego wzorca zachowań, który będzie zaspokajał jej popędy genitalne.
6. Okres późnego dorastania:
Wprowadzenie w przywileje, odpowiedzialność, satysfakcje i obowiązki życia społecznego i obywatelskiego.
Stopniowo kształtuje się w pełni rozwinięta postać stosunków interpersonalnych.
Wzrasta doświadczenie w posługiwaniu się syntaktycznym sposobem myślenia.
System jaźni stabilizuje się, człowiek uczy się skuteczniejszych sposobów sublimacji napięć.
Zostają ukształtowane silniejsze środki chroniące przed lękiem.
7. Wiek dojrzały:
Zostaje uzyskany po przejściu wszystkich poprzednich etapów.
Jednostka zostaje przekształcona z organizmu zwierzęcego w osobę ludzką.
*Wyznaczniki rozwoju:
-Dziedziczność:
Wyposażenie jednostki w pewne uzdolnienia, wśród których podstawowe znaczenie mają uzdolnienia do odbierania i przetwarzania doznań czy doświadczeń.
W czasie swojego rozwoju doskonalimy odziedziczone umiejętności.
-Dojrzewanie:
Zapewnia podstawy strukturalne dla rozwoju poszczególnych umiejętności takich jak siadanie, stawanie, chodzenie, rysowanie, malowanie, granie.
-Dziedziczność i dojrzewanie dostarczają biologicznego podłoża rozwoju osobowości, tj. uzdolnień, predyspozycji, skłonności.
-Kultura:
Oddziałuje na nas poprzez system stosunków interpersonalnych.
Prowadzi do ukształtowania się zdolności i do rzeczywistych dokonań, dzięki którym dana osoba osiąga cel w postaci redukcji napięcia, a tym samym zaspokojenia potrzeb.
-Lęk - kształcący wpływ, ukierunkowuje organizm do osiągania redukcji napięcia.
-Próby i sukcesy - sukces powoduje zwykle utrwalenie czynności.
-Naśladownictwo i wnioskowanie.
-Osobowość może zmieniać się w każdym czasie, kiedy powstają nowe sytuacje interpersonalne, ponieważ organizm ludzki jest niezwykle plastyczny i giętki. Jednak gdy ból, lęk i niepowodzenie staną się nie do wytrzymania, wówczas może wystąpić regresja.