SŁOWNIK WAŻNIEJSZYCH POJĘĆ
I TERMINÓW PSYCHOLOGICZNYCH
ORAZ PEDAGOGICZNYCH
Abstrakcja - pogląd lub twierdzenie nie oparte na faktach, nie odpowiadające rzeczywistości, wyprowadzone z pewnych z góry przyjętych założeń; pomysł nie do urzeczywistnienia.
Absurd - wyrażenie sprzeczne lub nie mające sensu; niedorzeczność.
Adaptacja społeczna - przystosowanie polegające na przyswajaniu sobie przez jednostkę lub grupę społeczną wzorów i sposobów zachowania obowiązujących w danym środowisku, a także na przyjmowaniu panujących w tym środowisku poglądów i postaw.
Adolescencja - okres dorastania, okres życia między dzieciństwem, którego dorastanie jest kontynuacją, a wiekiem dojrzałym (dorosłością).
Afazja - zaburzenia mowy wywołane uszkodzeniem ośrodków mowy w mózgu.
Afekt - reakcja emocjonalna o silnym natężeniu organicznym (zmiany czynnościowe w krwiobiegu i wydzielaniu wewnętrznym), przeżyciowym i wyrazowym (zmiany mimiczne, pantomimiczne i głosowe); przerażenie, wściekłość, rozpacz, radość.
Afiliacja - łączenie się z innymi, dążenie do współbrzmienia z partnerem lub grupą osób, zdobywanie emocjonalnej aprobaty otoczenia.
Agnozja - zaburzenie procesu spostrzeganie i rozpoznawania przedmiotów (przy nienaruszonej funkcji narządów zmysłowych), wywołane uszkodzeniem ośrodków percepcyjnych w mózgu.
Agresja - wszelkie działanie (fizyczne lub słowne) którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej - rzeczywistej tub symbolicznej - jakiejś osobie lub czemuś, co ją zastępuje.
Akceleracja rozwoju (trend sekularny) - zjawisko przyspieszonego rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży.
Akomodacja - proces adaptacyjny, dzięki któremu organ lub organizm może znosić bez zagrożenia zachodzące w środowisku zewnętrznym zmiany.
Aktywacja - stan czynny organizmu, warunkujący zdolność do określonej reakcji.
Aleksja — utrata zdolności rozumienia języka pisanego.
Alergia - nadwrażliwość jednostki na pewne substancje lub sytuacje zwane alergenami.
Altruizm - dyspozycja do bezinteresownego działania dla dobra innych, łącząca się z chęcią niesienia im pomocy.
Ambicja - potrzeba osiągnięć na wysokim poziomie.
Ambiwalencja - stan psychiczny, rodzaj konfliktu polegającego na równoczesnym występowaniu pozytywnych i negatywnych emocji w stosunku do tego samego obiektu, np. osoby, sytuacji.
Amnezja - zaburzenie czynności pamięci, częściowe lub całkowite, uniemożliwiające odtworzenie znanych słów, zdarzeń, doświadczeń.
Analiza czynnikowa - metoda statystyczna badania zjawisk (psychicznych, biologicznych, wychowawczych, ekonomicznych itp.) umożliwiająca stwierdzenie ich zmienności, ich wzajemnych korelacji.
Anamneza - ogół informacji zebranych od chorego i jego otoczenia, odnoszących się do historii życia i przebiegu choroby.
Andragogika - pedagogika dorosłych, jedna z nauk pedagogicznych zajmująca się zagadnieniem kształcenia, samokształcenia i wychowania młodzieży pracującej i dorosłych.
Anoreksja - jadłowstręt psychiczny, brak łaknienia z powodów psychicznych.
Antropologia - nauka o człowieku jako istocie biologicznej, badająca zmienność tego cech fizycznych (wzrost, ciężar i proporcje ciała, kształt czaszki itp.) i ich zależność od warunków rozwoju osobniczego, rozwoju rodowego, rasy i wpływów środowiska.
Antycypacja - zdolność do przewidywania przyszłych faktów, przebiegu zdarzeń, działań na podstawie uprzednich doświadczeń (w tym sensie często mówi się o intuicji).
Apatia - obojętność wobec świata i samego siebie, połączona z brakiem aktywności i ograniczeniem zainteresowań; może być skutkiem niepowodzeń życiowych, wycieńczającej choroby, przemęczenia lub zaburzeń psychicznych.
Asocjacja - skojarzenie, czynności łączenia, zbliżania.
Asymilacja - aktywne postępowanie, poprzez które zamiast przystosowań się do środowiska dokonuje się w nim zmiany.
Autyzm - skłonność do zamykania się w świecie marzeń i urojeń - przy niekiedy daleko idącym braku kontaktu społecznego z otoczeniem.
Barbiturany - mato toksyczne leki powszechnie stosowane w medycynie dzięki właściwościom uspokajającym i nasennym.
Batofobia - patologiczny lęk przed głębokością.
Behawioryzm - kierunek psychologiczny, według którego przedmiotem badań powinny być wyłącznie obserwowalne przejawy zachowania się osobników, a nie ich wewnętrzne procesy psychiczne.
Bioenergetyka - terapia polegająca na uświadamianiu sobie istnienia prądów wegetatywnych krążących wewnątrz ciała, odczuwaniu ich, zrozumieniu, jak objawia się ich wadliwe funkcjonowanie, i na przywróceniu harmonii „ciało - umysł" poprzez zniesienie zahamowań i udrożnienie kanałów energetycznych w organizmie.
Biologizm - tendencja teoretyczna w naukach społecznych do przesadnego i nieuzasadnionego akcentowania znaczenia czynników biologicznych w zachowaniach indywidualnych i społecznych.
Bodziec - porcja energii lub informacji zawarta w zdarzeniach zachodzących na zewnątrz osobnika lub wewnątrz jego organizmu, która wywołuje specyficzną reakcję podmiotu.
Cecha psychiczna - obiektywnie stwierdzania właściwość, komponenta zachowania się, działania jednostki, dotycząca jego aspektu poznawczego, emocjonalnego, czynnościowego lub relacyjnego względem innych osób.
Choroba sieroca - zespół zaburzeń rozwoju fizycznego, ruchowego i psychicznego, pojawiający się u małego dziecka pozbawionego kontaktu z matką lub osobą, która pełni funkcję matki.
Chromosopatia - zaburzenie rozwoju spowodowane aberracjami chromosomów (stałych składników jąder komórkowych, które są nosicielami czynników dziedzicznych- genów).
Delirium tremens - majaczenie drżenne.
Demencja - otępienie.
Depersonalizacja - pozbawienie człowieka osobowości, podmiotowości.
Depresja - zahamowanie, w różnym stopniu, aktywności psychicznej człowieku przejawiające się w ogólnym przygnębieniu i częstych zachowaniach urojeniowych.
Deprywacja - stan braku zaspokojenia jakiejś silnej potrzeby biologicznej (fizjologicznej) lub psychicznej.
Determinizm - pogląd, w myśl którego każda zmiana (zjawisko, proces, zdarzenie) ma swoja przyczynę; dotyczy to zarówno zmian w świecie przyrody, jak i w zachowaniu istot żywych, łącznie z człowiekiem.
Dezintegracja - brak integracji osobowości prowadzący do zakłóceń przystosowania. Tzw. dezintegracja pozytywna łączy się z procesem rozwoju osobowości, doprowadzając poprzez zewnętrzne konflikty, akty wyboru, poszukiwanie do integracji psychicznej na wyższym poziomie. )
Dipsomania - okresowe pijaństwo, będące rezultatem silnego popędu, pod którego wpływem człowiek, zasadniczo nie pijący alkoholu, od czasu do czasu popada w stan pijaństwa na okres od kilku dni do szeregu miesięcy, po czym nagle przestaje pić.
Dojrzałość społeczna - określony poziom rozwoju społecznego, na którym człowiek przejawia gotowość do opanowania i samodzielnego pełnienia przypisanych mu ról społecznych. Dysforia - zaburzenie nastroju charakteryzujące się zanikiem zainteresowań oraz ogólnym poczuciem niezadowolenia.
Dysgrafia - zaburzenie funkcji pisania.
Dyslekcja - zaburzenie w opanowaniu umiejętności czytania, polegające na niemożności powiązania dźwięku z prawidłowo rozpoznawana literą.
Dysocjacja - rozczepienie, zburzenie harmonii osobowości, rozpadnięcie się jej.
Dysortografia - trudności w nauce ortografii.
Dysymulacja - pozorowanie zdrowia psychicznego, ukrywanie objawów choroby psychicznej.
Dziedziczność - istotne dla każdego organizmu przekazywanie z pokolenia na pokolenie cech morfologicznych, biochemicznych i fizjologicznych, dzięki czemu powstałe z rozrodu osobniki są podobne do osobników rodzicielskich.
Efektor — narząd wykonawczy organizmu, który wprowadzony w stan aktywności daje reakcję, czyli odpowiedź na działające bodźce.
Ego - świadoma część osobowości człowieka.
Egoizm - nadmierna lub wyłączna miłość do siebie samego.
Ekologia - nauka o związkach między istotami żywymi a ich środowiskiem.
Ekspresja - zewnętrzne objaw myślenia albo stanów psychicznych.
Ekstaza - niewyrażalny stan, gdy człowiek zdaje się być pogrążony w zachwycie; gdy jego funkcje wegetatywne (oddychanie, krążenie krwi) ulegają znacznemu spowolnieniu; gdy nie odbiera żadnych sygnałów ze świata zewnętrznego.
Ekstrawersja - nastawienie człowieka na zewnątrz, duża potrzeba działania, łatwość kontaktów z ludźmi.
Empatia - uczuciowo utożsamianie się z inną osobą i wzbudzanie w sobie uczuć przez tę osobę przeżywanych; wczuwanie się w przeżycia innej osoby.
Encefalograf - elektroniczny aparat do wykrywania i rejestrowania prądów wytwarzanych przez komórki nerwowe w tkance mózgowej.
Encefalopatia - choroba psychiczna lub nerwowa, wywołana organicznym uszkodzeniem tkanki mózgowej na skutek urazu, zatrucia, infekcji, niedotlenienia mózgu, wylewu krwawego, niewydolności krążenia.
Endokrynologia — nauka o gruczołach wydzielania wewnętrznego - hormonach jako produktach wydzielania i chorobach wywołanych zaburzeniami czynności tych gruczołów.
Engram - ślady pozostawione w mózgu przez minione doznania (bodźce zewnętrzne), które stanowią fizjologiczną podstawę jednostkowego doświadczenia i mogą być odtworzone przez pamięć.
Ergonomia - nauka zajmująca się badaniami nad optymalnym dostosowaniem maszyn, urządzeń i warunków pracy do psychofizjologicznych właściwości człowieka.
Eutyfronika - nauka o ochronie człowieka przed procesami cywilizacji naukowo - technicznej i sposobach przeciwstawiania się im w celu zachowania i rozwinięcia humanistycznych wartości.
Ewolucja - stopniowy i ciągły proces przemian czego np. organizmów, instytucji, doktryn, zjawisk, które dokonują się według własnych praw poprzez przyswajanie sobie elementów obcych i przystosowanie się do konkretnych warunków.
Fizjonomika - sztuka rozpoznawania charakteru po wyglądzie fizycznym, a zwłaszcza na podstawie wyrazu twarzy.
Fobia - nieuzasadniony bardzo silny, nie dający się opanować chorobliwy lęk przed określonymi przedmiotami i sytuacjami, wywołujący tendencję do unikania ich.
Frustracja - przykry stan emocjonalny, pojawiający się wówczas, gdy jednostka usiłując zaspokoić jakąś potrzebę, natrafia na przeszkody nie do pokonania.
Genotyp - zespół wrodzonych właściwości danego osobnika.
Gerontologia - nauka badająca warunki i konsekwencje procesu starzenia się oraz okresu starości.
Grafoterapia - forma psychoterapii oparta na ćwiczeniach w pisaniu.
Habituacja - obniżenie reaktywności, podwyższenie progu wrażliwości w stosunku do bodźców regularnie powtarzających się albo działających w sposób ciągły przez pewien czas.
Higiena psychiczna - działania zmierzające do utrzymania zdrowia psychicznego człowieka oraz przeciwdziałające jego zaburzeniom.
Hipnopedia - nauczanie w czasie snu.
Hipnoza - słabo poznany stan, zbliżony do częściowego uśpienia; można go skutecznie wywołać zatrzymując uwagę na jakimś błyszczącym przedmiocie oraz drogą sugestii.
Hipochondria - nadmierne interesowanie się stanem swojego zdrowia.
Homeostaza - ogólna i stała tendencja organizmu zmierzająca do przywracania i stałego utrzymania warunków równowagi swojego środowiska wewnętrznego.
Hormon - złożona substancja chemiczna, która przenoszona z krwią oddziałuj e w szczególny sposób na określone organy.
Hospitalizm - ogół ciężkich zaburzeń psychicznych i cielesnych, wywołanych u noworodków przedłużającym się pobytem w środowisku szpitalnym. Id - ogół nieświadomych, prymitywnych, biologicznych tendencji popędowych. I
loraz inteligencji - globalny wskaźnik poziomu rozwoju umysłowego jednostki, uzyskiwany przy testowym badaniu inteligencji.
Indyferentyzm - stan osoby, która zdaje się być oderwana od spraw życia codziennego, nie przejawia żadnego zainteresowania dla otaczającego j ą świata i nie odczuwa żadnych emocji.
Infantylizm — przejawianie się u osób dorosłych cech typowych dla dzieci lub u dzieci w wieku starszym cech typowych dla dzieci młodszych.
Instynkt - wrodzone i niezmienne, spontaniczne zachowanie wspólne dla wszystkich jednostek tego samego gatunku.
Instynkt samozachowawczy - ogół motywów sprawiających, że jednostka pragnie zachować życie.
Intelekt - ogólna zdolność człowieka do poznawania świata i dokonywania operacji myślowych zwykle przeciwstawiana uczuciom i woli.
Interakcja - wzajemne oddziaływanie na siebie dwu osób lub większej ich liczby.
Interioryzacja - uwewnętrznianie się, przekształcanie się czynności zewnętrznych w wewnętrzne.
Internalizacja- uznanie za własne poglądów i wartości, a przede wszystkim norm moralnych innej osoby lub grupy; zachowanie zgodne z tymi wartościami i normami odczuwane jest jako wynik wewnętrznej potrzeby, a nie zewnętrznego przymusu lub nacisku.
Introjekcja - nieświadomy mechanizm psychiczny polegający na upodobnieniu się lub naśladowaniu kogoś.
Introspekcja - wgląd do wnętrza; opisywanie subiektywnych stanów i doznań psychicznych przez osobę badaną.
Introwersja - zamknięcie się w sobie, nastawienie człowieka do wewnątrz, na swoje życie psychiczne.
Intuicja - pojawiające się w sposób nagły w świadomości przekonanie jako wynik podświadomych procesów porządkowania i przetwarzania nagromadzonej wiedzy i doświadczenia.
Inwentarz osobowości - kwestionariusz umożliwiający ocenę lub samoocenę jednostki, zawierający listę pytań, które są wskaźnikiem jej cech osobowości.
Irracjonalizm - postawa umysłowa dopuszczająca przyjmowanie przekonań bez racjonalnego uzasadnienia lub w przeciwstawieniu do niego.
Ja (Ego) - stały podmiot życia psychicznego, dzięki któremu mimo zmienności (czasowej - psychicznej i fizycznej) człowiek ma poczucie swojej tożsamości, ciągłości, niepowtarzalności, jest jedną osobą i ma świadomość odpowiedzialności za swoje czyny.
Jaźń - świadomość własnego ,ja".
Klaustrofobia - chorobliwy strach przed zamkniętymi pomieszczeniami.
Kleptomania - nieodparty impuls popychający do nieuzasadnionej kradzieży.
Kojarzenie (asocjacja) - automatyczny proces łączenia wrażeń i wyobrażeń lub idei.
Kompleks - przesadna, wyolbrzymiona reakcja (strach, nadwrażliwość) na jakiś przedmiot, osobę lub sytuację na skutek związanych z nimi przykrych doznań.
Komunikacja interpersonalna - przepływ informacji między nadawcą a odbiorcą.
Lateralizacja - asymetryczność funkcji ciała ludzkiego, przewaga czynności jednej połowy ciała nad drugą.
Majaczenie (delirium) - zaburzenie świadomości, niezborność myślowa sprawiająca, że za rzeczywiste bierze się wytwory wyobraźni.
Mania - stan psychomotorycznego pobudzenia i egzaltacji psychicznej, któremu towarzyszy niepohamowane gadulstwo, euforia itp.
Megalomania - mania wielkości, patologiczne przecenianie swych zdolności.
Melancholia - stan chorobowy charakteryzujący się głównie smutkiem i utratą chęci do życia.
Mimika - ogół dynamicznych zmian fizjonomii wyrażających stany uczuciowe i myśli.
Mitomania - patologiczna skłonność do kłamstwa.
Mnemotechnika - ogół sposobów i zabiegów służących do utrwalania trudnych do zapamiętania treści.
Moral insanity - obłęd moraliczny; niezdolność rozumienia zasad i wartości moralnych, a także niezdolność do działania według nich.
Mutyzm - stan człowieka pozbawionego zdolności do mowy czynnej.
Namiętność - trwały stan niezmiernie intensywnego napięcia emocjonalnego ukierunkowanego na jeden obiekt.
Narcyzm - nadmierna miłość siebie samego.
Natręctwa - myśli lub uczucia zaprzątające bezustannie świadomość; obsesja.
Natywizm - pogląd podkreślający wpływ czynników wrodzonych, głównie dziedzicznych na strukturę i funkcje organizmu i psychiki, a nie doceniający roli środowiska i wychowania, własnej aktywności podmiotu w kształtowaniu cech fizycznych i psychicznych.
Nerwica - nie obejmujące podstawowych funkcji osobowości, czynnościowe zaburzenie psychiki, w którym chory zdaje sobie sprawę ze swego stanu i boleśnie go przeżywa.
Neurastenia - stan, w którym dominującym symptomem jest zmęczenie .jednostka źle sypia, a rano po przebudzeniu czuje się wyczerpana; uskarża się na trudne do zlokalizowania bóle pleców, brzucha oraz głowy, zaburzenia gastryczno - jelitowe; jest rozdrażniona i niezdolna do życia seksualnego (impotencja).
Neuron - komórka nerwowa; w organizmie człowieka znajduje się 15 miliardów neuronów, z których każde może mieć do 30.000 połączeń (synaps) z innymi komórkami.
Neurotyczność - podatność na nerwice; niestabilność emocjonalna, której towarzyszą stany lękowe.
Nieświadomość - najgłębsza warstwa psychiki, która nie jest dostępna świadomości, lecz wywiera silny wpływ na nią i na zachowanie się człowieka; często utożsamiana z „id". W nieświadomości tkwią popędy oraz ślady dawnych przeżyć świadomych, wypartych ze świadomości.
Norma psychiczna - stan jakościowy i ilościowy cech psychicznych i ich zespołów spotykany najczęściej w danym społeczeństwie lub określonej jego populacji.
Obłęd - zaburzenie umysłu, szaleństwo, obłąkanie.
Odchylenie standardowe - wskaźnik statystyczny odnoszący się do rozproszenia wyników wokół wartości centralnej.
Odreagowanie - opóźniona reakcja afektywna organizmu poprzez którą uwalnia się on szybko od przykrych emocji.
Odruch - określona, natychmiastowa i niezależna od woli reakcja organizmu na bodziec.
Odruch warunkowy - reakcja organizmu na neutralny sygnał (dźwięk dzwonka, zapalenie się żarówki), poprzedzona częstym powtarzaniem go równocześnie z pojawieniem się naturalnego sygnału (np. jedzenia), który początkowo sam wywołał ową reakcję,
Oligofrenia - upośledzenie umysłowe, niedorozwój intelektualny.
Oligofrenopedagogika - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym.
Onychofagia - zwyczaj obgryzania paznokci; pozostaje w związku z niesprecyzowanym stanem złego samopoczucia i może być interpretowany jako oznaka niepokoju oraz jako psychomotoryczne wyładowanie wewnętrznego napięcia.
Otępienie - ogólne i postępujące osłabienie wrażliwości intelektualnych wywołane organicznym uszkodzeniem mózgu.
Padaczka - epilepsja, zaburzenie czynności bioelektrycznej mózgu, choroba charakteryzująca się na ogół drgawkami i utratą świadomości.
Panika - stan nagłego na ogół nieuzasadnionego przerażenia, często ogarniającego całą grupę ludzką. Parapsychologia - dyscyplina badająca zjawiska anormalne (jasnowidzenie, telepatia, telekinezja).
Patologia- nauka o przyczynach, mechanizmach, formach, objawach i skutkach chorób fizycznych i psychicznych.
Pedagogika - nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa - a przede wszystkim młodego pokolenia - w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, system wartości, postawy oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.
Pedagogika resocjalizacyjna - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się zagadnieniami kształcenia i wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych niedostosowanych społecznie, a zwłaszcza wykolejonych lub zagrożonych wykolejeniem.
Pedagogika specjalna (pedagogika rewaliolacyjna, pedagogika lecznicza) - dyscyplina pedagogiczna zajmująca się teorią oraz praktyką kształcenia i wychowania osób z odchyleniami od normy.
Pedeutologia - dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli, jak osobowość nauczyciela, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, kształcenie i doskonalenie nauczycieli, ich praca zawodowa.
Perseweracja - powtarzanie tub utrzymywanie się przez dłuższy czas jakiejś czynności, pomimo że zanikła przyczyna, która ją wywołała.
Perswazja - oddziaływanie na kogoś zmierzające do przekonania go, by w coś uwierzył.
Popęd - nieświadoma siła biologiczna, która działając bezustannie, wywołuje określone zachowanie.
Poziom umysłowy - poziom intelektualny, stopień sprawności intelektualnej mierzony metodą testów.
Pragmatyzm - teoria uznająca wartość praktyczną za dowód prawdy.
Proces dydaktyczny - ciąg systematycznych czynności nauczycieli i uczniów umożliwiającym uczniom opanowanie wiedzy o świecie, wyrabianie sprawności w jej stosowaniu; rozwijanie zdolności i zainteresowań, kształtowanie przekonań i postaw.
Proces wychowania - system czynności wychowawców (nauczycieli, rodziców i in.) i wychowanków, umożliwiających wychowankom zmienianie się w pożądanym kierunku, a więc kształtowanie i przekształcanie uczuć, przekonań i postaw społecznych, moralnych, estetycznych, kształtowanie woli i charakteru oraz wszechstronne rozwijanie osobowości.
Profilaktyka - ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi.
Program nauczania - przedstawienie celów, treści oraz metod nauczania i uczenia się danego przedmiotu, niekiedy również wyników, które powinny być osiągnięte przez uczniów.
Proprioreceptory - receptory zmysłowe informujące nas bezustannie o naszej postawie i wykonywanych przez nas ruchach.
Próg - natężenie, jakie musi osiągnąć bodziec, by został dostrzeżony albo żeby wywołać reakcję organizmu.
Psychastenia - nerwica charakteryzująca się poczuciem nieprzydatności, obsesyjnymi zachowaniami, nadmiernymi skrupułami, nieśmiałością ł ogólnym osłabieniem woli.
Psychometria - ogół metod i technik pozwalających mierzyć zjawiska psychiczne.
Psychopatia - trwały defekt osobowości o nieuchwytnej etiologii, polegający na stępieniu wrażliwości emocjonalnej i obniżeniu reaktywności na kary i nagrody o charakterze społecznym.
Psychoterapia - metodyczne stosowanie określonych technik psychologicznych w cech doprowadzenia chorego do stanu równowagi emocjonalnej.
Psychotropowe leki - naturalne lub syntetyczne substancje, których działanie na ośrodkowy kład nerwowy jest w stanie zmodyfikować aktywność umysłową i zachowanie chorego.
Psychoza - ciężka choroba psychiczna charakteryzująca się utratą kontaktu z rzeczywistością i prawie całkowitym zanikiem więzów międzyludzkich.
Raptus - nieprzeparty nagły odruch popychający podmiot do działania o częstokroć; tragicznych konsekwencjach: ucieczka, samobójstwo, zabójstwo.
Readaptacja - powtórne przystosowanie, stopniowy powrót do normalnego trybu życia.
Reakcja podążania - reakcja piętna, impriting, trwałe i głębokie uwrażliwienie jednostki na charakterystyczny dla gatunku bodziec, wyzwalający wrodzone reakcje.
Reedukacja - działalność polegająca na przekształceniu uprzednio wytworzonych i utrwalanych wiadomości, sprawności, motywów i zainteresowań, poglądów, przekonań i postaw; niekiedy proces przekształcania całej osobowości człowieka,
Resocjalizacja - oddziaływanie wychowawcze na osoby źle przystosowane do środowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia i pracy zawodowej.
Retrospekcja - odmiana introspekcji polegająca na obserwacji przez podmiot jego własnych przeżyć doznawanych w przeszłości, a odtwarzanych aktualnie w polu świadomości.
Rewalidacja - oddziaływanie zmierzające do przywrócenia pełni sił osobom osłabionym poważną chorobą lub urazami.
Sadyzm - perwersja seksualna charakteryzująca się erotyzacją zadawanego innym cierpienia.
Samokształcenie (samouctwo) - osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot.
Samowychowanie - samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorców oraz ideałów.
Schizofrenia - stan patologiczny charakteryzujący się zerwaniem kontaktu z otaczającym światem, oddaleniem się od rzeczywistości i myśleniem autystycznym.
Socjogram - graficzne przedstawienie indywidualnych relacji między członkami niewielkiej grupy społecznej, której strukturę się bada.
Socjometria - dyscyplina zajmująca się teorią, metodami i technikami pomiaru społecznego zachowania ludzi, ich wzajemnych stosunków i oddziaływań oraz dynamiki grup społecznych.
Stereotyp - utrwalany w świadomości człowieka system uproszczonych poglądów odnoszących się do różnych spraw, rzeczy, osób, grup społecznych oraz instytucji.
Stereotypia - w pedagogice stabilizacja oceny ucznia na określonym poziomie, zniekształcająca jego rzeczywiste osiągnięcia.
Strach - emocja odzwierciedlająca stan zagrożenia, uczucie niepokoju odczuwane w niebezpiecznej sytuacji lub na jej wspomnienie.
Subiektywizm - skłonność do uzależniania sądów o rzeczach, ludziach i sprawach od osobistych zapatrywań, nastawień i uprzedzeń.
Sugestia - wywieranie wpływu na świadomość i postępowanie innej osoby lub zbiorowości ludzkiej bez odwoływania się do argumentów rzeczowych.
Symulacja - udawanie w celu utylitarnym zaburzenia somatycznego lub psychicznego.
Synapsa - punkt połączenia dwóch neuronów albo dwóch komórek nerwowych zarówno mięśniowych, jak i gruczołowych.
Szkolenie - kształtowanie prostych umiejętności i nawyków praktycznych, wymagających minimalnego przygotowania teoretycznego.
Szkoła specjalna - szkoła zajmująca się wychowaniem i kształceniem osób odbiegających od normy intelektualnej, fizycznej lub społeczno - moralnej.
Środowisko - całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno - oświatowych i instytucjonalnych - w ich wzajemnych związkach i zależnościach.
Takt pedagogiczny - umiejętność zachowania się wychowawcy wobec wychowanków w sposób opanowany, świadczący zarazem o stosowaniu wobec nich wysokich wymagań przy równoczesnym okazywaniu im maksimum szacunku.
Technologia dydaktyczna - (technologia kształcenia) - dział dydaktyki zajmujący się racjonalną organizacją procesu dydaktycznego poprzez optymalizację czynności nauczycieli i uczniów oraz szerokie wykorzystanie dostępnych środków dydaktycznych, jak również różnych składników środowiska dydaktycznego.
Telepatia - pozazmysłowe przekazywanie swoich myśli innej osobie, znajdującej się w obecności nadawcy lub nieobecnej.
Test - próba umożliwiająca rozpoznanie interesujących nas właściwości osobniczych człowieka, pozwalająca na ustalenie charakteru i poziomu czynności psychicznych oraz osiągnięć szkolnych (dydaktycznych) dzieci i młodzieży.
Transcendentalizm - pogląd przyjmujący istnienie rzeczywistości niezależnej od ludzkiego poznania.
Typologia - nauka o typach ludzkich rozpatrywanych z punktu widzenia ich budowy fizycznej, z którą wiążą się określone właściwości psychiczne, np. typologia Junga (introwertyk, ekstrawertyk), Kretschmera (typ pykniczny, leptosomiczny, atletyczny).
Uczenie się - proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy nabyte.
Umiejętność - sprawność w posługiwaniu się odpowiednimi wiadomościami przy wykonywaniu określonych zadań.
Upór - postawa jednostki wobec otoczenia, polegająca na konsekwentnym podtrzymywaniu raz przyjętych decyzji czy rozpoczętych działań, mimo ich rozbieżności z opinią otoczenia, a także zaistnienia obiektywnych przesłanek świadczących o konieczności zmiany tych decyzji czy działań.
Werbalizm - posługiwanie się słowami bez należytej znajomości rzeczy, którym te słowa odpowiadają.
Wiadomości - informacje przyjęte świadomie przez podmiot i przechowane w jego pamięci.
Wiedza - treści utrwalone w umyśle ludzkim w rezultacie gromadzenia doświadczeń i uczenia się.
Włóczęgostwo - tendencja do zmiany miejsca przebywania, związana z chęcią poznania nowych regionów lub miast, przeżycia przygody, uniknięcia sytuacji trudnych itp.
Wola - zdolność do realizacji określonych czynności, zamiarów i zadań, a zarazem powstrzymywania się od innych.
Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka.
Wyobraźnia (fantazja) - proces psychiczny polegający na tworzeniu nowych wyobrażeń i myśli na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia.
Wzór osobowy - opis lub wyobrażenie jakiejś osoby, której czyny uważa się za godne naśladowania; może to być konkretna postać historyczna, współcześnie żyjący wybitny pod jakimś względem człowiek albo bohater powieści, filmu czy widowiska telewizyjnego.
Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży - stan psychiczny odbiegający od normy, na którego jednym krańcu są przejściowe i stosunkowo łagodne reakcje na sytuacje życiowe, natomiast na drugim - poważne schorzenia, utrudniające czy wręcz uniemożliwiające rozwój i funkcjonowanie jednostki.
Zachowanie - jedno z podstawowych pojęć psychologii współczesnej; oznacza ogół obiektywnie obserwowanych reakcji ruchowych osobnika wywołanych czynnikami zewnętrznymi (sytuacja) lub zewnętrznymi (potrzebą, zamiarem, motywem); sposób bycia; sposób reagowania na bodźce zewnętrzne; funkcja sytuacji (normalnej, zadaniowej i trudnej) i osobowości wychowanka.
Zasady nauczania - uczenia się i wychowania - ogólne normy postępowania pedagogicznego, których przestrzeganie umożliwia realizację celów dydaktyczno-wychowawczych.
Zdrowie - subiektywnie odczuwana pełnia sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej w wyniku odpowiedniego przystosowania się do warunków środowiska. Jak długo nie stwierdza się istotnych zaburzeń w wyglądzie, budowie lub czynnościach badanego organizmu, tak długo taki osobnik może być uznany za człowieka zdrowego, mimo że może już toczyć się w jego organizmie nie wykazany badaniami proces chorobowy.