"Choroba alkoholowa", "Uzależnienie od alkoholu", "Alkoholizm" - jest to okresowe picie alkoholu w celu doznawania jego działania psychicznego, a czasem także dla uniknięcia złego samopoczucia, wynikające z jego odstawienia.
Istotą tej choroby jest więc psychiczne i fizyczne uzależnienie od środka narkotycznego jakim jest alkohol.
Uzależnienie psychiczne polega na potrzebie picia alkoholu dla poprawy samopoczucia.
Uzależnienie fizyczne objawia się wzrostem tolerancji na alkohol, utratą kontroli nad wypijanym alkoholem (niemożność przerwania picia w z góry zaplanowanym momencie) oraz palimpsestami i występującym Alkoholowym Zespołem Abstynencyjnym po odstawieniu alkoholu.
Różny jest także poziom społeczny osób uzależnionych. Są tacy, którzy maja pracę, dom, rodzinę, ale wielu już to wszystko straciło i mieszka pod mostem. Bardzo trudno jest powiedzieć o kimś kto ma pracę, dom, samochód, pozycję społeczną, jakiś jeszcze poziom intelektualny, organizm jeszcze niezniszczony, że jest alkoholikiem. Społeczeństwo, jak i sami alkoholicy chętniej postrzegają tych ostatnich - bezdomnych, upośledzonych fizycznie i psychicznie przez picie denaturatu.
Uzależnienie od alkoholu to:
1. Codzienne picie ok. 0,5 l. mocnego alkoholu lub odpowiednika w celu utrzymania zadowalającego funkcjonowania
2. Regularne picie sobotnio-niedzielne dużych ilości alkoholu
3. Ciągi picia co najmniej dwudniowe występujące naprzemiennie z okresami trzeźwości.
Szacunkowe dane statystyczne są alarmujące. Z ostrożnych obliczeń wynika, że 14 procent mężczyzn i 4 procent kobiet, czyli 42 miliony obywateli państw należących do Unii Europejskiej przyznaje się do nadużywania alkoholu lub choroby alkoholowej. 8 razy częściej uzależniają się od alkoholu mężczyźni. Najwięcej piją oni między 20-30 r.ż., kobiety zaś pomiędzy 30-40 r.ż. Ocenia się, że 15% osób, które pierwszy raz sięgnęły po alkohol odczuwa potrzebę ponownego picia.
M. Henne wyróżnia trzy pojęcia, które wykorzystywane są w analizach zachowania określanego jako spożywanie alkoholu:
- alkoholizacja- zjawisko społeczne będące „faktem spożywania napojów alkoholowych bez względu na okoliczności, motywy i sposoby picia. Alkoholizacja odnosi się zarówno do pijących w sposób umiarkowany, którzy w zasadzie nie wpadają w chorobę, ani nie stają się niebezpieczni dla otoczenia, jak i dla pijących nadmiernie, u których może wystąpić jedna z tych cech lub obydwie”
- alkoholizm- choroba po woli sprowadzająca się do tego, że jednostka utraciła możność trwałego powstrzymania się od spożywania alkoholu. Proces powstawania stanu uzależnienia trwa niekiedy 10 lub nawet 20 lat.
- niebezpieczny stan alkoholiczny- szkodliwość medyczno-społeczna polegająca na niebezpiecznym stanie tego „ u kogo spożycie napojów alkoholowych powoduje jakąkolwiek szkodę dla niego samego bądź dla społeczeństwa, bądź dla niego i dla społeczeństwa”.
Można wyróżnić trzy fazy alkoholizmu wg Elvin Morton Jellinek'a :
- Faza symptomatyczna ( wstępna) trwająca od kilku miesięcy do dwóch lat. Picie alkoholu umotywowane jest zewnętrzną przyczyną, choć zaczyna się już szukanie okazji do picia. Jest to okres picia jedynie towarzyskiego, w pełni kontrolowanego, lecz niepokojącym objawem jest szukanie ulgi w alkoholu, który powoduje odprężenie psychiczne. W końcowym etapie tej fazy występuje wzrost tolerancji na alkohol, czyli możliwości wypicia większej ilości alkoholu bez upijania się.
- Faza zasadnicza - utrata kontroli ilości spożywanego alkoholu, występują nieudane próby kontrolowania picia, produkowanie usprawiedliwień i alibi dla dalszego picia.
- Faza chroniczna - okresy picia są bardzo długie, a abstynencji - bardzo krótkie, pije się od rana, upija się w samotności, następuje zdecydowany spadek tolerancji na alkohol (kiedyś pół litra czystej piło się bez konsekwencji, teraz wystarczy piwo), sięga się po tzw. wynalazki, czyli np. denaturat, dochodzi do rozpadu rodziny, następuje degradacja zawodowa i społeczna.
Na podstawie licznych badań można wywnioskować pewną liczbę istotnych związków między spożywaniem alkoholu a przestępczością. Constant powołał te zależności.:
- Tygodniowa okresowość przestępstw - czyli współczynnik przestępczości wzrasta znacznie w końcu tygodnia kiedy przychodzi weekend.
- Miejsce popełniania przestępstw - czyli częstą lokalizacją są miejsca gdzie można alkohol zdobyć, są to lokale gastronomiczne, sklepy;
- Nasilenie przestępczości, gdy można sprzedawać alkohol i jej spadek, gdy sprzedaż alkoholu podlega reglamentacji;
Bezpośrednie związki między alkoholem a przestępczości:
a) Penalizacja podejmowania czynności zawodowych w stanie nietrzeźwości:
- penalizacja czyli uznanie przez ustawodawcę określonego czynu za czyn zabroniony (przestępstwo), wykroczenie.
- przepis taki może mieć brzmienie „Kto w stanie nietrzeźwości pełni czynności związane bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów, podlega karze(…)” lub „Kto w stanie nietrzeźwości może narazić na bezpośrednie niebezpieczeństwo życie lub zdrowie ludzkie albo mienie w znacznych rozmiarach, podlega karze(…)”.
- istotę przestępstwa określonego w przepisać wypełnia już samo podjęcie czynności zawodowej w stanie nietrzeźwości, chociażby żadnych ujemnych skutków nie było.
Jako pierwszy typ związków alkoholu z przestępczości można wyróżnić:
Związek definicyjny - wyznaczony przez ustawodawcę w drodze uznania nietrzeźwości lub użycia alkoholu jako cechy przestępstwa.
Związek restrykcyjny- wyznaczony mechanizmem regulacji podaży i popytu na alkohol
Sprzężenie zwrotne - w wyniku ataku ofiara atakuje sprawcę
Łączność roli sprawcy i ofiary - we wszelkiego rodzaju wypadkach, w których poszkodowanym jest z jednej strony ten, kto zdarzenie wywołał, z drugiej zaś dolegliwość wynikająca z zaistniałych szkód nie dotyka poza sprawcą żadnej konkretnej osoby, lecz odczuwana jest przez całą zbiorowość.
Wpływ spożywania alkoholu na popełnianie niektórych przestępstw
Związek alkoholu z przestępczością występuje w różnym nasileniu w odniesieniu do poszczególnych rodzajów przestępstw. Szczególnie jaskrawo uwidacznia się on przy przestępstwach:
*przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu - stwierdzono, że alkoholicy stanowią jedną z grup osób szczególnie predestynowanych do roli ofiar zabójstw.
*przestępstwa seksualne - najpoważniejszym i zarazem najczęstszym spośród nich są zgwałcenia. Dokonanie zgwałcenia zbiorowego poprzedzane bywa często wspólnym piciem alkoholu przez sprawców i pokrzywdzoną. Materiały uzyskiwane w trakcie badań empirycznych wskazują także na związek pomiędzy konsumpcją napojów alkoholowych a przestępstwami takimi, jak popełnianie czynów nierządnych z osobą psychicznie upośledzoną, stosunki kazirodcze lub dopuszczanie się czynów lubieżnych w stosunku do osób poniżej 15 lat.
*przestępstwa przeciwko mieniu - szczególnie groźnym jest rozbój - przestępstwo skierowane jednocześnie przeciwko osobie i mieniu. Sprawcami rozbojów są przede wszystkim osoby młode, większość sprawców jest w wieku 17 - 20 lat.
*przestępstwa przeciwko rodzinie - okazuje się, że w 90 % przypadków działania agresywne skierowane były przeciwko żonom sprawców, a tylko sporadycznie przeciwko innym członkom rodziny. Przebieg konfliktów rodzinnych, wywołanych z powodu nadużywania alkoholu, bywa często dramatyczny i wiąże się z użyciem siły. Sprawcami aktów przemocy w rodzinie są zazwyczaj osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu, choć niekoniecznie będące alkoholikami, a znaczna część ofiar również jest nietrzeźwa w momencie pobicia. Istnieje silna zależność pomiędzy nadużywaniem alkoholu przez rodziców a krzywdzeniem dzieci, w tym wykorzystywaniem seksualnym. Molestowania własnych dzieci po wypiciu alkoholu dopuszczają się nie tylko rodzice, którzy są nałogowymi alkoholikami, ale również ci, którzy piją okazjonalnie. Alkoholizm rodziców jest dla dziecka źródłem wielu przeżyć, które działają z tym większą szkodą dla jego rozwoju, im jest ono młodsze. Osoby, które w dzieciństwie przeżyły rozwód rodziców wykazują większą skłonność do spożywania dużych ilości alkoholu lub nadużywania go i częściej stają się alkoholikami. Grupę podwyższonego ryzyka stanowią ludzie młodzi w wieku 23-33 lat, zaś prawdopodobieństwo wystąpienia problemów alkoholowych jest tym większe, im dziecko było młodsze w momencie rozwodu rodziców.
*przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu - wiele z tych przestępstw ma charakter chuligański, jakkolwiek dotyczy to także pewnej części przestępstw innych rodzajów. Zjawisko chuligaństwa jest szczególnie silnie związane z nadużywaniem alkoholu. Wśród przestępstw przeciwko władzom i urzędom najczęściej występują znieważenia i czynna napaść na urzędnika oraz stawianie mu oporu. Występują także liczne wykroczenia przeciwko porządkowi publicznemu, popełniane przez osoby w stanie nietrzeźwym.
*przestępstwa drogowe - na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się zjawisko wzrostu liczby sprawców przestępstw drogowych pod wpływem alkoholu. Zgodnie ze zmianą ustawy kodeksu karnego, jeśli kierowca podczas kontroli drogowej będzie miał we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu (stan nietrzeźwości) sąd może go ukarać grzywną, ograniczeniem wolności lub więzieniem do 2 lat. Rowerzysta naraża się na Podobne kary z ograniczeniem wolności do 1 roku.
*nielegalne gorzelnictwo - przestępstwa te nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem alkoholu, lecz z chęci zysku. Domowy wyrób spirytusu stanowi na gruncie naszego prawa czyn przestępczy. Istotę tego rodzaju zachowań stanowi bezprawne wytwarzanie płynu zawierającego alkohol etylowy.
Konsekwencje nadużywania alkoholu możemy podzielić na:
a. fizjologiczne;
b. problemy psychologiczne i egzystencjalne;
c. problemy wypadków;
d. dotyczące zachowania i ról społecznych.
Stosunkowo najłatwiej wykazać wpływ bezpośredniego oddziaływania alkoholu na organizm utrata panowania, niekontrolowana agresja widoczna jest u znaczącej części nietrzeźwych wśród sprawców przestępstw z użyciem przemocy i przestępstw seksualnych.
Bezpośrednich dowodów dostarczają nam również zestawienia dotyczące sprawców wypadków drogowych. Wykazanie pozostałych rodzajów wpływu alkoholu na przestępczość wymaga jednak bardziej skomplikowanych zabiegów. Oznacza to indywidualne badanie sprawców, ich sytuacji życiowej, dalszych losów po popełnieniu przestępstwa, relacji z otoczeniem itp. Obecnie dysponujemy w Polsce bogatym materiałem świadczącym niezbicie, że nadużywanie alkoholu szczególnie przez dzieci i młodzież stanowi czynnik determinujący rozwój zachowań patologicznych.
W wielu wypadkach motywacją do popełnienia przestępstwa jest chęć zdobycia alkoholu lub środków na jego zakup, co nie musi być oczywiście dowodem uzależnienia, ale jest poważnym wskazaniem co do wartości alkoholu dla sprawców, którzy skłonni są podjąć określone ryzyko.
Przedstawione tu związki alkoholu z przestępczością można podsumować, jako zespół czynników o zróżnicowanym charakterze, począwszy od wpływu środowiska rodzinnego, czy innych grup pierwotnych mających silny wpływ na przebieg socjalizacji nieletniego, aż po jego cechy osobnicze.
Dane statystyczne wskazują, że współwystępowanie alkoholu z niektórymi zwłaszcza rodzajami przestępstw nie może być kwestią przypadku i że kryminogenna rola alkoholu jest, ogólnie biorąc, bardzo poważna. Wynika ona także z samego charakteru oddziaływania alkoholu na organizm ludzki, alkohol bowiem powoduje „ z jednej strony wybitne wzmożenie pobudliwości na podniety, z drugiej strony osłabia siłę działania wyższych funkcji psychicznych, paraliżując kontrolę różnych hamulców, jakie na skutek życia społecznego powstają w psychice każdego.