Rozwojówka 3 Pervin „Badanie osobowości - wybrane zagadnienia”
Teorie okresów rozwojowych osobowości
Większość teorii stadialnych opiera się na obserwacji, np. teoria Piageta. Wyróżniają się trzema właściwościami:
-ujmują rozwój w kategoriach okresów, w których dany org. Charakteryzuje się określonymi właściwościami, każde kolejne stadium niesie ze sobą jakościową zmianę w naturze org.
-przyjmują, że każde stadium ma swój czas z określonym marginesem tolerancji, ale zasadniczo istnieją nieprzekraczalne granice
-stadia rozwojowe charakteryzują się stałą kolejnością czy też stałą progresją
wielu badaczy twierdzi, że stadia są okresami krytycznymi - jeśli charakteryzująca dane stadium właściwość nie ukształtuje się w określonym czasie to później już nie rozwinie się we właściwej formie
Psychoseksualne stadia rozwoju Freuda (i tak do znudzenia...)
-źródłem instynktów czy popędów są napięcia organiczne
-strefy erogenne - części ciała, w której objawia się napięcie, a tym samym koncentruje energia instynktu(popędu)
-rozwój psychiczny i emocjonalny dziecka zależy od interakcji społecznych, lęków i gratyfikacji związanych ze sferami
Fazy rozwoju (skrót skrótu)
Oralne stadium rozwoju (0-1) - źródłem pobudzenia są usta..., frustracja w tej fazie powoduje wykształcenie się osobowości oralnej - postawa roszczeniowa, niecierpliwość, zazdrość, zawiść, chciwość, nieufność, nastawienie pesymistyczne; przykład to osobowość narcystyczna - skupienie na sobie,, postrzeganie innych przez pryzmat tego w jakim stopniu przyczyniają się do oni do podtrzymania poczucia własnej wartości danego człowieka
Faza analna (2-3rż) - źródłem pobudzenia jest odbyt..., frustracje prowadzą do osobowości analnej - pragnienie władzy, żądza posiadania, lęk przed utratą kontroli i rozdarcie między buntem a uległością
Faza falliczna (4-5rż) - napięcie lokuje się w narządach płciowych; charakterystyczny kompleks Edypa, lęk kastracyjny, w tej fazie u chłopców kształtują się późniejsze cechy męskie, jak skłonność do rywalizacji oraz pragnienie siły, a u dziewczynek - ekshibicjonizm oraz połączenie zalotności z naiwnością.
-teoria krytykowana za zbytni nacisk na biologiczny aspekt człowieka, zawarty w niej obraz kobiety oraz metodologię badań
-wg. Freuda podstawowa struktura osobowości ( genotyp) pozostaje taka sama, niezależnie od sposobu jej zew. manifestacji (fenotyp)
Psychospołeczne stadia rozwoju Eriksona
-STANDARDOWA TABELKA
-stadia obejmują również dorosłość i starość
-rozwój ma charakter całościowy, to co wydarzyło się na wcześniejszych etapach wpływa na późniejsze
-Erikson zwrócił uwagę na czynniki psychospołeczne aspekty rozwoju
-pokazał, że ważne dla osobowości jest konstruowanie zarówno przeszłości jak i przyszłości
-teoria Eriksona zainspirowała badania Marcia; rozszerzył on etap „tożsamość vs. pomieszanie ról” o 4 możliwe stany docelowe -
osiągnięcie tożsamości (gotowość obrania stałej drogi, możliwość eksplorowania alternatywnych wartości i celów)
moratorium (eksplorowanie i poszukiwanie trwa nadal, osoba nie obiera stałej drogi)
pomieszanie tożsamości (brak poczucia kierunku, brak walki i poszukiwań)
zamknięcie (istnieje przywiązanie do wartości i celów, ale bez rozważenia alternatyw)
Krytyka teorii stadiów r osobowości
kwestionowano niezmienną kolejność stadiów rozwojowych oraz relacje między nimi, niejasne są również przejęci między stadiami
Bandura twierdzi, że rozwój dotyczy dziedzin i zakresów, a nie ogólnych struktur
Pojęcie okresu krytycznego zastępowane pojęciem okresu wrażliwości - czyli okres podwyższonej podatności, przed którymi i po których wrażliwość jest mniejsza, dodatkowo zmiana w późniejszych okresach może wymagać spełnienia specjalnych warunków
Podłużne badania rozwoju
prowadzone przez długi czas i dotyczące tych samych osób, poddawanych okresowo jednakowym testom
rożne od badań przekrojowych, w których porównuje się występowanie danego zjawiska w różnych grupach wiekowych, bad. Przekrojowe pozwalają uchwycić zależność między wiekiem a osobowością człowieka i są łatwiejsze do prowadzenia, dają też możliwość znalezienia związków między różnymi zjawiskami, np. między wychowaniem a rozwojem zachowań agresywnych; jednak w ich trakcie nie mogą obserwować bezpośrednio związków przyczynowych, a różnice między grupami wiekowymi mogą wynikać ze zmian obyczajowych, a nie wieku badanych
bad. Podłużne pozwalają obserwować procesy rozwojowe in statu nescendi (??????????)
umożliwiają uchwycenie rozwoju jako wzajemnych relacji poszczególnych elementów
ich wyniki muszą być potwierdzone innymi badaniami
problematyczne jest opracowanie narzędzi pomiarowych, dzięki którym wyniki byłyby porównywalne dla wszystkich grup wiekowych
wymagają długotrwałego zaangażowania i mocnego zaplecza finansowego
Stałość i zmienność w rozwoju osobowości - 4 rodzaje zmian
zmiany bezwzględne oraz względne - bezwzględna waga lub wzrost danego człowieka mogą ulec zmianie, ale w stosunku do innych ludzi pozostać takie same
ilościowa i jakościowa -ludzie mogą nabywać wiedzę (ilośćiowo) lub zacząć myśleć w inny sposób
fenotypowa i genotypowa - pierwsza dotyczy aspektów uchwytnych na drodze obserwacji, druga dotyczy ukrytej struktury
ciągłe i nieciągłe - pierwsza ma charakter stopniowy i następuje według jakiegoś wzoru, druga jest gwałtowna i zasadnicza
Przykłady badań podłużnych
Szwedzkie badania rozwoju indywidualnego D. Magnussona
metodologia badań podłużnych, uwzględniająca czynniki biologiczne i społeczne, koncentrujące się na jednostkach i rozwoju całego organizmu
celem było uchwycenie współdziałania czynników środowiskowych i indywidualnych w procesie rozwoju człowieka od dzieciństwa do dorosłości
nieprzerwanie przez 30 lat, objęły początkowo uczniów 3,6, i 8 klasy w centrum Szwecji
badaczy interesowała rola dojrzewania biologicznego w rozwoju patologii społ
stwierdzono, że dziewczęta wcześniej dojrzewające sprawiały więcej problemów, częściej kłóciły się z dorosłymi, nie interesowały się szkołą i przyszłością zawodową, różnice te były szczególnie wyraźne około 15 rż, potem stopniowo malały; inne efekty wczesnego dojrzewania dziewcząt: wcześniejsze zamążpójście, większa liczba dzieci, wcześniejsze zakończenie edukacji i podjęcie pracy
u mężczyzn stwierdzono, iż ci z nich u których stwierdzono wcześniej kombinację nadpobudliwości i małej reaktywności (niski poziom wydzielania adrenaliny), częściej wchodzili w konflikty z prawem
zalety badań Magnussona:
wypracowanie standardów co do warunków prowadzenia tego typu badań (każdy etap badań zatwierdzany przez specjalne powołany komitet, upublicznienie testów i kwestionariuszy, informowanie o postępach badania, pełna dyskrecja co do wyników poszczególnych jednostek)
połączenie uwarunkowań biologicznych z psychicznymi
objęły całego człowieka, a nie relacje między poszczególnymi, wyodrębnionymi cechami a późniejszymi zdarzeniami
Badania podłużne Jacka i Jeanne Blocków
Jack Block (1971)
badania nad grupą ludzi w 3 momentach życia: w gimnazjum, liceum i po przekroczeniu 30rż
każdy badany oceniany przez sędziów kompetentnych metodą Q-sortu na podstawie rozległych wywiadów z każdego etap badania
dzięki tej metodzie jednolitość zebranych danych, możliwość przedstawienia danych w formie liczbowej i korelowania badań z różnych okresów czasu
dowiodły zasadniczej ciągłości osobowości, wyrażającej się statystycznie znaczącymi korelacjami pomiędzy ocenami osobowości dokonywanych w 3 różnych okresach życia (ciągłość między gimnazjum a liceum - krótszy okres czasu - była większa ni między liceum a dorosłością)
w zakresie zmienności ujmowanej globalnie oraz poszczególnych wskaźników ciągłości wystąpiły różnice między płciami, np. między liceum a dorosłością u mężczyzn odnotowano większe niż u kobiet zawężenie zainteresowań i spadek poczucia humoru
stwierdzono olbrzymie zróżnicowanie wskaźników ciągłości między badanymi
J&J Block
ważne ze wzglądu na różnorodność uzyskanych informacji, zwrócenie uwagi na różnice płci w rozwoju i analizę ważnych konstruktów osobistych
zbierano różne rodzaje informacji - dane życiorysowe, oceny formowane przez wiarygodnych obserwatorów, dane uzyskane z eksperymentów i testów, relacje o sobie
szczególnie zainteresowani rozwojem 2 konstruktów osobistych
kontroli ego - dotyczy indywidualnej umiejętności wyrażania lub tłumienia swoich impulsów, uczuć i pragnień, obejmuje zdolność do odroczonej gratyfikacji, do powstrzymywania się od działania, do izolowania się od środowiska, z adaptacyjnego punktu widzenia najlepsze jest średnie natężenie tej cechy
prężności ego - dotyczy umiejętności modyfikowania przez daną jednostkę poziomu samokontroli w zależności od sytuacji, osoba o prężnym ego charakteryzuje się elastycznością, umiejętnością przystosowania się do zmiennych kolei losu, potrafi drobiazgowo planować, ale też zupełnie zdać się na żywioł, wzrost prężności oznacza zarazem poprawę zdolności adaptacyjnych
stwierdzono, że różnice w zakresie kontroli ego ujawniają się w młodym wieku i utrzymują się przez co najmniej 20 lat lub dłużej
stwierdzono związek między natężeniem kontroli ego w wieku lat 3, a zachowaniem dziecka w wieku lat 7
wykryto różnice między płciami w zakresie prężności ego, u mężczyzn stwierdzono ciągłość różnic indywidualnych w przedziale ponad 20 lat
u dziewcząt nie stwierdzono żadnego związku między prężnością ego w dzieciństwie a wskaźnikami w wieku młodzieńczym i dojrzałym
stwierdzono, że różnice między płciami w rozwoju poczucia własnej wartości, u mężczyzn w okresie dojrzewania roścnie, u K - maleje
chłopcy, którzy przeżyli rozwód rodziców byli bardziej impulsywni i sprawiali więcej kłopotów
nastolatki sięgające w wieku 14 lat po marihuanę miały niskie wskażniki kontroli ego
stwierdzono różnice między płciami w zakresie występowania wczesnych oznak skłonności dep.
Relacje między rodzicami a dziećmi - projekt badawczy „Minnesota”
dotyczył ciągłości między okresem niemowlęctwa a dojrzewania
oraz relacji między rodzicami a dziećmi, a dokładniej relacji między rodzajem opieki nad noworodkiem a rozwojem osobowości
opierał się na pracach bowlby'ego i Ainsworth
Bowlby - teorii rozwoju systemu zachowań tworzących przywiązaniu, oparta na etologii (badanie zwierząt w środowisku naturalnym) oraz ogólnej teorii systemów (koncentrującej się na zasadach funkcjonowania wszystkich systemów biologicznych), wg. niej przywiązanie przechodzi przez kolejne fazy od ewolucyjnie dziedziczonych zachowań towarzyszących zachowaniu do wewnętrznych modelami operacyjnych , czyli reprezentacjami mentalnymi siebie i matki, silnie powiązanych z uczuciami
Ainsworth - opracowanie próby nieznanej sytuacji i podział dzieci na lękliwe-unikające, bezpiecznie przywiązane, lękliwe-odporne
stwierdzono, że różnice w stylu przywiązania w okresie niemowlęctwa znajdowały odzwierciedlenie w zachowaniach społecznych i emocjonalnych w późniejszym wieku, oraz w stosunkach z rówieśnikami i w sposobie rozwiązywania trudnych sytuacji
bezpieczne przywiązanie łączyło się z większą samodzielnością, wyższym poziomem prężności ego, aktywności, większą liczbą zachowań pozytywnych i empatycznych, większą wiarą w siebie, wyznaczaniem sobie ambitniejszych celów, większą wytrwałością w realizowaniu itd...
stwierdzono, że geny nie odgrywają wielkiej roli w determinowaniu stosunku do miłości, ale warunki życia tak
Uwagi końcowe dotyczące stałości i zmienności osobowości
spójność jest zależna od płci i typu osobowości
wysoki poziom stałości w zakresie inteligencji i podstawowych wymiarów temperamentu (bo silnie uwarunkowane gen)
Bloom - stabilność inteligencji rośnie wraz z wiekiem i większa dla pomiarów w krótkich odstępach czasu
Ale aktywne oddziaływanie środ. We wczesnym okresie życia może wpłynąć na II
Kagan - zahamowanie i nieśmiałość uwarunkowane genetycznie, stałe w czasie
względna stałość 5 podstawowych czynników osobowości w wieku dorosłym
około 3/5cech osobowości utrzymuje się na tym samym poziomie przez całe życie, w wieku 21-30 osobowość przybiera ostateczny kształt, po 30 staje się sztywna
zmiany osobowości są najbardziej prawdopodobne w okresie gwałtownego rozwoju
dowiedziono spójności i ciągłości osobowości, ale w dalszym ciągu trudno przewidzieć jak potoczy się życie czlowieka
4