Geneza przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo powstaje w warunkach rozwiniętej gospodarki rynkowej i upowszechnia się na przełomie XVIII- XIX wieku. Przedsiębiorstwo jest jedną z największych innowacji gospodarki kapitalizmu. Przedsiębiorstwo jest jednostką gospodarczą której formy i skala zmieniają się wraz z rozwojem gospodarki rynkowej. przedsiębiorstwo jest jednostką która w sposób istotny różni się od innych pomiotów i jednostek gospodarczych (gospodarstwa domowego, samorządu terytorialnego, gospodarki narodowej, gospodarki narodowej zintegrowanej). Przedsiębiorstwo kształtowało się wówczas kiedy definitywnie nastąpiło oddzielenie się zarobkowania od pracy w gospodarstwie domowym.
Określenie przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo to podmiot gospodarczy prowadzący działalność w dziedzinie produkcji lub usług zaspokajający cudze potrzeby, który ma osobowość prawną, odrębność ekonomiczną i który realizuje określoną wiązkę celów i zadań.
Kategorie odrębności przedsiębiorstwa:
1. Odrębność techniczno-produkcyjna - oznacza ona wyposażenie przedsiębiorstwa w rzeczowe i osobowe czynniki produkcji i zastosowanie w działalności produkcyjnej określonej techniki. 2. Odrębność organizacyjna - oznacza budowę i zastosowanie określonego systemu organizacji i zarządzania w przedsiębiorstwie; wyraża się to w ustaleniu określonych stanowisk pracy, linii produkcyjnych, oddziałów, wydziałów, zakładów, komórek i ogniw i określoną obsługę administracyjną systemu organizacji i zarządzania. 3. Odrębność przestrzenna - oznacza lokalizację przedsiębiorstwa w przestrzeni; geograficzne i dokładne wyznaczenie obszaru, który znajduje się w wyłącznym użytkowaniu przedsiębiorstwa. 4. Odrębność w znaczeniu prawa - przedsiębiorstwo ma osobowość prawną, co oznacza zdolność przedsiębiorstwa do zawierania umów, transakcji kupna i sprzedaży, zaciągania kredytów zgodnie z prawem. Oznacza więc zdolność przedsiębiorstwa do wstępowania w stosunki ekonomiczne, które mają charakter stosunków cywilno- prawnych. 5. Odrębność ekonomiczna - wyraża się w wyposażeniu przedsiębiorstwa w kapitał, w wyodrębnieniu jego majątku, w zdolności odnawiania i pomnażania majątku, w zdolności powodzenie w sformalizowaniu rachunku ekonomicznego, co oznacza zdolność do zaciągania kredytów, zdolność do działania w warunkach ryzyka, oznacza zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji, co oznacza niezależność od jakichkolwiek jednostek gospodarczych. Odrębność ekonomiczna wymaga uzyskiwania zysków, odpowiedniego stopnia rentowności.
Wiązki celów przedsiębiorstwa:
1. Wiązka celów rynkowych: udział w rynku (jak największy), dynamika obrotów (dynamika sprzedaży wyrobów gotowych, dynamika zakupu czynników produkcji), pozyskiwanie nowych rynków, klientów, możliwości. 2. Wiązka celów efektywnościowych: wielkość zysków, rentowność i stopa rentowności, rentowność obrotu, stopa zysku kapitału własnego, obcego (całkowitego). 3. Wiązka celów finansowych: zdolność kredytowa, płynność pieniężna, gromadzenie funduszy amortyzacyjnych na cele odnowy majątku. 4. Wiązka celów związanych z płynnością majątkową - chodzi tu o: odnowę zużytego majątku, zdolność przedsiębiorstwa do pomnażania jego zdolność wytwórczych. 5. Wiązka celów socjalnych - chodzi tu o to żeby: tworzyć odpowiednie środowisko pracy dla pracowników najemnych, chodzi o bezpieczeństwo warunków pracy, o integrację pracowników najemnych i właściciela przedsiębiorstwa, o stwarzanie warunków do sytemu motywacyjnego pracowników najemnych i systemu awansów. 6. Wiązka celów prestiżowych: żeby przedsiębiorstwo miało dobra renomę w otoczeniu tj. u innych podmiotów gospodarczych i klientów, żeby miało dobre stosunki z samorządem terytorialnym, dbanie o marketing, promocje tj. oblicze przedsiębiorstwa, żeby firma była wzorcotwórcza dla otoczenia, bo takie przedsiębiorstwo ma duże wpływy polityczne i społeczne i może dużo załatwić dla siebie.
Zadania przedsiębiorstwa: 1. Zaspokajanie określonych potrzeb społecznych tj. produkować to co potrzebne, 2. Zaspokajanie potrzeb pracowników najemnych, 3. Korzystne oddziaływanie na otoczenie, zwłaszcza na środowisko naturalne, 4. Dostosowanie wielkości struktury i jakości produkcji do zmieniającego się popytu , upodobań i preferencji nabywców, 5. Racjonalne gospodarowanie potencjałem kadrowym, 6. Powiększanie i stałe modernizowanie majątku trwałego przedsiębiorstwa, 7. Minimalizowanie nakładów, 8. Aktywizowanie gospodarcze i społeczne regionu w którym przedsiębiorstwo jest zlokalizowane, 9. Zadania związane z ochroną i kształtowaniem środowiska naturalnego.
Jeżeli mówimy o przedsiębiorstwie to musimy mówić o przedsiębiorcy. Przedsiębiorstwo łączy się kategorią przedsiębiorcy. Przedsiębiorca to właściciel zasobów niezbędnych do prowadzenia działalności produkcyjnej lub usługowej prowadzący tę działalność przy pomocy pracowników najemnych, na własny rachunek, na swoje ryzyko i według własnego nieprzymuszonego wyboru. Przedsiębiorca spełnia funkcję organizatora przedsiębiorstwa i funkcję organizacji produkcji, która polega na łączeniu i kombinowaniu rzeczowych i osobowych czynników produkcji, polega na wyborze techniki produkcji, na transformacji czynników w produkty, na zasilaniu rynku w towary i usługi. Zatem przedsiębiorca to ten kto podejmuje i egzekwuje decyzje ekonomiczne, które dotyczą procesu tworzenia, zakładania przedsiębiorstwa , procesu wprowadzania nowych technik i technologii, wprowadzania nowych wyrobów, zdobywanie nowych rynków przez przedsiębiorstwo i wreszcie podejmuje decyzje o likwidacji przedsiębiorstwa.
Cechy dobrego przedsiębiorcy: musi być aktywny, twórczy, inteligentny, mieć skłonność do działania w warunkach niepewności (być więc odważny), rozważny, mieć wyobraźnie przy podejmowaniu decyzji, być przewidujący, stale analizujący różne warianty rozwiązania określonych zadań, mieć zdolność minimalizowania skutków działań niepewnych, być innowatorem czyli mieć zdolność zarządzania i dokonywania nowatorskich kombinacji
Typy przedsiębiorcy:
1. Przedsiębiorca pełny - to właściciel przedsiębiorstwa który sam aktywnie i nowatorsko kieruje przedsiębiorstwem i wykonuje funkcje przedsiębiorcy. 2. Przedsiębiorca ograniczony - tj. ograniczony przez warunki w których działa (pracuje) np. najemny manager , oddzielenie własności od funkcji zarządzania. Cechy: jest on wynikiem występowania właścicieli pasywnych. Managerowie najemni są przedsiębiorcami ograniczonymi z następujących powodów: nie są wyłącznymi lub w ogóle właścicielami przedsiębiorstwa, nie mają autonomii w podejmowaniu decyzji ekonomicznych, są kontrolowani przez radę nadzorczą, do rady nadzorczej właściciel powołuje super eksperta, ma inny typ motywacji niż właściciel (chcąc pomnażać swój dochód musi rozwijać przedsiębiorstwo). Chcąc przeciwdziałać negatywnym zjawiskom w przypadku przedsiębiorcy ograniczonego daje się nagrody w postaci np. pakietu akcji przedsiębiorstwa, w którym zarządza manager, których jednak nie może sprzedać. Jeszcze bardziej ograniczony przedsiębiorca występuje w sektorze publicznym. Z kategorią przedsiębiorcy wiąże się kategoria przedsiębiorczości.
Przedsiębiorczość to specyficzny typ zdolności kadry kierowniczej stymulowany określonym systemem motywów do działalności gospodarczej, do profesjonalnego wykonywania zadań tj. do podejmowania racjonalnych decyzji. Głównym motywem przedsiębiorczości w gospodarce rynkowej jest siła sprawcza zmuszająca przedsiębiorcę do takiego działanie aby osiągnąć zyski.
Rodzaje przedsiębiorczości:
1. Przedsiębiorczość zdobywcza - ma bogactwo idei, posiada zdolność do pozyskiwania do swoich planów dużych ilości ludzi, oznacza się wytrwałością, siłą duchową stałością woli. 2. Przedsiębiorczość organizatorska - umiejętności przywódcze, pozyskiwania posłuchu, umiejętności dysponowania ludźmi, wyszukiwania takich ludzi, którzy się najlepiej nadają do określonych zajęć. 3. Przedsiębiorczość kupiecka - zdolności do prowadzenia sklepów.
Grupy interesów działalności przedsiębiorstwa
Interes ekonomiczny jest podstawą działania każdego podmiotu gospodarczego. Interes to tyle co bussines, korzyść, chęć osiągnięcia określonego celu ekonomicznego. Interesy ekonomiczne przedsiębiorstwa pojawiają się w momencie gdy wchodzi ono w relacje ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarczymi (innymi przedsiębiorstwami, pracownikami, samorządami itp.)
Interesy przedsiębiorstwa przejawiają się: w charakterze rynku tj. zależą od struktury rynku; dziedzictwie kulturowym społeczeństwa w którym działa przedsiębiorstwo, zależy więc od mentalność społeczeństwa w dziedzinie pracy (umiejętności, moralność).
Interesy wyrażają stosunek: do pracy, określają jakość pracy i są jej wynikiem, do bogactwa, do modelu konsumpcji, do skłonności do współpracy, do ekspansji, do ryzyka.
Głównym interesem każdej organizacji jest przetrwanie, czyli istnienie, konieczność pomnażania rynku. Przedsiębiorstwo wyznacza środki i cele dzięki którym możliwe jest jego przetrwanie i osiąganie korzyści. Cele przedsiębiorstwa są skutkiem oddziaływania interesów poszczególnych grup występujących w różnych typach jednostek gospodarczych.
Grupy występujące w każdym typie przedsiębiorstwa: właściciele, zarządcy, pracownicy najemni.
Interesy tych trzech grup są różne dlatego nie dziwne jest że na tle realizacji tych interesów dochodzi do konfliktów. Gdy dochodzi do konfliktu to musi być zastosowana metoda kompromisu, konsensusu, konsyliacji tzn. wybaczenie i upodobnienie swoich interesów.
Głównym czynnikiem który różnicuje interesy w przedsiębiorstwie jest własność majątku przedsiębiorstwa.
Interesy w przedsiębiorstwie mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia, różnych kryteriów:
1. Kryterium horyzontu czasu (interesy strategiczne, taktyczne, operacyjne); 2. Kryterium przynależności (interesy wewnętrzne przedsiębiorstwa, zewnętrzne); 3. Kryterium podmiotowe (interesy przedsiębiorstwa i jego właścicieli, kadry kierowniczej, pracowników najemnych o wysokich kwalifikacjach i bez nich); 4. Kryterium przedmiotowe (interesy techniczne, produkcyjne, handlowe, społeczne); 5. Kryterium ekonomiczne (interesy związane z przetrwaniem, ze stabilnością przedsiębiorstwa, z efektywnością produkcji, z optymalnością działań); 6. Kryterium ciągłości występowania interesów (interesy związane z rentownością, z pozycją rynkową przedsiębiorstwa, z produktywnością majątku, innowacyjnością przedsiębiorstwa)
Przedsiębiorstwo jako jednostkę gospodarczą cechują pewne rodzaje celowości:
1. Celowość morfologiczna - poszczególne wyodrębnianie części przedsiębiorstwa aby dobrze współpracowały ze sobą i gwarantowały prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa jako całości; 2. Celowość organizacyjna - wymaga ustalenia określonych form, sposobów podporządkowania poszczególnych części przedsiębiorstwa , przedsiębiorstwu jako całości; 3. Celowość homeostatyczna - wyraża się ona w zdolności przedsiębiorstwa do utrzymywania, a jeżeli jest naruszona do przywracania zewnętrznej i wewnętrznej równowagi przedsiębiorstwa; 4. Celowość behawioralna - zdolność przedsiębiorstwa do dostosowywania się do zmian jakie zachodzą w jego otoczeniu; 5. Celowość prawna - zdolność przedsiębiorstwa do działań gospodarczych zgodnych z wcześniej ustalonym prawem działania.
Typy własnościowe przedsiębiorstw
1. Przedsiębiorstwa prywatne, rodzinne (familijne) - bez zatrudniania najemnej siły roboczej. Nie ma w nich podziału na właścicieli, kierowników, pracowników wykonawczych. Podział na funkcje zarządcze i wykonawcze ma charakter wtórny, z reguły nie ma konfliktów, rozbieżności interesów; 2. Przedsiębiorstwa prywatne jednoosobowe - występują tu dwie grupy właściciele i pracownicy najemni. Między nimi dochodzi często do sprzeczności interesów. Przedsiębiorca chce maksymalizować dochód kosztem pracowników najemnych których interesuje zaś maksymalizacja wynagrodzeń; 3. Przedsiębiorstwa prywatne spółki - tu własność składa się z części ułamkowych tj. wartości akcji. Występują interesy ekonomiczne właścicieli kapitału przedsiębiorstwa (aktywnych i pasywnych), wynagrodzenie managerów i pracowników najemnych, wynagrodzenia członków Rad Nadzorczych. Występują tutaj konflikty; 4. Przedsiębiorstwa korporacje - składają się z części ułamkowych, są właściciele aktywni, pasywni jest kadra menedżerska, pracownicy najemni - i też są konflikty; 5. Przedsiębiorstwo spółka pracownicza - pracownicy zdołali wykupić majątek przedsiębiorstwa, występuje tutaj jedność interesów osób posiadających kapitał i jedność interesów pracowników wykonawczych; 6. Przedsiębiorstwa państwowe i komunalne - są marne bo występuje tylko manager ograniczony, ma nad sobą Radę Nadzorczą, związki zawodowe, polityków wszystkich szczebli, niezadowolonych klientów. Nie są nastawione na maksymalizację zysków a na to by mieć zdolność przetrwania. Dobrze jest jak mają wynik finansowy zerowy.