PROPOZYCJE ZABAW I ĆWICZEŃ WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ MOWY DZIECKA Z LOGOPEDYCZNĄ PODBUDOWĄ TEORETYCZNĄ
Etapy rozwoju mowy dziecka.
Okres melodii
Od 0 do 1 roku życia
Dziecko płacze, utrzymuje kontakt wzrokowy, uśmiechem reaguje na mowę bliskich.
Reaguje na dźwięki, wydaje piski i krzyki oraz różne dźwięki coraz bardziej przypominające samogłoski a, o, u, e.
Rozpoznaje różnice między gniewnym a przyjaznym głosem.
Głużenie ok. 3 miesiąca życia - przypadkowe dźwięki gardłowe, tylnojęzykowe, wybuchowe.
Gaworzenie ok. 6 miesiąca życia - pojawiają się sylaby ma, ta, ba itp.
Rozwija się rozumienie mowy (pokaż, gdzie jest mama, gdzie jest lampa).
Pojawiają się pierwsze słowa ok. 1 roku życia (mama, tata, baba, da).
Okres wyrazu
Od 1 do 2 roku życia
Pojawia się więcej pojedynczych słów, czasem swoiste określenia np. midol - pomidor,
dziecko rozumie co się do niego mówi,
zaczyna używać krótkich zdań: Mama da.
potrafi poprawnie wymawiać samogłoski a, e, o, u, i, y oraz spółgłosek p. b, n, t, d, k, j, ś, ź, ć, dz,
zna ok. 300 słów.
Bardzo ważne jest by w tym okresie dużo mówić do dziecka.
Okres zdania
Od 2 do 3 roku życia
Znacznie poprawia się jakość wypowiedzi - zdania krótkie.
Dziecko opowiada o wydarzeniach „tu i teraz”.
Potrafi mówić, słuchać i prowadzić rozmowę.
Zna ok. 1000 słów.
Osoby spoza rodziny powinny zrozumieć wypowiedź malucha
Okres swoistej mowy dziecięcej
wiele agramatyzmów, „myśli głośno” mówiąc także do siebie,
w trudnych wyrazach może opuszczać głoski (klaktor, kolanówki),
wymawia samogłoski i spółgłoski p, b, m (pi, bi, mi), f, w (fi, wi), t, d. n, ń, l(li), ś, ź, ć, dź, g, k, ch, j,
głoski s, z, c, dz, oraz sz, ż, cz, dż, zastępowane są przez ś, ź, ć, dź,
głoska r może być artykułowana jako l.
Normą rozwojową jest, gdy dziecko w wieku czterech lat wymawia głoski: s, z, c, dz.
W wieku pięciu, sześciu lat wymawia głoski: sz, ż, cz, dż, r.
W wieku siedmiu lat ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.
Najczęściej spotykane wady wymowy:
seplenienie,
seplenienie między zębowe (wsuwanie języka między zęby - wada, która nie minie samoistnie),
kappacyzm - rodzaj dyslallii polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski k (kura - tura),
lambdacyzm - nieprawidłowa artykulacja głoski l,
ubezdźwięcznienia,
seplenienie boczne (nieprawidłowy strumień powietrza),
mowa bezdźwięczna (nie ma drgań strun głosowych),
rotacyzm - zaburzona artykulacja głoski r,
hiperpoprawność.
Ćwiczenia wspomagające rozwój mowy dziecka
Ćwiczenia słuchowe - uwrażliwiają słuch dziecka, uczą koncentracji uwagi, różnicowania bodźców.
Zabawy słuchowe - odgłosy zwierząt, odgłosy z ulicy, co słychać za oknem itp.
Zagadki słuchowe: zagraj na bębenku ten rytm (podany przez prowadzącego ćwiczenia)
Gra dydaktyczna „Loto sonope Ploum” - co robi Miś Plum - oznaczanie żetonem ilustracji przedstawiającą misia w różnych sytuacjach (burza, otwieranie kluczami drzwi, piłowanie, kąpiel itp.) w oparciu o kasetę magnetofonową.
Ćwiczenia słuchu fonemowego:
przedmioty wydające dźwięki (Jak wąż syczy? Jaki dźwięk wydaje mucha? Gdzie schowałam grającą zabawkę),
czy czujesz „motorek” na szyi, gdy wymawiamy z; s - nie ma „motorku”; Jak robi zegar: cyk, cyk; Jak szumią drzewa?
Czy twój języczek podskoczył do góry?
Jak jedzie pociąg?; motor?; dzwoni dzwoneczek?; A jak dzwoni duży dzwon?
Ćwiczenia słuchu fonematycznego:
różnicowanie głosek s, c, p, b, k, g, - pokaż, gdzie jest półka, a gdzie bułka, gdzie jest kura, a gdzie góra, dama - gama itp.
Zabawy sylabami: prowadzący mówi pierwszą sylabę np. ma, dziecko wypowiada cały wyraz mama, masło, makaron, itp.
Zabawa Mowa Ufoludków - prowadzący tworzy dowolną fabułę na temat spotkania z Ufoludkiem, który mówi dziwną mową: Dzień do- bry- jak- masz- na - imię? itp.
Wyróżnianie głoski na początku wyrazu (zabawa z gazetami: gazety szumią i szeleszczą, ugniatamy z nich kule, celujemy do dużego kosza, wymyślamy wyrazy rozpoczynające się zadaną głoską, za trafny pomysł - wrzucamy do następnego kosza - wygrywa ta grupa, która ma więcej kulek w koszyku),
Zabawa: „Worek skarbów”. Rozkładamy na dywanie trzy duże obręcze, oznaczamy je liczbami 1, 2, 3, które oznaczają ilość sylab w nazwach przedmiotów z woreczka. Dzieci kolejno wyjmują po jednej rzeczy z worka, wymieniają głośno nazwę przedmiotu i wkładają do właściwego koła np.: 1- kot, ptak, 2 - gumka, słomka, kółko: 3- linijka, woreczek, lusterko itp. Dodatkowo zadajemy pytania co słychać na początku, co na końcu oraz ustalamy wspólną głoskę dla wszystkich nazw - w tym przypadku k.
Ćwiczenia oddechowe:
dmuchanie piłeczek pingpongowych w obręczach lub w kółkach od sersa (zwracamy uwagę na prawidłowe dmuchanie - prosto (nie na nos, nie na brodę),
chuchnij na rękę - czy powietrze jest ciepłe, do czego potrzebny jest nam nos? Wdychamy powietrze nosem - wydychamy ustami - rosnące kwiatki, - zasypiające kwiatki,
dmuchanie na wiatraczki, dmuchaweczki - ćwiczymy siłę wydechu
bulgotki słomką,
nadmuchiwanie balona (ćw. b. trudne dla małych dzieci),
dmuchanie na waciki, piórka, wycięte samochodziki,
banieczki mydlane, zabawka Magic Boll,
gwizdki,
dmuchnij na swoją grzywkę, ostudź gorącą zupkę (dłonie złożone na kształt miseczki - dmuchamy a nie chuchamy,
zabawy z rurką: na stoliku rozsypane kolorowe kropeczki, dzieci otrzymują rysunek klauna, zadanie polega na wciąganiu powietrza przez rurkę i uniesieniu kropeczki i przeniesieniu jej na klauna - kto ma najbardziej kolorowy obrazek?
dmuchanie na paseczki papieru - zabawy z wiatrem (wicherek, wiatr, huragan - różna siła dmuchania),
„Misiu śpi” - rozmawiamy szeptem by nie obudzić misia
czy umiesz policzyć do sześciu na jednym wdechu?
Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne:
ćwiczenia z lusterkiem „co widzimy w lusterku? - nos - nim wąchamy; wargi - cmoknij; usta - otwórz je szeroko - widźmy język, zęby, gardło itd. Wyobraź sobie, że twój język to pędzelek, który chce wymalować pokój, w którym mieszka: pędzelkiem malujemy sufit, ściany, podłogę itp.
pokaż jak zmienia się buzia, gdy mówimy a, o, i, u, y,
wyśpiewywanie samogłosek,
zagadki słuchowe (dzieci zgadują, jaką piosenkę śpiewa nauczyciel na samogłoskach - potem ją kontynuują),
usprawnianie warg - całuski, cmokanie, króliczek porusza wąsikami, złap karteczkę wargami,
jadą pojazdy na sygnale: pogotowie eo; policja io; straż pożarna uo;
Ćwiczenia rozwijające słownictwo:
rozumienie poleceń słownych (na dywanie leża zabawki, proszę daj mi klocek i piłkę. Utrudniamy dodając kolejne elementy, zwracamy uwagę czy dziecko podaje nam zabawki we właściwej kolejności - w tym pamięć słuchowa),
zabawa z piłką - układamy długie zdanie podając piłkę do kolegi, dziecko dodaje jedno słowo i stara się powtórzyć, to co mówiły dzieci przed nim „Mam żółtą piłkę, która...”
Ćwiczenie tempa wypowiedzi:
Jeżeli dziecko mówi zbyt szybko ćwiczymy z nim wypowiadanie sylabami. Chodzimy z bębenkiem po sali: A-nia i-dzie po-wo-li (idziemy wolno) Tomek idzie szybko (idziemy szybko, by dziecko zrozumiało na czym polega zabawa).
Ćwiczenie rozumienia wypowiedzi
Ćwiczenie pamięci słownej (np. głuchy telefon)
Ćwiczenia w rozumieniu konstrukcji przyimkowej (nad, pod, za)
Ćwiczenia w budowaniu zdań i dłuższych wypowiedzi
Ćwiczenia izometryczne:
Jednoczesne ruch ręki i języka (zaciskamy wargi i pięści, opieramy brodę na rękach i otwieramy oraz zamykamy usta; dziób bociana - usta oraz wyciągnięte w bok ręce pokazują otwieranie i zamykanie dzioba; pięści w bok i język wypycha policzek itp.)
Zasady prowadzenia ćwiczeń z dziećmi:
proponowane ćwiczenia muszą być dla dziecka przyjemnością, zabawą, sposobem spędzenia czasu,
zadania nie mogą być zbyt łatwe ani zbyt trudne, dziecko powinno mieć poczucie sukcesu,
czas prowadzenia ćwiczeń dostosowany do możliwości i wieku dziecka,
ćwiczenia należy prowadzić systematycznie i wytrwale najlepiej codziennie 10 min wg ustalonej kolejności,
istotne są zabawki i różne rekwizyty uatrakcyjniające zajęcia,
Starajmy się:
mówić do dzieci wyraźnie,
zachęcać dzieci do wypowiedzi rozmawiając z nimi, szczególnie
z dziećmi nieśmiałymi,
odpowiadać na każde pytanie dziecka,
dać dziecku szansę na wyrażanie własnych myśli,
budzić ciekawość i zainteresowanie dziecka książką (wspólnie je oglądać, rozmawiać na temat treści i ilustracji, czytać),
uczyć słuchania (wykorzystywać bajki, wiersze, baśnie, opowiadania,
bawić się z dziećmi słowem (układać rymowanki, rozwiązywać i układać zagadki, wymyślać zakończenia bajek, zachęcać do układania własnych bajek i wierszy, propagować wyliczanki),
ćwiczyć narządy artykulacyjne,
zwracać uwagę na poprawną wymowę.
LITERATURA:
Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1994
Chmielewska E. Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli i rodziców
Maurer A. (red.) Zabawy z rymami, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1997
Maurer A. (red.) Głoska a litera. Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1997
Sachajska E. Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 1987