TEMAT 2: MERKANTYLIZM (ideologia pierwotnej akumulacji kapitału).

Jest to kierunek myśli ekonomicznej i polityki ekonomicznej, który dominował w Europie Zachodniej od 16-go do 18-go wieku. Kierunek ten miał głównie utylitarny tzn. praktyczny charakter i był powiązany z ówczesną rzeczywistością. Jest to ideologia pierwotnej akumulacji kapitału a więc tworzenia podstaw finansowych kapitalizmu.

Akumulacja pierwotna polegała na odebraniu, dotychczasowym wytwórcom (chłopom i rzemieślnikom) środków produkcji przez nową pracę klasy kapitalistów (klasę przedsiębiorców typu kapitalistycznego). W klasyczny sposób przebiegała w Anglii (na podstawie rugów usuwano chłopów z ziemi uprawnej, którą przekształcano w pastwiska, służące dla hodowli owiec, dających wełnę dla przemysłu włókienniczego.) Merkantylizm jest okresem ingerencji państwa w życie gospodarcze, przez co przyspiesza rozwój kapitalistycznych stosunków produkcji.. A więc przy pomocy państwa następuje przyśpieszenie rozwoju kapitalizmu na drodze wyzysku robotników krajowych i grabieży kolonialnych. Merkantylizm jest pierwszą próbą teoretycznego wyjaśnienia kapitalistycznych stosunków produkcji. Próbą, bo merkantyliści skupili uwagę nie na produkcji, lecz na handlu i na obiegu pieniężnym. W ujęciu merkantylistów prawdziwym bogactwem nie były produkty, wyniki produkcji, tylko pieniądz kruszcowy, który po odkryciu Ameryki w 1492 r. przez Kolumba napływał do Europy (kruszec). Merkantyliści domagali się od państwa, aby ograniczało wywóz pieniędzy z kraju. Merkantylizm rozwijał się w dwóch etapach:

1) merkantylizm wczesny: (monetaryzm)

Ogłoszono wówczas zasadę dodatniego bilansu pieniężnego. Państwo za pomocą (różnych środków administracji) zarządzeń ograniczało odpływ pieniędzy z kraju, a przede wszystkim ograniczało import towarów, bo za nie trzeba płacić.

2) merkantylizm właściwy (manufakturowy): (rozwinięty)

Ogłoszono wówczas zasadę dodatniego bilansu płatniczego. Nie ograniczano w tym okresie już importu, lecz starano się, aby eksport towarów przewyższał import. Jest to okres silnego rozwoju manufaktur, a zwłaszcza produkcji proeksportowej, a więc produkcji nastawionej na zdobywanie rynków zagranicznych.

Geneza rozwoju merkantylizmu

Do powstania tego kierunku przyczynił się niespotykany dotąd rozwój sił wytwórczych pod wpływem wynalazków technicznych (maszyna parowa, kompas, proch). Przyspieszył on rozwój nowych kapitalistycznych form produkcji (manufaktury). Najwcześniej merkantylizm rozwinął się we Włoszech, a później jego idee stały się popularne w Hiszpanii i Portugalii. Na przełomie 15/16 wieku Hiszpania i Portugalia dokonują licznych odkryć geograficznych, podbili kolnie. Na początku 16-go wieku Hiszpania stała się potęgą morską, miała kolonie w Ameryce Północnej i Środkowej, a także w Europie (Sycylia, Sardynia, i Neapol). Pod koniec 16 -go wieku Hiszpania traci swoje znaczenie. W I588 r. została rozbita flota hiszpańska (Niezwyciężona Armada) przez zjednoczone wówczas floty angielską i holenderską. Ta bitwa zadecydowała o losach świata. Na czele państw stanęła Anglia. Hiszpania straciła swoje znaczenie polityczne, bo prowadziła politykę wczesnego merkantylizmu - gromadzono kruszce, a nie dbano o rozwój produkcji. Hiszpania stała się krajem wielkich kontrastów, a ciemnota przyczyniła się do powstania Świętej Inkwizycji. Merkantylizm przybierał różne formy w różnych krajach. Merkantylizm francuski, prowadzony przez Colberta, ministra Ludwika XIV, określa się nazwą merkantylizmu przemysłowego. Colbert popierał rozwój przemysłu kosztem rolnictwa, na które nakładano wielkie podatki. Dbał przede wszystkim o rozwój manufaktur królewskich, które produkowały na potrzeby dworu królewskiego, panów i armii. Pracowali w nich chłopi ­pańszczyźniani, stąd ich niska wydajność. Ludwik XIV twierdził: "państwo to ja". Merkantylizm angielski to merkantylizm handlowo -wszechstronny, bo w Anglii dbano o rozwój wszystkich dziedzin gospodarki. Szczególnie żywo rozwijał się za czasów Elżbiety I i ministra Cromwela Anglia w latach 1640 -1660 przeszła rewolucję burżuazyjną, stąd w manufakturach angielskich pracowali ludzie wolni (wyrugowani z ziemi chłopi). Miała ona miejsce 1,5 wieku wcześniej, niż we Francji.

Akt nawigacyjny skierowany głównie przeciwko Holendrom, zabezpieczał korzyści płynące z handlu morskiego.

Merkantylizm holenderski to merkantylizm handlowo -morski, bo nastawiony był na czerpanie korzyści z handlu morskiego, pośrednictwa handlowego

Rozpad M. i początek Ekonomii Klasycznej.

Merkantylizm najwcześniej stracił swoje znaczenie w Anglii pod koniec 17 (18)wieku. Przesłanką do tego stał się rozwój kapitalizmu manufakturowego umocnienie się klasy kapitalistów, którym zaczęła przeszkadzać ingerencja państw w stosunki gospodarcze (reglamentacja, limitowanie produkcji i handlu). Zmieniają się poglądy na temat źródeł bogactwa. Bogactwo powstaje w sferze produkcji, a nie w handlu. Ówcześni pisarze domagają się swobody produkcji i swobody handlu. Głoszą idee wolnego handlu. Anglia była najbardziej rozwinięta handlowo. Nie musiała obawiać się konkurencji towarów zagranicznych, bo napływały do niej surowce, półfabrykaty, a wywożono gotowe towary i Anglia mogła rozwijać wolny handel.

Czołowym pisarzem tego okresu w Anglii jest Wiliam Petty (Pit), który podważa idee merkantylistów, że korzyści wymiany kraju z zagranicą są wynikiem wymiany nieekwiwalentnych (nierównych) wartości, że jeden kraj bogaci się kosztem drugiego. Stwierdził, że zyski kraju z wymiany z innymi krajami związane są z tym, że wytwarza on towary eksportowe przy niższym nakładzie kosztów, niż inne kraje, bo np. stosuje nowe metody produkcji, posiada bardziej urodzajną glebę, praca robotników jest bardziej wydajna. Odrzucił też pogląd merkantylistów, że ilość pieniędzy w kraju decyduje o jego bogactwie. Wskazał, iż nie ilość pieniądza, ale szybkość jego obrotu decyduje o bogactwie kraju.

TEMAT 3: FIZJOKRATYZM

Fizjokratyzm narodził się we Francji w połowie 18-go wieku. Francja w stosunku do Anglii była krajem zacofanym gospodarczo, w którym dominowały stosunki feudalne. Bankructwo Pierwszego Banku Emisyjnego, założonego w 1720 r. przez J. ......, spowodowało, że właściciele kapitałów zaczęli lokować swoje pieniądze we własności ziemskiej. Na wsiach zaczęły powstawać nowoczesne kapitalistyczne gospodarstwa wolne. Twórcą tego kierunku jest Fransua Quesnay (Kene), lekarz nadworny pani Pompaduire, autor `tablicy ekonomicznej', wydanej po raz pierwszy w 1758 r., która zawiera teoretyczny wykład fizjokratyzmu. Jego uczniowie traktowali ten system jako pewien rodzaj filozofii społecznej, w pełni dopracowany, który wymaga tylko popularyzacji drogą powszechnej oświaty. Fizjokraci francuscy i polscy mają ogromny wkład w upowszechnienie oświaty i rozwój szkolnictwa_?.

POLSCY FIZJOKRACI (Ks. Antoni Popławski, bracia Hieronim i Walery Stroynorwscy) krytykowali stosunki feudalne, wyzysk chłopów i przyczynili się do zniesienia poddaństwa chłopów. Stali się założycielami pierwszych szkół podstawowych wiejskich (tzw. szkół parafialnych, elementarnych), gdzie uczyły się dzieci chłopskie (4-letnie). Byli działaczami Komisji Edukacji Narodowej z Ks. Hugo Kołątajem na czele. Przeprowadzili reformę programów nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego (Akademii Krakowskiej) w I780 r., w wyniku której wprowadzono m.in. nowy przedmiot wykładowy:

ekonomię pod nazwą "umiejętności polityczne".

Quesnay zwinął wizję ustroju (społeczno) -naturalnego, opartego na prawach danych przez naturę, z których najważniejsze są dwa: (prawo do posiadania własności prywatnej oraz prawo do wolności gospodarowania i wolności politycznej. Te dwa prawa uzupełniają się wzajemnie. Są w każdej konstytucji na czołowym miejscu. Quesnay opisywał to, co powinno być wg niego, a nie to, co jest i w ten sposób ujmował ekonomię jako naukę normatywną. Motorem działalności gospodarczej ludzi jest interes osobisty jednostki, a więc dążenie do maksymalizacji zysku i takie działanie jest zgodne z prawami natury.

Jednak działalność jednych jednostek nie może naruszać praw drugich jednostek i dlatego na staży porządku naturalnego powinien stać rząd i prawo (porządek pozytywny). Quesnay uważał jednak, że nie ma gwarancji dobrego rządu i dlatego pełniejszą rękojmią przestrzegania praw natury jest powszechna oświata i ludzie, którzy poznają zasady porządku naturalnego, będą realizować go spontanicznie bez przymusu. Ważne miejsce w teorii fizjokratów zajmuje koncepcja pracy produkcyjnej i produktu dodatkowego. Fizjokraci uważali, że produkcyjna jest jedynie praca w rolnictwie i tylko w gospodarstwach nowoczesnych kapitalistycznych, bo tam powstaje produkt dodatkowy czyli nadwyżka ponad koszty produkcji. Fizjokratyzm uważany jest za pierwszą szkołę ekonomii politycznej, bo fizjokraci, w odróżnieniu od merkantylistów, dostrzegali, że bogactwo społeczne powstaje w produkcji, a nie w handlu i stwierdzili, że życiem gospodarczym rządzą obiektywne prawa ekonomiczne.

Znaczenie tablic ekonomicznych Fransua Quesnay

Jest to pierwsza praca w dziejach nauki ekonomii. Jest to schemat przepływu wytworzonego bogactwa (produktu) społecznego pomiędzy klasami, czyli I schemat przepływów międzygałęziowych. W tablicach ekonomicznych Quesnay w sposób rachunkowy posługując się danymi liczbowymi, przedstawił obieg wytworzonego bogactwa społecznego pomiędzy klasami. Traktował tablice jako narzędzie poznania praw ekonomicznych, które rządzą gospodarką, określenia warunków realizacji procesu reprodukcji prostej, czyli procesu produkcji powtarzanej w tych samych rozmiarach z okresu na okres i osiągnięcia przez gospodarkę stanu równowagi globalnej (w odróżnieniu od produkcji poszerzonej).

Podzielił on społeczeństwo na 3 klasy:

1) Właścicieli ziemskich w skład których wchodzą: król, właściciele świeccy, właściciele duchowni. Ta klasa wydzierżawia posiadaną ziemię rolnikom -dzierżawcom, za co otrzymuje czynsz dzierżawny

2) Klasa produkcyjna: rolników -dzierżawców; jedynie ta klasa pomnaża bogactwo społeczne, tworzy produkt dodatkowy

3) Klasa jałowa: obejmuje przemysłowców, rzemieślników, kupców. Ta klasa nie pomnaża bogactwa społecznego, tylko jedynie przetwarza wytworzone już bogactwo. W wyniku swej działalności przynosi jedynie ekwiwalent w postaci zużytych środków produkcji.

Quesnay opisuje wymianę między klasami.

Proces produkcji prostej.

Analizę rozpoczyna od rolników-dzierżawców, którzy dokonują niezbędnych nakładów kapitałowych w wysokości 3 mld liwrów, a wytworzony przez nich produkt ma wartość 5 mld liwrów. A więc produkt dodatkowy w kwocie 2 mld liwrów przekazuje klasie właścicieli ziemskich jako czynsz dzierżawny. Ponadto za l mld liwrów kupuje narzędzia niezbędne do produkcji rolnej u klasy jałowej. Klasa właścicieli ziemskich uzyskane 2 mld liwrów przeznacza na kupno artykułów spożycia u rolników i za 1 mld liwrów kupuje u klasy jałowej artykuły przemysłowe. Klasa jałowa otrzymane 2 mld liwrów (jeden od rolników, a drugi od właścicieli ziemskich) wydaje na zakup środków żywności za 1 mld liwrów oraz surowców niezbędnych do produkcji przemysłowej u rolników za 1 mld liwrów. W ten sposób do rolników wracają wydane 3 mld liwrów, które po ponownym zainwestowaniu w produkcję stają się podstawą do reprodukcji prostej.

Quesnay pragnął realizacji zasad tablicy w rzeczywistości gospodarczej, aby poprawić sytuację ekonomiczną Francji. Dostrzegł, że rzeczywistość daleko odbiega od jego ideałów, bo właściciele ziemscy więcej niż połowę swoich dochodów wydają na kupno artykułów przemysłowych, a miej na kupno artykułów spożycia. Również klasa jałowa kupuje surowce nie tylko u rodzimych rolników, ale i za granicą. Przez to do rolnictwa wraca mniej środków, aniżeli te, które są niezbędne do ponowienia procesu reprodukcji prostej.

Fizjokraci postulowali: liberalizm ekonomiczny, wolna konkurencja, twierdząc, że jedynie w tych warunkach mogą realizować się prawa natury. Ten postulat, a także koncepcja interesu osobistego, zostały przejęte przez ekonomię klasyczną i poklasyczną w I połowie XIX wieku.

TEMAT 4: EKONOMIA KLASYCZNA (W -12 III)

Szkoła klasyczna -twórcy: Adam Smith i David Ricardo

Szkoła klasyczna powstała w Anglii, ponieważ Anglia wysunęła się na czoło państw rozwiniętych gospodarczo.

Adam Smith 1723-1790, profesor uniwersytetu Kembridge. Żył i tworzył pół wieku przed Ricardem, w dobie kapitalizmu manufakturowego. David Ricardo uważany jest za teoretyka okresu I rewolucji przemysłowej (zastąpienie pracy ręcznej pracą maszynową, fabryczną). Byli oni rzecznikami rodzącej się klasy kapitalistów, uważali tę klasę za klasę postępową, która wprowadziła postęp techniczny. Obaj głosili hasła liberalizmu ekonomicznego. Smith: w roku 1776 ukazało się jego podstawowe dzieło "Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów" czyli badania nad czynnikiem wzrostu produktu globalnego. Smith, podobnie jak fizjokraci, dostrzegał istnienie praw ekonomicznych, przy czym poszedł na przód w wyjaśnieniu istoty mechanizmu działania tych praw. W ujęciu fizjokratów prawa te miały charakter abstrakcyjnych praw natury, natomiast w ujęciu Smitha tracą abstrakcyjny charakter, a nabierają charakteru realnego, są prawami przejawiającymi się przez masowe działanie podmiotów gospodarczych. Podobnie jak Ricardo traktował kapitalizm jako ustrój wieczny. Ujmowali oni społeczeństwo jako sumę jednostek gospodarczych, a interes społeczny jako sumę interesów indywidualnych. A więc punktem wyjścia ich analizy były działania jednostki gospodarującej i uważali, że wzrost bogactwa jednostki oznacza wzrost bogactwa społeczeństwa i dlatego domagali się stworzenia korzystnych warunków dla rozwoju inicjatywy prywatnej. Nawiązując do fizjokratów Smith rozwinął koncepcie człowieka ekonomicznego (homo economicus), który w działalności gospodarczej jest egoistą, a więc dąży do maksymalizacji zysków i takie działanie jest właściwe u większości jednostek gospodarczych i leży u podstaw przejawiania się praw ekonomicznych, które można ująć jako prawa splotu działań ludzkich. Smith był rzecznikiem wolnej konkurencji i tym, czym dla fizjokratów była opaczność, dobra natura, która kieruje życiem gospodarczym, tym u Smitha jest wolna konkurencja. Smith sformułował twierdzenie o niewidzialnej ręce rynku wolnokonkurencyjnego, która reguluje działalnością gospodarczą ludzi.

TEMAT 5: CZYNNIKI WZROSTU BOGACTWA SPOŁECZNEGO (WZROSTU GOSPODARCZEGO)

1) Najważniejszym czynnikiem wzrostu gospodarczego jest wg Smitha praca ludzka, bo to jest twórczy czynnik, a o jej znaczeniu w gospodarce decyduje ilość osób zatrudnionych w produkcji i wydajność pracy, którą warunkuje postęp techniczny, czynnik związany z akumulacją kapitału.

2) Kolejnym czynnikiem wzrostu gospodarczego jest akumulacja kapitału czyli powiększanie kapitału drogą przeznaczenia części zysku na jego wzrost. Tempo akumulacji kapitału zależy od: wysokości stopy zysku i siły konkurencji: Im wyższa jest stopa zysku, tym wyższa jest skłonność przedsiębiorstw do oszczędzania i akumulowania, (powiększania produkcyjnego majątku). Pod naciskiem konkurencji przedsiębiorcy inwestują, aby utrzymać się na rynku i ten fakt zapewnia gospodarce szybkie tempo wzrostu.

Smith i Ricardo dowodzili, że w warunkach wolnej konkurencji dokonuje się optymalna (najbardziej efektywna) alokacja pracy i kapitału pomiędzy poszczególne gałęzie produkcji i produkcja rozwija się zgodnie z potrzebami społeczeństwa. Występuje tendencja równoważenia się globalnego popytu z globalną podażą. W warunkach wolnej konkurencji kapitał przepływa z gałęzi mniej rentownych, na wyroby których jest niski popyt i ceny spadają; do gałęzi bardziej rentownych, wyroby których są poszukiwane i ich ceny rosną. I w ten sposób struktura produkcji, struktura podaży dostosowuje się do struktury popytu.

Wykład 3 i 4

­

TEORIA WARTOŚCI SMITHA I DOGMAT

Smith odróżniał wartość użytkową od wartości wymiennej.

Wartość użytkowa jest to obiektywna (niezależna od nas) zdolność towaru do zaspokojenia potrzeb.

Wartość wymienna jest to ilościowy stosunek wymienny jednego towaru na drugi.

Najwyższą formą wartości wymiennej jest cena czyli pieniężne wyrażenie wartości towarów.

Smith wysunął 3 koncepcje wartości wymiennej:

1) O wartości wymiennej towarów decyduje nakład pracy, niezbędny do jego wytworzenia.

2) O wartości wymiennej towarów decyduje ilość pracy, którą możemy kupić w wymianie za swój towar.

3) O wartości wymiennej towarów decydują koszty produkcji, które Smith ujął jako sumę wynagrodzeń czynników produkcji (pracy kapitału i ziemi) czyli sumę płacy, zysku i renty.

Z tą trzecią koncepcją wartości wymiennej wiąże się twierdzenie Smitha. nazwane później dogmatem, że ceny towarów składają się z dochodów i rozkładają na dochody czyli są sumą płacy, zysku i renty.

To twierdzenie nie jest słuszne, bo gdyby tak było, to PKB składałoby się z samych dochodów, a tak nie jest. To twierdzenie przeszkodziło Smithowi w kontynuacji rozważań fizjokratów na temat reprodukcji w skali globalnej. Gdyby towary po ich sprzedaży przekształcały się w dochody, przeznaczone na konsumpcję, to nie byłoby środków na odnowienie procesów produkcji. Smith później zmienił swoje stanowisko. Wprowadził dwa nowe pojęcia: dochód brutto i dochód netto.

Dochód brutto jest to roczny produkt ziemi i pracy czyli nasze współczesne PKB (PKB -jest to suma wartości wytworzonych w ciągu roku towarów i usług).

Dochód netto jest to ta część dochodu brutto, która może być przeznaczona na konsumpcję, bez naruszenia kapitału, potrzebnego do reprodukcji. Współcześnie jest to dochód narodowy czyli wartość nowo wytworzona (PKB minus amortyzacja).

Te dwa pojęcia (dochód brutto i dochód netto) przeczą dogmatowi, bo wynika z nich, że ceny towarów rozkładają się nie tylko na dochody, ale i na część stanowiącą wartość włożonego do produkcji kapitału.

TEORIA KAPITAŁU SMITHA

Podał on dwie definicje kapitału:

1) definicja rzeczowa -ujął kapitał jako część zapasów przeznaczonych do dalszej produkcji,

2) definicja wartościowa -ujął kapitał jako sumę wartości środków produkcji (środki pracy i przedmioty pracy), która ma zdolność przynoszenia zysku, pomnażania wartości.

Współcześnie - kapitał to zasób dóbr produkcyjnych, przeznaczonych do wykorzystania w procesie produkcji. ­

Smith dzieli kapitał na trwały i obrotowy, przyjmując za kryterium podziału sposób przynoszenia zysku.

Kapitał obrotowy - przynosi zysk na skutek swojego obrotu (cyrkulacji).

Kapitał trwały - przynosi zysk, nie biorąc udziału w cyrkulacji, chociaż musi współdziałać z kapitałem obrotowym.

Współcześnie kryterium podziału tego to szybkość zużycia kapitału. Kapitał trwały bierze udział w więcej niż jednym cyklu produkcyjnym, np. maszyny, narzędzia. Kapitał obrotowy bierze udział tylko w jednym cyklu produkcyjnym, np. materiały, surowce.

TEORIA PRACY PRODUKCYJNEJ

Do czasów Smitha produkcyjność pracy łączono z określoną dziedziną gospodarki, np. fizjokraci z pracą w rolnictwie, merkantyliści w pracą w handlu i z pieniądzem kruszcowym. Smith nie łączy produkcyjności pracy z tym, w jakiej gałęzi została ona wydatkowana, ale z tym, co i w jaki sposób wytwarza. A więc stwierdza, że istnieje praca, która pomnaża wartość kapitałów (towarów, przerabianych materiałów, na praca tkacza przy maszynie) oraz praca, która nie wywołuje tych skutków, np. praca sprzątaczki. A zatem praca produkcyjna to praca, która pomnaża wartość, przynosi zysk.

Smith przyjął drugie rzeczowe kryterium pracy produkcyjnej i twierdził, że produkcyjna jest tylko ta praca, w wyniku której powstaje dobro materialne, rzecz. To twierdzenie nie jest słuszne, bo również praca w usługach jest pracą produkcyjną, chociaż nie tworzy rzeczy, np. praca w transporcie pomnaża wartość przewożonych towarów o ilość pracy zużytej w transporcie, a związanej z przechowywaniem, przewożeniem, dostarczaniem.

Współczesne kryterium pracy produkcyjnej:

Praca produkcyjna to praca wydatkowana w sferze materialnej i w usługach, bo zarówno dobro materialne, jak i usługi są towarami, bo są przedmiotem transakcji kupna-sprzedaży.

DAWID RICARDO

Żył pół wieku po Smicie w okresie przejścia manufaktury do produkcji mechanicznej. Żył pół wieku po Smithem w latach 1772 -1823. Był działaczem gospodarczym i politycznym. W 1817 wydał pracę pt. "Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania".

W jego ujęciu przedmiot badań ekonomii stanowi analiza praw rządzących produkcją i podziałem wytworzonych dóbr. Ricardo podkreślał, że stosunki podziału (sytuacja materialna klas społecznych) zależą od istniejących stosunków produkcji, czyli od istniejących form własności (czy prywatna, czy spółdzielcza), od struktury klasowej społeczeństwa. Ricardo, podobnie jak Smith, postulował liberalizm ekonomiczny, wolną konkurencję.

TEORIA WARTOŚCI I CENY

(rzadkość Ricarda)

Ricardo odróżnia wartość użytkową od wartości wymiennej czyli ceny. Stwierdza, że wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej, chociaż stanowi niezbędną jej przesłankę. O wartości wymiennej towarów decydują: albo rzadkość towarów - to dotyczy produkcji pod wpływem warunków rynkowych, czyli gry popytu i podaży oraz ilości pieniądza na rynku.

PRAWO POPYTU I PODAŻY

Jeżeli popyt jest większy od podaży, to cena rośnie i cena staje się większa od wartości. Gdy popyt jest mniejszy od podaży, cena spada i cena staje się niższa od wartości. Jeżeli popyt równa się podaży, to cena równa się wartości.

TEORIA PIENIĄDZA RICARDA

Pieniądz to towar, który pełni rolę powszechnego ekwiwalentu.

Wyróżniamy 4 funkcje pieniądza:

1) pieniądz jako miernik wartości - jest to funkcja teoretyczna,

2) pieniądz jako środek obiegu, środek cyrkulacji - posługujemy się praktycznie pieniądzem w transakcjach kupna - sprzedaży, myślimy o pieniądzu gotówkowym,

3) pieniądz jako środek płatniczy czyli pieniądz kredytowy, bankowy, żyrowy, banknot (za Ricarda banknot był pieniądzem kredytowym, był rewersem banku na zdeponowane w nim złoto),

4) pieniądz jako środek tezauryzacji czyli jako środek gromadzenia, przechowywania wartości.

Pieniądz światowy pełni te cztery funkcje w skali świata. Są to najczęstsze waluty świata, takie jak dolary, marki, ecu, EURO.

Najpierw staniała wymiana towaru na towar - wymiana barterowa. Później był pieniądz kruszcowy. Od czasów wojen napoleońskich w obiegu zaczął kursować obok złotych monet banknot, który był pieniądzem kredytowym, potwierdzeniem banku na zdeponowane w nim złoto. Banknoty wymieniano na sztaby złota. Był to system wymiany sztabowo - złotowej. Albo na dewizy - był to system waluty dewizowo-złotej. Od Pierwszej Wojny Światowej banknoty stały się pieniądzem gotówkowym i przestały być pieniądzem kredytowym. Stały się pieniądzem papierowym, a więc symbolicznym, gotówkowym.

Rodzaje pieniądza:

• pieniądz gotówkowy (papierowy);

• pieniądz bezgotówkowy (bankowy, żyrowy, kredytowy) - jego podstawą są wkłady bankowe, uruchamiane za pomocą czeków albo przelewów bankowych. Te wkłady na konta są podstawą działalności kredytowej banków;

• pieniądz elektroniczny, zapisany w pamięci komputera;

Ricardo traktował pieniądz jako ekwiwalent. Widział on dwie funkcje pieniądza:

• miernika wartości,

• środka obiegu,

Nie dostrzegał funkcji tezauryzacyjnej i kredytowej. Początkowo analizował pieniądz kruszcowy. Jego wartości uzależniał od kosztów wydobycia kruszcu, kosztów wybicia monety i od wartości kruszca. Ricardo niesłusznie uważał, że w obiegu może się znaleźć nadmiar pieniądza kruszcowego, że możliwa jest jego inflacja. Nie dostrzegał bowiem tezauryzacyjnej funkcji pieniądza, bowiem każdy nadmiar pieniądza kruszcowego w stosunku do potrzeb obrotu towarowego jest wycofywany z obiegu i tezauryzowany. Ricardo utożsamiał obieg pieniędzy kruszcowych z obiegiem pieniędzy papierowych. Pieniądz papierowy nie był dla niego surogatem, znakiem zastępczym pieniądza kruszcowego, ale takim samym pieniądzem, jak pieniądz kruszcowy. Ricardo przyjął ilościową teorię wartości pieniądza papierowego. Głosi ona, że wartość pieniądza papierowego i ceny towarów zależą od ilości pieniądza w obiegu. Jeśli chodzi o zależność wartości pieniądza a ilości pieniądza, jest to wartość odwrotnie proporcjonalna. A jeśli chodzi o zależność pomiędzy ilością pieniądza w obiegu a cenami towarów, to jest to wartość wprost proporcjonalna. Ta teoria tłumaczy przede wszystkim wahania cen pod wpływem zmian ilości pieniądza w obiegu. Natomiast nie wyjaśnia w pełni ani wartości pieniądza, ani podstawy cen. O wartości pieniądza papierowego decyduje parytet monetarny czyli umowna zawartość złota w jednostce pieniądza papierowego. O cenach towarów decydują, obok ilości pieniądza, koszty produkcji i wahania popytu i podaży. Ricardo nie widział również funkcji kredytowej pieniądza, co znalazło wyraz w jego poglądach na temat wielkości emisji banknotów. W dyskusji na temat emisji banknotów rozwinęły się dwie szkoły:

• szkoła pieniężna,

• szkoła bankowa. (uzależnia wielkość emisji banknotów od ilości złota znajdującego się w bankach)

Teoretycznym przywódcą szkoły pieniężnej był David Ricardo. Utożsamiał on wielkość emisji banknotów od zapasów złota znajdującego się w bankach. Ricardo utożsamiał banknot z pieniądzem papierowym, nie dostrzegał, że wówczas banknot był pieniądzem kredytowym. Uważał banknot za wygodniejszy od złota, które ściera się w obiegu, przez co moneta traci na wartości.

Szkoła bankowa uzależniała wielkość emisji banknotów od zapotrzebowania na kredyt ze strony producentów i kupców. O ile emitowane banknoty znajdą również pokrycie nie tylko w złocie, ale i w towarach, to nie wystąpi niebezpieczeństwo nadmiernej emisji i inflacji. Początkowo zwyciężyła szkoła pieniężna. Wyszła ustawa limitująca emisję banknotów do pokrycia w złocie, znajdującego się w bankach. W 3 lata potem praktyka wykazała niesłuszność tej ustawy, bo groziło załamanie się całego systemu kredytowego ówczesnej Anglii i wprowadzono nową ustawę, rozszerzającą emisję banknotów zgodnie z potrzebami obrotu towarowego.

TEORIA KOSZTÓW KOMPARATYWNYCH (PORÓWNAWCZYCH)

Przy pomocy tej teorii Ricardo uzasadnia postulat wolnego handlu. Ricardo podważył pogląd Merkantylistów, że handel zagraniczny przyczynia się do masy wartości, gdyż oznaczałoby to, że ma charakter nieekwiwalentny. Zdaniem Ricardo handel zagraniczny prowadzi nie do wzrostu masy wartości towarów w kraju ale do wzrostu wartości użytkowych czyli ilości towarów zaspokajających możliwości społeczeństwa. Ricardo wskazywał na konieczności płynące z międzynarodowego podziału pracy ze specjalizacji krajów, które te towary wytwarzają (przy relatywnie niższych kosztach aniżeli inne kraje bo posiadają np. złoża minerałów lub lepsze technologie) i wymiany w warunkach wolnego handlu. Wolny handel przyczynia się do wzrostu masy wartości użytkowej. Wolny handel jest korzystny dla wszystkich partnerów gdy wymiana odbywa się między krajami uprzemysłowionymi. W sytuacji gdy wymiana odbywa się pomiędzy krajami rolniczymi a uprzemysłowionymi to wolny handel zwiększa zależność ekonomiczną krajów rolniczych od przemysłowych. Pogłębiają się więc różnice pomiędzy zagospodarowaniem tych krajów.

TEORIA REALIZACJI CZYLI SPRZEDAŻY I KRYZYSU

Ricardo uważał, że niemożliwe są kryzysy ogólne nadprodukcji bowiem podaż określa popyt. Wzrost podaży określa wzrost popytu, powstają towary, które są w całości przeznaczone na konsumpcję. Nie dostrzegał bowiem funkcji tezauryzacji pieniądza.

Możliwe są zaburzenia tylko na lokalnych rynkach popytowych, ale w warunkach wolnej konkurencji przepływ kapitałów z gałęzi mniej rentownych do bardziej rentownej dostosowuje strukturę sprzedaży do popytu.

EKONOMIA POKLASYCZNA I POŁOWY XIX WIEKU WE FRANCJI

• JAN BAPTYSTA SAY

• TOMAS ROBERT MALTUS

Jan Baptysta Say

Spopularyzował twierdzenie Ricardo o nie występowaniu ogólnych kryzysów nadprodukcji, twierdząc, że rozmiary podaży określają rozmiary popytu. To twierdzenie stało się znane pod nazwą prawa rynku Saya i zostało przyjęte przez większość przedstawicieli ekonomi zachodniej. Zostało podważone w latach 30 -tych XX wieku przez Johna Menarda Keinesa.

TOMAS ROBERT MALTUS

Rozwinął teorię niedostatecznego popytu efektywnego dla wyjaśnienia przyczyn kryzysów ekonomicznych. Stwierdził, że dla przebiegu koniunktury gospodarczej istotne znaczenie mają nie odczuwalne potrzeby ale zdolności płatnicze społeczeństwa czyli popyt efektywny. Przyczyną kryzysu jest niedostateczny popyt efektywny społeczeństw: W ten sposób Maltus podważył prawo rynków Saya. Jego teorię rozwinął w pełni Keynes.

NIEMIECKA STARSZA SZKOŁA HISTORYCZNA W EKONOMII

Jest to szkoła polemiczna w stosunku do szkoły klasycznej zarówno jeżeli chodzi o zagadnienia metodologiczne jak i ujęcie roli państwa w gospodarce. Szkoła ta powstała w I połowie XIX wieku na bazie szkoły narodowej. W tym czasie Niemcy były krajem bardzo zacofanym feudalnym i w tych warunkach ekonomia liberalna nie mogła znaleźć uznania na gruncie niemieckim bo ekonomia zachodnia była ekonomią krajów rozwiniętych gospodarczo. Dopiero powstanie w 1834 roku Niemieckiego Związku Celnego przyśpieszyło uprzemysłowienie państewek niemieckich, które zjednoczyły się w 1871 r. za czasów kanclerza Bismarka.

Przedstawicielami Szkoły Narodowej w Niemczech byli:

• Adam Muller

• Fryderyk List

Oboje pisarze podkreślali, że o postępie cywilizacyjnym decydują nie tylko czynniki materialne ale i czynniki duchowe, związane z tradycjami religią, kulturą narodową, poczuciem więzi narodowej tworzące tzw. ducha narodowego. W ich ujęciu najwyższą wartością był interes narodu, któremu podporządkowali interes jednostki.

Głoszone przez tę szkołę hasła:

„Ein Folk, Ein Reich, Ein Fuhrer“

Ta szkoła stała się zalążkiem..................................................................

Muller i List byli rzecznikami rozwoju gospodarczego Niemiec drogą ewolucji i przekształceń w ramach sojuszu właścicieli ziemskich z kapitalistami. Odrzucali liberalizm klasyków, postulowali ingerencję państwa w stosunki gospodarcze i wprowadzenie barier celnych dla ochrony towarów niemieckich z zagranicy. Na bazie Szkoły Narodowej i w opozycji do szkoły klasycznej rozwinęła się Starsza Szkoła Niemiecka w ekonomii. Rozwinęła się ona równolegle do Szkoły Historycznej w zakresie prawoznawstwa, która wskazywała, że pomiędzy prawem a duchem narodu istnieje ścisły związek organiczny.

NIEMIECKA STARSZA SZKOŁA HISTORYCZNA W EKONOMII

Jej przedstawiciele podkreślali historyczne znaczenie zjawisk i procesów gospodarczych i to stanowi jej wkład do ekonomii. Podkreślano nie tyle zmienność co ciągłość procesów historycznych a więc nawiązywano do przeszłości i w ten sposób argumentowano, że każdy kraj ma własną odrębną drogę rozwoju gospodarczego a więc, że krwawa rewolucja burżuazyjna, która była udziałem Anglii i Francji nie musi być udziałem Niemiec. Niemcy mają swoją własną drogę rozwoju, drogę ewolucyjnych przekształceń ustrojowych.

Przedstawiciele Niemieckiej Starszej Szkoły w Ekonomii

• Wilhelm Roszer (Licher ????)

• Bruno Hildebrand

• Karol Knies ????

Wilhelm Roszer postulował źródłową analizę współczesnych procesów gospodarczych. Bruno Hildebrand wskazywał na potrzebę zbadania całej historii gospodarczej ludzkości zanim zostaną odkryte prawidłowości rządzące gospodarką.

Karol Knies stał na stanowisku ........... teorio -poznawczego, a więc negował możliwość wykrycia praw ekonomicznych a tym samym teoretyczny charakter nauki ekonomii. Posługiwał się metodą indukcji niepełnej, prowadził badania empiryczne, źródłowe opisywał rozwój procesów gospodarczych w przekroju historycznym bez wyciągania odpowiednich ogólnych wniosków. W ten sposób zstąpił naukę ekonomii przez historię gospodarczą.

1 Klasyczna metoda badań

Metoda dedukcji rozumowana apriori w oparciu o przyjęte hipotezy metodologiczne, którymi były: homoeconomikus i wolna konkurencja. Punktem wyjścia analizy klasycznej była działalność jednostki gospodarującej co było wyrazem indywidualizmu metodologicznego. Ekonomia jest nauką teoretyczną o prawach rządzących produktem i podziałem. Jest nauką teoretyczną o uniwersalnym charakterze. Klasycy traktowali prawa ekonomii jako prawa uniwersalne tzn. prawa obowiązujące zawsze i wszędzie. Nie brali pod uwagę historycznej zmienności procesów gospodarczych. Polityka ekonomiczna państwa -wolny handel i wolna konkurencja państwo miało być tylko stróżem porządku wewnętrznego i zewnętrznego:

2. Historyczna metoda badań

Przedstawiciele tej szkoły preferowali indukcję a więc opisywali rozwiązania procesów gospodarczych w przekroju historycznym. Punktem wyjścia analizy była zbiorowość naród. Jest to wyrazem holizmu metodologicznego. Ekonomia jest nauką o gospodarstwie narodowym bada zasady i warunki gospodarcze poszczególnych krajów. Prawa ekonomiczne maja charakter relatywny /_zmienny /, historyczny zmieniają się wraz ze zmianą warunków społeczno -gospodarczych. Polityka ekonomiczna. Byli zwolennikami interwencjonizmu państwowego i ochrony celnej.

---