dok1a , Lntegracja Europejsk


EUROPEJSKA WSPÓLNOTA GOSPODARCZA (EWG), ang. European Economic Community (EEC), franc. Communauté Économique Européenne (CEE), niem. Europäische Wirtschaftsgemeinschaft (EWG), międzynar. organizacja gosp., najważniejsza z 3 eur. ugrupowań integracyjnych (oprócz → Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i → Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej), działająca od 1 I 1958; zał. na mocy Traktatów Rzym. z 25 III 1957, podstawy prawne modyfikowane m.in. w Traktacie o fuzji organów 3 Wspólnot (obowiązujący od 1967), Jednolitym Akcie Eur. (1987) i traktacie z Maastricht (1992), który powołał (od 1 X 1993) → Unię; Europejską, a w miejsce nazwy EWG wprowadził nazwę Wspólnota Europejska. Członkowie założyciele: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN (od 1990 zjednoczone Niemcy), Włochy; 1973 czł. EWG zostały: Dania, Irlandia, W. Brytania, 1981 — Grecja, 1986 — Hiszpania i Portugalia, 1995 czł. Wspólnoty Eur. zostały też Austria, Finlandia, Szwecja. Główne cele: harmonijny rozwój gosp. państw członkowskich, stopniowe zbliżanie polityki gosp. państw członkowskich, wzrost stopy życiowej i zacieśnianie stosunków między krajami wspólnoty. Cele te osiągano przez: wyeliminowanie w stosunkach handl. między członkami ceł i in. opłat oraz ograniczeń ilościowych i in. barier o podobnych skutkach, ustanawianie wspólnej zewn. taryfy celnej i prowadzenie wspólnej polityki handl. wobec państw trzecich, znoszenie przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, kapitału i usług między państwami członkowskimi, wspólna polityka w dziedzinie transportu i rolnictwa, zapewnienie wolnej konkurencji, ujednolicenie ustawodawstwa państw członkowskich. W zewn. stosunkach gosp. EWG występowała jako jednolity podmiot. Na mocy Jednolitego Aktu Eur., a zwł. Traktatu o Unii Eur., współpraca państw została rozszerzona w wielu dziedzinach, m.in.: 1993 powstał jednolity rynek wewn. (w wyniku zawarcia unii ekon.), a następnie ma powstać unia monetarna. Państwa członkowskie podejmują ścisłą współpracę w wybranych dziedzinach polityki wewn. (pomoc prawna i policyjna, polityka imigracyjna, przyznawanie azylu, walka z zorganizowaną przestępczością i narkomanią). W 1991 EWG i Eur. Stow. Wolnego Handlu podpisały porozumienie o utworzeniu → Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Główne organy 3 Wspólnot i Unii Eur.: Rada Eur. (szefowie państw i rządów państw członkowskich), Rada Ministrów (ministrowie spraw zagr. lub resortowych państw członkowskich), Komisja Eur. (po 1-2 reprezentantów państw), Parlament Eur. (z wyborów powszechnych) i Trybunał Sprawiedliwości, a także: Trybunał Obrachunkowy, Komisja Gosp.-Społ. i Kom. Regionów. Rada Ministrów i Komisja mają prawo do wydawania uchwał wiążących państwa członkowskie, a także prywatne podmioty gospodarcze. Akty prawne Wspólnoty obowiązują bezpośrednio w państwach członkowskich. Parlament jest organem opiniodawczym, Trybunał — sądowym. Siedziba Rady Ministrów i Komisji znajduje się w Brukseli, Parlamentu — w Strasburgu, Trybunału — w Luksemburgu.

Polska zawarła 1989 umowę z EWG w sprawie handlu oraz współpracy handl. i gosp.; od 1990 utrzymuje z EWG stosunki dyplomatyczne. W XII 1991 Polska, Czechosłowacja i Węgry, a 1993 Rumunia i Bułgaria podpisały układy o stowarzyszeniu, które weszły w życie II 1994 po ratyfikowaniu ich przez parlamenty tych państw (z wyjątkiem układu z Czechosłowacją), Parlament Eur. oraz 12 czł. EWG; część handl. układu Polski z EWG weszła w życie III 1992. Zgodnie z postanowieniami Traktatu o Unii Europejskiej (tzw. traktat z Maastricht), podpisanego 7 II 1992 i obowiązującego od 1 XI 1993, EWG zmieniła nazwę na → Wspólnota Europejska i uzyskała szerszy niż dotąd zakres kompetencji; istnieje nadal, tworząc wraz z Eur. Wspólnotą Węgla i Stali oraz Eur. Wspólnotą Energii Atom. (→ Wspólnoty Europejskie) tzw. I filar → Unii Europejskiej.

EUROPEJSKA WSPÓLNOTA ENERGII ATOMOWEJ, ang. European Atomic Energy Community, Euratom, organizacja międzynar. utworzona na mocy traktatu rzym. z 1957 (wszedł w życie 1 I 1958); jedno z 3 eur. ugrupowań integracyjnych (oprócz EWG i → Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali). Celem jest stworzenie dogodnych warunków powstania i szybkiego rozwoju przemysłu atom. w państwach członkowskich; wspólna działalność w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii atom. oraz sprawowania ścisłego nadzoru i kontroli (w tym celu powołano Agencję Zaopatrzenia działającą pod nadzorem Komisji); rozwijanie badań i zapewnienie rozpowszechniania wiedzy techn.; ustanawianie jednolitych norm bezpieczeństwa dla ochrony sanitarnej ludności i pracowników. Działalność Euratomu natrafiła na przeszkody, ponieważ państwa członkowskie broniły swej samodzielności w zakresie rozwoju energii atomowej. Członkowie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy (do 1990 RFN), Włochy (państwa założycielskie), Dania, Irlandia, W. Brytania (od 1973), Grecja (od 1981), Hiszpania i Portugalia (od 1986). Organy wspólne dla 3 Wspólnot, → Europejska Wspólnota Gospodarcza.

EUROPEJSKA WSPÓLNOTA WĘGLA I STALI (EWWiS), franc. Communauté Européenne du Charbon et de l'Acier (CECA), najstarsze z 3 eur. ugrupowań integracyjnych (oprócz EWG i → Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej); utworzona na mocy traktatu paryskiego obowiązującego od 1952; celem EWWiS jest stworzenie wspólnego rynku na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego, przez stopniowe zniesienie ceł i innych opłat oraz ograniczeń ilościowych w obrocie tymi surowcami i produktami między państwami członkowskimi, zniesienie przeszkód w swobodnym przepływie siły roboczej, ustanowienie jednolitych taryf transportowych oraz zapewnienie wolnej konkurencji w ramach wspólnego rynku. Członkowie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy (do 1990 RFN), Włochy (członkowie pierwotni), Dania, Irlandia, W. Brytania (od 1973), Grecja (od 1981), Hiszpania i Portugalia (od 1986). Główne organy EWWiS od 1967 wspólne z gł. organami EWG (wcześniej tylko Parlament i Trybunał).

EUROPEJSKI OBSZAR GOSPODARCZY, ang. European Economic Area (EEA), wspólny rynek na obszarze 12 państw należących do → Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i 7 państw → Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), utworzony na mocy porozumienia uzgodnionego 1991 w Luksemburgu, podpisanego 1992 w Porto (Portugalia). Po ratyfikacji przez 18 państw członkowskich (bez Szwajcarii) i Parlament Europejski obowiązuje od 1 I 1994; największa na świecie strefa wolnego handlu. Głównym celem EEA jest swobodny przepływ towarów, usług i kapitału oraz swoboda w przemieszczaniu się osób; państwa EFTA nie podlegają regulacjom EWG i Eur. Wspólnoty Węgla i Stali, dotyczącym rolnictwa, rybołówstwa, węgla i stali oraz zachowują suwerenną kontrolę nad surowcami i produkcją energetyczną. Głównymi organami EEA są: Rada składająca się z ministrów 19 państw członkowskich i przedstawiciela Komisji EWG, Komitet Konsultacyjny, wspólna komisja parlamentarna, organ sądowy. Państwa EFTA nie mają prawa głosowania nad nowymi regulacjami EWG, jednak decyzją Rady EEA regulacje te mogą obowiązywać na całym obszarze wspólnego rynku. Porozumienie o EEA będzie podlegało rewizji co 2 lata.

UNIA EUROPEJSKA (UE), ang. European Union, związek państw-członków Wspólnot Eur. (EWG, Eur. Wspólnoty Węgla i Stali, Eur. Wspólnoty Energii Atom.), zawarty na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht), działający od 1 IX 1993; członkowie-założyciele: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy, W. Brytania, Austria, Finlandia, Szwecja; UE ustaliła nowe ramy współpracy między państwami członkowskimi; celem UE jest utworzenie unii gosp., monetarnej (waluta → ECU ) i polit. oraz wprowadzenie wspólnego obywatelstwa. Unia gosp. ma być realizowana przez prowadzenie wspólnej zewn. polityki ekon. oraz przyjmowanie ogólnych zaleceń dotyczących polityki wewn. państw członkowskich; wprowadzenie jednolitego rynku ma polegać na zniesieniu wszelkich ograniczeń przepływu ludności, usług, dóbr i kapitałów w ramach UE; stopniowo ma być wprowadzana dyscyplina budżetowa, kontrolowana przez Komisję. Unia monetarna będzie realizowana przez utworzenie Eur. Banku Centr., ograniczenie wahań kursów walut, podawanie notowań giełdowych i sprawozdań instytucji publ. w ECU oraz dążenie do wprowadzenia jednolitej waluty na obszarze Unii. Polityka zagr. będzie realizowana w formie stałych konsultacji i wypracowaniu wspólnego stanowiska; polityka bezpieczeństwa jest opracowywana wspólnie z → Unią Zachodnioeuropejską. Obywatelstwo UE nie zastępuje obywatelstwa państw członkowskich, daje ono prawo do: udziału w wyborach lokalnych, Parlamentu Eur. i składania do niego petycji oraz zwracania się do rzecznika praw obywatelskich UE. Organy Wspólnot Eur. (→ Europejska Wspólnota Gospodarcza) stały się organami UE. 2 X 1997 państwa UE podpisały Traktat amsterdamski (wszedł w życie 1 V 1999), reformujący Unię i otwierający drogę do jej rozszerzenia o kolejne państwa; zasadnicze zmiany dotyczą m.in.: wzmocnienia prerogatyw Parlamentu Eur. i Trybunału Sprawiedliwości, modyfikacji procedur decyzyjnych, wprowadzenia założeń zmian składu gł. instytucji UE w zależności od liczby nowo przyjmowanych państw-czł., wprowadzenia zobowiązania do koordynowania polityki zatrudnienia, skorygowania założeń wspólnej polityki zagr. i bezpieczeństwa, włączenia do kompetencji UE udziału w misjach humanitarnych, pokojowych i akcjach zbrojnych zmierzających do przywrócenia pokoju. W 1997 przewodn. Komisji Eur. J. Santer przedstawił dokument Agenda 2000 dotyczący szczegółowej strategii UE w sprawach: przyszłej reformy instytucjonalnej, przygotowań do rozszerzenia UE, finansowania jej działalności, reformy wspólnej polityki rolnej, wzrostu zatrudnienia i poziomu życia. W 1998 rozpoczęto oficjalne negocjacje z Cyprem, Czechami, Estonią, Polską, Słowenią i Węgrami na temat ich przystąpienia do UE oraz przegląd ich prawa pod kątem zgodności z prawem obowiązującym w krajach UE. Także 1998 skompletowano pierwszy zarząd (Dyrektoriat) Eur. Banku Centr. z siedzibą we Frankfurcie n. Menem oraz podjęto decyzję o rozpoczęciu od 1 I 1999 etapowego wprowadzania w 11 państwach Unii (z wyjątkiem Danii, Grecji, Szwecji i W. Brytanii) waluty euro, co stanowi faktyczny początek realizacji unii walutowej państw UE; 2002 euro ma zastąpić waluty tych państw.

BENELUX, franc. L'Union économique Bénélux, unia gosp. obejmująca Belgię (Belgique), Holandię (Nederland) i Luksemburg (Luxembourg), realizowana od 1960 na mocy umowy 1958 (podpisanej w Hadze na 50 lat); poprzedzona umową monetarną (1943) i unią celną (1948). Zaczątkiem integracji ekon. tych państw była unia gosp. i monetarna, zawarta 1921 między Belgią i Luksemburgiem. Działalność Unii Beneluksu doprowadziła do stworzenia wspólnego rynku ze swobodną wymianą towarów, kapitałów i siły roboczej, do wspólnej polityki celnej i handl. wobec państw trzecich, koordynacji wewn. polityki gosp.; od 1968 państwa Unii wprowadziły stałe zinstytucjonalizowane konsultacje w dziedzinie polityki zagr.; siedzibą gł. organów Beneluksu jest Bruksela. Unia Beneluksu jest uważana za prototyp integracyjnych wspólnot zachodnioeuropejskich.

WSPÓLNY RYNEK, jedna z form → integracji gospodarczej; państwa znoszą między sobą bariery handl. i inne ograniczenia dyskryminujące wzajemną wymianę, wprowadzając swobodę cyrkulacji towarów, kapitałów i osób, wymienialność walut oraz swobodę inwestowania kapitałów. Wspólny rynek cechuje: 1) eliminacja ceł między państwami członkowskimi; 2) wspólna zewn. taryfa celna; 3) swobodny przepływ kapitału i siły roboczej na integrującym się obszarze; często występuje też wspólna polityka finansowa oraz koordynacja planów rozwoju przemysłu i rolnictwa. Powstawaniu wspólnego rynku sprzyjają czynniki polit. i geogr.; początki jego tworzenia sięgają XVIII i XIX w.; klas. prekursorem był Związek Celny Państw Niem. (Zollverein) 1834-67; tendencje do tworzenia wspólnego rynku nasiliły się po II wojnie świat.; obecnie do najważniejszych należą: (→ Europejski Obszar Gospodarczy, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, Benelux, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Unia Europejska); w krajach rozwijających się niemal wszystkie próby tworzenia wspólnego rynku zawiodły z powodów polit. i gospodarczych.

ŚRODKOWOEUROPEJSKIE POROZUMIENIE O WOLNYM HANDLU, Central European Free Trade Agreement (CEFTA), międzynar. umowa gosp., zawarta 1992 w Krakowie przez Czechy, Polskę, Słowację i Węgry; obowiązująca prowizorycznie od 1993, weszła w życie 1994; do CEFTA przystąpiły też: Słowenia (1996), Rumunia (1997) i Bułgaria (1999); celem porozumienia, popieranego przez Wspólnoty Eur., było przezwyciężenie zastoju we wzajemnych stosunkach handl. i lepsze przygotowanie się do udziału w procesie integracji eur. (państwa CEFTA podpisały umowy o stowarzyszeniu ze Wspólnotami i zabiegają o członkostwo w Unii Eur.); układ zakładał utworzenie strefy wolnego handlu artykułami przem. do 2001 oraz liberalizację handlu artykułami rolno-spoż.; wskutek przyspieszenia procesu praktycznie 1997 powstała strefa wolnego handlu artykułami przem. (nieliczne ograniczenia mają być znoszone do 2002), znacznie obniżono też ochronę celną artykułów rolnych; po 1994 nastąpiło ożywienie handlu między czł. CEFTA.

CELNA UNIA, połączenie, na podstawie umowy, 2 lub więcej państw w 1 terytorium celne; zawarcie unii celnej oznacza zniesienie ceł i in. ograniczeń w obrotach handl. pomiędzy państwami wchodzącymi w jej skład oraz ustanowienie jednolitej taryfy celnej w stosunku do krajów trzecich.

INTEGRACJA EUROPEJSKA

Korzeni integracji europejskiej można szukać w bardzo odległych czasach: cesarstwie rzymskim, państwie Karola Wielkiego, krucjatach czy też Świętym Przymierzu. Można by przywołać plany konfederacyjne króla Czech Jerzego z Podiebradów (z 1464 r.) lub księcia Maximiliena de Sully (z 1638 r.). Nie należy także zapominać o inicjatywach międzywojennych, a zwł. o Unii Paneuropejskiej hrabiego R. Coudenhouve-Kalergiego, której idea stała się podstawą memorandum premiera Francji A. Brianda o Europejskiej Unii Federalnej, przedstawionego 1 V 1930 r. na forum Ligi Narodów. Niemniej jednak próba ustalenia historycznych korzeni integracji zawsze pozostanie kwestią dyskusyjną, a ujęcie takie musiałoby być niesłychanie subiektywne i niekompletne. Toteż w niniejszym eseju za początek procesu integracji europejskiej obierzemy lata bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej.

Przyjmiemy też wąskie rozumienie pojęcia integracji europejskiej, tj. ograniczone do historii i współczesności Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, pomijając inne europejskie ugrupowania i organizacje. Tylko bowiem w tym wymiarze integracja europejska jest czymś absolutnie unikatowym — nigdy w historii i nigdzie na świecie suwerenne państwa nie podjęły się nawiązania tak ścisłej współpracy. Dobrowolne ograniczenie suwerenności przez scedowanie na organy wspólnoty części narodowych prerogatyw stanowi absolutny precedens w historii stosunków międzynarodowych. Dzięki zjednoczeniu swoich jednostkowych suwerenności państwa członkowskie Unii Europejskiej utworzyły nową jakość, która pozwala im stać się światową potęgą gospodarczą, a w przyszłości może i polityczną. Co najważniejsze, nie chodzi tutaj o federację, ale o twór całkowicie oryginalny, stanowiący wyważoną symbiozę rozwiązań ponadnarodowych z międzyrządowymi, gdzie tożsamość poszczególnych jej części składowych jest nie tylko respektowana i chroniona, ale wręcz uwypuklana. Unia Europejska umożliwia bowiem państwom członkowskim różnienie się bardziej kulturą, tradycją i mentalnością niż szczegółami polityki gospodarczej czy zagranicznej.

Genezę dzisiejszej Unii Europejskiej można wyprowadzić od zakończenia II wojny światowej i dążenia państw europejskich do położenia kresu wszelkiej agresji na kontynencie. Już we wrześniu 1946 r. W. Churchill nawoływał w Zurychu do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Za prawdziwe narodziny ruchu europejskiego, stawiającego sobie za cel integrację, czy to według modelu federalistycznego, czy międzyrządowego, uznać należy Kongres Europy, który odbył się w maju 1948 r. w Hadze. W Deklaracji politycznej uczestnicy Kongresu domagali się wypracowania jakiejś formy politycznego i gospodarczego połączenia państw europejskich. Wiele postulatów deklaracji zostało ucieleśnionych w postaci Rady Europy, której powołanie do życia w 1949 r. stało się bezpośrednim efektem Kongresu Haskiego.

Po zakończeniu II wojny światowej oczywiste było, że zachodnia Europa nie będzie mogła rozwijać się bez niemieckiej potęgi gospodarczej, ale również iż nigdy nie zapewni sobie poczucia bezpieczeństwa bez neutralizacji niemieckiego potencjału militarnego. Integracja na szczeblu europejskim dla wielu poważnych myślicieli i polityków jawiła się jako jedyne logiczne rozwiązanie tego dylematu, możliwe do zaakceptowania przez wszystkie strony. 9 V 1950 r. francuski minister spraw zagranicznych R. Schuman ogłosił propozycję uwspólnotowienia rynku węgla oraz stali i oddania go pod nadzór organu ponadnarodowego. Inicjatorem tej rewolucyjnej koncepcji był francuski komisarz do spraw planowania J. Monnet. Węgiel i stal zostały wybrane jako surowce o znaczeniu strategicznym, po to, aby — według słów Schumana — „wojna była nie tylko niemożliwa do wyobrażenia, ale również niemożliwa do materialnego ziszczenia się ”. Realizując koncepcję planu Schumana, 18 IV 1951 r. Francja, Republika Federalna Niemiec, Holandia, Belgia, Luksemburg i Włochy podpisały układ o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), który wszedł w życie 23 VII 1952 r. (okres jego ważności upływa w 2002 r.).

EWWiS była pierwszą instytucją o znacznie większych ambicjach od typowej organizacji międzynarodowej. Podstawą współpracy w jej ramach stały się — poza klasycznym organem międzyrządowym, jakim była Rada Ministrów — organy ponadnarodowe: Wysoka Władza i Trybunał Sprawiedliwości; powołano też Zgromadzenie Parlamentarne złożone z delegatów parlamentów poszczególnych państw (od 1962 r. Parlament Europejski). Rozwojowi EWWiS towarzyszyły plany rozszerzenia obszaru współpracy. 27 V 1952 r. przedstawiciele państw członkowskich podpisali układ dotyczący utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO), którego inicjatorem był francuski premier R. Pleven. Układ ten miał stać się zalążkiem Europejskiej Wspólnoty Politycznej, opartej na konstytucji o silnie ponadnarodowym charakterze. Jednakże w sierpniu 1954 r. układ o powołaniu do życia EWO został odrzucony przez francuskie Zgromadzenie Narodowe, co przyczyniło się do zaniechania ambicji utworzenia wspólnoty politycznej.

Fiasko zamierzeń politycznych spowodowało powrót do dyskusji o dalszej integracji ograniczonej do kwestii gospodarczych. Decyzję o jej rozważeniu podjęli ministrowie spraw zagranicznych państw EWWiS na konferencji w dniach 1-2 VI 1955 r. w Mesynie. Na podstawie planu opracowanego przez powołaną wówczas komisję pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych Belgii P.H. Spaaka i po dalszych długotrwałych dyskusjach 25 III 1957 r. podpisano w Rzymie dwa traktaty — znane jako traktaty rzymskie — powołujące Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euroatom). Weszły one w życie 1 I 1958 r. Doraźnym celem EWG było ustanowienie unii celnej; w dalszej perspektywie państwa członkowskie zobowiązały się do utworzenia Wspólnego Rynku oraz do harmonizacji, względnie koordynacji ich polityki w poszczególnych sektorach gospodarki. W ciągu kilku lat zniesiono cła między państwami EWG i progresywnie likwidowano inne przeszkody w handlu. 1 VII 1967 r. wszedł w życie układ o fuzji, w którego wyniku organy trzech Wspólnot Europejskich (EWWiS, Euratomu i EWG) zostały ze sobą zintegrowane.

Stosunkowo udanym początkom integracji gospodarczej towarzyszyło jednak całkowite zaniechanie ambicji politycznych. Kolejna próba zmiany istniejącego status quo została podjęta przez francuskiego dyplomatę F. Foucheta. W listopadzie 1961 r. zaproponował on utworzenie unii według modelu międzyrządowego. W związku z obawami pozostałych państw członkowskich, iż francuska inicjatywa może osłabić EWG oraz NATO, projekt ten został zarzucony.

Kryzys w funkcjonowaniu Wspólnot, który nastąpił niedługo po zawetowaniu w 1963 r. przez prezydenta Francji generała Ch. de Gaulle'a przyjęcia do nich Wielkiej Brytanii, miał podłoże w postanowieniach traktatu rzymskiego i dotyczył zasad podejmowania decyzji przez państwa członkowskie. Traktat przewidywał bowiem wprowadzenie z dniem 1 I 1966 r. głosowania według zasady większości kwalifikowanej. Francja, nie chcąc pogodzić się z potencjalnym ograniczeniem swoich wpływów (groźbą przegłosowania), postanowiła uniemożliwić wprowadzenie reformy w życie. Przedstawiciele francuscy przestali uczestniczyć w posiedzeniach organów EWG. Kryzys „pustego krzesła” rozwiązano 27 I 1966 r., kiedy zgodnie z tzw. kompromisem luksemburskim, ustalono, że w kwestiach kontrowersyjnych państwa członkowskie powstrzymają się od głosowania i będą poszukiwać kompromisu. Postanowiono, że w sytuacji braku porozumienia każdy członek Wspólnot będzie mógł uciec się do zablokowania decyzji, która dotyczy jego żywotnych interesów. Możliwość zawetowania na forum Rady Ministrów w praktyce każdej decyzji przyczyniła się do znacznego osłabienia dynamiki integracyjnej, jako że jej ponadnarodowy czynnik został bardzo mocno osłabiony.

Lata 70. to okres praktycznego zastoju integracji europejskiej, tzw. eurosklerozy. Co prawda podstawowe założenia traktatu rzymskiego były realizowane — usunięto przeszkody w obrocie towarowym i wprowadzono wspólną taryfę celną (1 VII 1968 r.) oraz nastąpił postęp w wielu politykach sektorowych — niemniej jednak większość prób pogłębiania integracji zostało skazanych na niepowodzenie, a nawet dała się zauważyć tendencja ku rozluźnianiu integracji na rzecz rozwiązań międzyrządowych. Ocena tego okresu nie może jednak być całkowicie negatywna, gdyż część zainicjowanych w tamtym czasie rozwiązań miało stanowić podwaliny zmian, które podjęto dekadę później. W październiku 1970 r., pod kierunkiem ówczesnego premiera i ministra finansów Luksemburga P. Wernera, został opracowany plan budowy Unii Gospodarczej i Walutowej. 24 IV 1972 r. zrealizowano pierwszy etap planu Wernera, tworząc tzw. europejski wąż walutowy, mający wyznaczać maksymalny poziom wahań kursów między walutami państw członkowskich. Realizację całości planu uniemożliwił wówczas wybuch światowego kryzysu energetycznego i walutowego. Kolejnym etapem integracji monetarnej stało się wejście w życie (13 III 1979 r.) Europejskiego Systemu Walutowego, mającego na celu utrzymanie stabilnych kursów wymiany walutowej między państwami członkowskimi.

W dniach 9-10 XII 1974 r. odbyło się w Paryżu spotkanie przywódców państw należących do Wspólnot Europejskich. Zainaugurowano na nim Europejską Współpracę Polityczną w formie regularnych konsultacji między ministrami spraw zagranicznych w sprawach dotyczących polityki międzynarodowej. Jednakże bez wątpienia najważniejszym postanowieniem paryskiego szczytu było sformalizowanie spotkań przywódców państw członkowskich (szefów rządów oraz prezydenta Francji) jako Rady Europejskiej, spotykającej się odtąd trzy razy do roku i podejmującej najważniejsze, strategiczne decyzje dotyczące rozwoju Wspólnot. Na szczycie w Paryżu postanowiono również przeprowadzić pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego (odbyły się w czerwcu 1979 r.). Zmiany zainicjowane przez szczyt paryski wraz z reformą budżetu Wspólnot, która nastąpiła w 1970 r. (wprowadzenie finansowania ze środków własnych), stanowiły najbardziej ważkie decyzje polityczne dekady, oprócz zakończenia długotrwałego procesu akcesyjnego Wielkiej Brytanii, Danii i Irlandii; 1 I 1973 r. zostały one członkami Wspólnot. Natomiast 1 I 1981 r. jako dziesiąte państwo do Wspólnot przystąpiła Grecja.

Pierwszą oznaką tego, iż państwa członkowskie postanowiły otrząsnąć się z inercji towarzyszącej im przez prawie dwadzieścia lat, była, podjęta w listopadzie 1981 r., inicjatywa ministrów spraw zagranicznych Niemiec i Włoch, H.-D. Genschera i E. Colombo. Plan Genschera-Colombo proponował budowę zrębów unii politycznej oraz zalecał podjęcie ważnych zmian instytucjonalnych. Państwa członkowskie Wspólnot nie zareagowały nań zbyt entuzjastycznie — projekt prawnie wiążącego dokumentu został zdegradowany do niewiążącej prawnie Uroczystej deklaracji ogłoszonej w czerwcu 1983 r. w Stuttgarcie. W nawiązaniu do tej inicjatywy, 14 II 1984 r. grupa parlamentarzystów europejskich pod przewodnictwem A. Spinellego przedstawiła Parlamentowi quasi-federalistyczny projekt traktatu, zakładający utworzenie Unii Europejskiej, według którego ponadnarodowe instytucje Wspólnot zostałyby wzmocnione kosztem organów międzyrządowych. Na szczycie w Fontainebleau w czerwcu 1984 r. Rada Europejska powołała komitet pod przewodnictwem J. Dooge'a, który miał się zająć przygotowaniem rekomendacji dotyczących niezbędnej reformy instytucjonalnej. Okazało się jednak, że jedynym projektem, mającym szansę na uzyskanie poparcia wszystkich państw należących do Wspólnot był projekt utworzenia wspólnego rynku. W związku z niemożnością traktatowego uzgodnienia warunków znoszenia barier dla wolnego przepływu ludzi wewnątrz całego obszaru Wspólnot, 14 VI 1985 r. Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i RFN podpisały w Schengen porozumienie o znoszeniu kontroli na granicach między nimi.

Na szczycie w Mediolanie w czerwcu 1985 r., mimo sprzeciwu wielu państw członkowskich, zdecydowano zwołać Konferencję Międzyrządową w celu uzgodnienia kształtu przyszłej reformy. W rezultacie jej prac doszło — już po przystąpieniu do Wspólnot Hiszpanii i Portugalii (1 I 1986 r.) — do podpisania w lutym 1986 r. Jednolitego aktu europejskiego , obowiązującego od 1 VII 1987 r. Zobowiązał on państwa członkowskie Wspólnot do realizacji (w terminie przed końcem 1992 r.) Jednolitego Rynku Wewnętrznego, na którego terytorium zostałaby zagwarantowana całkowita wolność przepływu towarów, usług, pracowników oraz kapitału. Oznaczało to wprowadzenie w życie celu, jaki postawiono przed EWG już u jej powstania, a który nie mógł zostać zrealizowany z powodu uwarunkowań politycznych i braku woli państw członkowskich. Ponadto, wraz z podpisaniem Jednolitego aktu europejskiego po raz pierwszy do traktatów rzymskich wprowadzono znaczne poprawki. Na mocy aktu Wspólnoty Europejskie uzyskały kompetencje w nowych dziedzinach: zostały ustanowione zręby wspólnej polityki w zakresie ochrony środowiska, wspierania gospodarczej i społecznej spójności, badań naukowych i rozwoju technologicznego. Jednolity akt europejski wprowadził również do traktatu dotyczącego EWG nowy rozdział o współpracy w dziedzinie polityki gospodarczej i walutowej oraz pierwsze ustalenia w zakresie polityki zagranicznej, nadając podstawy prawne Europejskiej Współpracy Politycznej. W celu usprawnienia realizacji Jednolitego Rynku Wewnętrznego znacznie rozszerzono liczbę kwestii, które miały być ustalane za pomocą głosowania większościowego. W ramach reformy procesu decyzyjnego dokonano jakościowego wzmocnienia Parlamentu Europejskiego — w wyniku wprowadzenia nowych procedur: kooperacji oraz zgody, Parlament uzyskał znaczny wpływ na decyzje podejmowane w zakresie budowy Jednolitego Rynku.

Uzupełnieniem Jednolitego Rynku, który lepiej pozwoliłby wykorzystać jego potencjał, miała stać się Unia Gospodarcza i Walutowa. Już w 1989 r. grupa ekspertów, z przewodniczącym Komisji Wspólnot Europejskich J. Delorsem na czele, opracowała plan jej wprowadzania w trzech etapach. W celu zmodyfikowania traktatu rzymskiego w sposób umożliwiający wcielenie w życie tego przedsięwzięcia postanowiono zwołać Konferencję Międzyrządową. Radykalna zmiana sytuacji międzynarodowej, a zwł. upadek żelaznej kurtyny, który doprowadził do wznowienia gorących dyskusji na temat zjednoczenia Niemiec, wymusiły reakcję Wspólnot. 17 IV 1990 r. kanclerz Niemiec oraz prezydent Francji F. Mitterand wystąpili z inicjatywą zwołania drugiej Konferencji Międzyrządowej na temat unii politycznej, która miała się odbyć równocześnie z konferencją na temat unii monetarnej.

Konferencję Międzyrządową dotyczącą unii politycznej drążyły poważne kontrowersje — główną kwestią sporną był kształt przyszłej unii. Komisja Wspólnot Europejskich od początku opowiadała się za jednolitą strukturą, która zmierzałaby w kierunku federalnym. Na skutek oporu większości państw członkowskich zaakceptowano ostatecznie formułę trzech filarów jako zasadę konstrukcji Unii Europejskiej. Po długotrwałych negocjacjach 7 II 1992 r. państwa członkowskie Wspólnot podpisały w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej. Proces jego ratyfikacji okazał się długi i trudny. We Francji Traktat uzyskał w referendum aprobatę bardzo niewielkiej większości głosujących. W Danii został początkowo odrzucony przez większość uczestników referendum i dopiero po zagwarantowaniu Danii wyjątków od stosowania pewnych jego postanowień (w kwestiach monetarnych i obronności) uzyskał w drugim referendum aprobatę Duńczyków. Również Wielka Brytania uzyskała zwolnienie od obowiązku zastosowania się do niektórych jego decyzji (w sprawach monetarnych i socjalnych).

Traktat o Unii Europejskiej, który po procesie ratyfikacji zaczął obowiązywać od 1 XI 1993 r., bez wątpienia wprowadził w życie najbardziej rozległą reformę traktatu rzymskiego. W celu pogłębienia integracji zarówno w sferze ekonomicznej, jak i politycznej Traktat tworzy Unię Europejską (UE). Na jej konstrukcję składają się trzy filary: pierwszy tworzą Wspólnoty Europejskie, w tym zwł. Wspólnota Europejska (tj. zreformowana EWG), drugi — Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB), a trzeci — współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Podczas gdy Wspólnota Europejska podlega logice procesu decyzyjnego ustanowionego jeszcze w traktacie rzymskim, obie nowe formuły współpracy funkcjonują według zasad modelu międzyrządowego, gdzie decydującą rolę odgrywają państwa członkowskie, natomiast rola Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego w procesie decyzyjnym jest znacznie ograniczona; drugi i trzeci filar nie podlegają także jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

WPZiB ma charakter koordynacyjny, jednak Traktat o Unii Europejskiej nadaje koordynacji ramy instytucjonalne oraz przewiduje instrumenty do prowadzenia wspólnej polityki, chociaż trzeba przyznać, że są one skromne, a wszelkie decyzje o podstawowym znaczeniu mają być podejmowane jednomyślnie. Zdecydowano się na utworzenie podwalin przyszłej wspólnej polityki obronnej: Unia Zachodnioeuropejska (zbrojne ramię traktatu brukselskiego z 1948 r.) zostanie związana instytucjonalnie z UE jako instrument europejskiej polityki bezpieczeństwa. Następną sferę, w której państwa członkowskie Wspólnot zdecydowały się podjąć ściślejszą współpracę, stanowi wymiar sprawiedliwości i polityka wewnętrzna; szczegółowe obszary to: polityka azylowa, kontrola granic zewnętrznych, polityka imigracyjna, zwalczanie handlu narkotykami, terroryzmu i przestępczości zorganizowanej oraz współpraca policyjna i sądowa.

Jednym z najistotniejszych postanowień Traktatu o Unii Europejskiej było zdefiniowanie istoty i instytucjonalnych warunków realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej oraz harmonogramu wprowadzenia jej w życie. UE zobowiązała się do urzeczywistnienia unii walutowej najpóźniej w 1999 r., po tym, jak państwa członkowskie spełnią określone w Traktacie warunki ekonomiczne, czyli tzw. kryteria konwergencji. Traktat rozszerzył ponadto działalność Wspólnot o nowe sektory: przemysł, ochronę konsumenta, sieci transeuropejskie, edukację i szkolenie zawodowe, ochronę zdrowia i kulturę. Wprowadził też wiele nowych postanowień dotyczących zwłaszcza polityki socjalnej, a także m.in. współpracy w zakresie ochrony środowiska. Do najistotniejszych zmian jakościowych wypracowanych na Konferencji Międzyrządowej należały też: kwestia obywatelstwa, gwarantująca każdemu obywatelowi UE w każdym państwie członkowskim czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach komunalnych i europejskich, oraz kwestia wprowadzenia tzw. zasady subsydiarności. Według niej Wspólnota będzie wykazywać inicjatywę w dziedzinach, które nie podlegają jej wyłącznej kompetencji tylko wtedy, gdy państwa członkowskie nie będą mogły samodzielnie w zadowalającym stopniu realizować zamierzonych działań.

Traktat o Unii Europejskiej wprowadza również wiele zmian instytucjonalnych. Kontynuowana jest tendencja wzmacniania Parlamentu Europejskiego, który w pewnych kwestiach uzyskał możliwość zawetowania decyzji Rady UE (tzw. procedura współdecydowania). System instytucjonalny został rozszerzony o Komitet Regionów, mający reprezentować interesy regionów na szczeblu europejskim.

W dniu 1 I 1995 r., po sprawnie przeprowadzonych negocjacjach akcesyjnych, Unia została rozszerzona o Austrię, Szwecję i Finlandię (w Norwegii społeczeństwo opowiedziało się w referendum za pozostaniem poza Unią). W perspektywie kolejnego rozszerzenia o kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz o Cypr, w czerwcu 1995 r. państwa UE powołały Grupę Refleksyjną złożoną z przedstawicieli ich rządów, która miała przygotować projekt koniecznych zmian instytucjonalnych pod obrady kolejnej Konferencji Międzyrządowej. Jej zwołanie przewidywał jeszcze traktat z Maastricht. Konferencja została otwarta 29 III 1996 r. w Turynie, a zakończona 16-17 VI 1997 r. w Amsterdamie, gdzie w efekcie trudnych i długotrwałych negocjacji przyjęto Traktat amsterdamski wprowadzający kolejne modyfikacje do unijnego porządku prawnego (podpisany 2 X 1997 r.).

W stosunku do postulatów Grupy Refleksyjnej zmiany wprowadzone przez Traktat amsterdamski okazały się dość skromne. Największą z nich stanowi bez wątpienia decyzja o przeniesieniu w ciągu najbliższych pięciu lat do kompetencji wspólnotowych znacznej części kwestii należących obecnie do trzeciego filaru; w tym celu w ramach pierwszego filaru został utworzony obszar obejmujący sprawy wolności człowieka, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Ponadto podjęto decyzję o inkorporacji do traktatów wspólnotowych porozumienia z Schengen (do którego od 1985 r. przystąpiła większość państw Wspólnot). Zapewniono jednak uwzględnienie pewnych wyjątków od stosowania tych postanowień dla Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii. Reszta zmian zainicjowanych w Amsterdamie ma charakter kosmetyczny. Olbrzymia większość kwestii instytucjonalnych pozostała bez rozwiązania. Dokonano w tym zakresie jedynie jakościowego wzmocnienia Parlamentu Europejskiego (w wyniku rozszerzenia procedury współdecydowania). Traktat amsterdamski wprowadził też do unijnego porządku prawnego możliwość nawiązania tzw. wzmocnionej współpracy przez państwa członkowskie (te z nich, które będą chciały zacieśnić współpracę w wybranej dziedzinie, będą mogły tego dokonać w ramach Wspólnot i UE), usprawnił Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa oraz przeprowadził konsolidację i uporządkowanie traktatów wspólnotowych. W dołączonym protokole wprowadzono zastrzeżenie, że jeżeli po rozszerzeniu Unia będzie liczyć ponad dwadzieścia państw, to kolejna Konferencja Międzyrządowa podejmie decyzje w sprawie reorganizacji i składu jej instytucji. Uzupełnieniem reform wprowadzonych przez Traktat amsterdamski (po procesie ratyfikacji wszedł w życie 1 V 1999 r.) stał się dokument opracowany przez Komisję Europejską i opublikowany 1 VI 1997 r. pod nazwą Agenda 2000. Proponuje on dogłębną reformę Wspólnej Polityki Rolnej oraz polityki strukturalnej w celu przygotowania Unii do rozszerzenia na Wschód.

U progu nowego tysiąclecia Unia staje przed wyjątkowo trudnym wyzwaniem — jej dalsze efektywne funkcjonowanie zależy od przeprowadzenia głębokich zmian wewnętrznych. Bez wątpienia rozszerzenie na Wschód jest czynnikiem, który w największym stopniu decyduje o nieuchronności radykalnych reform. Najważniejszą wśród nich jest kwestia instytucjonalna. Przebudowę systemu decyzyjnego miała w planach już Konferencja Międzyrządowa z lat 1996-97, jednak z uwagi na kontrowersje dotyczące konkretnych rozwiązań oraz brak zgody politycznej problem ten nie został w pełni rozstrzygnięty. Wszystko wskazuje więc na to, że przed rozszerzeniem UE będzie się musiała odbyć kolejna Konferencja w sprawie reform instytucji. Pozostaje mieć nadzieję, że dotychczasowa niemożność podjęcia decyzji w tym zakresie nie posłuży za pretekst do opóźnienia procesu wstępowania nowych członków do Unii. Kolejna kontrowersyjna kwestia dotyczy zmian sposobu finansowania unijnego budżetu, reformy polityki rolnej oraz polityki strukturalnej, a więc pakietu przewidzianego w  Agendzie 2000. Propozycje reform dotykają tu kwestii bardzo delikatnych i zarazem spornych, gdzie wszystkie państwa Unii są zajęte obroną własnych interesów. Tymczasem zmiany są konieczne zarówno ze względu na wewnętrzne potrzeby Unii, jak i perspektywę jej rozszerzenia; musi nastąpić zwiększenie efektywności unijnych polityk; bez koniecznych zmian sfinansowanie rozszerzenia może okazać się niemożliwe; brak porozumienia może też zagrozić wiarygodności euro. Udane przeprowadzenie reform stanowi warunek dalszego rozwoju integracji europejskiej, gdyż bez gruntownej przebudowy Unia Europejska nie będzie w stanie sprostać wymogom przyszłości.

Droga Polski do Unii Europejskiej

EWG zawarła z Polską umowę o współpracy handlowej i gospodarczej już w 1989 r. Jej podpisanie zakończyło trwający od 1975 r. okres relacji handlowych między Polską a Wspólnotami Europejskimi nie regulowanych umową. Na początku lat 90. kraje Europy Środkowej wyraziły chęć zacieśnienia więzów gospodarczych ze Wspólnotami. W maju 1990 r. rząd Rzeczypospolitej Polskiej złożył oficjalną propozycję rozpoczęcia negocjacji stowarzyszeniowych. Najważniejszą kwestią sporną był fakt określenia kwestii przyszłego członkostwa Polski we Wspólnotach jako ostatecznego celu stowarzyszenia, jako że strona wspólnotowa sprzeciwiała się podjęciu takiego zobowiązania. Właściwe negocjacje nad układem stowarzyszeniowym rozpoczęły się 22 XII 1990 r. W negocjacjach dosyć szybko udało się zawrzeć kompromis w kwestiach politycznych, najtrudniej było uzyskać koncesje handlowe. Bój toczył się o stopień faktycznej asymetrii między zobowiązaniami obu stron, zwł. w sektorach „wrażliwych", takich jak przepływ siły roboczej, handel tekstyliami, stalą i artykułami rolnymi.

16 XII 1991 r. podpisano Układ europejski , ustanawiający stowarzyszenie między Polską a Wspólnotami Europejskimi oraz ich krajami członkowskimi. Wszedł on w życie 1 II 1994 r., jednak już od 1 III 1992 r. zaczęła obowiązywać jego część handlowa w formie tzw. Umowy przejściowej. W preambule układu, dzięki staraniom polskich negocjatorów, zawarto jednostronny zapis mówiący o tym, że ostatecznym celem Polski jest członkostwo we Wspólnotach. W Układzie europejskim obie strony umowy zobowiązały się do stopniowego wprowadzania strefy wolnego handlu. Zawarto w nim również wiele przepisów dotyczących przepływu usług, pracowników, kapitału, zakładania przedsiębiorstw, zbliżania reguł konkurencji, harmonizacji polskiego prawa z prawem wspólnotowym, jak również współpracy w dziedzinie kultury i edukacji.

We wrześniu 1992 r. Polska, Czechosłowacja i Węgry w Memorandum państw Grupy Wyszehradzkiej wyraźnie określiły, że ich celem jest wejście do Wspólnot według tzw. formuły iberyjskiej, co oznaczałoby szybkie uzyskanie członkostwa przy zapewnieniu niezbędnych okresów przejściowych. W Memorandum państwa te po raz pierwszy wspomniały, iż rozszerzenie mogłoby nastąpić w 2000 r. Dopiero w wyniku dyplomatycznych zabiegów państw Grupy Wyszehradzkiej oraz ewolucji stanowisk krajów członkowskich Wspólnot, Rada Europejska w czasie spotkania w Kopenhadze w czerwcu 1993 r. jednoznacznie potwierdziła, że również jej celem jest rozszerzenie Unii na Wschód. Zgodnie z postanowieniami kopenhaskimi państwa kandydujące zostały zobowiązane przed przystąpieniem do UE do spełnienia pewnych warunków: zbudowania stabilnej demokracji oraz sprawnej gospodarki rynkowej będącej w stanie sprostać wewnątrzunijnej konkurencji, a także osiągnięcia zdolności do wywiązywania się z zobowiązań członkowskich, w tym szczególnie w zakresie realizacji celów unii politycznej, ekonomicznej i monetarnej.

W dniu 8 IV 1994 r. rząd polski złożył oficjalny wniosek o członkostwo w UE. W grudniu tego roku został uczyniony kolejny krok na drodze do integracji Polski ze strukturami Unii. Na szczycie Rady Europejskiej w Essen szefowie rządów państw członkowskich podjęli decyzję o zainicjowaniu strategii przedczłonkowskiej. Tworzyła ona ramy instytucjonalne dla współpracy między obu stronami, czyli tzw. dialogu strukturalnego, oznaczającego regularne spotkania premierów lub przedstawicieli rządów krajów stowarzyszonych z (odpowiednio) członkami Rady Europejskiej lub Rady UE. Kolejnym ważnym krokiem na drodze integracji państw stowarzyszonych z UE było przyjęcie przez Radę Europejską, w czerwcu 1995 r. w Cannes, tzw. Białej księgi, będącej elementem strategii przedczłonkowskiej. Unia wskazała w niej główne akty prawne przyjęte przez Wspólnoty w każdym z sektorów rynku wewnętrznego oraz zasugerowała kolejność ich transpozycji do prawodawstwa wewnętrznego państw stowarzyszonych.

Na szczycie Rady Europejskiej w Madrycie w grudniu 1995 r. państwa Unii zobowiązały się do podjęcia rozmów negocjacyjnych z państwami kandydującymi z Europy Środkowej i Wschodniej w sześć miesięcy po zakończeniu zaplanowanej na 1996 r. Konferencji Międzyrządowej. Rada Europejska zwróciła się do Komisji o przygotowanie opinii (avis) o krajach stowarzyszonych. Na ich podstawie miała być podjęta decyzja, z którymi państwami zostaną rozpoczęte negocjacje. W kwietniu 1996 r. Polska otrzymała kwestionariusz z pytaniami, który miał stać się podstawą dla opinii przygotowywanej przez Komisję. 26 VII 1996 r. strona polska przedstawiła szczegółowe odpowiedzi na pytania Komisji. Chociaż zmiany wprowadzone przez Traktat amsterdamski, przyjęty w czerwcu 1997 r. na zakończenie Konferencji Międzyrządowej, nie były zbyt znaczne, to jednak — zgodnie z postanowieniami podjętymi w Madrycie — pozwoliły na rozpoczęcie przygotowań do negocjacji akcesyjnych z państwami stowarzyszonymi. W lipcu 1997 r. Komisja Europejska opublikowała opinie o krajach stowarzyszonych, sugerując Radzie Europejskiej podjęcie negocjacji akcesyjnych z pięcioma najbardziej zaawansowanymi gospodarczo i politycznie państwami regionu — Polską, Czechami, Węgrami, Słowenią i Estonią.

Na szczycie w Luksemburgu w grudniu 1997 r. Rada Europejska podjęła decyzję o przedstawieniu Partnerstwa przedakcesyjnego dla każdego z państw kandydujących. Określa ono krótko- i średnioterminowe priorytety w dostosowywaniu się do unijnego porządku prawnego, a także środki pomocowe mające wspierać ich realizację. Na szczycie w Luksemburgu podjęto również decyzję o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych. Oficjalnie wszystkie państwa kandydujące 31 III 1998 r. rozpoczęły proces negocjacji jednocześnie. Przegląd dostosowania ich porządku prawnego do prawa unijnego, tzw. screening, objął dziesięć państw Europy Środkowo-Wschodniej, z tym że w przypadku Bułgarii, Rumunii, Łotwy, Litwy i Słowacji screening polegać miał na wyjaśnieniu przez Komisję istoty zobowiązań składających się na unijny porządek prawny, natomiast bardziej zaawansowana piątka, czyli Polska, Czechy, Węgry, Estonia i Słowenia przystąpiły do właściwych negocjacji akcesyjnych w siedmiu relatywnie najmniej kontrowersyjnych dziedzinach unijnego dorobku prawnego. Jacek Saryusz-Wolski

Ważniejsze instytucje Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

Rada Europejska, ang. European Council, franc. Conseil Européen, najwyższa instytucja polityczna Wspólnot i UE; tworzą ją przywódcy (szefowie państw lub rządów) państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji Europejskiej; określa ogólne kierunki rozwoju Unii i podejmuje najważniejsze decyzje polityczne; jako zinstytucjonalizowana forma współpracy państw Wspólnot Europejskich istnieje od 1974 r.; spotyka się trzy razy w roku.

Parlament Europejski, ang. European Parliament, franc. Parlement Européen, jeden z głównych organów Wspólnot i UE; utworzony w 1952 r. jako Zgromadzenie Parlamentarne Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS); od 1958 r., jako Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, stanowił wspólny organ trzech Wspólnot Europejskich, w 1962 r. przyjął obecną nazwę. Początkowo w jego skład wchodzili deputowani desygnowani przez parlamenty poszczególnych państw członkowskich Wspólnot; od 1979 r. są oni wybierani na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych i bezpośrednich przeprowadzanych w państwach Wspólnot. Od 1995 r. Parlament liczy 626 deputowanych (państwom przypada różna ich liczba: od 6 z Luksemburga do 99 z Niemiec), którzy tworzą w nim frakcje nie według klucza narodowego, lecz politycznego — najsilniejsze to Frakcja Partii Europejskich Socjalistów oraz Frakcja Europejskiej Partii Ludowej (chadecko-konserwatywna). Ma kompetencje głównie doradcze, opiniodawcze i kontrolne; jego uprawnienia są systematycznie rozszerzane; w 1993 r. uzyskał prawo współdecydowania. Główną siedzibą Parlamentu jest Strasburg, sesje odbywają się w Strasburgu lub Brukseli, siedziba sekretariatu mieści się w Luksemburgu, komisje obradują w Brukseli.

Komisja Europejska, ang. European Commission, franc. Commission Européenne, jeden z głównych organów Wspólnot i UE; powstała w 1967 r. jako Komisja Wspólnot Europejskich w wyniku fuzji Komisji EWG, Komisji Euratomu i Wysokiej Władzy EWWiS; obecną nazwę przyjęła w 1993 r. (po utworzeniu Unii Europejskiej). Składa się z funkcjonariuszy międzynarodowych, zwanych komisarzami — obecnie jest ich 20, w tym przewodniczący Komisji — wyznaczanych przez poszczególne państwa członkowskie (od 1993 r. za zgodą Parlamentu): po dwóch z Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch oraz po jednym z pozostałych 10 państw Unii; od 1995 r. są oni wyznaczani na 5-letnią kadencję. Komisja jest głównym organem wykonawczym i administracyjnym. Jej siedziba mieści się w Brukseli.

Rada Unii Europejskiej, ang. Council of European Union, franc. Conseil d'Union Européenne, jeden z głównych organów Wspólnot i UE; powstała (jako Rada Ministrów) w 1967 r. w wyniku fuzji istniejących dotąd odrębnych Rad poszczególnych Wspólnot (EWWiS, EWG i Euratomu); w 1993 r. przyjęła obecną nazwę; tworzą ją przedstawiciele wszystkich państw członkowskich na szczeblu ministrów stojących na czele określonego ministerstwa; jest głównym organem decyzyjnym; ma siedzibę w Brukseli.

Trybunał Sprawiedliwości, ang. Court of Justice, franc. Cour de Justice, jeden z głównych organów Wspólnot i UE; od 1952 r. działał jako organ EWWiS, a od 1958 r. jako organ trzech Wspólnot; w jego skład wchodzi 15 sędziów i 9 adwokatów generalnych powoływanych za zgodą wszystkich państw członkowskich na 6 lat; stanowi główny organ sądowy Wspólnot; jego siedzibą jest Luksemburg.

Trybunał Obrachunkowy (Trybunał Rewidentów Księgowych), ang. Court of Auditors, franc. Cour des Comptes, jeden z głównych organów Wspólnot i UE; ustanowiony w 1975 r., rozpoczął działalność w 1977 r., rangę jednego z pięciu głównych organów Wspólnot uzyskał w 1993 r.; liczy 15 członków (rewidentów) powoływanych na 6-letnią kadencję; sprawuje kontrolę nad dochodami i wydatkami Wspólnot oraz wszystkich jej organów; jego siedzibą jest Luksemburg.

Komitet Stałych Przedstawicieli, ang. Committee of Permanent Representatives, franc. Comité des Représentants Permanents (COREPER), organ Wspólnot i UE, pomocniczy wobec Rady UE; istnieje od 1958 r.; składa się ze stałych przedstawicieli państw członkowskich akredytowanych przy Wspólnotach w Brukseli; przygotowuje prace Rady UE i negocjuje kwestie przedkładane następnie pod jej obrady.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny, ang. Economic and Social Committee, franc. Comité Économique et Social, organ pomocniczy, działający w strukturach Wspólnoty Europejskiej (dawniej EWG) i Euratomu; istnieje od 1958 r.; stanowi reprezentację środowisk gospodarczych i społecznych, wyznaczaną przez poszczególne państwa na 4-letnią kadencję; pełni funkcje doradcze wobec Rady UE, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego; od 1995 r. liczy 222 członków (państwa mają różną liczbę przedstawicieli: od 6 z Luksemburga do po 24 z Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch); siedzibą jest Bruksela.

Komitet Regionów, ang. Committee of Regions, franc. Comité des Régions, organ pomocniczy, powołany w 1993 r. dla Wspólnoty Europejskiej; stanowi reprezentację władz lokalnych i regionalnych; powoływany na 4-letnią kadencję; pełni funkcje doradcze wobec Rady UE, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego; od 1995 r. liczy 222 członków (państwa mają taką samą liczbę przedstawicieli, jak w Komitecie Ekonomiczno-Społecznym); siedzibą jest Bruksela. Redakcja

WSPÓLNY RYNEK, jedna z form → integracji gospodarczej; państwa znoszą między sobą bariery handl. i inne ograniczenia dyskryminujące wzajemną wymianę, wprowadzając swobodę cyrkulacji towarów, kapitałów i osób, wymienialność walut oraz swobodę inwestowania kapitałów. Wspólny rynek cechuje: 1) eliminacja ceł między państwami członkowskimi; 2) wspólna zewn. taryfa celna; 3) swobodny przepływ kapitału i siły roboczej na integrującym się obszarze; często występuje też wspólna polityka finansowa oraz koordynacja planów rozwoju przemysłu i rolnictwa. Powstawaniu wspólnego rynku sprzyjają czynniki polit. i geogr.; początki jego tworzenia sięgają XVIII i XIX w.; klas. prekursorem był Związek Celny Państw Niem. (Zollverein) 1834-67; tendencje do tworzenia wspólnego rynku nasiliły się po II wojnie świat.; obecnie do najważniejszych należą: (→ Europejski Obszar Gospodarczy, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, Benelux, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Unia Europejska); w krajach rozwijających się niemal wszystkie próby tworzenia wspólnego rynku zawiodły z powodów polit. i gospodarczych.

RADA EUROPY, ang. Council of Europe (CE), organizacja międzynar. powołana 1949, z siedzibą w Strasburgu; skupia 39 państw eur. (1995); została utworzona w celu obrony praw człowieka i demokracji parlamentarnej, zawierania ogólnoeur. porozumień pozwalających ujednolicić normy państw członkowskich; stanowi forum współpracy polit. demokratycznych państw eur., którego celem działania jest zapewnienie realizacji wspólnych ideałów, upowszechnianie wartości ogólnoludzkich i kontrola przestrzegania praw człowieka; pod jej auspicjami zawarto 1950 → Europejską; konwencję o ochronie praw człowieka; od 1989 Rada pomaga państwom Europy Środk. i Wsch. w realizacji reform polit. i prawnych na równi z reformami gosp.; Polska jest członkiem od 1991.

INTEGRACJA GOSPODARCZA, powiązania oraz współzależności (ewentualnie proces ich kształtowania) między krajami określonego regionu geogr., zawierającymi umowy dotyczące swobody przepływu wszystkich rodzajów pracy i kapitału oraz produktów przez istniejące między tymi krajami granice. Integracja gospodarcza może przyjąć różne formy oraz zakres: w strefie wolnego handlu cła oraz ograniczenia importowe między uczestniczącymi krajami są wyeliminowane, ale każdy z nich utrzymuje własne cła w stosunku do krajów nieczłonkowskich; ustanowienie unii celnej obejmuje także ujednolicenie ceł od importu z krajów nieczłonkowskich; wspólny rynek obejmuje także swobodny ruch środków produkcji; unia gosp. łączy zniesienie restrykcji w ruchu towarów i środków produkcji z harmonizacją polityk gosp. krajów członkowskich. Całkowita integracja gospodarcza oznacza ujednolicenie polityk gosp.; ostatecznym wynikiem jest ustanowienie ponadnar. organów, których decyzje są wiążące dla państw członkowskich. W granicach zintegrowanego regionu obywatele mogą się ubiegać o pracę w każdym kraju; władze nie mogą stosować żadnych ograniczeń; w sferze stosunków gosp. swobodny przepływ kapitału wymaga wymienialności różnych walut; migracje na wielką skalę wymagają prawa nabywania własności w dowolnym miejscu oraz przekazywania zarobków. Warunkiem integracji gospodarczej jest zniesienie przeszkód natury instytucjonalnej i prawnej oraz stworzenie systemu prawnego, zabezpieczającego prawa własności. W warunkach rewolucji nauk.-technicznej integracja gospodarcza staje się koniecznością dla wielu krajów, zwł. dla krajów o dosyć wysokim poziomie rozwoju, lecz o stosunkowo ograniczonych zasobach gosp. i niewielkich rynkach krajowych; umożliwia dostęp do większego rynku, obejmującego kilka krajów, ułatwia koncentrację środków niezbędnych do rozwoju wybranych dziedzin produkcji. Jedną z ważniejszych zalet integracji gospodarczej jest możliwość łączenia środków gosp. kilku krajów w celu rozwoju określonej produkcji lub też dziedziny badań nauk.-techn., gdy konieczne nakłady przekraczają możliwości jednego z nich. W ten sposób integracja gospodarcza przyczynia się do powstania nowych źródeł → wzrostu gospodarczego. Pomimo korzyści procesy integracyjne przebiegają na ogół powoli i napotykają różne trudności, wynikające z różnic poziomu i struktur gospodarki uczestniczących krajów. Przykładem integracji gospodarczej był w XIX w. niem. → Zollverein, który doprowadził następnie do całkowitej integracji gospodarczej przez unifikację państw niem. wraz z ustanowieniem Rzeszy Niemieckiej. W XX w. stworzenie → Beneluxu , początkowo jako unii celnej (1948), a następnie unii gosp. (1949), obejmującej Belgię, Luksemburg i Holandię, było pierwszym skutecznym działaniem zmierzającym do europejskiej integracji gospodarczej; następnie powstały → Europejska Wspólnota Węgla i Stali (1953) oraz → Europejska Wspólnota Gospodarcza, mające tych samych członków (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Włochy i RFN). W 1960 Austria, Dania, Norwegia, Szwajcaria, Szwecja i W. Brytania utworzyły → Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA); Finlandia była początkowo czł. stowarzyszonym, natomiast Dania i W. Brytania odeszły z EFTA i wraz z Irlandią wstąpiły 1968 do EWG; Grecja została czł. EWG 1978, a Portugalia i Hiszpania 1986; 1993 powstała → Unia Europejska. W 1994 utworzono ugrupowanie integracyjne krajów Ameryki Pn. (Kanada, Meksyk, USA) → Północnoamerykański Obszar Wolnego Handlu (NAFTA).

W Europie Wsch. 1948 powstała → Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej; w jej skład weszły: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR, następnie: Albania, NRD, Kuba i Mongolia; rozwiązana 1991. Było wiele prób integracji gospodarczej w krajach rozwijających się; wynikiem jednych było ustanowienie strefy wolnego handlu, takiej jak → Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej (LAFTA, 1960), którego członkami zostały: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Ekwador, Kolumbia, Meksyk, Peru, Urugwaj i Wenezuela; celem innych przedsięwzięć było utworzenie unii celnych, takich jak Zachodnioafryk. Unia Celna (1959), w której skład weszły: Mali, Mauretania, Niger, Senegal, Górna Wolta i Wybrzeże Kości Słoniowej; 1960 powstał Wspólny Rynek Ameryki Środk. (czł.: Salwador, Gwatemala, Honduras, Kostaryka, Nikaragua), następnie Wspólny Rynek Afryki Wsch. (czł.: Kenia, Tanzania i Uganda), który, przekształcony 1967 we Wschodnioafryk. Wspólnotę Gosp., miał się stać unią gosp.; wymienione porozumienia nie doprowadziły do pełnego i trwałego zniesienia barier gosp. między uczestnikami. Największym wspólnym rynkiem, dysponującym najpotężniejszym w świecie potencjałem eksportowym i największą zdolnością absorpcyjną importu, było EWG; w ciągu 20 lat 12 krajów eur. stworzyło jednolity rynek, przy całkowitym zniesieniu wszelkich barier w przepływie kapitału, towarów i usług, nie doszło jednak i tu do pełnej integracji (nadal utrzymują się różnice polityki rolnej i pieniężnej), choć integracja w wielu dziedzinach została dokonana. Lista czł. Wspólnoty Eur. nie jest zamknięta; wejście do niej wymaga jednak nie tylko ujednolicenia przepisów prawnych, ale także osiągania norm techn. odpowiadających standardom światowym. Kraje postkomunist. tych warunków jeszcze nie spełniają, mogą jednak uzyskać status członka stowarzyszonego (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry), dający pewne uprawnienia (np. stopniowe zwiększanie przez Wspólnotę Eur. importu określonych artykułów rolnych oraz preferencje celne), których celem jest wyrównanie w okresie kilku lat niekorzystnych dla tych krajów różnic w warunkach produkcji i zwiększanie zdolności konkurencyjnej. Zob. też wspólny rynek, Rada Europy, Europejska Unia Płatnicza, Wspólnota Energii Atomowej , Europejski Obszar Gospodarczy.



Wyszukiwarka