21.10.2008
PRZEGLĄD TEORII KRYMINOLOGICZNYCH
Mających wpływ na korektę zachowań dewiacyjnych, stosunek do przestępców→ to pociąga zmiany w zakresie koncepcji resocjalizacyjnej. W miarę postępu historycznego→ liberalizacja zachowań przestępczych.
XIXw. nowe rozwiązania resocjalizacyjne- więzienia łagodniejsze- liberalizacja przestępców i ich czynów.
Teraz restytucja restryktywnych metod postępowania i zasad.
Dlaczego?
Czy nawrót to wynik lokalnych teoretyków czy ma głębsze uwarunkowania?
W tym samym czasie panuje w jednych krajach podejście liberalne, w innych restrykcyjne. Wymaga to spojrzenia na dyscypliny badające głębiej zjawisko przestępczości → FILOZOFII KARANIA, DOKTRYN KRYMINOLOGICZNYCH.
W średniowieczu przestępstwo to zło uwarunkowane przez siły ukryte, nie wierzono w poprawę człowieka dlatego funkcjonowała kara śmierci czy długiego wiezienia.
XIXw. wierzono w poprawę człowieka, łagodniejsze traktowanie człowieka, rozwój resocjalizacji.
Szokujące jest, że po 100 latach następuje powrót do ostrych sankcji. Szczególnie zachód, gdzie to się zaczęło, dlaczego stracili wiarę Czy szuka się nowych rozwiązań?
KRYMINOLOGIA NATURALISTYCZNA, LIBERALNA
wyniki badań empirycznych-
resocjalizacja jest możliwa, ale musi być odpowiednio rozumiana
kwestia zróżnicowanego podejścia.
GŁÓWNE NURTY PRZELOMU XX/XXI w.
KRYMINOLOGIA NEOKLASYCZNA
Wyznacza kierunki zmian w penitencjarystyce i przestępczości.
Zmiany na początku XXI wieku doprowadziły do załamania się nurtu resocjalizacyjnego. Doszło do zmian w Stanach Zjednoczonych i Europie. Aby zrozumieć co dzieje się we współczesnej kryminologii trzeba zrozumieć 2 nurty teoretyczne wyjaśniające przestępczość i postulujące działania resocjalizacyjne. Naukowe podejście do przestępców zaczyna się pod koniec XVIw.- wcześniej to zróżnicowane praktyki lokalne wynikające z przekonań np.; religijnych czy praktyk utrwalonych w społecznościach.
Wiek XVIII zapoczątkował filozofie resocjalizacji w penitencjarystyce I-FILOZOFIA OŚWIECENIA. Filozofia człowieka, widzenie racjonalistyczne świata, człowieka, jego czynów, polityki społecznej wobec jego czynów.
II nurt POZYTYWISTYCZNY. Są opozycyjne.
Nurt XVIIIw. OŚWIECENIOWY to nurt KLASYCZNY (Backon, Betamann, Cezary Bekarman) nawiązują do koncepcji człowieka racjonalistycznego, kierującego się rozumem. Według oświecenia człowiek dąży do zaspokajania potrzeb, przyjemności, ale jest istota rozumną wybiera to co mu się opłaca. Jest istota wolną, może wybierać między dobrem a złem, opłaca się dobro. Natychmiastowe zaspokojenie potrzeb kończy się niekorzystnie dla człowieka, dążąc do szczęścia ma posługiwać się rozumem, rozważać co jest opłacalne- wówczas jest odpowiedzialny za swoje czyny, może ponosić konsekwencje za swoje czyny. W związku z tym wywodzi się koncepcja kary sprawiedliwościowej- retrybutywnej- odstraszające kary bezwzględne, proporcjonalne do popełnionego czynu.
Beckaria nie był zwolennikiem surowych kar, podkreślając koncepcję kary sprawiedliwościowej. Przestępstwo wykryte, kara bezpośrednio po czynie →nawiązywał do behawioryzmu (kara konsekwentna, po czynie). Filozofia ta prowadziła do rozwoju penitencjarystyki do XIXw. upowszechnia się pozytywizm (A.Spencer, Comte, Durkheim).
Socjologia, psychologia, które wykazują ,że ludzie różnią się między sobą, w rożnych warunkach→ zaniżonych standardach ekonomicznych, społecznych. Pozytywizm nie odrzuca uwarunkowań osobowościowych, ludzie są zróżnicowani psychicznie, maja różne zadatki. Zróżnicowania zewnętrzne i wewnętrzne powodują, że człowiek różnie zachowuje się, w różnym stopniu przestrzega prawa. Nie można stosować tej samej kary wobec człowieka, który wychował się w środowisku upośledzonym. Braki mogą być wyrównane przez politykę socjalną. Państwo powinno stwarzać warunki do poprawy człowieka. A instytucja powołana do tego to więzienie oraz inne. Należy więziennie doskonalić, duży udział ma oświata, zostaje wprowadzona do więzienia.
Więzienie przyjmuje nurt resocjalizacyjny, dopuszcza różne traktowanie czynów człowieka ze względu na sytuację dzieciństwa, ale w więzienie wyrównuje braki edukacyjne, zawodowe. Inne są wyroki wobec tych, którzy mieli szanse rozwojowe i nie wykorzystali ich i tych co nie mieli. Nie powinno być kar bezwzględnych- jak w koncepcji sprawiedliwościowej.
Kary względne od...do... w zależności od człowieka, przedterminowe zwolnienie-POZYTYWIZM, w oświeceniu wyrok bezwzględny, oznaczony.
NURT POZYTYWISTYCZNY- przyjął się w XIXw. i był doskonalony w krajach najwyżej rozwiniętych. Wprowadza się tam psychoterapię w resocjalizacji. Staje się wyrafinowana, naukowa, kosztowna, zatrudnia się psychologów, terapeutów, pracowników socjalnych- nurt opiekuńczy, więzienie upodabnia się do rekreacji.
KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA opiera się na DETERMINISTYCZNEJ WIZJI SPRAWCY- są przyczyny poza podmiotem: czynniki wrodzone, czynniki zewnętrzne, POZA KONTROLĄ DZIAŁAJĄCEGO PODMIOTU. Przyjmuje się PRZYCZYNOWOŚĆ. Podkreślano, że przyczynowość nie oznacza nieuchronności przestępstwa. Człowiek może się powstrzymać od przestępstwa.
POZYTYWIZM- przestępcy nie odpowiadają za swoje czyny. Pozytywizm jest za to krytykowany przez klasyków. Krytyka ta podnosi, że pozytywizm prowadzi do likwidacji K.K. opartego do zasadach winy i indywidualnej odpowiedzialności.
Socjologowie-przyczyny przestępstwa w środowisku sprawcy.
Pozytywizm zakłada, że możliwości kształtowania postaw konformistycznych i przestępczych są rozłożone w społeczeństwie nierównomiernie, jedni lepiej drudzy nie, zależy to od pozycji społecznej .
{Stany Zjednoczone (np.; ludność biała i czarna)}
Uwzględnia się czy można obarczyć odpowiedzialnością żyjących w środowiskach zdeprywowanych.
Stephen Schafer- podstawowy środek zwalczania przestępczości to nie karanie sprawców- kara retrybutywna, ale zwalczanie przyczyn. Główny cel to kara racjonalna, resocjalizacja.
Polityka społeczna- wyrównanie statusu.
Ta koncepcja wspierana przez →teorie anomii Mertona, Clowarda i Ohlina- wyrównanie szans rozwojowych.
To stanowisko spotkało się z krytyka na początku lat 70 XXw. Nastąpiło rozczarowanie ideą resocjalizacji. Rozczarowanie wyniknęło z obserwacji największego rozmiaru przestępczości, od początku lat 60- zaznaczył się w USA i Europie. Zastanawiano się czy te koszty, nakłady są marnowane. Następuje renesans idei oświeceniowych.
Koncepcja homoeligens- wolne jednostki wybierające w sposób swobodny i racjonalny pomiędzy różnymi alternatywami zachowania, człowiek wybierający. Następuje powrót do kary odstraszającej, retrybutywnej, kary względnie oznaczone, dla wszystkich równe. Ta zmiana zaznaczyła się w Stanach Zjednoczonych (wprowadzono najwięcej zmian w duchu pozytywistycznym) mniej w Europie Zachodniej.
W państwach Europy Zachodniej radykalizm był mniejszy. Ten zwrot nie był tak znaczący jak w Ameryce. Europejska kryminologia klasyczna to nie tylko nowy nurt+ psychologia behawiorystyczna, teoria wymiany, teoria kontroli- to doprowadziło do ugruntowania się nurtu→ NEOKLASYCZNEGO wyrastającego z oświeceniowego.
Istota tego nurtu jest wiara wolnego, wybierającego sprawcy.
Ten nurt→ paradygmat ekonomiczny, kryminologia konserwatywna.
Na jego gruncie pojawia się;
KONCEPCJA SPRAWIEDLIWEJ ODPŁATY
A van Hirsh- pierwszy z krytyków idei resocjalizacji, brał pod uwagę wzrost przestępczości. Jego koncepcja to:
polityka karna oparta na jednoznacznej sprawiedliwościowej, retrybutywnej racjonalizacji kary.
Jego przedmiotem krytyki jest resocjalizacja i rehabilitacja w USA.
Odrzuca wzglednie oznaczone wyroki min-max
Wcześniejsze wyjścia
Przyuczanie do zawodu
Terapie
Stwarzanie lepszych warunków do wyjścia
To według niego rozpieszczanie ,ta praktyka prowadzi do niesprawiedliwości, uszczęśliwia na siłę. Więźniowie często odrzucają te rozwiązania, nie chcą się resocjalizować. Wychodzą wcześniej i popełniają przestępstwa. Trzeba powrócić do tradycyjnego pojmowania kary.
Kara- utarty sposób reakcji społecznej na wyrządzoną krzywdę. Trzeba wrócić do tradycji.
Podstawa wymiaru kary→ to co nastąpiło w przeszłości, wyroki mają mieć charakter oznaczony. Nie należy zastanawiać się czy w łagodniejszych środkach się zresocjalizuje, bo tego nie doceni- brak celowości- sprawiedliwościowe podejście.
Nie zajmuje się koncepcja homoeligens- wolnej wybierającej jednostki. Kara jest koniecznością z punktu utrzymania ładu, funkcjonowania społeczeństwa i państwa.
Koncepcja kary sprawiedliwościowej na zasadzie równego traktowania jest bliższą zasadą sprawiedliwości niż pozytywistyczna koncepcja indywidualizacji, która prowadzi do niesprawiedliwości.
W Europie nie jest rewelacją Hirshe.
2. ERNEST VON DEN HAAG
sformułował koncepcję WOLNEJ WOLI- przyczynił się do jej renesansu. Koncentruje się na nastawieniu kryminalnym do polityki, nawiązuje do oświecenia i determinizmu. Uważa, że na gruncie przestępstwa również działają określone przyczyny, ale inne wnioski trzeba wyprowadzić.
Rozważając determinizm pomiędzy tezą o istnieniu przyczyn przestępczości a istnieniu kary retrybutywnej odstraszającej....
Jest to możliwe, gdy przyjmie się różnicę miedzy przyczynowością.
Cos oddziałuje na przestępczość- 1 aspekt -determinizm, 2- przymus , pomiędzy przyczynowością (jednostka może wyzwolić się z zachowania ,wybierać) a przymusem (sytuacja bez wyjścia).
Determinizm działa jako przyczynowość. Jednostka dokonuje przestępstw w sytuacji przymusowej, w wyjątkowych, rzadkich sytuacjach. Istnieją pokusy, ale jednostka może je odrzucić, sprawcy mają swobodę wyboru. Fakt, że wybór ma uwarunkowania, nie pozbawia go wolnego wyboru.
Przykład; ubóstwo to czynnik kryminogenny, ale osoba pozbawioną środków nie rządzą impulsy nad którymi nie jest w stanie zapanować. Człowiek nie jest pod przymusem. Groźba konsekwencji ma powstrzymać osobę w sytuacji ubóstwa przed czynem przestępczym. Groźba jest właśnie skierowana na osoby kryminogenne→ koncepcja kary odstraszającej. Ma to prowadzić do wzrostu kosztów zachowania- aby czyny impulsywne obłożyć takimi karami aby się nie opłacały.
Prawo ma pouczać człowieka , odstraszać, że jeśli nie opanuje się przed czynem poniesie karę. Nieuchronność kary→ jedyne czynniki, którymi może manipulować państwo. Inne poddają się manipulacji.
HAAG i cały nurt NEOKLASYCZNY akcentuje, że człowiek ma możliwość wyboru, a przestępstwo to rezultat zdolności do wybierania, wizja -homoeligens. To nie oznacza, że wybory człowieka są całkowicie wolne, jest zdeterminowane. Cała koncepcja opiera się na założeniu, że wyborami ludzkimi żądzą określone prawidłowości- bada to psychologia. Jakie warunki wewnętrzne i zewnętrzne działają na człowieka w sytuacji wyboru. Koncentruje się na uwarunkowaniach wolności wyboru.
Haag wypiera zarzut, gdy koncepcja kary odstraszającej opiera się na założeniu, że sprawca jest racjonalny, dokonuje operacji zysków i strat przed dokonaniem.
Przeciwnicy uważają, że człowiek jest zdolny do kalkulacji przed przestępstwem. Haag mówi, że rzeczywiście nie o to chodzi, on nie kalkuluje i nie musi rozważać konsekwencji zachowania . Nie muszą tego robić przeciętni ludzie, mniej wykształceni, narażeni na przestępstwa. To zostało już zrobione przez ustawodawcę- czynniki państwowe. Ustawodawca określił, że w takich sytuacjach określone zachowania są nieodpłatne. Przeciętny człowiek ma być zapoznany z wynikiem tej kalkulacji, odpowiednio reagować na te zakazy. Odpowiednio rośnie waga prawa, uświadamiania, wychowywania moralnego, obywatelskiego, przychodzi się z pomocą jednostce. Nie może być lekceważenie czy pobłażanie tych kar.
Nurt neoklasyczny zaznacza się w Polskich warunkach, szczególnie w latach 90, gdy wzrosła przestępczość. Uznano, że nie można więzienia upodabniać do domów wczasowych. Nurty neoklasyczne są wyraźne.