Konceptyzm- nazwa od concetto czyli świetny wyszukany pomysł. Im bardziej pomysł był zaskakujący i nieprawdopodobny tym lepiej. Poeci dążyli do doskonałości formy jednak szybko ich poezja stała się sztuczna i przerodziła się w popisy wirtuozowskie. Przedstawiciele: Morsztyn „o swej pannie” (treścią jest wysławienie urody kobiecego ciała.) „do trupa”- sonet (występują dwie postacie trup i zakochany dwie pierwsze strofy to podobieństwa pomiędzy nimi, obaj zostali ugodzeni strzałami, pozbawieni życia dwie kolejne to różnice między nimi. Autor ukazuje tu że los trupa jest lepszy od losu nieszczęśliwie zakochanego), Naborowski „do Anny” „cnota grunt wszystkiemu”
Marinizm- swą nazwę wziął od włoskiego poety Marina Maryniści pisywali zwykle utwory erotyczne ale także religijne. Ich poezja przede wszystkim zadziwiała człowieka - była pełna nadzwyczajnych metafor i wyrafinowanych metafor. Przedstawiciele: Giambattista Marino
Nurt dworski - najwybitniejsi przedstawiciele: J.A. Morsztyn i D. Naborowski. Morsztyn pisał błyskotliwe wiersze o tematyce towarzyskiej i miłosnej, twierdził że poezja powinna zadziwiać swą oryginalnością, zaskakiwać niezwykłością metafor, często stosował koncept. Przykładem konwencji zaskakiwania czytelnika jest sonet "Do trupa". Innym przedstawicielem poezji dworskiej jest D. Naborowski - nadworny poeta Radziwiłłów. "Na oczy królewny angielskiej" (erotyk) - wiersz panegiryczny (pochwalny). Gromadzi tu całą serię metafor szeregując je stopniowo od najsłabszych do najsilniejszych (gradacja). "Do Anny" - hiperbolizacja (wyolbrzymienie) uczucia poprzez zestawienie go z rzeczami wielkimi. Utwory nurtu poezji dworskiej podejmowały bardzo błahe tematy, a główny nacisk kładziony był na formę utworu, nagromadzenie ozdobników, kunszt pisarski.
Nurt społeczny - jednym z nielicznych twórców podejmujących walkę o poprawę Rzeczypospolitej jest Wacław Potocki. Pokazuje w swoich utworach, że polska szlachta odeszła od ideałów sarmackich. Mówi, że Polska zamiast umacniać władzę królewską, osłabia ją. "Pospolite ruszenie" - ukazuje obóz wojskowy, w którym nikt nie reaguje na bezpośrednie zagrożenie. Nikt nie ma ochoty pilnować kraju. Wyżsi rangą żołnierze są zbyt zmęczeni po ucztach i biesiadach - za ich przykładem idą także prości żołnierze, tracą chęć do walki. Potocki był wrażliwy na krzywdę ludzką, miał ogromne poczucie odpowiedzialności społecznej, krytykował zanik cnót rycerskich, głosił hasła tolerancji religijnej, wskazywał wynaturzenie w obyczajowym życiu współczesnej szlachty. Głosił też idee równości społecznej, patriotyzmu. Jan Chryzostom Pasek „pamiętniki”
Racjonalizm- (od łac. Ratio „rozum”) to pogląd filozoficzny polegający na uznaniu absolutnego pryzmatu rozumu w procesie poznawania świata przedstawiciele: Kartezjusz „o metodzie” ”cogito ergum sum”, Molier.
Empiryzm- od filozofa Becon opiera się na doświadczeniu, poznajemy to co widzimy. Umysł człowieka jest początkowo jak czysta kartka (łac. Tabula rasa) zapełniamy ją poprzez doświadczenia przedstawiciel John Lock „rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”
Sensualizm- zaufanie wobec zmysłów ludzkich jako najlepszej metody poznawania i badania świata: za pomocą smaku, dotyku, węchu itd.
Prądy artystyczne: rokoko- obejmował do niedawna styl w sztuce użytkowej architekturze, stroju- czyli historii sztuki. Wiersze są ulotne, krótkie, wdzięczne, dworskie tematem głównym jest miłość, gra uczuć, wdzięki ukochanej ukazana elegancko i pomysłowo. Przedstawiciele: Stanisław Trembecki, Dionizy Kniaźnin.
Klasycyzm- wywodzi się z antyku, dąży do jasności, porządku i harmonii; stara się wydobyć ogólne uniwersalne zasady jest uzależniona od reguł i twórcy przestrzegają ich. Przedstawiciele: Molier, Naruszewicz, Nicolas Boileau, Niemcewicz, Krasicki, Wolter.
Sentymentalizm- artyści sięgali do twórczości ludowej, bo znajdujemy tematy (tj.: uczucia jednostki, miłość, naturę, prostotę) o których piszą w sielankach, pieśniach, powieściach sentymentalnych. Tło scenerii to wiejskie krajobrazy. Zastosowano w tych utworach język który jest śpiewny i melodyjny. Przedstawiciele: Laurencje Stern „Podróż sentymentalna” Jean- Jacques Rousseau „Nowa Heloiza” Franciszek Karpiński „Do Justyny” „Przypomnienie dawnej miłości” Dionizy Kniaźnin „dwie lipy”
Franciszek Karpiński- poeta serca, obrońca uczuć w dobie rozumu, nie lubił miasta. Napisał np. „Do Justyny” gdzie użala się nad sobą, w każdej zwrotce najpierw w dwóch pierwszych wersach pisze o przyrodzie natomiast w następnych dwóch o jego uczuciach. „Przypomnienie dawnej miłości”- w tym utworze autor opowiada o miłości szczęśliwej jednak ze swoją ukochaną widuje się tylko nocami.
Molier - Jean Baqtiste Poguelin, pisywał utwory różnego rodzaju: błahe farsy dla urozmaicenia dworskich uroczystości, komedie okazjonalne i utwory przedstawiające głębokie przemyślenia pisarza, wynikające z obserwacji otaczającego go świata (np. „Świętoszek”( występuje tu wyeksponowanie pewnego typu bohatera-charakteru, operowanie przejaskrawieniem, karykaturą, groteską-komizm postaci, sytuacji, języka; żywa wartka akcja, której motorem są intrygi; nagromadzenie sytuacji pomyłek, zaskoczeń, nieporozumień, konfliktów; nagłe i niespodziewane zaskoczenie stosuje w tym utworze trzy rodzaje komizmu: sytuacyjny, charakterologiczny i językowy) ”Skąpiec”
Wacław Potocki- Jego twórczość to poematy, liryki religijne, wiersze polityczne, patriotyczne i okolicznościowe. Z utworów tych wyłania się barwny obraz życia szlachecko- ziemiańskiego prawdziwym mistrzostwem i zachowaniem wszelkich realiów. W swej twórczości Potocki krytykuje wady szlachciców- sarmatów: pieniactwo, sobiepaństwo, swawolę, pychę, ambicję. W jego wierszach słowa „naród” „Polacy” oznaczają szlachtę.
Jan Andrzej Morsztyn- określa się go jako najwybitniejszego polskiego marynistę jego twórczość umiejscawiamy w nurcie dworskim. Pisał: epigramaty towarzyskie, często żartobliwe, erotyki, listy poetyckie, sonety. Dokonał przekładu na polski arcydzieła francuskiej tragedii klasycznej; „Cyda” Pierre'a Corneille'a. Jeden z najbardziej znanych wierszy to sonet „Do trupa” gdzie zestawia sytuacje człowieka żyjącego z położeniem w jakim znajduje się trup. Kontrasty i paradoksy zaskakują czytelnika, olśniewają goi doprowadzają do przewrotnego wniosku. Utwór ma charakter monologu wygłaszanego przez nieszczęśliwie zakochanego do trupa. W pierwszej części podmiot wylicza podobieństwa jakie łączą go z trupem, obaj są zabici (jeden strzałą a drugi strzałą miłości) natomiast druga część zawiera opis różnic, trup milczy podmiot skarży, trup nieczego nie czuje żyjący cierpi. Z tego wynika, że trup ma paradoksalnie lepszą sytuację niż kochanek lepiej rozsypać się w proch niż cierpieć w rozpalonym żądzami namiętności nieszczęśliwej miłości.
Barok kontynuuje średniowieczną religijność i mistycyzm, powiela średniowieczną hierarchię i wartości. Barok nawiązuje do antyku - choćby w powszechnej znajomości mitologii, łaciny. Barok kontynuuje część myśli i postulatów renesansu: pozycja „światowych rozkoszy” dotyczy człowieka i ziemskiego bytu, literatura reform istnieje nadal. W rozmyślaniach ludzkich jest nadal o sytuacji człowieka wobec kosmosu.
Krasicki: Satyry „Do króla” „Pijaństwo” „Żona modna” ”Świat zepsuty” Tematyka - obyczajowa i polityczna postacie- zawsze typy ludzkie, charakterystyczne w nowych czasach: modnisia, pijak, obłudnik, rozrzutnik, hipokryta. Sens- poeta zawsze staje po stronie moralności, ukazuje zalety prostoty, wstrzemięźliwości, prawdy, rozwagi , szczerości. Typy negatywne- wyszydza. W ratowaniu morale społecznego widzi nadzieję dla narodu.
Bajki „Jagnię i wilcy” ”Malarze” „Ptaszki w klatce” „Furman i motyl” Temat: człowiek. Jego natura, prawa, czyny. Świat bajek odtwarza świat ludzki, ozdobiony refleksją filozoficzną autora. Postacie: to zwierzęta(wilk, lis) ludzie (malarze) typy (ślepy, kulawy) Cel: napisać prawdę o świecie człowieka o okrucieństwie, prawie siły, obłudzie, chciwości, zaobserwować pewne prawidłowości- jak o przyjaźni, sposobach postępowania itd. Artyzm bajek- w krótkim utworze zobrazować zgrabną scenkę i jeszcze zamknąć ją celną pointą.
Powieści „Mikołaja Doświadczalskiego przypadki” „ Pan Podstoli” Temat: obraz społeczeństwa szlacheckiego, życiorys młodzieńca oraz opis jego dojrzewania, poszukiwania wartości. Postać główna- Mikołaj śladem szlacheckiej młodzieży wysłany po edukację za granicę, po błędach młodości. Podobnie jak Kandyd, kształtuje swe poglądy i dochodzi do prawd o życiu. Cel: filozoficzny i satyra obyczajowa na wychowanie młodzieży.