Analiza kosztów w układzie kalkulacyjnym

W przedsiębiorstwach prowadzących zróżnicowaną działalność grupowanie kosztów w układzie rodzajowym jest niewystarczające i powszechnie jest stosowany układ kalkulacyjny kosztów zalecany przez biura rachunkowe Katowice.

Układ kalkulacyjny grupuje koszty na jednostkę kalkulacyjną (wyroby gotowe, jego części, wyodrębniona część procesu technologicznego). Służy on do oceny opłacalności produkcji pojedynczego wyrobu i całej produkcji.

Cechą charakterystyczną jest podział kosztów na koszty bezpośrednie i pośrednie. Kosztami bezpośrednimi nazywane są te koszty, które można na podstawie dokumentacji źródłowej bez żadnego dodatkowego przeliczenia odnieść wprost do jednostki kalkulacyjnej (materiały bezpośrednie wraz z kosztami narzutu wynagrodzeń bezpośrednich).

Koszty pośrednie są kosztami, których nie można na podstawie dokumentów źródłowych odnieść wprost do określonej jednostki kalkulacyjnej w momencie ich powstania lub takie ich odniesienie byłoby nieopłacalne, często ze względu na małą sumę tych kosztów przypadającą na jednostkę kalkulacyjną.

Do kosztów pośrednich zaliczamy koszty: wydziałowe, ogólnozakładowe, sprzedaży. Rozpatrując relacje między kosztami bezpośrednimi a kosztami pośrednimi można sformułować kilka postulatów dotyczących racjonalności kalkulacyjnego układu kosztów:

1. Należy dążyć do zwiększenia udziału kosztów bezpośrednich i zmniejszenia udziału kosztów pośrednich.
2. Relacje pomiędzy kosztami wydziałowymi a kosztami ogólnymi zarządu powinny kształtować się na korzyść kosztów wydziałowych.
3. Wewnętrzne relacje kosztów wydziałowych powinny zmierzać do zwiększenia udziału kosztów ruchu (koszty związane z eksploatacją maszyn i urządzeń).

Analiza kosztów w układzie kalkulacyjnym ma charakter analizy ogólnej i polega na:
1. Porównaniu kosztów faktycznych badanego okresu z kosztami planowanymi na ten okres oraz koszty okresów poprzednich.
2. Ustalenie dynamiki całkowitych kosztów oraz dynamiki poszczególnych pozycji kalkulacyjnych i porównaniu dynamiki kosztów z dynamiką produkcji.
3. Ocenie struktury kosztów w układzie kalkulacyjnym.
4. Porównaniu wskaźnika struktury kosztów układu kalkulacynego badanego przedsiębiorstwa z innymi podobnymi przedsiębiorstwami.
5. Rozpoznaniu czynników powodujących zmiany wskaźnika i struktury całkowitych kosztów własnych.

Analiza rachunku zysków i strat

Wariant kalkulacyjny.

W analizie finansowej wykorzystujemy zysk na działalności operacyjnej, zysk brutto, zysk netto. Cechą zysku operacyjnego jest to, że można go ustalić w odniesieniu do całego przedsiębiorstwa ale także przy odpowiednim systemie ewidencji stworzonym przez biuro rachunkowe Katowice dla poszczególnych jednostek organizacyjnych.

Zysk operacyjny jest możliwy do ustalenia także na poszczególnych rodzajach działalności przedsiębiorstwa (produkcja, usługi, handel).
Zysk operacyjny jest miernikiem efektywności działalności przedsiębiorstwa niezależnie od jego sytuacji finansowej czyli bez względu na strukturę jego wyposażenia w kapitały własne, obce, stąd np. odsetki od zaciągniętych kredytów nie pomniejszają zysku operacyjnego.
Z tego względu zysk operacyjny jest uwolniony od problemów związanych ze strukturą finansowania majątku przedsiębiorstwa.

Znaczenie zysku opercyjnego:
1 jeżeli przedsiębiorstwo nie osiąga zysku operacyjnego lecz stratę operacyjną to świadczy to o nierentownej jego działalności,
2 koncepcja zysku operacyjnego pozwala stwierdzić czy powstałe w przedsiębiorstwie problemy (pozytywne i negatywne) są rezultatem jego działalności podstawowej czy też skutkiem operacji finansowych (sytuacji nadzwyczajnych, systemu podatkowego),
3 zysk operacyjny pozwala konstruować mierniki rentowności, które umożliwiają porównanie efektywności działalności przedsiębiorstwa niezależnie od struktury finansowania jego majątku.

Zysk operacyjny wskazuje więc czy podstawowa działalność przedsiębiorstwa jest rentowna. Przez pryzmat zysku operacyjnego przedsiębiorstwo jest oceniane przez kontrahentów, banki i inne instytucje zewnętrzne.

Zysk brutto jest zyskiem osiąganym z całokształtu działalności przedsiębiorstwa. Pokazuje nie tylko efektywność działalności eksploatacyjnej przedsiębiorstwa, lecz także jest rezultatem powiązań przedsiębiorstwa z rynkiem finansowym oraz uwzględnia wyniki nadzwyczajne.

Zysk netto jest tym zyskiem, który pozostaje do dyspozycji przedsiębiorstwa, pełni pierwszoplanową rolę w wyznaczaniu strategii rozwoju przedsiębiorstwa.

Pojęcie i klasyfikacja kosztów w „Rachunkowości zarządczej”

Koszt jako kategoria ekonomiczna oznacza wyrażoną w pieniądzu wartość pracy żywej oraz zasobów majątkowych, zużytych w danym okresie w celu wytworzenia produktów i mogą być przedstawiane jako iloczyn ceny oraz zużycia czynnika produkcji.

Nakład - to wyrażone w jednostkach naturalnych celowe zużycie środków rzeczowych oraz wykorzystanie pracy żywej.

Wydatek - to każde zmniejszenie stanu środków pieniężnych, bez względu na cel ich poniesienia

Relacje między kosztem a wydatkiem:

• koszty przedsiębiorstwa są związane z ponoszonymi wydatkami, choć nie wszystkie wydatki mają charakter kosztowy

• powstanie kosztów może być niezależne w czasie od dokonywanych wydatków

• wydatki nie są związane ze zużyciem czynników produkcji

• wycena ponoszonych kosztów opiera się z reguły na dokonywanych wydatki.

Kryterium	Koszt	Nakład	Wydatek	Strata
Sposób wyrażania	Wartościowy	Wartościowy, ilościowy	Wartościowy	Wartościowy, ilościowy
Zużycie czynników produkcji	Tak	Tak	Nie	Tak
Czas	Konkretny okres	Kilka okresów	Konkretny okres	Konkretny okres
Efekt	Tak	Tak	?	Nie

Zadanie 1

W przedsiębiorstwie budowlanym „Odra-bud” we Wrocławiu w styczniu miały miejsce następujące zdarzenia gospodarcze:

Lp.	Zdarzenie gospodarcze	Kwota w zł	Klasyfikacja
1	Wydano z magazynu materiały na budowę oczyszczalni ścieków	120 750
2	Zakupiono materiały biurowe, które przekazano do działu księgowości. Termin płatności za 7 dni	230
3	Ustalono, że przy budowie oczyszczalni ścieków w ubiegłym okresie zużyto 950 t cementu
4	Wypłacono z kasy pracownikowi zaliczkę na zakup wyposażenia biura	700
5	Otrzymano fakturę za usług dźwigowe zlecone przedsiębiorstwu „Atlas”. Termin płatności 7 dni	14 500
6	Ustalono, że przy budowie oczyszczalni ścieków w I dekadzie stycznia murarze przepracowali 10000 roboczogodzin
7	Zapłacono przelewem za zakupione wcześniej materiały biurowe. WB otrzymano	230
8	Zapłacono gotówką za wysłaną przesyłkę kurierską. Faktura zostanie wysłana pocztą.	45
9	Bank pobrał prowizję za prowadzenie rachunku bieżącego w I kw. WB otrzymano	90
10	Naliczono wynagrodzenia pracownikom administracji	24 600
11	Naliczono składki ZUS	4 398, 48
12	Wypłacono z kasy pracownikowi działu marketingu zwrot kosztów podróży służbowej	167
13	Dział utrzymania ruchu wyliczył, że przy pracach zimnych własny sprzęt zużył 27 600 l paliwa
14	Zapłacono przelewem zaliczkę na PDOF	1 950
15	Z powodu powodzi uległy zniszczeniu materiały w magazynie	750

Klasyfikacja kosztów ze względu na potrzeby zarządzania jednostka gospodarczą:

Kryteria podziału	Pozycje kosztów
Stopień zależności od rozmiarów produkcji	Koszty stałe Koszty zmienne
Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych	Koszty stałe użyteczne Koszty stałe nieużyteczne
Ilość kosztów przy podejmowaniu decyzji	Koszty istotne Koszty nieistotne
Tryb ustalania kosztów	Koszty ustalone ex ante Koszty ustalone in tempora Koszty ustalone ex post
Inne cele decyzyjne	Koszty utraconych korzyści Koszty zapadłe Koszty uznaniowe
Celowość i możliwość kontroli	Koszty kontrolowane Koszty niekontrolowane
Związek kosztów z produktami pracy	Koszty indywidualne Koszty wspólne

Koszty zmienne to te składniki kosztów, które zależą od wielkości produkcji np. zużycie materiałów bezpośrednich, energii, robocizny bezpośredniej. Rozróżnia się:

• koszty zmienne proporcjonalnie - koszty zmieniają się w takim samym stopniu jak rozmiary wielkości produkcji; miarą stopnia reagowania na zmiany wielkości produkcji jest współczynniki elastyczności kosztów (Wz) względem wielkości produkcji wynoszący 1, ponieważ:

Wz = : =1

Gdzie:

Kz - koszty zmienne

Q - rozmiary produkcji

• koszty zmienne progresywnie - koszty zmieniają się w większym stopniu niż rozmiary produkcji, co oznacza, że jednostkowym przyrostom wielkości produkcji odpowiadają coraz większe przyrosty kosztów; Współczynnik elastyczności kosztów jest większy od 1.

Wz = : > 1

• koszty zmienne degresywnie - zmiany kosztów są mniejsze niż rozmiary produkcji

Wz = : < 1

Koszty stałe to te niezależne od wielkości produkcji i jej wahania nie mają wpływu na ich wysokość np. amortyzacja, koszty ogólnego zarządu.

Wz = : = 0

---