POLITYKA PIENIĘŻNA

Wykład I

Polityka- sztuka rządzenia państwem

Przez politykę gospodarczą będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych oraz instytucji i organów międzynarodowych na gospodarkę - jej dynamikę i stosunki ekonomiczne.

Kierunki oddziaływań polityki gospodarczej państwa:

• Zapewnienie stałego dopływu środków niezbędnych powykonywania przez państwo funkcji wewnętrznych zewnętrznych w zakresie administracji, wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwa, wojska, utrzymania i rozwoju infrastruktury, oświaty i nauki, ochrony zdrowia, pomocy społecznej. Siła państwa zależy od potencjału gospodarki, której rozwój państwo powinno wspierać.

• Wspomaganie funkcjonowania i rozwoju sektorów i gospodarki nie cieszących się dostatecznym zainteresowaniem prywatnych przedsiębiorców lub wyłączonych z ich działania ze względu na szczególne znaczenie strategiczne.

• Osłona działalności gospodarczej obywateli kraju przed zagraniczną konkurencją, która jest kwestionowana przez zwolenników wolnego handlu

• Ochrona konkurencji przed działaniem organizacji monopolistycznych

• Usuwanie zagrożeń rozwoju gospodarczego przez przeciwdziałanie czynnikom kryzysogennym i stagnacyjnym oraz pobudzenie koniunktury i kształtowania warunków sprzyjających procesowi wzrostu

• Odnowa środowiska naturalnego i zapewnienie przestrzennego ładu w zagospodarowaniu terytorium kraju

• Utrzymywanie w państwie ładu społecznego, oddziaływanie na procesy dystrybucji, zapewnienie osłony gospodarczej słabszych warstw, grup ludności, regulowanie zasad dotyczących warunków pracy i płacy oraz zabezpieczenia społecznego

Rola państwa polega na:

• Zapewnieniu przestrzegania ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno - gospodarczego a zwłaszcza zasady wolności gospodarczej, poszanowania własności prywatnej i swobody przedsiębiorczości

• Zapewnieniu bezpieczeństwa zewnętrznego przez finansowanie obrony narodowej, w szczególności wojska

• Zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego przez finansowanie organów porządku publicznego tj. policji

• Utrzymywaniu instytucji wymiaru sprawiedliwości (sądownictwa), szkolnictwa

• Kształtowanie obiegu pieniężnego

• Korygowanie niedoskonałości mechanizmu rynkowego (interwencjonizm państwowy) poprzez :

• podnoszenie efektywności gospodarki w skali ogólnogospodarczej

• ograniczanie nadmiernych nierówności w podziale produktu społecznego

• stabilizowanie gospodarki tj. zapobieganie wahaniom poziomu działalności gospodarczej, zatrudnienia i inwestycji oraz zapewnienie zrównoważonego rozwoju

• ochronę środowiska naturalnego i racjonalne użytkowanie jego zasobów

• ochronę konsumentów poprzez stonowanie i egzekwowanie poszanowania norm regulujących cechy użytkowe i jakościowe produktów

• zwalczanie nieuczciwej konkurencji

• regulowanie warunków pracy i ochrony pracowników

• kształtowanie systemu ubezpieczeń społecznych i ochrony zdrowia ludności

Korygowanie działań mechanizmu rynkowego przez państwo:

Słabość mechanizmu rynkowego	Interwencja państwa	Przykłady działań polityki gospodarczej
Nieefektywność:
- niedoskonała konkurencja, monopole	- interwencja na rynku	- ustawodawstwo antymonopolowe
- koszty społeczne, ekologiczne	- interwencja, ograniczenia swobody działalności	- wprowadzenie norm ochrony środowiska, norm technicznych
- brak zainteresowania firm prywatnych pewnymi dziedzinami działalności	- substydowanie działalności w tych dziedzinach, zalecenie ich instytucjom publicznym	- inwestycje publiczne, budowa i finansowanie urządzeń infrastruktury
Nierównomierność dochodów:
- uznane za nadmierne różnice dochodów i warunków życia ludności	- ?	- ?
Niestabilność gospodarki:
- wahania koniunktury, niskie tempo wzrostu, bezrobocie	- ?	- ?

Uwarunkowania polityki ekonomicznej

Uwarunkowania ustrojowo-systemowe	ustój społeczno-gospodarczy struktury państwowo - administracyjne i społeczne rozwiązania systemowe w gospodarce
Uwarunkowania zewnętrzne	międzynarodowa sytuacja polityczna przynależność do międzynarodowych ugrupowań i organizacji politycznych wojskowych i gospodarczych koniunktura międzynarodowa
Uwarunkowania wewnętrzne	stan i struktura zasobów przyrodniczych, majątkowych i ludzkich zagospodarowanie przestrzenne kraju stosunki narodowościowe wewnętrzna sytuacja polityczna, układ sił politycznych, stosunek społeczeństwa do władzy

Cele polityki gospodarczej:

• Ustrojowo - systemowe i polityczne, czyli dotyczące kształtowania stosunków społeczno-ekonomicznych w państwie

• Ekonomiczne - które wiążą się z dążeniem do pomnażania bogactwa kraju i powiększania materialnych postaw dobrobytu, do którego droga prowadzi przez optymalne wykorzystanie zasobów, powiększenie produkcji, wzrost dochodu narodowego i racjonalizację jego podziału. Celami mogą być: dążenie do umocnienia zdolności konkurencyjnej kraju wobec zagranicy, wzrost przedsiębiorczości, inicjatywość i innowacyjność podmiotów gospodarczych, zapewnienie swobody działalności gospodarczej i wspomaganie jej przez postęp naukowy, przekształcenia strukturalne preferujące rozwój gałęzi będących nośnikami postępu naukowo technicznego, cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i rozwoju regionalnego, zapewnienie równowagi gospodarczej i przeciwdziałanie tendencjom inflacyjnym oraz zwalczanie bezrobocia i podnoszenie świadczeń socjalnych.

• Społeczne - polegają na tym, że gospodarka powinna prowadzić do wzrostu społecznego dobrobytu. Na jego odczuwanie ma wpływ poziom osiąganych dochodów, zabezpieczenie bytu materialnego, warunki życia, ochrony zdrowia i mienia ale także stan przestrzegania w społeczeństwie i gospodarce zasad sprawiedliwości przy podziale dochodów, gwarancje zatrudnienia dla zdolnych i chętnych do pracy zgodnie z ich kwalifikacjami, godziwe wynagrodzenie za pracę oraz możliwość awansu

• Ekologiczne - wynikające z faktu, że niefrasobliwość w użytkowaniu zasobów naturalnych prowadzi do znacznej dewastacji środowiska oraz często nieodwracalnych skutków, co ma duże znaczenie z punktu widzenia dobrobytu, gdyż zaangażowanie środowiska i jego elementów godzą warunki życia i zdrowia ludności

• Obrona - militarne, które zajmują istotne miejsce w polityce ekonomicznej a im więcej środków jest na realizację innych celów. Tylko przy dużych rezerwach mocy wytwórczych i zasobów, zwiększenie wydatków na cele wojska może być czynnikiem powodującym wzrost zatrudnienia i produkcji globalnej bez uszczerbku dla zaspokojenia innych potrzeb społecznych. Taki sam skutek w tych samych warunkach przynosi jednak przeznaczenie odpowiednich środków na cele pokojowe np.: przyspieszenie rozbudowy i modernizacji infrastruktury

Uwzględniając kryterium przedmiotowe, które przyjmuje za podstawę podziału dziedziny gospodarki, na które skierowane jest oddziaływanie państwa, wyodrębnia się polityki sektorowe, obejmujące politykę przemysłową, rolną, handlową, komunalną, społeczną, demograficzną, itd.

Uwzględniając kryterium instrumentacji, wyodrębnia się podsystemy odnoszące się do różnych czynników i mechanizmów, za pomocą których można realizować wysunięte cele. Wyróżnia się tu między innymi politykę pieniężną, cenowo - dochodową, fiskalną, inwestycyjną, zatrudnienia, naukowo - innowacyjną.

Wykład II

W ramach polityki gospodarczej wyróżnia się podsystemy odnoszące się do różnych czynników i mechanizmów, za pomocą których można realizować określone cele. Wyróżnia się tu np. politykę .: fiskalną, cenowo-dochodową, inwestycyjną czy politykę zatrudnienia.

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych a także normy określające ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Do jego funkcji należy:

1. Stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia.

2. Zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi.

3. Zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym.

4. Zapewnienie informacji cenowej, co umożliwia podejmowanie decyzji przez podmioty gospodarcze

5. Stworzenie warunków do transformacji środków pod względem czasu, wielkości i ryzyka

System bankowy składa się z instytucji o określonych właściwościach i określonych wzajemnych relacjach. Jego elementami są:

1. Bank centralny, Narodowy Bank Polski

2. Banki specjalne w formie banków państwowych, spółdzielczych lub spółek akcyjnych. Mogą to być banki uniwersalne, specjalne, inwestycyjne, hipoteczne itp.

3. Bankowy Fundusz Centralny

4. Komisja Nadzoru Finansowego

5. Związek Banków Polskich, Biuro Informacji Kredytowej i inne instytucje.

Utworzenie banku może nastąpić gdy:

1. Zostało zapewnione wyposażenie w fundusze własne, których wielkość powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych jakie bank zamierza wykonywać oraz do rozmiarów zamierzonej działalności a także w pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne i należycie zabezpieczające przechowywanie w banku wartości.

2. Przedstawiony przez założycieli plan działalności na okres co najmniej 3 lat wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla zgromadzonych środków

Założycielami banków w formie S.A. mogą być osoby prawne lub fizyczne i musi ich być co najmniej 3. Samodzielnie bank w tej formie może założyć inny bank krajowy lub zagraniczny albo SP. Założycielami banków spółdzielczych może być co najmniej 10 osób fizycznych. Założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia stanowisk członków zarządu powinni dawać rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem. Co najmniej 2 osoby z przewidzianych członków zarządu muszą mieć odpowiednie wykształcenie i doświadczenie zawodowe do kierowania bankiem, a w przypadku obywateli obcych państw udowodnią znajomość języka polskiego.

Kapitał własny nie może być niższy niż równowartość 5mln euro. Wkłady pieniężne nie mogą przekraczać 15% kapitału. Kapitał nie może pochodzić z kredytu, pożyczek ani źródeł nie udokumentowanych.

Założyciele występują z wnioskiem o wydanie zezwolenia na utworzenie banku do KNF. Do wniosku dołącza się projekt statutu, program działalności i plan finansowy na okres minimum 3 lat oraz dokumenty dotyczące założycieli i ich sytuacji finansowej. KNF wydaje decyzję w ciągu 3, a w uzasadnionych przypadkach 6 miesięcy. Odmowa wydania zezwolenia jeśli nie spełnia wymagań przy tworzeniu banku lub zamierzona działalność naruszyłaby przepisy prawne, interes klientów albo nie gwarantowałaby bezpieczeństwa zgromadzonych środków. Bank może zacząć działalność po uzyskaniu od KNF zezwolenia na rozpoczęcie działalności. Z wnioskiem o jego wydanie występuje zarząd banku. Oba zezwolenia tracą moc w ciągu roku od wydania zezwolenia na utworzenie, bank działalności nie rozpoczął.

RODZAJE BANKÓW

1. Banki państwowe

2. Banki spółdzielcze

3. Banki w formie spółek akcyjnych

Bank państwowy może być utworzony przez RM w drodze rozporządzenia na wniosek Ministra SP zaopiniowany przez KNF. W tym samym trybie jest likwidowany, przy czym może być także zlikwidowany na wniosek KNF jeśli ponosi straty. Jego organami są rada nadzorcza i zarząd. Jedynym bankiem państwowym w Polsce jest obecnie Bank Gospodarstwa Krajowego.

Banki spółdzielcze działają w strukturze dwuszczeblowej, obejmującej banki zrzeszające i banki spółdzielcze. Banki zrzeszające do końca 2006 roku musiały osiągnąć fundusze własne na poziomie 20 mln euro, a banki spółdzielcze w nich zrzeszone - 500 tys. euro do końca 2005 roku i 1 mln euro do końca 2007 roku. Banki spółdzielcze nie zrzeszone muszą posiadać fundusze własne na poziomie wymaganym przez Prawo bankowe, tj. minimum 5 mln euro. Ustawa z 2000 roku o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających rozszerzyła zakres czynności wykonywanych przez banki spółdzielcze oraz teren ich działania i dała swobodę wyboru banku zrzeszającego. W efekcie toczących się procesów konsolidacyjnych działają obecnie w Polsce 3 banki zrzeszające prawie 579 banków spółdzielczych (według stanu na koniec 2008 roku), tj. Bank Polskiej Spółdzielczości S.A. (350), Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. (151) i Mazowiecki Bank Regionalny S.A. (77). Według stanu na koniec 2008 roku, tylko 1 bank spółdzielczy działał samodzielnie.

Banki w formie spółek akcyjnych są tworzone z zachowaniem trybu Kodeksu spółek handlowych. Radę nadzorczą w składzie minimum 5 osób powołuje WZA. Zarząd składa się z minimum 3 osób, przy czym powołanie 2, w tym prezesa, następuje za zgodą KNF. Wśród banków w formie spółek akcyjnych są:

• banki od dawna działające w tej formie (Pekao S.A., BH S.A.),

• banki powstałe z banków tzw. dziewiątki, wyodrębnionych w 1989 roku z NBP (BDK S.A., PBG S.A. i PBKS S.A. połączyły się z Pekao S.A., BZ S.A. połączył się z WBK S.A. - BZWBK S.A., PBK S.A. połączył się z BPH S.A. - BPHPBK S.A., a następnie połączenie z Pekao S.A., działał BIGBG S.A. - Millenium S.A., INGBSK S.A.),

• banki powstałe na mocy Prawa bankowego z 1989 roku (BOŚ S.A.),

• banki z wyłącznym lub przeważającym udziałem kapitału zagranicznego (Raiffeisen Bank Polska S.A., GE Capital Bank S.A., Deutsche Bank Polska S.A.).

Mają one przeważający udział w prywatyzacji i zasileniu kapitałowym polskich banków.

Według stanu na koniec 2008 roku w Polsce działało 52 banki komercyjne (z wyłączeniem banków spółdzielczych), w tym 4 banki z przewagą kapitału państwowego i 48 banków z przewagą kapitału prywatnego (w tym 42 banki z przewagą kapitału zagranicznego) oraz 18 instytucji kredytowych.

BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY

Zadania BFG :

1. Finansowanie zadań związanych z gwarantowaniem środków pieniężnych

2. Finansowanie zadań w zakresie udzielania pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania. W ramach jej działalności BFG może udzielać pożyczek, gwarancji lub poręczeń na warunkach korzystniejszych od ogólnie stosowanych przez banki. Środki uzyskiwane przez banki mogą być przeznaczone tylko na usunięcie niebezpieczeństwa niewypłacalności lub zakup udziałów albo akcji banku przez nowych udziałowców lub akcjonariuszy o ile spełnione są określone warunki.

Źródła finansowania BFG:

1. Obowiązkowe opłaty roczne wnoszone przez podmioty, objęte systemem gwarancyjnym w wysokości stawki nie przekraczającej 0,3%, 12,5 krotności sumy wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka oraz wymogów kapitałowych z tytułu przekraczania limitów i naruszania innych norm zawartych w ustawie Prawo Bankowe

2. Kwoty przekazania przez banki z funduszy ochrony środków gwarantowanych, tworzonych przez banki w wysokości iloczynu stawki do 0,4% i sumy środków pieniężnych na rachunkach stanowiących podstawę naliczania rezerwy obowiązkowej (środki z tego funduszu banki są zobowiązane lokować w skarbowych papierach wartościowych i bonach pieniężnych lub obligacjach NBP a także jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych rynku pieniężnego oraz deponować je na rachunku depozytowym NBP lub KDPW, Aktywa te nie mogą być obciążane i nie podlegają egzekucji)

3. Dochody z oprocentowania pożyczek

4. Środki uzyskiwane w ramach bezzwrotnej pomocy zagranicznej

5. Środki z dotacji budżetowych

6. Środki z kredytu udzielonego przez NBP

7. Inne dochody

Działalność pomocowa może być finansowana przez środki wymienione w punktach 1, 3, 4 i 7.

Gwarancjom BFG podlegają środki zgromadzone na rachunkach innych lub wynikające z czynności bankowych wierzytelności, potwierdzone dokumentem imiennym wydawanym przez bank (są one liczone wg stanu na dzień zawieszenia działalności banku z uwzględnieniem należnych odsetek do dnia wydania postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości banku), bez względu na liczbę zawartych umów do wysokości określonej ustawą tj. nie przekraczającej równowartości 50000 euro w 100%.

Gwarancjom nie podlegają środki Skarbu Państwa banków, instytucji finansowych, akcjonariuszy posiadających co najmniej 5% głosów na WZA, osób mających wpływ na działalność banku np. członków zarządu, rady nadzorczej, dyrektyw, departamentów i oddziałów i ich zastępców.

BIURO INFORMACJI KREDYTOWEJ

Jest instytucją powołaną do życia w 1997 roku w celu gromadzenia, przechowywania i udostępniania informacji o aktualnych zobowiązaniach i historii kredytowej klientów banku. Akcjonariuszami biura są: BGŻ S.A., BH S.A., BISE S.A., Bank Millenium S.A., Pekao S.A., BPH S.A., Getin Bank S.A., BZWBK S.A., BRE Bank S.A., INGBSK S.A., Kredyt Bank S.A., Nordea Bank Polska S.A., PKO BP S.A., ZBP. Obecnie (październik 2007 roku) BIK współpracuje z 43 bankami oraz SKOK-ami, które są zobowiązane do przekazywania informacji kredytowych o wszystkich klientach.

BIK wspomaga podejmowanie decyzji kredytowych przez banki, powiązane z nim organizacje sektora usług finansowych oraz podmioty kredytujące. Działa na podstawie Prawa bankowego, które pozwala bankom na tworzenie tego typu instytucji.

BIK gromadzi dane o kredytobiorcach, które są wykorzystywane do opracowywania na zlecenie zainteresowanych banków, raportów kredytowych. Raporty te składają się z 2 części: informacji o tym, gdzie klient ubiegał się o kredyt w ciągu ostatnich 3 miesięcy oraz omówienia historii kredytowej klienta. W BIK prowadzone są następujące bazy danych: BIORK, BIOZ, BIOM, bazy zewnętrzne np. baza ZBP dotyczące dokumentów zastrzeżonych

• BIORK - zawiera głównie informacje o zobowiązaniach finansowych osób fizycznych; pozwala zidentyfikować dobrych kredytobiorców i tych, którzy nie posiadają zdolności kredytowej lub są niesolidni w regulowaniu zobowiązań. Informacje dotyczą bieżącego statusu płatności i historii kredytowej;

• BIOZ - zawiera zapytania na temat klientów, to znaczy kiedy i z ilu banków były kierowane takie zapytania;

• BIOM - gromadzi okresowe zapytania o aktywność kredytową klientów. Informacji tych nie zawierają raporty dla banków, tylko raporty STANDARD i PLUS, udostępniane klientom na ich wniosek;

• Bazy zewnętrzne, na przykład baza ZBP dotycząca dokumentów zastrzeżonych.

Za poprawność i wiarygodność informacji odpowiedzialność ponoszą banki / SKOKI i BIK odpowiada za zgodność informacji z danymi źródłowymi. Nie udziela bankom informacji mających stanowić tajemnicę handlową np. nie podaje banku, z którego pochodzą informacje.

WYKŁAD III

KRAJOWA IZBA ROZLICZENIOWA

Powstała w 1991 roku jako spółka z udziałem NBP, ZBP i 16 banków. Działalność operacyjną rozpoczęła 5 kwietnia 1993 roku. Celem powstania była budowa oraz standaryzacja systemu rozliczeń międzybankowych. Jej powstanie spowodowało zwolnienie NBP z funkcji centralnej instytucji rozliczeniowej. Przedmiotem działania KIR jest:

• Wymiana zleceń płatniczych między bankami

• Rejestracja wzajemnych wierzytelności wynikających ze zleceń

• Prowadzenie kurierskiej poczty bankowej

• Prowadzenie usług w zakresie zabezpieczenia wymiany zleceń.

Za pośrednictwem KIR mogą prowadzić rozrachunki banki posiadające rachunki bieżące w NBP.

Struktura KIR jest dwupoziomowa. Składają się na nią centrala KIR i Bankowe Regionalne Izby Rozliczeniowe, które działają w 17 miastach wojewódzkich. BRIR rejestrują należności i zobowiązania banków i przekazują do centrali zbiorcze dane o należnościach i zobowiązaniach oddziałów poszczególnych banków. Natomiast centrala KIR przeprowadza ostateczny rozrachunek polegający na kompensacji wzajemnych zobowiązań i należności między bankami. Następnie powiadamia o wynikach kompensaty centrale banków i zleca NBP dokonanie odpowiednich księgowań na rachunkach bieżących banków.

Od 1 lipca 2004 roku KIR dokonuje rozliczeń przy wykorzystaniu wyłącznie systemu ELIXIR. Wyeliminował on konieczność przesyłania dokumentów papierowych. Jest to system wymiany zleceń płatniczych rejestrowanych na magnetycznych nośnikach informacji oraz rejestracji wierzytelności z tego tytułu z użyciem elektronicznego przetwarzania danych. Dzięki temu cykl rozliczeń skrócił się do 1 dnia. Od 7 marca 2005 roku został uruchomiony system EuroELIXIR, który umożliwia rozliczanie zarówno krajowych, jak i transgranicznych płatności w euro.

ZWIĄZEK BANKÓW POLSKICH

Jest to samorządowa organizacja banków działająca na podstawie ustawy z dnia 30.05.1989 roku o izbach gospodarczych, powołana do życia w 1991 roku. Członkostwo ma charakter dobrowolny i obejmuje banki utworzone i działające na podstawie prawa polskiego.

Zarząd ZBP wybierany na trzyletnią kadencję przez Walne Zgromadzenia kieruje bieżącą pracą ZBP i reprezentuje go na zewnątrz. W jego skład wchodzi prezes, 2 wiceprezesów i 8 członków.

Związek pełni funkcje organizatora lobby bankowego. Uczestniczy w pracach KNB i BFG. Podejmuje starania służące realizacji zgłaszanych przez banki inicjatyw umacniających system bankowy. Do najważniejszych zadań należy współpraca przy przygotowywaniu ustaw dotyczących banków. Z jego inicjatywy powstała między innymi KIR S.A. i Bankowy Arbitraż Konsumencki.

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Do zadań NBP należy także:

• Organizowanie rozliczeń pieniężnych

• Prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi i działalności dewizowej w granicach określonych ustawami

• Prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa

• Regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie

• Kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego

• Opracowywanie bilansu płatniczego oraz statystyki pieniężnej i bankowej.

BANK CENTRALNY

NBP jest bankiem centralnym w Polsce zgodnie z Konstytucją, która nadaje mu rangę banku w pełni niezależnego oraz daje wyłączne prawo emisji pieniądza i ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Jest instytucją odpowiedzialną za funkcjonowanie całego systemu finansowego kraju.

BANK EMISYJNY

Funkcję emisyjną można rozpatrywać na dwa sposoby. W wąskim znaczeniu oznacza ona wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych w postaci banknotów i monet, które są prawnym środkiem płatniczym na obszarze kraju. W szerszym znaczeniu można uwzględnić kształtowanie i realizację polityki pieniężnej, czyli wpływ na emisję pieniądza kredytowego przez banki komercyjne. Monopol emisyjny związany jest także z regulowaniem obiegu pieniężnego i regulowaniem podaży pieniądza. Dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza, jest w pełni wypłacalny, a wkłady w nim są całkowicie pewne.

BANK BANKÓW

Funkcja ta polega na możliwości ingerowania w działalność banków operacyjnych w celu zapewnienia stabilności systemu bankowego. NBP pełni funkcję pożyczkodawcy ostatniej instancji dla banków mających problemy z płynnością finansową, sprawuje nadzór nad działalnością banków, kształtuje ich potencjał kredytowy oraz współdziała w tworzeniu sprawnego systemu rozliczeń i płatności międzybankowych.

BANK PAŃSTWA

Działając w charakterze banku państwa NBP prowadzi finansową obsługę budżetu państwa i jednostek organizacyjnych państwowych funduszy celowych poprzez prowadzenie ich rachunków bieżących. NBP gromadzi wpływy do budżetu państwa, realizuje wydatki, przechowuje czasowo wolne środki pieniężne, a także świadczy usługi w zakresie obrotu skarbowymi papierami wartościowymi. Prowadzi ponadto obsługę zadłużenia zagranicznego kraju i współdziała w tworzeniu i realizacji polityki dewizowej. Reprezentuje także interesy Polski na forum międzynarodowych organizacji finansowych i opracowuje sprawozdawczy bilans płatniczy.

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na okres 6 lat. Zgodnie z Konstytucją nie może on należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu. Ta sama osoba nie może być Prezesem dłużej niż przez 2 kolejne kadencje. Kadencja wygasa po upływie okresu 6 lat, w razie śmierci, w razie złożenia rezygnacji, lub w razie odwołania, przy czym odwołanie może nastąpić, gdy:

• Nie wypełnia on swych obowiązków wskutek długotrwałej choroby

• Został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo

• Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Zarząd NBP składa się z Prezesa NBP oraz 6 do 8 członków powoływanych przez Prezydenta na wniosek Prezesa NBP. Kadencja trwa 6 lat. Do zakresu działalności zarządu należy:

• Realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej

• Okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych

• Uchwalanie prowizji i opłat bankowych NBP oraz określanie ich wysokości

• Nadzorowanie operacji otwartego rynku

• Ocena funkcjonowania systemu bankowego

• Uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP

• Określanie zasad organizacji i podziału zadań NBP, określanie zasad polityki kadrowej i płacowej

• Określanie zasad gospodarowania funduszami NBP

• Sporządzanie rocznych sprawozdań finansowych NBP i uchwalanie rocznych sprawozdań z działalności NBP.

W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą: Prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat. Członków powołuje się na 6 lat. Funkcję można pełnić przez 1 kadencję. Na ten okres muszą oni zawiesić działalność w partii politycznej lub w związku zawodowym, nie mogą zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską.

RPP ustala coroczne założenia polityki pieniężnej oraz:

• Ustala wysokość stóp procentowych NBP

• Ustala stopy rezerwy obowiązkowej i wysokość jej oprocentowania

• Ustala zasady operacji otwartego rynku

• Określa górne granice zobowiązań NBP z tytułu zaciąganych w zagranicznych instytucjach pożyczek i kredytów

• Zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z jego działalności oraz przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP.

Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego, do zadań której należy:

• Określanie zasad działalności banków zapewniających bezpieczeństwo środków zgromadzonych przez klientów

• Nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania prawa i obowiązujących norm finansowych

• Dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków

• Opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.

Banki są zobowiązane do wnoszenia wpłat z tytułu nadzoru bankowego, stanowiących iloczyn sumy aktywów bilansowych i stawki nie przekraczającej 0,024%.

W skład KNF wchodzi przewodniczący, dwóch zastępców przewodniczącego i czterech członków. Członkami KNF są: minister właściwy do spraw instytucji finansowych lub jego przedstawiciel, Prezes NBP, albo delegowany przez niego wiceprezes, przedstawiciel Prezydenta PR.

Czynności podejmowane w ramach nadzoru polegają na:

1. Dokonywaniu ocen sytuacji finansowej banków, w tym badaniu wypłacalności, płynności i wyników ekonomicznych osiąganych przez banki

2. Badaniu jakości zarządzania ryzykiem prowadzonej działalności

3. Badaniu zgodności udzielanych kredytów, pożyczek, gwarancji, poręczeń oraz emitowanych papierów wartościowych z obowiązującymi przepisami

4. Badaniu zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek

5. Badaniu przestrzegania limitów i norm dopuszczalnego ryzyka.

Banki są zobowiązane do zawiadamiania KNF o rozpoczęciu i zaprzestaniu działalności, udostępniania do wglądu dokumentów i sprawozdań oraz do zawiadamiania KFB o środkach podejmowanych dla usunięcia nieprawidłowości stwierdzonych w ramach nadzoru.

KNF może:

1. Ustalać wiążące banki normy płynności oraz normy dopuszczalnego ryzyka i określać szczegółowe zasady zarządzania ryzykiem

2. Zalecić podjęcie środków dla przywrócenia płynności

3. Zalecić lub zobowiązać bank do zwiększenia funduszy własnych

4. Zalecić zaniechanie określonych form reklamy

5. Zalecić ograniczenie ryzyka występującego w działalności banku

6. Nałożyć na bank dodatkowy wymóg kapitałowy

7. Wystąpić z wnioskiem o odwołanie prezesa lub członka zarządu banku

8. Ograniczyć zakres działalności banku lub uchylić zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o jego likwidacji

9. Nałożyć karę finansową na bank

10. Wydawać rekomendacje dotyczące ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem.

Generalnie w przypadku NBP można mówić o trzech rodzajach niezależności:

• Instytucjonalnej, określonej przez usytuowanie banku centralnego w systemie organów państwa oraz sposób powoływania i odwoływania jego organów. Polega ona na stosowaniu demokratycznych procesów wyboru kierownictwa banku (na przykład konieczność współdziałania 2 lub więcej organów władz państwowych przy powoływaniu władz banku) i zagwarantowania mu w drodze ustawowej możliwości podejmowania suwerennych decyzji. Ustawa o NBP określa na przykład przypadki, w których możliwe jest odwołanie prezesa NBP przed upływem kadencji. Nie może ono nastąpić w dowolnym wypadku. Ponadto okres kadencji organów NBP (6 lat) jest najdłuższy wśród innych państwowych organów władzy (rząd - 4 lata) i nie jest przypadkowe (kadencja członków zarządu EBC wynosi 8 lat i nie może być powtórzona, a kadencja prezesów narodowych banków centralnych - krajów tworzących UGW - wchodzących w skład zarządu EBC nie może być krótsza niż 5 lat). Jednocześnie większość autorów uważa, że decyzje powinny być podejmowane kolegialnie, a nie jednoosobowo (stąd ograniczenie kompetencji Prezesa NBP na rzecz RPP i Zarządu NBP). Poza tym należałoby tu zwrócić uwagę na zakaz zajmowania innych stanowisk i podejmowania działalności zarobkowej i publicznej (z pewnymi wyjątkami - praca naukowa, dydaktyczna, twórczość autorska, czy, za zgodą RPP, działalność w organizacjach międzynarodowych) oraz konieczność zawieszenia członkostwa w partii politycznej lub związku zawodowym przez członków RPP, a więc i Prezesa NBP. Bank centralny musi jednak współdziałać z rządem w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej.

• Funkcjonalnej, która polega na samodzielnym określaniu kształtu i realizacji polityki pieniężnej oraz podejmowaniu innych decyzji umożliwiających realizację zadań NBP. Bank centralny ma prawo wyboru strategii polityki pieniężnej i narzędzi jej realizacji, oczywiście w ramach obowiązujących regulacji i umów międzynarodowych. Ma jednak obowiązek ustawowy przekazania organom państwa założeń polityki pieniężnej i informacji dotyczących jej realizacji. Cele polityki pieniężnej powinny być ponadto określane przez instytucje lub regulacje zewnętrzne (konstytucja, ustawa o NBP).

• Finansowej, która polega na samodzielnym określaniu zasad tworzenia i podziału funduszy NBP, co ma na celu uniemożliwienie rządowi czy parlamentowi wywieranie nacisku finansowego na decyzje NBP. Poza tym odnosi się do ograniczeń w bezpośrednim lub pośrednim udziale banku centralnego w finansowaniu wydatków rządowych (zakaz lub bardzo silne ograniczenie kredytowania rządu). Takie rozwiązania przewiduje art. 101 Traktatu z Maastricht w odniesieniu do EBC oraz narodowych banków centralnych (zakaz kredytowania instytucji unijnych, rządów i ich agencji, władz lokalnych oraz podmiotów sektora publicznego, łącznie z zakupywaniem na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te podmioty). Zasady gospodarki finansowej określa X rozdział ustawy o NBP. Funduszami własnymi są fundusz statutowy w wysokości 1,5 mld zł i fundusz rezerwowy tworzony z odpisów z zysku (w wysokości 5% rocznego zysku) na pokrycie strat bilansowych. NBP tworzy także rezerwę na pokrycie ryzyka zmian kursu złotego do walut obcych. Roczny plan finansowy określa między innymi wielkość środków na wynagrodzenia. Zasady wynagradzania pracowników NBP określa Zarząd. Roczne sprawozdanie podlega badaniu przez biegłego rewidenta. Po jego zatwierdzeniu część zysku podlega odprowadzeniu do budżetu państwa, a roczne sprawozdanie z działalności NBP jest przedstawiane przez Prezesa NBP Sejmowi.

WYKŁAD IV 14.11.2009

Argumenty za niezależnością banku centralnego:

• Niezależny bank, którego celem jest walka z inflacją, może skutecznie wspierać antyinflacyjne zobowiązania rządu

• Niezależność banku zwiększa pewność, że polityka monetarna nie stanie się środkiem realizacji celów politycznych rządu (naciski na wzrost podaży pieniądza w okresach przedwyborczych)

• Nie poddawanie się monetaryzacji deficytu budżetowego może sprzyjać wymuszeniu na rządzie większej dyscypliny fiskalnej

• Niezależność banku zwiększa jego wiarygodność i zmniejsza oczekiwania inflacyjne

• Krótszy okres i sprawniejsza realizacja decyzji dotyczących polityki monetarnej.

Argumenty przeciw niezależności banku centralnego:

• Zbyt duże uprawnienia banku centralnego ograniczają możliwość szybkiej reakcji rządu na szoki gospodarcze

• Utrudnione działanie w zakresie walki z bezrobociem w sytuacji, gdy bank centralny posiada pełną swobodę w realizacji celu antyinflacyjnego. Działalność banku będzie skierowana albo na utrzymanie wysokiej koniunktury i zatrudnienia, albo na utrzymanie niskiego poziomu cen. Bank może też realizować oba cele naraz, ale w zasadzie są one konkurencyjne. Realizacja jednego celu odbywa się zwykle kosztem drugiego.

• Niezależność działania banku prowadzi do rozdzielenia polityki fiskalnej i monetarnej w sytuacji, gdy faktem jest, iż skuteczna realizacja obu polityk zależy nie tylko od nich samych, ale też od kształtu całej polityki makroekonomicznej.

• We współczesnych państwach bank centralny jest częścią systemu polityczno - gospodarczego. Nie jest ani apolitycznym, ani bezstronnym ekspertem w realizacji polityki monetarnej.

• Duża autonomia banku, wieloletnia kadencyjność i ograniczona możliwość odwołania jego władz jest uważane przez niektórych autorów za zaprzeczenie zasad demokracji, która wymaga, by istniała możliwość zmiany władzy, gdy nie odpowiada ona rządom większości. To jednak nie może być argumentem ważącym biorąc pod uwagę, że autonomia prowadzi do większej stabilności i zabezpiecza przed wykorzystywaniem polityki pieniężnej do realizacji doraźnych interesów rządzących. Bank centralny uwolniony od presji politycznej może działać bardziej długofalowo i opierać swoje decyzje na obiektywnej ocenie sytuacji, realistycznych prognozach i racjonalnych przesłankach wyboru. Poza tym niezależność banku centralnego wzmacnia demokrację, chroniąc przed koncentracją decyzji w rękach jednego organu władzy państwowej.

Polityka pieniężna jako element polityki gospodarczej może wspierać różne cele np.:

• Wysoki poziom zatrudnienia

• Wzrost gospodarczy

• Stabilność cen i stóp procentowych, rynków finansowych lub kursów walutowych

Wiele z tych celów pozostaje w zgodzie ale nie zawsze możliwa jest ich jednoczesna realizacja. Zmusza to banki centralne do dokonywania wyborów pomiędzy różnymi celami. Polityka pieniężna ukierunkowana na stabilność cen, ma określone skutki na pozostałe dla pozostałych celów makroekonomicznych. W długim okresie bank centralny może na nie wpływać tylko za pośrednictwem stabilności cen. W krótkim okresie możliwe jest stabilizowanie produkcji i zatrudnienia w przypadku wystąpienia tzw. szoków gospodarczych (podażowych lub popytowych) za pomocą zmian podaży pieniądza. Szok popytowy prowadzi do obniżenia poziomu cen, produkcji i zatrudnienia poprzez ekspansję monetarną bank centralny może ustabilizować zarówno ceny jak i realną produkcję i zatrudnienie. Nie ma tu konfliktu między tymi elementami. W przypadku szoków podażowych, bank centralny dokonuje wyboru między 3 opcjami:

1. Może spróbować utrzymać poziom produkcji stosując ekspansywną politykę pieniężną, czego skutkiem byłby jeszcze większy wzrost cen.

2. Może podjąć restrykcyjną politykę pieniężną dążąc do stabilizacji cen ale wówczas spadek produkcji będzie większy (ekspansja-rozwój; restrykcja-ograniczenia).

3. Bank centralny może opowiedzieć się za neutralnością polityki pieniężnej tzn. utrzymywać stabilną podaż pieniądza, w efekcie tego szoki podażowe dotkną w mniejszym lub większym stopniu oba cele.

Stabilizacyjna rola polityki pieniężnej zależy więc od rodzaju szoków, poza tym jej skuteczność jest uwarunkowana elastycznością płac i rządową polityką stabilizacyjną podaży. Polityka pieniężna polega na kształtowaniu podaży pieniądza. Powoduje to określone następstwa dla takich wielkości stopa procentowa czy kurs walutowy, a także dla wielkości realnych tj. PKB, inwestycji i konsumpcji. Wzajemne powiązania można przedstawić na przykładzie modeli ISLM.

Równowaga na rynku dóbr i pieniądza następuje w punkcie Eo przy dochodzie Yo i stopie procentowej Po. Kierunek polityki pieniężnej ma wpływ na przesunięcie krzywej LM (ekspansja - w dół, restrykcja - w górę), a polityki fiskalnej na przesunięcie krzywej IS (ekspansja - w górę, a restrykcja - w dół) .

Ekspansywna polityka pieniężna powoduje spadek stopy procentowej (do R1) pobudzenie popytu oraz wzrost produkcji dochodu narodowego (do Y1), zatrudnienia i spadku bezrobocia (i odwrotnie). Są to zjawiska pozytywne, albo mają charakter przejściowy.

Ekspansja fiskalna powoduje także pobudzenie popytu oraz wzrost produkcji dochodu narodowego (do Y1) zatrudnienia i spadku bezrobocia (i odwrotnie). Podnosi ona jednak stopy procentowe (do E1) oraz wywołuje efekt wypierania popytu prywatnego przez popyt rządowy. W skutek tego przyrost dochodu jest mniejszy niż miałby być, gdyby stopa procentowa się nie zmieniała. Poza tym w praktyce wzrost wydatków rządowych jest często związany ze wzrostem deficytu budżetowego, finansowanego emisją papierów skarbowych. Warunkiem wzrostu popytu i produkcji jest zapewnienie wysokiego ich oprocentowania, gdyż w przeciwnym razie nie znajdą one nabywców.

Ponadto efektywność polityki fiskalnej zależy od elastyczności popytu na pieniądz, czyli jego relacji na zmiany stopy procentowej. Jeśli popyt jest sztywny (pionowa krzywa LM) ekspansja fiskalna wpłynie jedynie na wzrost stóp procentowych.

MODEL AD-AS

W modelu IS-LM zakładana jest stabilność cen. W rzeczywistości mamy do czynienia z mniejszym lub większym wzrostem cen, podaży globalnej i popytu globalnego ukazuje model AD-AS. Krzywa AS jest rosnąca. Na jej przesunięcie mają wpływ zmiany opłacalności produkcji. Z kolei krzywa AD jest malejąca. Na jej przesunięcie mają wpływ zmiany realnej podaży pieniądza, skłonności do konsumpcji lub inwestycji, wydatków rządowych, automatyczna zmiana eksportu.

Połączenie krzywej AD i AS obrazuje stan równowagi w gospodarce, która ma miejsce w Eo, w którym występuje taki poziom (Yo) i cen (po), że podaż dóbr i usług jest równa popytowi na nie. Jeśli poziom cen jest wyższy niż po (p1) to podaż (punkt D) jest wyższa od popytu (punkt A). Mamy do czynienia z nadprodukcją. Ceny będą się obniżać do poziomu po. Gdy ceny są niższe od po (p2) mamy nadmiar popytu (punkt B) od podaży (punkt C). Ceny wskazują tendencję wzrostową (do po).

Na równowagę w gospodarce oddziaływają czynniki popytowe i podażowe. Popyt globalny jest kształtowany przez podaż pieniądza, wydatki rządowe, podatki, eksport netto oraz skłonność do zakupów przedsiębiorstw i równości. Za wyjątkiem podatków wzrost tych czynników powoduje wzrost popytu globalnego i odwrotnie. Na wahania produkcji oprócz czynników popytowych wpływają czynniki podażowe np.: niedostatek siły roboczej na rynek pracy, przewidywana inflacja, szoki podażowe - powodują one przesunięcie krzywej AS.

Równowaga między popytem a podażą przy pełnym wykorzystaniu możliwości produkcyjnych jest nazywana długookresową równowagą gospodarczą. W krótkim okresie równowaga może być osiągana przy wyższym lub niższym poziomie bezrobocia. W długim okresie produkcja oscyluje wokół poziomu optymalnego. Kluczowym problemem jest szybkość działania mechanizmu samoregulacji. Rożne poglądy w tej kwestii mają konsekwencje w postaci odmiennych zaleceń odnośnie prowadzonej polityki pieniężnej. Teorie Keynsowskie podkreślają, że mechanizm samoregulacji jest długotrwały. Bo procesy przystosowawcze na rynku pracy przebiegają bardzo wolno. Wrażliwość władz na zmiany zatrudnienia jest mała, a powolne przystosowanie do warunków równowagi, powoduje że pożądane zmiany produkcji również następują powoli. Dlatego w sytuacji bezrobocia Keynsiści zalecają zwiększenie popytu globalnego, aby gospodarka osiągnęła stan równowagi. Zwolennicy teorii monetarnych uważają, że ceny i płace są dostatecznie elastyczne i ich przystosowanie do optymalnej produkcji jest wystarczająco szybkie. Są przeciwni aktywnej polityce rządu w walce z bezrobociem. Opowiadają się za utrzymaniem stałego przyrostu podaży pieniądza w celu minimalizowania wahań popytu i produkcj.

WYKŁAD V 15.11.2009

Podaż pieniądza jako cel polityki pieniężnej

Jeżeli celem polityki pieniężnej jest ustalenie podaży pieniądza na określonym poziomie, prosta LM nie zmienia nachylenia w stosunku do osi OX. Lewy wykres pokazuje ekspansywną politykę pieniężną. Prosta LMo została przesunięta o ΔM, co zapewnia podaż pieniądza na określonym poziomie, wyższym niż w okresie wyjściowym (wzrost podaży pieniądza). Efektem przesunięcia LMo do LM1 jest wzrost dochodu z Yo do Y1 i spadek stopy procentowej z Ro do R1.

Prawy wykres pokazuje politykę restrykcyjną polegającą na zmniejszeniu podaży pieniądza o ΔM . Prosta LMo przesuwa się do LM1, co powoduje zmniejszenie dochodu z Yo do Y1 i wzrost stopy procentowej z Ro do R1.

Strategia kontroli podaży pieniądza była stosowana przez wiele banków centralnych. Z czasem okazało się jednak, że zależność między zmianami podaży pieniądza i cenami coraz trudniej empirycznie uchwycić. Szacowane w poszczególnych krajach funkcje popytu na pieniądz były coraz mniej stabilne, tak że w pewnym momencie prognozowanie przyrostu podaży pieniądza niezbędnego do osiągnięcia założonego celu inflacyjnego, stało się niemożliwe.

Zmiany zachodzące na rynkach finansowych spowodowały, że BC może oddziaływać efektywnie jedynie na krótkoterminowe stopy procentowe rynku pieniężnego, a dopiero za ich pośrednictwem na takie zmienne jak inflacja czy pieniądz ogółem. Opierając się na tych ustaleniach należy zatem przyjąć, że brak jest możliwości kontroli podaży pieniądza ogółem, poprzez kontrolę pieniądza rezerwowanego nawet przy stabilnym mnożniku kreacji pieniądza.

Nominalny PKB

Wyżej analizowane cele są właściwe przy wahaniu czynników popytowych. Jeżeli występują wahania czynników podażowych, stabilizowanie popytu nie da właściwych rezultatów. Niezbędne jest przystosowanie gospodarki do zmian czynników realnych. W takim przypadku racjonalnym celem polityki pieniężnej może być wysokość nominalnego PKB. Strategia taka polega na wyznaczaniu określonej ścieżki wzrostu dochodu i na regulowaniu władz monetarnych w przypadku odchyleń rzeczywistego PKB od przyjętej ścieżki. Ten cel jest całkowicie zgodny z ogólnymi celami polityki monetarnej tj. stabilnością cen i wzrostem gospodarczym. Nominalny PKB wyznaczany jest przez poziom cen i produkcję realną. Zrealizowanie go na planowanym poziomie, wymaga od banku centralnego takiego sterowania instrumentami polityki pieniężnej, aby jednocześnie osiągnąć pożądany poziom cen i zamierzoną wielkość produkcji. Bank centralny ma tu możliwość kształtowania popytu globalnego manipulując podażą pieniądza. Podaż pieniądza nie jest jednak w tym przypadku celem. Jej zmiany podporządkowane są osiągnięciu planowanego PKB. Jeśli np.: popyt globalny spada w wyniku zmniejszenia skłonności konsumpcji, następuje spadek cen i produkcji nominalnej. Aby odwrócić niekorzystne tendencje w sferze produkcji, bank centralny może stymulować popyt emitując dodatkową ilość pieniądza. Ceny i produkcja wzrosną. Chodzi tu jednak o to aby wzrost ten miał pożądane proporcje i aby został zrealizowany zasadniczy cel jakim jest zaplanowana wysokość nominalnego PKB. Jeśli produkcja spada w wyniku wzrostu kosztu wytworzenia przy określonym popycie. Nieuchronny wzrost cen może spowodować wzrost nominalnego PKB. Jeśli celem Banku Centralnego jest zakładany poziom nominalnego PKB , Będzie on musiał ograniczyć ilość pieniądza w obiegu i popyt globalny. Trzeba prowadzić politykę deflacyjną dostosowującą popyt do niższej produkcji realnej. Gdyby celem była podaż pieniądza lub stopa procentowa, Bank Centralny stabilizował by jedynie popyt globalny, nie dostosowując go do realnej produkcji.

Wybierając za cel nominalny PKB, Bank Centralny uzyskuje możliwość prowadzenia bardziej zdecydowanej polityki hamowania wzrostu cen. Cel ten jednak ma też wady. Informacje na temat jego zmian Bank Centralny otrzymuje z dużym opóźnieniem. Nie jest więc w stanie dysponować prawidłowymi danymi warunkującymi trafność podejmowanych decyzji. Ponadto aby prawidłowo zmienić popyt globalny, trzeba precyzyjnie znać związki zachodzące pomiędzy zmianami podaży pieniądza, popytu globalnego i nominalnego PKB, a w tej kwestii istnieją poważne rozbieżności w teorii ekonomi. Zmniejsza to atrakcyjność nominalnego PKB jako pośredniego celu polityki monetarnej.

Poziom dochodu jako cel polityki pieniężnej

Jeżeli celem polityki monetarnej jest osiągnięcie dochodu o określonej wysokości Y1, funkcja LM musi być pionowa. Na lewym wykresie mamy przykład polityki ekspansywnej, której celem jest osiągnięcie dochodu Y1 większego niż w okresie wyjściowym Yo. Osiągnięcie tego celu wymaga przesunięcia krzywej LM z LMo do LM1 przy niezmienionym położeniu krzywej IS daje to spadek stopy procentowej z Ro do R1.

Na prawym wykresie mamy przykład polityki restrykcyjnej, której celem jest osiągnięcie dochodu Y1, mniejszego niż dochód wyjściowy Yo. Taka polityka jest stosowana, gdy nastąpiło przegrzanie koniunktury i przekroczenie optymalnego poziomu wykorzystania potencjału ekonomicznego gospodarki. Dla osiągnięcia tego celu konieczne jest przesunięcie krzywej LM z LMo do LM1.Skutkiem jest wzrost stopy procentowej.

Celem polityki pieniężnej może być także stabilizacja kursu walutowego w krajach, w których udział handlu zagranicznego w PKB jest duży. Orientowanie się w polityce monetarnej na kurs walutowy oznacza bowiem, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny towarów eksportowanych i importowanych oraz pośrednio na ceny krajowe w systemie kursów stałych. Prowadzona przez Bank Centralny polityka kursu walutowego sprowadza się do dokonywania w pewnym momencie jednorazowej dewaluacji lub rewaluacji. Z kolei w systemie kursów płynnych sprowadza się do wywołania lub przeciwdziałania deprecjacji lub aprecjacji waluty krajowej. Może ona również służyć podtrzymaniu za pomocą określonych zabiegów istniejącego poziomu kursów walutowych. Strategią kontroli kursu walutowego (w systemie kursów stałych) zakłada, że cel inflacyjny może osiągnąć za pomocą stabilizacji kursu waluty krajowej do innej waluty lub koszyka walut. Ograniczanie wahań kursów stabilizuje ceny krajowe towarów importowanych, które w zależności od stopnia otwarcia gospodarki, mają mniejszy lub większy wpływ na kształtowanie ogólnego poziomu cen w danym kraju. W długim okresie może być tu jednak konieczna dewaluacja lub rewaluacja. Dewaluacja powoduje spadek cen towarów eksportowanych i wzrost cen towarów importowanych, a w konsekwencji wzrost eksportu i spadek importu. Rewaluacja powoduje wzrost cen towarów eksportowanych i spadek eksportu oraz spadek cen towarów importowanych i wzrost importu. Przeprowadza się ją rzadko dla osłabienia tendencji inflacyjnych w gospodarce. Kurs walutowy określa w sposób pośredni charakter polityki pieniężnej. Spadek kursu płynnego wskazuje na fakt, że polityka pieniężna jest zbyt liberalna i nadmierny popyt wywołuje nadwyżkę importu i powoduje deprecjację waluty krajowej. Z kolei nadmiernie restrykcyjna polityka pieniężna powoduje nadwyżkę eksportu i operację waluty krajowej.

Kurs walutowy nie wyraża jednak w pełni zmian w sytuacji i polityce pieniężnej. Po pierwsze wchodzi w interakcje z cenami krajowymi, co sprawia że nie może precyzyjnie sygnalizować zmian w podaży pieniądza, czy poziomie inflacji czy deflacji. Poza tym wahania kursu, zwłaszcza w krótkich są zdeterminowane nie tylko stopą inflacji ale także przepływami kapitału, interwencjami walutowymi czy zmianami koniunkturalnymi w gospodarce światowej. W literaturze wymienia się również inne cele pośrednie, które jednak nie były stosowane w praktyce np. wyznaczanie pożądanej struktury rynkowych stóp procentowych krótko- i długoterminowych czy kontrolowanie tzw. agregatów kredytowych.

Przy danych krzywych IS i LM1 równowaga ma miejsce w punkcie E1. Ekspansja pieniężna (działania prowadzące do wzrostu podaży pieniądza) powoduje przesunięcie krzywej LM1 do LM2. Punkt równowagi przesuwa się do E2, stopa procentowa spada z R1 do R2, a produkcja i dochód rośnie z Y1 do Y2. Produkcja rośnie w wyniku pobudzenia popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego, w skutek spadku stopy procentowej i potanienia kredytów.

W gospodarce otwartej i systemie kursów płynnych, spadek stóp procentowych powoduje spadek popytu na walutę krajową i odpływ kapitału. Spada kurs waluty krajowej, co powoduje spadek importu i wzrost eksportu. Eksport netto rośnie. Stymuluje to dodatkowo wzrost popytu globalnego oraz produkcji i dochodu.

Polityka pieniężna jest skuteczna w systemie kursów płynnych w krótkim okresie czasu. W długim okresie czasu pieniądz jest neutralny dla zmiennych realnych.

W systemie kursów stałych, po wzroście podaży pieniądza aby nie dopuścić do spadku kursów waluty krajowej. Bank Centralny dokonuje inwestycji na rynku walutowym. Sprzedaje waluty obce i zmniejsza podaż pieniądza krajowego. Następuje spadek rezerw dewizowych.

Utrzymanie stałego kursu walutowego wymaga utrzymania stałej stopy procentowej. W sferze realnej nie zachodzą zmiany. Brak zmiany stopy procentowej powoduje brak zmian popytu globalnego, produkcji i dochodu. Polityka monetarna jest nieskuteczna w systemie kursów stałych.

Rodzaje polityki pieniężnej
Stała polityka pieniężna	Dyskrecjonalna polityka pieniężna
		Polityka ekspansywna	Polityka restrykcyjna
	Realizowana jest zasada stałego przyjętego celu polityki pieniężnej Raz wyznaczony cel pośredni jest realizowany bez względu na okoliczności Bank Centralny utrzymuje neutralny stosunek do tego co się dzieje gospodarce Strategia postępowania jest stała	Oznacza przystosowanie działań Banku Centralnego do konkretnej sytuacji gospodarczej Możliwa jest reakcja na procesy deflacyjne i wzrost bezrobocia, zapobieganie spadkowi i kursu waluty, przeciwdziałanie przegrzaniu koniunktury i wzrostowi deficytu bilansu płatniczego
		Prowadzi do wzrostu podaży pieniądza i ułatwia do niego dostęp Powoduje wzrost popytu globalnego i pobudzenie aktywności gospodarczej	Prowadzi do spadku podaży pieniądza i utrudnia do niego dostęp Powoduje spadek popytu globalnego i ograniczenie aktywności gospodarczej

Instrumenty oddziaływania bezpośredniego:

1. Limitowanie koncentracji kredytów i innych wierzytelności zgodnie z ustawą Prawo bankowe

2. Ustawowe uprawnienia RPP do wprowadzenia (w razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej)

• Ograniczanie wielkości środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców

• Obowiązku utrzymania nieoprocentowanego depozytu w NBP od zagranicznych środków płatniczych wykorzystywanych przez banki i krajowych przedsiębiorców.

Instrumenty oddziaływania bezpośredniego:

1. Rezerwy obowiązkowe

2. Kredyt refinansowy

• Redyskontowy

• lombardowy

• techniczny

3. Operacje otwartego rynku

• Bezwarunkowe (outight sale i outightpurchease)

• Warunkowe (repo I reverse repo)

Polityka ekspansywna	Polityka restrykcyjna
Obniżanie stopy rezerwy obowiazkowej	Podnoszenie stopy rezerwy obowiazkowej
Obniżenie stop kredytu refinansowego, ułatwienie dostępu do niego	Podniesienie stóp kredytu refinansowego i utrudnienie dostępu do niego
Zakup papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku (outight purchease lub reverse repo)	Sprzedaż papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku (outight sale lub repo)

Do norm ograniczających możliwości angażowania środków banku w poszczególne przedsięwzięcia należą limity koncentracji (zaangażowania) określone w ustawie Prawo bankowe. Zgodnie z nią suma wierzytelności banku, udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych oraz posiadanych przez bank bezpośrednio lub pośrednio akcji lub udziałów w innym podmiocie, wniesionych dopłat w spółce z o.o. lub też wkładów albo sum komandytowych - w zależności od tego, która z tych kwot jest większa - w spółce komandytowej lub komandytowo - akcyjnej, obciążających ryzykiem jednego podmiotu lub grupy podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, czyli takich z których przynajmniej jeden bezpośrednio lub pośrednio wywiera znaczący wpływ na pozostałe lub które stanowią dla banku jedno ryzyko gospodarcze ze względu na to, że kondycja finansowa jednego z nich może mieć wpływ na spłatę zobowiązań przez pozostałe, nie może przekroczyć:

1. 20% funduszy własnych - w przypadku gdy którykolwiek z tych podmiotów jest w stosunku do banku podmiotem dominującym lub zależnym, albo jest podmiotem zależnym od dominującego wobec banku.

2. 25% funduszy własnych banku - w przypadku, gdy podmioty te nie są podmiotami powiązanymi z bankiem w sposób opisany powyżej.

Jeżeli suma wierzytelności banku (lub udzielonych zobowiązań pozabilansowych) w stosunku do jednego podmiotu lub ich grupy powiązanej kapitałowo lub organizacyjnie przekroczy 10% funduszy własnych banku. Zarząd banku jest ponadto zobowiązany zgłosić taki fakt KNB. Suma wierzytelności banku oraz udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych, przekraczających 10% funduszy własnych banku w stosunku do podmiotów, o których mowa wyżej, nie może być poza tym wyższy niż 800% funduszy własnych banku.

Rezerwy obowiązkowe to ta część całkowitych rezerw znajdujących się w dyspozycji banku, która z mocy prawa nie może być wykorzystana do tworzenia pieniądza przez udzielenie kredytów i pożyczek. Wyraża się ją w procentach wybranych depozytów bankowych. Zmiany stopy rezerw wpływają na podaż pieniądza za pośrednictwem mnożnika. Mnożnik jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych. Wzrost stopy rezerw prowadzi do spadku podaży pieniądza i odwrotnie. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych są zwykle niewielkie, bo wywołują zwielokrotnione zmiany w podaży pieniądza. Poza tym negatywnie wpływają na gospodarkę finansową banków bo zaburzają zarządzanie ich aktywami i pasywami. Stopa nie może być zmieniana zbyt często bo może spowodować zachwianie stabilności monetarnej i ekonomicznej. Wzrost stopy może doprowadzić banki, które mają niskie rezerwy nadwyżkowe, do kłopotów z płynnością. Stopa rezerw obowiązkowych może być zróżnicowana w zależności od terminu zobowiązań osoby właściciela lub wielkości wkładu. Rezerwa obowiązkowa , zwłaszcza jeżeli nie jest oprocentowana, stanowi formę para podatku, który muszą wpłacać banki do banku centralnego. Jeśli na dodatek jest wysoka, ma wpływ na kalkulację oprocentowania kredytów. W skutek odprowadzania rezerw, mniej środków pozostaje w banku. Pochodzą one od klientów, których bank musi zapłacić odsetki, stąd stopa oprocentowania środków udostępnionych przez bank w postaci kredytów lub pożyczek musi być odpowiednio wyższa. Zmiana poziomu rezerw obowiązkowych w jednakowym stopniu obejmuje wszystkie banki. Nie działa selektywnie tylko jednocześnie wpływa na banki z nadmiarem i niedoborem rezerw.

Wskaźnik rezerwy obowiązkowej nie jest instrumentem szybkiego oddziaływania. Jest stosunkowo mało elastyczny i powinien stanowić uzupełniające narzędzie polityki pieniężnej. Zaletą jest natomiast to, że oddziałując na płynność bez natychmiastowego wpływu na stopy procentowe. Możliwa jest większa, przynajmniej przez jakiś czas realizacja przez bank centralny kilku celów jednocześnie.

WYKŁAD VI 28.11.2009

Stopa rezerw obowiązkowych wynosi obecnie 3%. W Polsce rezerwy obowiązkowe odprowadzane są od środków płatnych na każde żądanie oraz od środków terminowych z wyjątkiem środków wyłączonych z podstawy naliczania zgodnie z przepisami ustawowymi. Rezerwy nie odprowadza się np. od środków podlegających zwrotowi zgromadzonych na rachunkach i przekazanych na zasilenie Krajowego Funduszu Mieszkaniowego a także od środków uzyskanych na sprzedaży papierów wartościowych z udzieleniem przeznaczeniem odkupu. Stopa rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć:

• 30% środków a Vista

• 20% na rachunkach terminowych.

Stopa ta może być zróżnicowana w zależności od okresu przechowywania środków i rodzaju waluty. Obecnie stopa od wkładów złotowych i walutowych jest ujednolicona i wynosi 3%. Banki pomniejszają kwotę naliczonej rezerwy o równowartości 500 tyś euro obliczoną wg kursu średniego, ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia miesiąca, stanowiącego podstawę naliczenia rezerwy obowiązkowej. Jeżeli kwota rezerwy jest mniejsza niż kwota pomniejszenia bank odprowadza rezerwy. Bank od odprowadzania rezerw może być zwolniony przez NBP np. w okresie realizacji postępowania naprawczego.

Bank musi odprowadzać należną rezerwę na rachunek bieżący NBP (lub rachunek rezerw obowiązkowych). Kwota rezerw obowiązkowych podlega opodatkowaniu wg stawki równej 0,9 stopy redyskontowej zaś karne odsetki naliczane od brakującej kwoty w wysokości dwukrotności stopy kredytu lombardowego. Część środków z oprocentowania rezerwy była w 2004 - 2006 przekazywana ( odpowiednio 80%,60% i 50%) na specjalny rachunek NBP z przekazaniem na zasilenie Funduszu Poręczeń Unijnych. Pozostała części była przekazywana Bankom wg uchwały Zarządu NBP. Podstawę naliczania rezerw stanowi średnia arytmetyczna stanu środków, od których nalicza się rezerwę na koniec każdego dnia miesiąca. Odprowadza się ją w ostatnim dniu miesiąca następującego po jej naliczeniu i utrzymuje do dnia poprzedzającego kolejny okres utrzymania rezerwy. Bank może wykorzystać rezerwę w ciągu dnia do bieżących rozliczeń pieniężnych. W przeszłości banki miały odprowadzać do NBP, część rezerwy należnej (najpierw 50%, potem 90%) pod warunkiem zobowiązania się do utrzymania w kasach zapasu gotówki w zł w kwocie wynikającej z różnicy między rezerwą należną a odprowadzaną obecnie . Odprowadzaniu podlega cala kwota należnej rezerwy.

Refinansowanie banków to udzielanie kredytów przez Bank Centralny pozostałym bankom, które mogą w ten sposób zwiększyć swoją płynność. Za pomocą kredytów refinansowych Bank Centralny ma wpływ na działalność banków operacyjnych przez określenie warunków kredytowych.

Narodowy Bank Polski może udzielać bankom kredytu refinansowego w złotych w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. Kredyt refinansowy może być udzielany:

• Do określonej kwoty w rachunku kredytu

• Pod zastaw papierów wartościowych do wysokości również określonej części ich wartości nominalnej (kredyt lombardowy)

• W innej formie określonej przez Zarząd NBP

Kredyt może być też udzielany bankowi dla realizacji planu (programu) postępowania naprawczego. Jest to kredyt ułatwiający restrukturyzację bankom mającym problemy z wypłacalnością. Gdy sytuacja banku pogarsza się w stopniu zagrażającym terminowej spłacie lub bank nie przestrzega warunków umowy NBP może wypowiedzieć umowę i zażądać wcześniejszej spłaty. Poza tym NBP może przyjmować od banków weksle od dyskonta i redyskonta.

Kredyt refinansowy - jako instrument polityki pieniężnej - cechuje ograniczona sztuczność. Trudno jest za jego pomocą kontrolować płynność sektora bankowego m.in. dlatego że współczesne banki cechuje duża niezależność finansowa od Banku Centralnego. Zamiast refinansować się w Banku Centralnym mogą refinansować się na rynku pieniężnym np. na rynku lokat międzybankowych. Oprócz tego jeśli dysponują one dużymi własnymi rezerwami pieniężnymi, nie zależy im na refinansowaniu w Banku Centralnym. Np. w Polsce, gdzie dużą rolę odgrywa kapitał zagraniczny, banki mogą liczyć na pomoc macierzystych jednostek w regulowaniu płynności. Ponadto w operacjach refinansowych stroną inicjującą są banki, które decydują o tym czy zaciągać kredyt czy nie. Nawet gdyby były one znacznie zadłużone w Banku Centralnym, skuteczność kredytu refinansowego w kształtowaniu podaży pieniądza zależy od elastyczności cenowej popytu na kredyt a na to Bank Centralny nie ma wpływu. Skuteczność polityki refinansowania ograniczają też międzynarodowe ruchy kapitałów. Wzrost stopy procentowej powoduje napływ kapitału z zagranicy. Pożądany poziom stopy procentowej gospodarce z punktu widzenia potrzeby przywracania równowagi bilansu płatniczego kraju może być sprzeczny z celem utrzymywania wewnętrznych stabilności finansowej.

Polityka redyskontowa polega na określeniu przez Bank Centralny stopy redyskonta stosowanej przy udzielaniu kredytu redyskontowego oraz na zmianach dostępności tego kredytu (kontyngenty redyskonta, wymagania w stosunku do redyskontowych weksli). Zmiany stopy redyskonta powinny zapewnić kontrolę płynności sektora bankowego. W rzeczywistości kontrola ta nie jest dostatecznie skuteczna gdyż:

• Bank Centralny nie może zmieniać zbyt często stopy redyskonta, dostosowując ją do koniunktury, ponieważ powodowałoby to spadek zaufania do niej

• Banki komercyjne cechuje czasami duża niezależność. Bank Centralny może zmienić stopę redyskonta ale nie może zmusić banków do zaciągnięcia kredytu redyskontowego w dodatku korzystając z tego kredytu banki wkalkulowują jego koszt w koszty kredytów bankowych klientom,

• Ustalając stopę redyskonta na określonym poziomie Bank Centralny wpływa na rynkowe stopy procentowe gdy nie są jasne motywy Banku Centralnego dochodzi do wahań różnicy między stopami rynkowymi a stopą redyskonta. Wahania te prowadzą do dużej zmienności kredytów BC i podaży pieniądza. Stąd BC stara się nie dopuścić do zbyt dużych różnic pomiędzy stopami aby jego działalność kredytowa nie wymknęła się spod kontroli.

• Międzynarodowe przepływy kapitałów krótkoterminowych osłabiają oddziaływanie stopy redyskonta na płynność banków.

Stopa redyskonta nie jest więc dostatecznie skutecznym narzędziem kontroli podaży pieniądza. Pełni rolę psychologiczną, jest sygnałem intencji władz. Stopa redyskonta powinna być nieco niższa niż stopa, która kształtuje się na rynku pieniężnym w celu popierania mniejszych podmiotów, które w swej działalności posługują się wekslami.

Weksle są bezwarunkowym obowiązkiem do zapłaty określonej kwoty w jego określonym czasie i miejscu.

Rodzaje weksli:

• Finansowy - wystawiany jako zabezpieczenie uzyskanej pożyczki

• Towarowy - wystawiany na pokrycie zobowiązania na nabyty towar

• Własny (sola) - wystawiany przez dłużnika jako zobowiązanie do zapłaty

• Obcy (trata) - wystawiany przez wierzyciela (trasanta), który poleca swojemu dłużnikowi (trasantowi) dokonanie zapłaty na rzecz własnej osoby trzeciej (beneficjenta). Może być on zaakceptowany przez trasata, co powoduje potwierdzenie zobowiązania i powstania zobowiązania do zapłaty

Elementy ustawowe weksla własnego:

• nazwa weksel w treści dokumentu w języku, w jakim jest wystawiony,

• bezwarunkowe przyrzeczenie (weksel własny) lub polecenie (weksel trasowany), zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej

• oznaczenie sumy, która ma być zapłacona

• nazwisko lub nazwa osoby, która ma dokonać zapłaty, czyli trasata (tylko na wekslu trasowanym)

• oznaczenie terminu płatności:

- weksel płatny za okazaniem

- weksel płatny w pewien czas (po dacie)po okazaniu (np. 2 dni po czasie)

- weksel płatny w oznaczonym dniu (oznaczenie miejsca płatności)

• oznaczenie remitenta - nazwisko lub nazwa osoby, na rzecz lub zlecenie której zapłata ma być dokonana (trasata na wekslu trasowanym)

Weksel będzie nieważny jeżeli :

• nie wymieniono remitenta

• wpisano w miejscu dla określenia remitenta, wpisanie „na zlecenie okaziciela”

Nieważność weksla powoduje:

• podanie jakichkolwiek warunków zapłaty zobowiązania

• brak oznaczenia waluty

• oznaczenie daty płatności nie istniejącej w kalendarzu

• określenie więcej niż 1-go miejsca płatności

Wekslem możemy płacić zobowiązania. Może występować jako pieniądz, choć nim nie jest. Można nim spłacić długi poprzez przeniesienie wierzytelności z weksla.

Dyskonto - to odsprzedaż weksla przed terminem płatności bankowi komercyjnemu. Bank potrąca stopę dyskonta od dnia dyskonta, włącznie do dnia wykupu (rok- 360 dni, miesiąc - 30 dni) oraz prowizję. Kredyt dyskontowy uzyskuje osoba dyskontująca weksel a spłaca go dłużnik wekslowy w momencie wykupu. Bank, który weksel redyskontował nie musi przetrzymywać go do terminu płatności i może zaciągnąć na jego podstawie kredyt redyskontowy w NBP

Redyskonto - to sprzedaż wcześniej zdyskontowanego weksla przez bank zagraniczny do NBP przed terminem płatności. NBP potrąca stopę redyskonta. Zasady i tryb redyskonta określa umowa nr 2/98 Zarządy NBP z dnia 27.02.1998 r. W sprawie rodzajów weksli przyjmowanych przez NBP do redyskonta oraz zasad i trybu ich redyskonta.

NBP przyjmuje do redyskonta weksel:

1. wystawiane zgodnie z wymogami prawa wekslowego

2. od których uiszczono opłatę skarbową w określonej wysokości - nie obowiązuje obecnie

3. pochodzące z dokonanych obrotów gospodarczych

4. podpisane co najmniej budzących zaufanie jako solidni płatnicy (terminowo wywiązujących się ze zobowiązań wekslowych tzn. nie dopuszczających do ………..weksli przez nich wystawionych lub na nich trasowanych) wystawcę i akceptanta

5. których termin płatności upływa nie później niż za 3 miesiące od daty przyjęcia do redyskonta i nie wcześniej niż jest to potrzebne dla zawiadomienia dłużnika

6. z terminu płatności w oznaczonym dniu

7. płatne w bankach, w których dłużnicy mają rachunki

8. opatrzone indeksem in blanco banku, który weksel zdyskontował

9. bez wzmianek w tekście i indosach ogarniających prawo przenoszenia własności lub prawo zwrotnego poszukiwania a także bez poprawek i skreśleń

10. Podpisanie w taki sposób, że możliwa jest identyfikacja osób, które je podpisały

5 | Strona

---