ZAGADNIENIE 11 - PRAWA NIENARUSZALNE I WARUNKOWE

1) prawa nienaruszalne, absolutne - to te prawa, które nie podlegają ograniczeniu nawet w sytuacji szczególnego zagrożenia dla państwa lub jednostki. Naturalny charakter tych praw decyduje o ich nienaruszalności - państwo nie dysponuje władztwem w zakresie ich ograniczenia.

Godność - podstawowa wartość praw naturalnych.

Nienaruszalność praw może być zagwarantowana wyłącznie przez treść prawa pozytywnego (stanowionego), są tzw. „gwarancje relatywne”, - czyli że każdą normę można zmienić.

Zgodnie z Konstytucją RP została wyodrębniona kategoria wolności i praw, które nie mogą być ograniczone nawet w czasie obowiązywania regulacji dot. Jednego ze stanów nadzwyczajnych (wojennego lub wyjątkowego). Ten katalog pozytywny, enumeratywny został zawarty w art. 233 ust.1 Konstytucji. Natomiast w czasie trwania klęski żywiołowej określa się tylko te wolności i prawa, które mogą być ograniczone.

Prawa naturalne to także te, które ze względu na swoją istotę mają charakter nie reglamentowany. Są to te uprawnienia jednostki, które dot. jej przeżyć wewnętrznych i które nie mogą w praktyce podlegać ograniczeniom przewidzianym na gruncie prawa pozytywnego (wolność sumienia, światopoglądu, wyznania, przekonań).

2) prawa warunkowe - to te, które mogą być ograniczone w każdym czasie przy uwzględnieniu przewidzianych przez prawo zasad i procedur.

• jakiekolwiek ograniczenia mogą być dokonywane wyłącznie przez organy władzy ustawodawczej;

• prawo pozytywne (stanowione) powinno określać rodzaj aktu, którego normy ograniczają wolności i prawa (w RP jest to ustawa);

• prawo pozytywne powinno określać przesłanki ograniczeń wolności i praw, mogą to być:

~ dobro wspólne,

~ bezpieczeństwo państwa,

~ ochrona mienia,

~ porządek publiczny,

~ ochrona życia i zdrowia,

~ ochrona środowiska naturalnego,

~ ochrona moralności społecznej,

~ ochrona praw i wolności innych osób,

ZAGADNIENIE 12 - KONCEPCJE WOLNOŚCI I PRAW PODST.

Najczęściej spotykaną definicją jest ta, które utożsamia pojęcie praw podstawowych z katalogiem uprawnień jednostki określonym w Konstytucji każdego z państw. W niektórych systemach do praw podst. zalicza się również te, które interpretuje się z treści Konstytucji (Do 1997r. w RP takim prawem było prawo do sądów).

W prawie międzynarodowym niespotykany jest podział na prawa podstawowe i inne, przyjmuje się więc, że wszystkie regulacje międzynarodowe dotyczą podstawowych wolności i praw jednostki.

Do najważniejszych aktów prawa międzynarodowego zalicza się: Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Pakt Praw Ekonomicznych Społecznych Kulturalnych, Europejską Konwencje Ochrony Praw Człowieka, PW 1950 - Rzym.

ZAGADNIENIE 13 - ŹRÓDŁA PRAW I WOLNOŚCI

Źródła praw jednostki mogą być rozumiane dwojako, w znaczeniu materialnym i formalnym.

Materialne - to okoliczności, czynniki, którym prawo zawdzięcza swoje powstanie.

Formalne - to formy, w jakich prawo zostaje wyrażone - akty normatywne.

Podział na kategorie źródeł prawa stanowionego:

1. akty prawa międzynarodowego oraz umowy - wśród umów wyróżniamy dwa typy:

• o charakterze ogólnym dot. szerokiego katalogu praw jednostki (podstawowych praw jednostki w prawie międzynarodowym) i podst. zasad ich ochrony. Dzielą się one ze względu na zakres terytorialny na:

*umowy ogólnoświatowe (karta NZ, PPOiP);

*umowy regionalne (EKPCz, EKS,);

• o charakterze szczegółowym - konwencje uchwalane w celu ochrony tylko pewnej kategorii praw jednostki lub praw określonej grupy ludzi. Dzielą się one ze względu na zakres terytorialny na:

*konwencje regionalne;

*umowy międzypaństwowe;

Wszystkie umowy międzynarodowe bez względu na kategorię mają taką sama moc prawną.

2. zwyczaj międzynarodowy - ma zastosowanie w przypadku spraw dot. państw nie będących stronami umów międzynarodowych regulujących prawa jednostki. Zwyczaj tworzy praktyka podmiotów prawa międzynarodowego - tzn. państw niektórych organizacji międzynarodowych np. ONZ. Do praw jednostki o charakterze zwyczajowym należą:

• zakaz ludobójstwa,

• zakaz niewolnictwa,

• zakaz apartheidu (niedyskryminacja rasowa),

• zakaz tortur i niehumanitarnego traktowania,

• zakaz arbitralnego pozbawiania innych życia,

• zakaz porywania przeciwników politycznych,

• zakaz nadmiernie długiego więzienia bez wyroku sądu.

3. zasady ogólne uznane przez narody cywilizowane- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości stworzył możliwość zastosowania w konkretnej sytuacji ogólnych zasad prawa międzynarodowego wcześniej niestosowanych, z zastrzeżeniem, że będą to zasady wspólne. Do uznanych dotychczas zasad ogólnych dot. praw jednostki należą zasady leżące u podstaw Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa z 1948r. Są one według MTS zasadami uznanymi przez narody cywilizowane jako wiążące państwa, nawet, jeśli nie wiążą je postanowienie konwencji.

4. źródła praw jednostki w prawie wewnętrznym

1. Konstytucje -regulują prawa jednostki w różny sposób. Jedne wyodrębniają normy dot. tych praw, inne nie podają ich wcale, a jeszcze inne zawierają w swym tekście tylko niektóre normy z tego zakresu umieszczając pozostałe w ustawach o randze konstytucyjnej.

2. Ustawy- żadna norma ustawowa nie może być sprzeczna z Konstytucją.

ZAGADNIENIE 16 - MIEJSCE MIĘDZYNARODOWYCH UMÓW O PRAWACH CZŁOWIEKA W SYSTEMIE PRAWA WEWNĘTRZNEGO RP.

Art. 9,91,188 Konstytucji

Art.9 - „ Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”,

Art.91.

ust.1 „ Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie uzależnione jest od wydania ustawy”.

rozstrzyganie kolizji pomiędzy prawem wewnętrznym a międzynarodowym:

1. umowa międzynarodowa kontra ustawa - wygrywa umowa międzynarodowa (ust.2 art.91 K), która uchyla stosowanie ustawy w danym przypadku. Jest to nadrzędność prawa międzynarodowego ratyfikowanego nad przepisami prawa krajowego. W dalszym jednak ciągu za nadrzędny akt w systemie źródeł prawa krajowego w RP przyjmuje się Konstytucje, świadczy o tym treść art. 188K.

2. normy prawa ponadnarodowego kontra przepisy prawa krajowego- wygrywa prawo ponadnarodowe na zasadach podobnych co w pkt.I).

ZAGADNIENIE 17- ZASADA PREASUMPCJI W STOSOWANIU PRAWA KRAJOWEGO.

Preasumpcja - wiązanie się poszczególnych państw normami prawa międzynarodowego w skutek, czego powstaje obowiązek dostosowania przepisów prawa krajowego do standardów określonych w normach pr. międzynarodowego.

W zakresie ochrony praw jednostki przyjmuje się, że standardy międzynarodowe tworzą niezbędne minima gwarantujące realizację praw jednostek. Państwo przyjmując te standardy może je odpowiednio rozbudować, a także modyfikować nie zmieniając jednocześnie istoty przyjętych rozwiązań oraz celów, którym dana instytucja służy. Odstępstwa od tych zasad możliwe są, gdy w procesie ratyfikacji państwo złoży odpowiednie zastrzeżenie wskazujące na wyłączenia podmiotowe, przedmiotowe, a także niekiedy na odmienna interpretację postanowień poszczególnych zapisów. W ten sposób państwa zobowiązują się do zastosowania części zapisów aktu a tym samym do zmiany przepisów prawa wewnętrznego w tym zakresie.

W celu jak najlepszego dostosowania porządków krajowych do standardów międzynarodowych organy organizacji międzynarodowych wydają różnego rodzaju komentarze wyjaśniające treść aktów międzynarodowych z zakresem obowiązków państw w poszczególnych procedurach.

ZAGADNIENIE 18-PRAWNONATURALNA KONCEPCJA PRAW JEDNOSTKI

Cechą wszystkich koncepcji prawnonaturalnych jest uznanie, że ludziom przysługują pewne prawa przyrodzone oraz, że są oni z natury swej równi i wolni. Prawo pozytywne, (czyli stanowione) jedynie deklaruje istniejące prawa naturalne, a nie ustanawia ich. Do zadań prawa pozytywnego należy przede wszystkim ograniczenie praw naturalnych w interesie współżycia jednostek zorganizowanych w społeczeństwo. Prawo stanowione ma zatem charakter wtórny a pr. naturalne - pierwotny.

ZAGADNIENIE 19 - LIBERALNA KONCEPCJA PRAW JEDNOSTKI.

Prawa jednostki jako wyraz woli państwa. Państwo miało być przy tym jedynie instrumentem zapewniającym porządek społeczny i bezpieczeństwo zewnętrzne. Status jednostki zależy od obowiązującego w danym pastwie prawa pozytywnego. Prawa jednostki gwarantowane są tylko obywatelom danego państwa. U podstaw liberalnego katalogu praw jednostki leżała: wolność osobista, swobodna inicjatywa gospodarcza, ochrona własności i posiadania, tolerancja religijna i ograniczenie wpływów Kościoła, wolność zrzeszania się, wolność słowa. Wolności te miały chronić jednostkę przed ingerencją państwa. Koncepcja liberalna traktowała jednostkę jako wyizolowane indywiduum, jej podstawowym założeniem była teza o samoregulowaniu się wolnego społeczeństwa. Zakładała ona, że społeczeństwo składa się z równouprawnionych, wolnych jednostek, które podczas realizacji swoich potrzeb i interesów napotykają na opór ze strony innych jednostek. Jednostki są przy tym zdolne do kompromisów - wspólne interesy są ważniejsze niż to co dzieli społeczeństwo.

ZAGADNIENIE 20 - KONCEPCJA PRAW JEDNOSTKI W SOCJALNYM PAŃSTWIE PRAWNYM.

Zadaniem państwa staje się kierowanie procesami rozwoju społecznego i zapewnienie sprawiedliwego podziału jego owoców. Nie czyni ono jednak tego jedynie za pomocą nakazów i zakazów, ma do dyspozycji szeroki wachlarz innych możliwości ograniczonych jednak przez prawa jednostki. Prawa te spełniają funkcje gwarancji pluralistycznego systemu społecznego i jego wolnościowych elementów.

Socjalne państwo prawne z jednej strony jest oddzielone od społeczeństwa, co gwarantuje wolność indywidualną, lecz z drugiej strony jest ściśle z nim związane, dzięki czemu zapewniony jest postęp i sprawiedliwość społeczna. Socjalne państwo prawne ma obowiązek troszczyć się o byt jednostki, zapewnić jej szanse rozwoju indywidualnego zagwarantowanego w konstytucji. Prawa jednostki staja się celami działalności państwa. Wypełniają one także w socjalnym państwie prawnym określone funkcje społeczne.

W socjalnym państwie prawnym prawa jednostki to nałożenie na państwo obowiązku podjęcia działań na rzecz ich realizacji.

ZAGADNIENIE 21 - POJĘCIE I KATALOG WOLNOŚCI ORAZ PRAW OSOBISTYCH.

Pojęcie wolności i praw osobistych - to te uprawnienia jednostki, które umożliwiają jej swobodny rozwój na płaszczycie egzystencji fizycznej, psychicznej i prawnej, wolny od jakiejkolwiek ingerencji zewnętrznej oraz te uprawnienia które służą ochronie wolności i praw.

PRAWO DO ŻYCIA - charakter wyłącznie pozytywny, czyli nie można wyprowadzać z niego prawa do śmierci.

Obowiązki państwa:

1. negatywne - wyeliminowanie wszelkich form orzekania i wykonywania kary śmierci;

2. pozytywne - wprowadzenie regulacji prawnych, których zadaniem jest ochrona życia w każdym jego stadium (zakaz aborcji, eutanazji, stworzenie prewencyjnych środków ochrony przez państwo, zakaz klonowania)

Prawo do życia w kontekście stosunków między jednostkami, wyraża się w obowiązku poszanowania życia każdego i niepodejmowaniu w związku z tym jakichkolwiek działań które mogłyby narazić czyjekolwiek życie.

KATALOG PRAW OSOBISTYCH:

• wolność od tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania;

• wolność od eksperymentów naukowych i medycznych;

• wolność i bezpieczeństwo osobiste ( nietykalność osobista);

• nullum crimen sine lege;

• prawo do sądów - obowiązek państwa stworzenie struktury sądów z obsługą, jednostka powinna mieć rzeczywisty dostęp do sądów;

• prawo do obrony ( czynne i bierne) - to nam trzeba udowodnić popełnienie czynu;

• prawo do prywatności;

• prawo do ochrony danych osobowych;

• prawo rodziców do wychowania dzieci;

• tajemnica korespondencji;

• prawo do nienaruszalności mieszkania ( mir domowy)

• wolność poruszania się, przemieszczania i osiedlania;

• wolność słowa ( zakaz cenzury prewencyjnej);

• wolność sumienia i wyznania;

• wolność od ekstradycji;

• zakaz uniemożliwiania powrotu obywatela na terytorium jego państwa i zakaz wydalania go z tego terytorium.

ZAGADNIENIE 22 - POJECIE I KATALOG WOLNOŚCI ORAZ PRAW POLITYCZNYCH.

Prawa polityczne to prawa gwarantujące jednostce możliwość aktywnego udziału w rządzeniu państwem, kształtowaniu jego polityki. Powiązane są one z demokratycznym ustrojem państwowym.

• Tworzenie partii politycznych

• Tylko obywatele polscy z prawem wyborczym

Partia (1000os.) - zrzeszanie na prawach dobrowolności, mające wpływ na politykę państwa. Partia z chwilą wpisu do rejestru Sądu rejestrowego nabywa osobowość prawną.

• Wolność działania partii politycznych (pluralizm polityczny)

• Wolność zrzeszania się (stowarzyszenia i fundacje, ruchy obywatelskie, organizacje wyspecjalizowane np. PCK, organizacje o charakterze zawodowym - fakultatywne i obowiązkowe)

• Wolność zgromadzeń - cel wspólne obrady lub wyrażenie stanowiska

• Wolność tworzenia związków zawodowych ( prawo do strajku)

• Prawo dostępu do służby publicznej - wyłącznie ob. Polscy

• Prawo dostępu do informacji publicznej - może każdy bez podania powodu

• Prawa wyborcze

• Prawo do składania petycji, skarg i wniosków - indywidualnie lub zbiorowo. Wszystkie one wymagają odpowiedzi.

Petycja - wystąpienie w formie pisemnej do konkretnego organu, którego treść ma na celu wywołanie, pożądanego z punktu widzenia wnoszącego, działania organu.

ZAGADNIENIE 24 - POJĘCIE I KATALOG WOLNOŚCI ORAZ PRAW SOCJALNYCH.

Są to te uprawnienia jednostki, które służą zapewnieniu minimalnych standardów życia (wyżywienie , mieszkanie, zdrowie), kiedy bez własnej winy jednostka nie jest w stanie utrzymać siebie i swojej rodziny (śmierć, starość, inwalidztwo, macierzyństwo, chorobowe, bezrobocie)

Do kategorii tej zaliczamy :

• Ochronę socjalną,

• Ochronę zdrowia,

• Prawo do świadczeń,

• Ochronę rodziny jej praw i egzystencji,

• Ochronę kobiet w ciąży i po porodzie.

ZAGADNIENIE 25 - POJĘCIE I KATALOG WOLNOŚCI ORAZ PRAW KULTURALNYCH.

Są to uprawnienia umożliwiające prawidłowy i wszechstronny rozwój intelektualny i duchowy :

• Prawo do nauki i nauczania,

• Wolność twórczości artystycznej, naukowej i kulturalnej,

• Wolność czerpania korzyści z efektów twórczości,

• Prawo dostępu do dóbr kultury.

ZAGADNIENIE 26 - POJĘCIE I KATALOG PODSTAWOWYCH OBOWIĄZKÓW JEDNOSTKI.

Obowiązek - nakaz lub zakaz określonego zachowania się jednostki, porządnego z punktu widzenia państwa w określonych sytuacjach faktycznych i prawnych, wyrażony w treści praw powszechnie obowiązujących (ustawy).

Podstawowe obowiązki to te które artykułuje się wprost w treści Konstytucji:

• ob. wierności

• ob. przestrzegania prawa

• ob. ponoszenia ciężarów publicznych (ustanowione wyłącznie w drodze ustawy)

• ob. ochrony środowiska naturalnego

• ob. nauki i nauczania

• ob. dbania o dobro wspólne

ZAGADNIENIE 27 - ZAKRES I CHARAKTER OBOWIĄZYWANIA NORM PRAWNYCH DOTYCZĄCYCH WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI.

Istnieją 4 rodzaje systemu ochrony:

1. Uniwersalny:

• podmiotowo czyli że każdy podlega ochronie

• przedmiotowo czyli że chronione są wszystkie prawa

• czasowo

• terytorialnie

Charakter obowiązywania jest zróżnicowany na podstawie formalnej przynależności do takiego systemu.

2. Regionalny

3. Regionalny o specjalnym charakterze

4. Krajowy

ZAGADNIENIE 28 - KOLIZJA I KONKURENCJA WOLNOŚCI I PRAW.

Konflikty pomiędzy prawami jednostki dzielimy na dwa rodzaje:

• Konkurencję

• Kolizję

KOLIZJA

Występuje gdy w tej samej sytuacji różne jednostki powołują się dla ochrony swoich interesów na różne przysługujące im prawa.

Postuluje się różne sposoby rozstrzygania kolizji:

• Należy przyznać pierwszeństwo w oparciu o rangę ograniczeń praw jednostki w systemie prawa tzn. w jakiej rangi akcie prawnym są zawarte te ograniczenia;

• Powinno się przyznawać pierwszeństwo prawu mniej ograniczonemu w myśl zasady in dubio pro libertate;

• Nie można przyznawać pierwszeństwa w oparciu o zasadę in dubio pro libertate , gdyż interes jednej jednostki może ograniczać wystarczająco wolność drugiej jednostki i należy to wziąć pod uwagę.

W praktyce nie stosuje się konsekwentnie żadnej z tych zasad. Sądy stoją na stanowisku, że ustalenie ograniczeń praw jednostki zależy od konkretnego przypadku i trudno tutaj o stosowanie reguł o ogólnym charakterze.

Obowiązek rozwiązywania kolizji spoczywa także na ustawodawcy.

KONKURENCJA

Występuje gdy w jednym przypadku ten sam podmiot może powołać się dla ochrony swoich interesów na różne przysługujące mu prawa.

W nauce spotkać można następujące propozycje rozstrzygania konkurencji praw jednostki:

• Należy przyznać pierwszeństwo prawu mniej ograniczonemu, gdyż na jego podstawie jednostka żądać może od państwa powstrzymania się od działania;

• Powinno się przyznać pierwszeństwo prawu bardziej ograniczonemu ponieważ jest ono chronione daleko mocniej niż wynikałoby to z potencjalnych możliwości ograniczeń;

• Pierwszeństwo ma prawo stanowiące lex specialis, gdyż należy zastosować zasadę lex specialis derogat legi generali;

• Jeżeli nie można zastosować żadnej innej metody trzeba przyznać pierwszeństwo w oparciu o zasadę proporcjonalności.

Podobnie jak w kolizji sądy nie stosują konsekwentnie żadnej z tych metod.

ZAGADNIENIE 29 - HORYZONTALNE OBOWIĄZYWANIE PRAW JEDNOSTKI.

Obowiązywanie i stosowanie konstytucyjnych praw jednostki w płaszczyźnie ewentualnych konfliktów i sporów między jednostkami, albo między jednostkami i osobami prawnymi, albo między osobami prawnymi.

9

---