Szkolny doradca zawodowy mit czy rzeczywistość ?

Na początku mojej pracy chciałabym krótko scharakteryzować kim jest doradca zawodowy oraz jakie są jego cele i zadania. Zatem doradca zawodowy udziela pomocy w wyborze zawodu i kierunku kształcenia w formie grupowych i indywidualnych porad zawodowych uwzględniając możliwości psychofizyczne i sytuację życiową człowieka, a także potrzeby rynku pracy oraz możliwości systemu edukacyjnego. Doradca pomaga nie tylko w wyborze zawodu i szkoły, ale także przy zmianie zawodu, wybraniu drugiego kierunku studiów, samozatrudnieniu czy poszukiwaniu pracy. Doradca poprzez współpracę z człowiekiem, zaznajamia go z nowymi sposobami kontaktowania się z pracodawcą, sposobami poszukiwania pracy oraz możliwościami zawodowymi na rynku pracy. Doradztwo zawodowe jest dziedziną aktywności, której podstawowe zadanie można na wstępie określi ogólnie jako pomoc ludziom w znalezieniu właściwego miejsca na rynku pracy.Wincenty Okoń określa poradnictwo zawodowe jako działalność prowadzoną przez szkoły i poradnie wychowawczo-zawodowe, która ma na celu udzielenie uczniom pomocy w ukierunkowaniu ich planów życiowych, biorąc pod uwagę ich możliwości i zainteresowania, oraz pomoc w wyborze zawodu lub kierunku dalszego kształcenia.

Bardzo ważną sprawą godną poruszenia są kompetencje szkolnych doradców zawodowych , ponieważ oddziałują one na jakość usługi poradnictwa zawodowego. Kto zatem może pełnić funkcję szkolnego doradcy zawodowego ? Może to być osoba , która posiada ukończone studia wyższe na kierunkach doradztwo zawodowe , psychologia , pedagogika oraz socjologia lub dowolne studia wyższe plus 3- semestralne studia podyplomowe w dziedzinie poradnictwa zawodowego( w wymiarze co najmniej 350 godzin). Konieczne jest także posiadanie uprawnień pedagogicznych. Czas pracy szkolnego doradcy zawodowego powinien wynosić 20 godzin , ale jest to oczywiście liczba , która stale zmienia się poprzez powstawanie nowych aktów prawnych. Nasuwa się kolejne pytania jaki powinien być ten doradca aby jego praca była skuteczna. W książce „ Doradca zawodowy w warunkach przemian gospodarczych” przeczytać możemy , że do niezbędnych cech osobowości doradcy zawodowego należy między innymi:

1. Trwałość przekonań - jest to niezbędny element właściwości intelektualnych i psychicznych człowieka. Brak przekonań oznacza w tym przypadku brak orientacji filozoficznej i etycznej , a także niezdolność do zajęcia stanowiska wobec ważnych zagadnień stojących przed młodym człowiekiem poszukującym pracy

2. Charakter i jakość przekonań - doradcy zawodowi są głównie oceniani za to jakie mają przekonania oraz za ich wartość i trwałość

3. Odpowiedzialność za własne postępowanie wobec pracodawców oraz młodzieży poszukującej pracy- odpowiedzialny doradca zawodowy kształtuje stosunki z poszukującymi pracy w oparciu o wymagania logiczne i konsekwentne , określone precyzyjnie , w sposób dla nich taktowny , pełen szacunku i życzliwości.

4. Umiejętność należytego wysławiana się.

5. Mądrość życiowa

6. Autorytet doradcy zawodowego

7. Podstawa twórcza doradcy zawodowego - inaczej samodzielność i inicjatywa w działaniu.

Cele działania szkolnego doradcy zawodowego to przede wszystkim :

• Przygotowanie młodzieży do trafnego wyboru zawodu i dalszego kształcenia oraz opracowania indywidualnego planu kariery edukacyjno-zawodowej.

• Przygotowanie ucznia do radzenia sobie w sytuacjach trudnych, takich jak: bezrobocie, problemy zdrowotne, adaptacja do nowych warunków pracy i mobilności zawodowej.

• Przygotowanie rodziców do efektywnego wspierania dzieci w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych.

• Przygotowanie ucznia do roli pracownika

• Pomoc nauczycielom w realizacji tematów związanych z wyborem zawodu w ramach lekcji przedmiotowych.

• Wspieranie działań szkoły mających na celu optymalny rozwój edukacyjny i zawodowy ucznia.

Zadania doradcy zawodu:

• Systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje i pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej.

• Gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia.

• Wskazywanie osobom zainteresowanym (młodzieży, rodzicom, nauczycielom) źródeł dodatkowej, rzetelnej informacji na poziomie regionalnym, ogólnokrajowym, europejskim i światowym na temat: rynku pracy, trendów rozwojowych w świecie zawodów i zatrudnienia, wykorzystania posiadanych uzdolnień i talentów w różnych obszarach świata pracy, instytucji i organizacji wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w życiu codziennym i zawodowym, alternatywnych możliwości kształcenia dla młodzieży z problemami emocjonalnymi i niedostosowaniem społecznym, programów edukacyjnych Unii Europejskiej, porównywalności dyplomów i certyfikatów zawodowych.

• Udzielanie indywidualnych porad edukacyjnych i zawodowych uczniom i ich rodzicom.

• Prowadzenie grupowych zajęć aktywizujących, przygotowujących uczniów do samodzielnego, świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej.

• Kierowanie, w sprawach trudnych, do specjalistów: doradców zawodowych w poradniach psychologiczno-zawodowych i urzędach pracy, lekarzy itp.

• Koordynowanie działalności informacyjno-doradczej szkoły.

• Wspieranie rodziców i nauczycieli w działaniach doradczych poprzez organizowanie spotkań szkoleniowo-informacyjnych, udostępnianie im informacji i materiałów do pracy z uczniami.

• Współpraca z Radą Pedagogiczną w zakresie: tworzenia i zapewnienia ciągłości działań wewnątrzszkolnego systemu doradztwa, zgodnie ze statutem szkoły, realizacji zadań z zakresu przygotowania uczniów do wyboru drogi zawodowej, zawartych w programie wychowawczym szkoły.

• Systematyczne podnoszenie własnych kwalifikacji.

• Wzbogacanie warsztatu pracy o nowoczesne środki przekazu informacji (Internet, CD, wideo itp.) oraz udostępnianie ich osobom zainteresowanym

• Współpraca z instytucjami wspierającymi wewnątrzszkolny system doradztwa: kuratoria oświaty, centra informacji i planowania kariery zawodowej, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, powiatowe urzędy pracy, przedstawiciele organizacji zrzeszających pracodawców itp.

• Prowadzenie odpowiedniej dokumentacji osób którym udziela porady

Myślę , że czytając pierwszą część mojej pracy można śmiało stwierdzić ze doradca zawodowy pełni bardzo ważną rolę . To właśnie on pomaga młodemu człowiekowi w podjęciu wcale nie łatwej decyzji w wyborze szkoły i zawodu. B. Wojtasik nazywa doradcę zawodu terapeutą ( … który wycisza lęki i niepewności wspiera w uczeniu się nabywaniu umiejętności i przewidywaniu niebezpieczeństw(…)”Udziela młodzieży niezbędnych informacji i porad odnośnie do właściwego wyboru przyszłej drogi zawodowej. Doradca zawodowy w szkole to profesjonalna pomoc , która jest usytuowana blisko ucznia , zwiększająca trafność podejmowanych decyzji edukacyjnych i zawodowych oraz minimalizująca koszty psychiczne wynikające z niewłaściwych wyborów i koszty materialne związane z dojazdem do specjalistycznych placówek. Doradca zawodowy wykonuje

ogromną pracę wychowawczą, aby lepiej poznać ucznia, ułatwić mu poznanie siebie, co w istotny sposób wpłynie na budowanie świadomości posiadanego potencjału, przygotuje do odpowiedzialności i samodzielności w planowaniu własnej kariery zawodowej. Doradca zawodowy pomaga i wspiera uczniów w konstruowaniu planów edukacyjnych i zawodowych przez uświadamianie im tego, jakie wartości życiowe są dla nich ważne i w jakiej hierarchii są ustawione oraz przez ukazanie tych wartości w konkretnym zawodzie ze wszystkimi aspektami społecznymi, ekonomicznymi i psychologicznymi tego zawodu. Pracując z uczniem, uczy go określać cele życiowe, godzić je z celami edukacyjno-zawodowymi, podkreślając zawsze fundamentalne elementy wszystkich decyzji edukacyjno-zawodowych, którymi są: preferencje, zainteresowania, pasje i wyobrażenia o zawodach skonfrontowane z rzeczywistym obrazem wymagań i predyspozycji do wybranego zawodu oraz warunkami wykonywania danego zawodu w konkretnym środowisku zawodowym. Każda decyzja edukacyjna i wybór zawodu jest zawsze częścią ogólnych planów życiowych, niezmiernie istotne jest zatem, aby to uświadamiać, przygotowywać do podejmowania decyzji i wspierać ucznia w trakcie jej podejmowania.

Niestety pomimo tak ważnej roli szkolny doradca zawodowy wg mnie nadal pozostaje postacią nową i nie do końca znaną wśród uczniów , rodziców czy nauczycieli. Właśnie z tego powodu jego praca musi być połączona z duża promocją poradnictwa zawodowego oraz szerokim informowaniem dotyczącym rodzaju oferowanej pomocy. Aby doradcy zawodowi zatrudnieni w szkołach mogli skutecznie realizować zadania z zakresu edukacyjnego poradnictwa zawodowego, muszą wciąż przełamywać bariery składające się na współczesne rozumienie potrzeby i popularyzowanie usług doradczych w środowiskach edukacyjnych, zwłaszcza wśród uczniów, nauczycieli i rodziców. Ważne jest zatem, aby doradca był aktywny, zaangażowany i umiał promować swoją pracę.

Akty prawne regulujące organizację poradnictwa zawodowego w edukacji

Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało podstawowe regulacje prawne, które dotyczą między innymi: obowiązku zapewnienia przygotowania uczniów do wyboru kierunku kształcenia, organizacji systemu poradnictwa zawodowego, organizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego, zadań doradcy zawodowego.

Podstawowym aktem prawnym jest wciąż ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. Nr 95, poz.425 z późn. zm.) - system oświaty i wychowania zapewnia w szczególności: przygotowanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia.

W latach 2001-2003 ukazały się dwa rozporządzenia:

• - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. Nr 61, poz. 624) - statut szkoły określa organizacje wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia.

• - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 7 stycznia 2003 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 11, poz.114).

Chociaż pojawiła się już możliwość zatrudnienia doradcy zawodowego w szkole o czym świadczą chociażby powyższe ustawy i rozporządzenia, to nadal w ich świetle nie jest to zalecenie obligatoryjne. Pozostawia ono dużo swobody dyrektorom szkół, a kwestia zatrudnienia doradcy pozostaje w kategoriach możliwości, a nie konieczności. Polska Stratega rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2100 przyjęta przez Radę Ministrów 8 lipca2003 r. uznała za jeden z priorytetów rozwój usług doradczych, gdyż: kluczową rolę w wyborze zawodu, ułatwieniu dostępu do nauki, jak i motywowaniu potencjalnych kandydatów do kształcenia ustawicznego

odgrywają: informacja, poradnictwo doradztwo. Mimo to w praktyce doradztwo

zawodu najczęściej pozostaje tylko ideą. Młodzi ludzie na ogół mają ograniczony dostęp

do wiedzy na temat poradnictwa zawodowego. Szkołom brakuje czasu, pieniędzy

i odpowiedniej kadry pedagogicznej potrzebnej, by przygotować uczniów

do podjęcia tej tak ważnej decyzji o ich dalszej karierze edukacyjnej oraz zawodowej.

Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 roku mówi o tym , że w szkołach od 2003 roku , mogą być zatrudniani doradcy zawodowi. „Mogą być” wg. Uniwersalnego słownika Języka Polskiego to czasownik niedokonany móc w połączeniu z bezokolicznikiem nadaje czynności wyrażony w niej odcień prawdopodobieństwa , możliwości. Zatem obowiązek zatrudniania szkolnych doradców zawodowych leży w gestii dyrektorów szkół.

Pomimo wejścia Polski do Unii Europejskiej w której szkolny doradca zawodowy to niemal standard w każdej szkole , poradnictwo zawodowe w Polsce jest nadal na etapie rozwojowym , w niewielu szkołach rozpoczynają swoją działalność szkolne ośrodki kariery oraz doradcy zawodowi.

Niestety, wystarczy odwiedzić przeciętną polską szkołę i zapytać jej uczniów o to, czym jest doradztwo i czy w swej szkolnej karierze kiedykolwiek się z nim zetknęli. Okaże się wtedy, że większość szkół - nie dość, że nie zatrudnia doradcy zawodu, to w ogóle nie prowadzi się żadnej działalności związanej z orientacją zawodową. Katedra Psychologii i Doradztwa Zawodowego przeprowadziła badania wśród uczniów szkół gimnazjalnych i licealnych. Niestety wyniki tych badań nie prezentują zbyt optymistycznego stanowiska. Wynika z nich , że młodzi ludzie nie posiadają wiedzy dotyczącej poradnictwa zawodowego .Ponadto często szkoły nie poświęcają czasu na przygotowanie uczniów do podjęcia decyzji o dalszej karierze zawodowej. Wydaje mi się , że jednym z problemów jest to, że w polskich szkołach wciąż brakuje profesjonalnej kadry która zajęłaby się poradnictwem zawodowym, a nauczyciele nie posiadają wiedzy dotyczącej doradztwa. Kolejny problem o którym warto wspomnieć to finanse , których niestety w wielu szkołach brakuje aby opłacić dodatkowy etap doradcy zawodowego. Bardzo często dzieje się tak , że zajęcia dotyczące doradztwa zawodowego prowadzone są w ramach lekcji wychowawczych , co niestety trzeba przyznać nie jest zbyt efektywną formą. Czasem zdarzy się także , że bardziej ambitny nauczyciel przedsiębiorczości próbuje wprowadzić elementy poradnictwa zawodowego podczas swoich zajęć , ale niestety jest to kropla w morzu potrzeb. Ja osobiście zetknęłam się ze szkolnym doradcą zawodu tylko na szczeblu gimnazjum - były to jedne zajęcia grupowe które obejmowały jedną godzinę lekcyjną czyli 45 minut. Na szczeblu szkoły średniej w liceum ogólnokształcącym w ogóle nie miałam styczności z doradcą zawodowym.

Podsumowując moją pracę z przykrością muszę stwierdzić , że pomimo ważnej roli jaką odgrywa doradca zawodowy w dzisiejszym świecie jest on bardziej mitem niż rzeczywistością. Doradztwo bardzo często istnieje w naszych szkołach ale tylko w kwestii teoretycznej, w praktyce niewielka ilość szkół zatrudnia doradcę zawodowego. Według mnie doradcy zawodowi tak naprawdę zaczną funkcjonować w polskich szkołach, gdy zamiast zapisu ustawowego, że w szkole może być zatrudniony doradca zawodowy pojawi się zapis, że w szkole ma być zatrudniony doradca zawodowy. Na jednej ze stron internetowych znalazłam forum gdzie pewien Pan zadał pytanie MEN o obowiązek zatrudniania doradców w szkołach. Otrzymał on następującą odpowiedź : „Szanowny Panie. Nie przewidujemy wprowadzenia obowiązku zatrudniania w szkołach gimnazjalnych i średnich doradców zawodowych. Natomiast planujemy zmianę tego zapisu w przedmiotowym rozporządzeniu, która w większym niż dotychczas zakresie zobliguje organy prowadzące do wyasygnowania środków na zatrudnienie doradców zawodowych w szkołach. Z poważaniem Romuald Ponczek, gł. wizytator w Departamencie Młodzieży i Wychowania". Uważam jednak , że pomimo wszystko wejście do Unii daje nam nowe możliwości rozwoju oraz dodatkowe finanse. Mam nadzieję , że dzięki temu z biegiem czasu doradca zawodowy w szkole stanie się rzeczywistością a nie tylko mitem.

BIBLIOGRAFIA :

W. Okoń; Słownik pedagogiczny. Warszawa 2004

M. Jedynak, Szkolny doradca zawodowy: fakt czy mit we współczesnej szkole. Lublin 2008

W. Brzozowska , W. Rachalska : Doradca zawodowy w warunkach przemian gospodarczych. Częstochowa 1995

U. Marszałek , Sylwetka doradcy zawodowego , W : Edukacja zawodoznawcza i edukacja projakościowa w szkole , Praca zbiorowa. Kraków

B. Wojtasik : Edukacyjno - zawodowe wybory nastolatków w „społeczeństwie ryzyka” , W: Warsztat doradcy zawodu - aspekty pedagogiczno - psychologiczne. Kraków

http://pl.wikipedia.org/wiki/Doradca_zawodowy , logowanie w dniu 27.12.2009

W. Okoń; Słownik pedagogiczny. Warszawa 2004, s. 319

M. Jedynak, Szkolny doradca zawodowy: fakt czy mit we współczesnej szkole, Lublin 2008, s. 142

W. Brzozowska , W. Rachalska : Doradca zawodowy w warunkach przemian gospodarczych , Częstochowa 1995 , s . 37-38

U. Marszałek , Sylwetka doradcy zawodowego , W : Edukacja zawodoznawcza i edukacja projakościowa w szkole , Praca zbiorowa , Kraków , s 26

B. Wojtasik : Edukacyjno - zawodowe wybory nastolatków w „społeczeństwie ryzyka” , W: Warsztat doradcy zawodu - aspekty pedagogiczno - psychologiczne , Kraków , s . 23

M. Jedynak, Szkolny doradca zawodowy: fakt czy mit we współczesnej szkole, Lublin 2008, s. 85-86

---