TEORIA OSOBOWOŚCI:
OD POTOCZNYCH OBSERWACJI DO SYSTEMATYCZNYCH TEORII
DEFINICJA OSOBOWOŚCI
Osobowość - to te charakterystyki osoby, które wyjaśniają spójny wzorzec uczuć, myślenia i zachowania
- zajmuje się tym, co ogólnie dotyczy „natury ludzkiej” oraz różnicami indyw.
- zwraca uwagę na całą osobę, starając się zrozumieć to, w jaki sposób różne
aspekty funkcjonowania jednostki są ze sobą powiązane
TEORIA OSOBOWOWOŚCI JAKO ODPOWIEDŹ NA PYTANIA:
CO? JAK? DLACZEGO?
Teoria osobowości sugeruje sposoby zbierania i systematyzowania obszernego materiału.
Odpowiada na pytania:
Co? - odnosi się do charakterystyk osoby i tego, jak są one zorganizowane we wzajemnych relacjach
Jak? - odnosi się do determinantu osobowości (wpływy genetyczne i środowiskowe)
Dlaczego? - odnosi się do racji zachowania osoby, motywy jednostki
Obszary , które teoria osobowości uwzględnia:
Struktura - podstawowe jednostki osobowości
Odnosi się do bardziej stałych i trwałych aspektów osobowości
Pojęcia: reakcja, nawyk, cecha i typ
Cecha - wiązana z spójnością indywidualnych reakcji na sytuacje
Typ - odnosi się do skupienia wielu różnych cech; zakłada większy stopień regularności i ogólności zachowania
Teorie osobowości mówią o niej jako o złożonym systemie strukturalny lub o prostym systemie strukturalnym
Dynamika- dynamiczne aspekty osobowości + motywy
Odniesienie do zachowania człowieka jako do procesu
Grupy pojęć motywacyjnych:
- motywy hedoniczne - poszukiwanie przyjemności, unikanie bólu ( redukcja napięcia i modele przynętowe)
- wzrostu/samo aktualizacji - ludzie dążą do rozwoju i realizowanie swojego potencjału
- motywy poznawcze - nacisk jest położony na osoby zmierzające do zrozumienia i przewidywania zdarzeń na świecie
Wzrastanie i rozwój - jak rozwijamy się, tworząc niepowtarzalną osobę
Kształtowanie się różnic indywidualnych i rozwoju niepowtarzalnej jednostki
Determinanty zachowanie
- genetyczne - są generalnie ważniejsze dla charakterystyk osobowości, jak inteligencja i temperament, ale w przypadku ideałów i przekonań mają mniejsze znaczenie
- środowiskowe -obejmują czynniki, które sprawiają, że jesteśmy do siebie podobni, oraz doświadczenia, które czynią nas niepowtarzalnymi
Kultura - większość członków kultury będzie miała wspólne niektóre charakterystyki osobowości
Klasa społeczna - pomagają w określeniu statusu jednostki, ról, które pełni, obowiązków, które ją wiążą i przywilejów, którymi się cieszy; wpływają na to jak jednostka widzi siebie i członków innych klas społecznych, na to jak zarabia i wydaje pieniądze
Rodzina - rodzice wpływają na zachowanie dziecka na trzy sposoby: 1) przez swoje zachowanie tworzą sytuacje, które wywołują określone zachowania u dzieci 2) służą jako modele ról, z którymi utożsamiają się dzieci 3) w wybiórczy sposób nagradzają zachowania dzieci
Rówieśnicy - doświadczenia dziecięcej i młodzieżowej grupy rówieśniczej są odpowiedzialne za wpływy środowiska na rozwój osobowości; ma znaczenie w socjalizacji jednostki
Oczywiście to wszystko wchodzi w interakcję - dziedziczność ustala liczbę możliwych zachować, a środowisko ostatecznie determinuje konkretne zachowanie
Osobowość jest zdeterminowana przez wiele wchodzących ze sobą interakcje czynników genetycznych i środowiskowych
Dziedziczność ustala zakres, w ramach którego dana charakterystyka może się rozwijać, a w obrębie tego zakresu charakterystyka jest zdeterminowana przez siły środowiska
Psychopatologia - natura i przyczyny zaburzeń funkcjonowania osobowości
Zmiana - jak ludzie się zmieniają
FILOZOFICZNE UJĘCIE OSOBY
- człowiek jako istota racjonalna, człowiek zwierzę, człowiek jako mechanizm, człowiek jako komputer
WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DETERMINANTY ZACHOWANIA
- wszystkie teorie osobowości przyznają, że czynniki zlokalizowane wewnątrz organizmu i zdarzenia zachodzące w środowisku mają istotny wpływ na zachowanie
- Freud - jesteśmy pod kontrolą sił wewnętrznych
- Skinner - świat oddziałuje na osobę
- dziś badacze kładą nacisk na interakcje osoby i sytuacji, pomimo, że nadal trwają spory
SYTUACYJNA I CZASOWA SPÓJNOŚĆ ZACHOWANIA
- spójność sytuacyjna związana jest z kontrowersją osoba-sytuacja; ludzie zachowują się w spójny sposób w różnych sytuacjach lub są bardzo zmienni, są kimś innym w różnych kontekstach (czy jesteśmy tacy sami przy rodzicach i znajomych)
- spójność czasowa- niektórzy podkreślają ciągłość osobowości w czasie (dziecko jest `ojcem mężczyzny'); inni, że nie ma takiej ciągłości
- można oczekiwać, że ludzie pod pewnymi względami będą się zmieniać bardziej niż pod innymi
JEDNOŚĆ ZACHOWANIA I OBRAZ SIEBIE
- ludzkie zachowane jest wynikiem działania nie tylko poszczególnych części, lecz także relacji między nimi (jak auto)
- ludzkie zachowanie nie składa się z izolowanych reakcji, lecz ujawnia ono pewien wzorzec, organizacje i integracje
- pojęcia Ja - coś co daje zachowaniu zintegrowany charakter:
Uświadamianie sobie nas samych przedstawia ważny aspekt naszego fenomenologicznego czy subiektywnego doświadczenia
To co odczuwamy wobec siebie samych, wpływa na nasze zachowanie w wielu sytuacjach
Pojęcie Ja jest używane do wyrażania zorganizowanego i zintegrowanego charakteru funkcjonowania osobowości
ZMIENIAJĄCE SIĘ STANY ŚWIADOMOŚCI I POJĘCIE NIEŚWIADOMOŚCI
- ujęcie roli zmieniających się stanów świadomości jednostki
- są różne stany świadomości
- nie zwracamy uwagi czy nie zdajemy sobie sprawy z czynników, które wpływają na nasze zachowanie
RELACJE MIĘDZY POZNANIEM, AFEKTEM I ZEWNĘTRZNYM ZACHOWANIEM
- osobowość obejmuje poznanie, uczucia i zewnętrze zachowania
- psychologowie różnią się tym, jaką relatywnie wagę przypisują tym obszarom funkcjonowania; różnią się także w poglądach za związki przyczynowe między myślami, uczuciami i zachowaniami
WPŁYW PRZESZŁOŚCI, TERAŹNIEJSZOŚCI I PRZYSZŁOŚCI NA ZACHOWANIE
- zachowanie może podlegać wpływom czynników działających w dawnym momencie, ale na teraźniejszość mogą wpływać doświadczenia z przeszłości
- ale też to co myślimy teraz może ulegać wpływom myśli o przyszłości
PODSUMOWANIE
- problemy w wyjaśnianiu co? Jak ? dlaczego? :
Filozoficzne ujęcie osoby
Relacja między wewnętrznymi i zewnętrznymi wpływami determinującymi zachowanie
Spójność osobowości w czasie i sytuacjach
Pojęcia Ja i problem nieświadomości
Związek pomiędzy poznaniem, emocjami i zachowaniem
Rola przeszłości, teraźniejszości i przyszłości