KAPITAŁ OBROTOWY
Kapitał obrotowy - w najszerszym pojęciu jest równy aktywom bieżącym i nazywany jest kapitałem obrotowym brutto.
Najpełniej rezultaty zarządzania majątkiem i źródłami finansowania przedsiębiorstwa odzwierciedla kapitał obrotowy netto nazywany też kapitałem pracującym (working capital) - różnica pomiędzy aktywami bieżącymi a bieżącymi zobowiązaniami. Taki sposób obliczania kapitału jest ujęciem krótkoterminowym i związany jest z podejściem majątkowym. Ustala on jaka część aktywów bieżących jest finansowana kapitałami długoterminowymi lub stałymi.
Aktywa bieżące (majątek obrotowy) - to aktywa, które łatwo dają się spieniężyć w terminie do 1 roku oraz te, które całkowicie się zużywają w ciągu jednego cyklu operacyjnego lub zostają w tym cyklu skonsumowane.
Krótkotrwałe źródła finansowania aktywów bieżących, do których zalicza się zobowiązania bieżące.
krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe bierne - rezerwy tworzone na pokrycie zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy.
Zobowiązania - są to kwoty, które dany podmiot jest winny innym podmiotom, czyli np. dostawcom, kredytodawcom ale też budżetowi państwa, samorządowemu a także pracownikom i innym osobom.
Zobowiązania bieżące - to aktualne zobowiązania przedsiębiorstwa płatne na żądanie lub których spłatę przewiduje się w ciągu roku. Stanowią one roszczenia do obecnych lub przyszłych zasobów. Wśród nich wymieniamy kredyty, pożyczki, zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych, zobowiązania wekslowe, zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń, innych świadczeń, zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, zaliczki otrzymane na dostawy oraz fundusze specjalne, czyli kapitał przeznaczony na cele specjalne i działalność o charakterze społecznym.
W ujęciu długoterminowym kapitał obrotowy netto jest różnicą kapitału stałego obejmującego kapitał własny, rezerwy, zobowiązania długoterminowe, długoterminowe bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów oraz majątku trwałego wraz z długoterminowymi, czynnymi rozliczeniami kosztów. Takie ujęcie jest nazywane ujęciem kapitałowym kapitału obrotowego netto.
Kapitał własny - równowartość składników majątkowych wniesionych na stałe do firmy oraz wygospodarowanych w toku działalności z części zysków. Inaczej kapitał własny to roszczenie właściciela do aktywów firmy po odjęciu kwoty zobowiązań. Jest tworzony przez podmioty gospodarcze zgodnie z zasadami określonymi w prawie.
Poziom kapitału obrotowego to:
Dodatni kapitał obrotowy netto - jest niezbędny firmie dlatego, że zmniejsza ryzyko finansowania aktywów obrotowych. Finansowanie tych aktywów po części kapitałami stałymi powoduje, że mniejsze jest ryzyko utraty płynności finansowej.
Utrzymywanie wysokiego poziomu kapitału obrotowego - jest niezbędne zwłaszcza w tych firmach, które nie mają możliwości zaciągania szybkich i krótkookresowych kredytów i pożyczek. Gdy wielkość aktywów obrotowych przewyższa poziom zobowiązań krótkoterminowych występuje dodatnia wielkość kapitału obrotowego. Majątek obrotowy jest wówczas pokryty w części przez zobowiązania krótkoterminowe a w części przez kapitał obrotowy.
Zerowy poziom kapitału obrotowego - występuje wówczas, gdy aktywa obrotowe równają się zobowiązaniom krótkoterminowym. Wtedy kapitału długoterminowe są równe wielkości aktywów trwałych. W takim przypadku firma płaci za swoje zobowiązania kiedy otrzyma należności. Zwiększa to ryzyko płynności finansowej w przypadku nieterminowego regulowania należności.
Jeżeli wielkość aktywów obrotowych jest niższa od zobowiązań krótkoterminowych - występuje ujemny kapitał obrotowy. Jest to sytuacja, gdy zobowiązania krótkoterminowe nie tylko finansują majątek obrotowy ale też części jej majątku trwałego. Kapitały długoterminowe są niewystarczające na pokrycie majątku obrotowego, pokrywają niewielką wartość kapitału obrotowego.
Poziom kapitału obrotowego w firmie może zostać zwiększony przez zwiększenie majątku trwałego w wyniku upłynnienia a także poprzez ograniczenie inwestycji wiążących środki własne na długi okres. Druga możliwość to zwiększenie kapitałów stałych poprzez zwiększenie kapitałów własnych, np. przez zatrzymanie zysków w firmie lub nową emisję akcji, ale też przez zwiększenie zobowiązań długoterminowych.
Natomiast zmniejszenie poziomu kapitału obrotowego może być wynikiem zwiększenia majątku trwałego lub zmniejszenia kapitałów stałych poprzez np. umorzenie akcji czy spłatę długoterminowego kredytu.
CYKL KAPITAŁU OBROTOWEGO
Cykl kapitału obrotowego w firmie zależy od rodzaju prowadzonej działalności:
Krótszy - dla firm usługowych i handlowych
Dłuższy - dla produkcyjnych.
W ramach cyklu kapitału obrotowego wyróżniamy:
Cykl eksploatacyjny - związany z momentem zakupu towaru, produkcją i sprzedażą.
Cykl finansowy - związany z momentem zapłaty za towar, z finansowania produkcji i otrzymania zapłaty po sprzedaży.
ETAPY CYKLU
Zaopatrzenie - Przedsiębiorstwo nabywa surowce i materiały, zatrudnia pracowników, część z tych elementów nabywa za gotówkę a część pozyskuje na nieoprocentowany kredyt kupiecki, który tworzy zobowiązanie wobec dostawców.
Przetwarzanie - W procesie produkcji surowce i materiały są przetwarzane w produkty gotowe - to jest 2 etap cyklu. Wyroby te mogą przez pewien czas pozostawać w magazynach.
Sprzedaż - Może się odbywać za gotówkę lub na kredyt kupiecki
Cykl się powtarza.
Najczęściej zobowiązania powstałe na etapie zaopatrzenia muszą zostać zapłacone przed pojawieniem się gotówki ze sprzedaży.
Rozbieżności pomiędzy cyklem eksploatacyjnym a finansowym wyznaczają potrzebę posiadania kapitału obrotowego.
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy zależy od rodzaju prowadzonego biznesu:
Może to być zapotrzebowanie na kapitał obrotowy przy transakcjach gotówkowych, które występują najczęściej w firmach handlowych, gdzie płaci się za towary gotówką i sprzedaje odbiorcom za gotówkę.
Dla zapewnienia rytmiczności sprzedaży firma musi utrzymywać pewien miesięczny zapas towaru. Na jego sfinansowanie potrzebny jest kapitał obrotowy stanowiący równowartość tego zapasu. W przypadku gdy firma płaci dostawcom towaru z opóźnieniem przekraczającym moment sprzedaży tych towarów, nie jest potrzeba angażowania kapitału obrotowego.
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy w przedsiębiorstwie przemysłowym, w którym zakupione surowce i materiały ulegają transformacji i przybierają postać produktów gotowych. Wówczas zapotrzebowanie na kapitał obrotowy wyznacza długość okresu transformacji surowców i materiałów. Z reguły przy cyklu eksploatacyjnym trwającym 4 m-ce firma potrzebuje kapitału obrotowego na sfinansowanie 5 - miesięcznej działalności.
USTALANIE ZAPOTRZEBOWANIA NA KAPITAŁ OBROTOWY
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy odpowiada tej części bieżących potrzeb finansowych przedsiębiorstwa wynikających z jego działalności, która nie została pokryta zobowiązaniami bieżącymi nieoprocentowanymi. Część tego zapotrzebowania może być wtedy pokryta zobowiązaniami krótkoterminowymi zaś część kapitału długoterminowymi (albo kapitał własny albo zobowiązania długoterminowe).
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy - to różnica kapitału obrotowego i salda netto środków pieniężnych.
Saldo netto środków pieniężnych - różnica między środkami własnymi a środkami obcymi.
Jeśli firma posiada niewielki kapitał obrotowy a finansuje się nie płacąc w terminie swoich zobowiązań, fakt ten należy uwzględnić przy ustalaniu zapotrzebowania na kapitał obrotowy poprzez dodanie zobowiązań przeterminowanych.
Poziom kapitału obrotowego netto powinien być utrzymywany na odpowiednim poziomie, a rolą menagera finansowego jest zarządzanie kapitałem obrotowym, czyli podejmowanie decyzji prowadzących do harmonizacji poziomu kapitału obrotowego z wielkością zapotrzebowania na ten kapitał.
W praktyce sprowadza się to do optymalizacji majątku obrotowego albo do wykorzystania alternatywnych źródeł finansowania.
Wielkość kapitału obrotowego powinna pozostawać w określonej relacji do podstawowych kategorii finansowych firmy, jak: sprzedaż, majątek ogółem i majątek obrotowy. Przy określanej strategii finansowej przyrost kapitału obrotowego powinien następować proporcjonalnie do wzrostu sprzedaży. Jeśli się tak nie dzieje, należy zmienić strategię finansową poprzez ograniczenie zapasów, zmniejszenie zakresu kredytowania odbiorcy, lub wydłużenie terminu regulowania zobowiązań.
Relacja kapitału obrotowego netto do średniomiesięcznych obrotów powinna wynosić od 1 do 3 co oznacza, że kapitał powinien wystarczyć na sfinansowanie obrotów przez okres od 1 do 3 miesięcy.
Z zarządzaniu kapitałem obrotowym bardzo ważny jest cykl rotacji zapasów liczony w dniach. Firmy muszą utrzymywać zapasy w celu zachowania rytmiczności produkcji sprzedaży, z drugiej strony ich wielkość nie może być nadmierna, bo w ten sposób zagrożone są ich środki, a w konsekwencji wzrasta koszt kapitału i obniża się stopa zwrotu.
CYKL INKASOWANIA NALEŻNOŚCI
Relacje tego cyklu z reguły powinno porównywać się w czasie ze wskaźnikami w innych firmach tej samej branży oraz danymi średnio-branżowymi. Jeżeli okres ten różni się znacznie od relacji w innych firmach, może to źle świadczyć o kierownictwie finansowym firmy. Jeżeli ten okres jest o wiele krótszy może to oznaczać, że jest prowadzona surowa i konserwatywna polityka w tym zakresie, co może prowadzić do hamowania sprzedaży, natomiast gdy okres ten jest znacznie dłuższy może to świadczyć o słabej kontroli w firmie odnośnie ściągania należności.
Okres kredytowania się przedsiębiorstwa zobowiązaniami bieżącymi wyraża cykl zobowiązań porównując cykl zobowiązań z warunkami sprzedaży oferowanymi odbiorcom. Możliwe jest określenie czy firma będzie zdolna do zapłacenia swoich zobowiązań kiedy staną się one wymagalne. Istotny jest także cykl konwersji gotówki, który oblicza się poprzez sumowanie cyklu zapasów i cyklu należności pomniejszonego o cykl zobowiązań krótkoterminowych. Im krótszy jest cykl konwersji gotówki, tym jest on korzystniejszy, oznacza że pieniądze zainwestowane w aktywa bieżące wracają do firmy szybko i mogą być powtórnie wykorzystane.
STRATEGIE ZARZĄDZANIA KAPITAŁEM OBROTOWYM
Dotyczą one kształtowania wielkości i struktury aktywów bieżących w połączeniu z problematyką pozyskiwania lub sfinansowania odpowiednich funduszy. Sposób w jaki firma pokonuje te problemy decyduje o przyjętej strategii zarządzania kapitałem.
Stosowane są kombinacje w zakresie kształtowania struktury majątku obrotowego, zarówno po stronie aktywów jak i pasywów pozwalają wyróżnić dwa typy strategii :
Konserwatywną - Przyjęcie strategii konserwatywnej w odniesieniu do aktywów oznacza, że firma dąży do utrzymania stosunkowo wysokiego stanu najbardziej płynnych elementów majątku. Nadwyżka płynności służy do likwidacji nieprzewidzianych zobowiązań w terminie ich wymagalności na wypadek, gdyby brakowało wpływów operacyjnych. Utrzymywanie nadwyżki płynności odbija się na niższym potencjalnym zysku. Mogą też wystąpić dodatkowe koszty związane z nadmiernymi zapasami, które mają służyć zaspokojeniu nieprzewidzianego popytu, czy zdarzeniu mającemu wpływ na przerwę w dostawach. W strategii tej poziom należności jest niski, bo firma niechętnie udziela kredytu kupieckiego ograniczając się do sprawdzonych klientów.
Agresywną - Strategia agresywna oznacza się utrzymywaniem minimalnego poziomu płynnych aktywów, co podwyższa ryzyko. Najważniejszy jest majątek operacyjny, a więc ten zwiększający wartość dla właścicieli, a majątek obrotowy ograniczony jest do niezbędnego poziomu. Strategia konserwatywna zarządzania zobowiązań bieżących polega na minimalizowaniu krótkoterminowego zadłużenia w strukturze źródeł finansowania majątku. Sprowadza się to do niechęci zaciągania kredytów krótkoterminowych i finansowych co ma rekompensować wyższa stopa zwrotu z kapitału.
Całkowita strona optymalizacyjna powinna więc polegać na kombinacji stron aktywów i pasywów wg kryterium preferowanej przez firmę stopy zwrotu oraz odpowiadającego jej ryzyka. W przypadku kombinacji:
agresywnej strony aktywów i konserwatywnej strony pasywów - mamy do czynienia z umiarkowanym zyskiem i ryzykiem.
Agresywne strony aktywów i pasywów - duży zysk i ryzyko.
Konserwatywne strony aktywów i pasywów - mały zysk i małe ryzyko.
Konserwatywna strona aktywów i agresywna strona pasywów - umiarkowany zysk i ryzyko.