Filozofia - determinizm, Filozofia(1)


DETERMINIZM [łac.], filoz. pogląd, zgodnie z którym zajście każdego zdarzenia jest wyznaczone jednoznacznie przez zdarzenia poprzedzające je w czasie; przeciwieństwo indeterminizmu. Determinizm ontologiczny przyjmuje, że bieg zdarzeń jest wyznaczony przyczynowo lub celowościowo (przyczynowość, celowość); determinizm fizyczny zakłada, że dla każdego rodzaju zdarzeń istnieje taki układ (izolowany), iż stan tego układu, scharakteryzowany przez odpowiedni zespół parametrów, jest wyznaczany jednoznacznie przez stany go poprzedzające i sam wyznacza jednoznacznie wszystkie jego stany przyszłe — co stanowi podstawę przekonania o możliwości formułowania nauk. teorii przewidujących stany przyszłe; determinizm przyczynowy głosi, że określone stany (zdarzenia) późniejsze nie tylko zawsze następują po określonych stanach wcześniejszych, ale są przez nie fizycznie wywoływane; determinizm etyczny, zaprzeczający istnieniu wolnej woli człowieka, uznaje wszystkie czyny za wyznaczone przez warunki zewnętrzne; determinizm metodologiczny zakłada stałość związków przyczynowych w świecie zjawisk fiz., psych. i społ., pozwalającą na przewidywanie lub planowanie; jego odmianą jest determinizm statystyczny, wg którego prognozy formułuje się na podstawie częstotliwości występowania pewnych zjawisk; determinizm historyczny głosi, że dzieje podlegają ściśle określonym prawom — formacje społ. zmieniają się w wyniku rozwoju środków produkcji i stosunków społ.; determinizm teologiczny głosi pogląd, że potępienie bądź zbawienie człowieka jest z góry przesądzone przez przeznaczenie. Determinizm w starożytności głosili: Parmenides z Elei, atomiści, w postaci skrajnej — stoicy i w formie ograniczonej — epikurejczycy; w czasach nowoż. — R. Descartes, T. Hobbes, B. Spinoza, G.W. Leibniz, teologowie protest. (J. Kalwin, U. Zwingli), przedstawiciele pozytywizmu, marksizmu i psychoanalizy. Determinizm mechanistyczny, należący do koncepcji świata opartej na fizyce newtonowskiej, sformułowany przez P.S. Laplace'a, został podważony wraz z powstaniem mechaniki kwantowej, dopuszczającej jedynie przewidywania o charakterze statystycznym; z drugiej strony — po odkryciu deterministycznego chaosu okazało się, iż przewidywanie zachowań wielu prostych układów deterministycznych może mieć jedynie statystyczny charakter.

INDETERMINIZM [łac.], filoz. pogląd przeciwstawny determinizmowi, negujący istnienie koniecznej współzależności zjawisk (zdarzeń), na mocy której każde zjawisko byłoby jednoznacznie wyznaczone przez całokształt sytuacji (warunków) w jakiej zachodzi, a zwł. kwestionujący powszechną ważność przyczynowego uwarunkowania zjawisk; spór i. z determinizmem, trwający w filozofii od czasów staroż., dotyczy zwł. kwestii: wolności woli, odpowiedzialności moralnej człowieka, celowości natury, przyczynowości w przyrodzie, konieczności i przypadku; w tradycyjnej postaci i. dotyczył obiektywnych prawidłowości (praw), w wersji skrajnej negując całkowicie ich istnienie (lub możliwość ich poznania), w wersji umiarkowanej dopuszczając istnienie takich prawidłowości tylko w niektórych dziedzinach rzeczywistości.

TELEOLOGIA [gr.], nazwa poglądów filoz. uzupełniających lub zastępujących przyczynowe wyjaśnianie rzeczywistości wykrywaniem ich celowości; termin niejednoznaczny i różnie definiowany, często używany zamiennie z terminami finalizm i celowość. Teleologiczna interpretacja rzeczywistości sięga czasów staroż., zwł. arystotelesowskiej teorii działania „przyczyn celowych”; t. kreacjonistyczna (→ kreacjonizm) głosi powszechną celowość świata jako argument na istnienie jego osobowego stwórcy (św. Tomasz z Akwinu); t. immanentna wyjaśnia całość zjawisk minionych i aktualnych przez odniesienie ich do przyszłości (I. Kant, G.W.F. Hegel i in.); t. witalistyczna (witalizm) uzasadnia celowość procesów życia oddziaływaniem niematerialnych i pozaczasowo przestrzennych czynników witalnych.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
DETERMINIZM, Filozofia, teksty różne
Filozofia Współczesne rozumienie determinuzmu, w kontekście różnorodnych uwarunkowań, przemian zach
prezentacja Filozofia7 Fil nowozyt a
KIERUNKI FILOZOFICZNE
4 G é wne kierunki pyta ä filozoficznych
Wprowadzenie do filozofii
Filozofia polityki 3
Antropologia Filozoficzna wykład I
prezentacja Filozofia9 Fil nowozyt c
Filozofia5 Arystoteles
7 Filozofia chrześciajnska
Filozofia W10 Etyka Zagadnienie norm lepsza wersja2 0bezKanta
Filozofia Cwiczenia
Filozofia 4bb
filozofia + redniowieczna wsb

więcej podobnych podstron