J. Wittlin: Sól ziemi.BN
ur. 17.08.1896, ojciec umarł mu w 1912. Józef - wątły, nadwrażliwy,
matka - piękna, kochająca muzykę. Macocha - aktorka,
1906 - 1914 - gimnazjum we Lwowie, debiut w czasopiśmie młodzieżowym „Wici”,
sierpień 1914 - Legion Wschodni (rozwiązany po miesiącu),
matura w Wiedniu w 1915, wydział filozoficzny - wykłady i życie cyganerii artystycznej,
w 1916 karnie (za rozmowę po polsku) oddelegowany do Kraśnika,
przekład Odysei - I w 1924, potem 1931 i 1957 - uważa, że Homera można tłumaczyć tylko wierszem,
w 1920 nakładem „Zdroju” ukazały się Hymny,
wrzesień 1918 - zwolniony z wojska jako inwalida - wraca do Lwowa - studia filozoficzne i polonistyczne. Geneza hymnu Grzebanie wroga - nie chciał brać udziału w bratobójczych walkach, ale miał obowiązki cywilne,
najwybitniejszy twórca „Zdroju”, nie teoretyk,
w Hymnach - dysharmoniczna, zbudowana z kontrastów ekspresja ludzkiej duszy, sławienie Boga ale i dialog. Skłonność do fabularyzacji. Ideologia pacyfistyczna (bydlęcy trud zwykłego żołnierza, niegodna śmierć, zwierzęco-przedmiotowy opis trupów, części ciała, błota, wszy, głodu, beznadziejnego marszu, błysk nadziei, że braterstwo z okopów odmieni świat),
w Hymnach franciszkanizm. Hymny są ekspresjonistyczne, ale jest w nich i zmysłowa konkretność obrazowania przeżyć duchowych i podmiot liryczny jako reprezentant przeżyć ludzkich. Wielokrotnie przerabiane - 1927, 1929, 1978 - zmiany to likwidowanie cech poetyki młodopolskiej, łagodzenie poetyki ekspresjonistycznej. Została jedność patosu, czułości i ironii,
1919 - nauczyciel w prywatnych gimnazjach, 1922 - kierownik literacki w teatrze, winą za upadek sztuki dramatycznej obarcza teatr naturalistyczny, który nie wyzwalał widza z codzienności,
nie angażuje się w spory literackie, jest obok podziałów. Uważa, że formiści są uczciwi, bo uczą się artystycznego rzemiosła. Skamandryci - dobrzy, bo pocieszają współczesnych kłamstwem poezji. A futuryści - niesprawiedliwi - hołdują anarchistycznej negacji,
od 1925 - Wittlin podróżuje jako stypendysta rządowy. Stąd książka z 1933 Etapy - felietony literackie z wrażeniami z Włoch, Francji, Jugosławii. Humor, ironia, dowcip językowy, granie znaczeniami, łamanie zasad stosowności,
we Francji jest w latach 1929 - 1932, pół roku gromadzi materiały do Soli ziemi,
1924 - żeni się z Haliną Handelsman, 1932 - córka Elżbieta,
współpracował z „Wiadomościami Literackimi”
wtórną falę pacyfistycznej literatury określa „powierzchownym pacyfizmem mieszczańskim”,
nowa konfiguracja ideowo-literacka - katastrofizm lat 30. - reakcja na kryzys kultury europejskiej (gwałcenie praw jednostki, podporządkowywanie jej państwu, rezygnacja z hierarchii wartości). Pierwszą wojnę katastrofizm traktuje jako zapowiedź drugiej wojny, niosącej zagładę europejskiej cywilizacji,
wiersz Z „Pieśni do muzyki przyszłości” - heksametr, podmiotem lirycznym jest gaz bojowy, który chce być wypuszczony na wolność, groteskowa wizja katastrofy,
jak Bruno Schulz - poeci kultury, którzy rozważają jej dekadencję i szukają ratunku w cywilizowanej sztuce,
wybuch wojny - we Francji. Od 1940 jadą do Portugalii (z żoną i córką), w 1941 - do Nowego Jorku,
Emigracja:
s. XXXVI rozróżniał dwa wcielenia roli polskiego pisarza na obczyźnie: uchodźcy i wygnańca. Pierwsze dotyczy lat wojny, drugie - okresu powojennego, oznacza emigrację polistyczną,
współredaktor od listopada 1941 „Tygodniowego Przeglądu Literackiego Koła Pisarzy z Polski” (od 1943 „Tygodnik Polski”),
s. XXXVIII (z Balcerzana) koncepcja słowa-czynu, sakralno-biblijne traktowanie języka poetyckiego, znaczenie przypisywane milczeniu, towarzysząca patosowi ironia, dzięki której autor może wyartykułować wzniosłe przesłania moralne - wszystkie te cechy pozwalają mówić o związkach twórczości Wittlina z poetyką Norwida,
1952 - praca w Radiu Wolna Europa, 1956 - podpisał apel pisarzy emigracyjnych wzywający do niedrukowania w Polsce,
przyjaźń z Gombrowiczem,
w Orfeuszu w piekle XX wieku - 4 części, w nich - 1) śwqiat idei (pacyfizm, nacjonalizm, demokracja, antysemityzm, emigracyjność), 2) podróże, 3) emigracyjna nostalgia, 4) sztuka. Teksty powstawały przez 40 lat. Na końcu - Pisma pośmiertne - esej. Pisze za życia pisma kierowane do potomności - tu ujawnia się lęk przed wpływem zdehumanizowanej rzeczywistości,
zmarł 28.02.1976 w Nowym Jorku,
w 1978 wydane Poezje,
SÓL ZIEMI
ukazała się pod koniec 1935, miała być pierwszą częścią trylogii Powieści o cierpliwym piechurze. Pozostałe części miały mieć tytuły Zdrowa śmierć i Dziura w niebie,
„efekt obcości” - kategoria interpretacyjna (Brecht) - przedstawianie zjawisk oczywistych tak, jakby się je widziało pierwszy raz. Pozwala ukazać istotę zjawisk, osądzić je przez stworzenie dystansu,
w Prologu - syntetyczne ujęcie tematu - obdarzenie symbolicznym znaczeniem momentu wybuchu wojny, koniec świata pokoju i początek świata wojny. Demonizacja powiadomienia obywateli o wybuchu wojny,
1 z cech stylistycznych Soli ziemi - wywołanie efektu obcości przez obfitość metonimicznych przekształceń, które wyobrażają urzeczowienie człowieka (s. LI),
mobilizacja ma wymiar narodowo-karnawałowy,
opozycja miasto - wieś: miasto to siedlisko nocnej pracy, nocnych uciech i producent zła - gazet. Wieś - sen po ciężkiej pracy, prymitywizm,
środki stylistyczne nadają cechy prozy poetyckiej,
zamknięcie Prologu to epicka inwokacja - przedstawienie bohatera, narracyjny dystans czasowy, określenie zamiaru autorskiego - odkłamanie propagandowego frazesu o Nieznanym Żołnierzu,
kompozycja linearna i epizodyczna,
rozdział I - wieść o wojnie dociera na stację Topory-Czernielica, awans bohatera, II - wezwanie na komisję poborową w Śniatynie, III - przebieg komisji i przysięga rekrutów, IV, V i VI - 21.08. - wieść o śmierci papieża, zaćmienie słońca, odjazd poborowych, VII - podróż na Węgry, VIII i X - pobyt w kadrze, IX - charakterystyka Bachmatiuka,
kompozycja symultaniczna w rozdziale V i VI - wskazuje ważność zdarzeń,
fabularność mało atrakcyjna. Ale tu realizacja archaicznego wzorca fabularnego, nawiązanie do mitu i rytuału, wzorzec Odysowy,
postać Piotra Niewiadomskiego - prymitywna, pierwotna, o naiwności dziecka. Analfabeta, mieszaniec (z ojca Polaka i matki Ukrainki), grekokatolik, poddany Franciszka Józefa. Antynacjonalista, tolerancja religijna,
synkretyzm 3 wiar - chrześcijańskiej (dobro łączy z Bogiem), pogańskiej (zło - diabeł) i cesarskiej (kariera - czapka kolejarza cesarskiego),
narrator podkreśla dystans do postaci, nie dopuszcza bohatera do głosu, myśli jego przekłada na „swój” język,
s. LX wojna to następstwo ludzkiej dążności do wydarcia Bogu jego tajemnic, wykwit cywilizacji, która niszczy podmiotowość człowieka, prowadzi do nacjonalizmów i religijnej nietolerancji,
bohater odnajduje grzech w sobie - wojna to grzech ludzi, odkupić go ma cierpienie Nieznanych Żołnierzy. Piotr wojnę demonizuje,
inne postacie - opozycja między życiem prywatnym a rolą społeczną,
dynamiczno-syntetyczny sposób prezentowania bohaterów, postacie uchwycone w ruchu. Wittlin nie dzieli postaci na pozytywne i negatywne,
„poetycki model prozy narracyjnej” (Bolecki) w konstrukcji powieściowej. Wojna to jedność procesów - alienacji człowieka i sakralizacji instytucji. Fabularność nie jest przedmiotem opowiadania, a powstaje ze sposobu opowiadania,
konstruowanie opowiadania z szeregów słownych, wykorzystujących grę słów, harmonię, frazeologizmy. Obfitość powtórzeń brzmieniowych, leksykalnych, paralelizmów składniowych,
według Krystyny Jakowskiej - 3 rodzaje stylizacji - baśniowa, religijna i na starożytny epos. To ma wywołać mitologizację świata przedstawionego,
heroikomika,
genologicznie - powieść stylizowana na mit, mitograficzna, zerwanie z tradycją powieści realistycznej,
związki z ekspresjonizmem (warstwa poematowa i powieściowa - tu dyrektywy wyrazu i poznawcza). Warstwa stylizacyjna (dyrektywa artystyczna) decyduje o wymowie utworu. Ale - nie realizuje zasady estetycznej ekspresjonizmu - dysharmonii poetyki. Efekt obcości to chwyt retoryczny. Kompozycja powieści to wzór symetrii, składnia - muzycznej harmonii, styl - spokoju i równowagi. Wizja wojny nie jest ekspresjonistyczna - pozbawiona jest epatowania makabrą. Nie pacyfizm - bo w pacyfizmie reportażowe przedstawianie wojennej ohydy, perswazyjność. Może jest utworem nieukończonym.