Z. Pietrasiński - Rozwój człowieka dorosłego
Szanse i rezerwy rozwoju
Wątpliwości i kontrowersje
Rozbieżne opinie i emocje
Człowiek dorosły to taki, który osiągnął dojrzałość fizyczną i pełnoletniość prawną czyli od 18 r.ż. do śmierci. Nie ma wątpliwości co do stopniowego regresu fizycznego ludzi dorosłych. Kontrowersje pojawiają się w odniesieniu do rozwoju psychicznego. Zwolennicy rozwoju w wieku dojrzałym zakładają progresywne zmiany w odniesieniu do takich sfer jak osobowość, wizja świata i losy jednostki. Sceptycy z kolei łączą rozwój ze sprawnością działania i zdolnościami, które z wiekiem bardzo podupadają.
Biologiczny cykl rozwoju i regresu
Tradycyjnie dzieli się życie człowieka na:
Okres rozwoju - dzieciństwo i młodość - czas formowania się ciała i psychiki;
Okres produktywności - wiek średni - faza ekspansji poprzez pracę i wydawanie potomstwa;
Okres uwiądu - starość - czas niszczącego regresu.
Biologowie definiują rozwój fizyczny człowieka jako proces rozrostu, różnicowania się i dojrzewania organizmu, który prowadzi do powstania dorosłej jednostki optymalnie samodzielnej i zdolnej do wydawania potomstwa. Rozwój ten ma charakter etapowy: przechodzi przez kolejne stadia w ściśle określonym, nieodwracalnym porządku.
Osiągnąwszy dorosłość człowiek kończy fazę fizycznego rozwoju i wkracza w okres biologicznego regresu, który kończy się śmiercią. Zgodnie ze stereotypowym podejściem najlepszym okresem życia, fazą pełni sił, wigoru, zdolności do rozrodu jest początek wieku dojrzałego trwający od 18-21 r.ż. do wczesnych lat trzydziestych.
Zauroczenie psychologii modelem biologicznym
Punktem wyjścia dla pierwszych prac dotyczące rozwoju opierały się na osiągnięciach teorii ewolucji. Prace te koncentrowały się na dzieciach i doprowadziły do ugruntowania się w psychologii biologicznego modelu rozwoju, narzucającego badaczom precyzyjne ale zawężone pojmowanie tego procesu. Zgodnie z tym modelem, o rozwoju można mówić jedynie w odniesieniu do takich zmian, które spełniają szczególne warunki. Należą do nich między innymi:
Ukierunkowanie zachodzących zmian na pewien z góry wiadomy stan końcowy;
Powszechność zmian w danej populacji;
Powiązanie zmian z wiekiem;
Przewidywalność zmian jako następstwo punktów 1 -3.
Od początku 20 wieku badania psychologiczne dostarczały kolejnych danych świadczących o tym, że rozwój psychiczny trwa nie dłużej niż progresywne przemiany ciała:
Binet - skala służąca określaniu „wieku inteligencji” wskazywała na systematyczny rozwój inteligencji aż do mniej więcej 15 r.ż. Po tym okresie ustalenie związku między przyrostem lat a przyrostem inteligencji okazało się trudne.
Wechsler - Każda zdolność człowieka po początkowym wzroście osiąga maksimum a następnie zaczyna maleć. Wiek osiągnięcia maksimum dla poszczególnych zdolności jest niejednakowy, ale rzadko następuje po trzydziestce, a większości przypadków ma to miejsce w połowie lat dwudziestych. Wskazuje on także, że inteligencja wykazuje większy spadek wraz z wiekiem niż wydolność fizyczna. Wechsler wykazał także, że nie wszystkie zdolności intelektualne maleją wraz z wiekiem w tym samym tempie. Stosunkowo mniejsze pogorszenie wyników następuje w odniesieniu do umiejętności wymagających znajomości i rozumienia wielu słów, natomiast największe pogorszenie następuje w testach zapamiętywania oraz w testach badających sprawność wykonywania operacji arytmetycznych.
Piaget - jego teoria rozwoju poznawczego potwierdzała, że osiągnięcie zdolności do abstrakcyjnego myślenia, stawiania hipotez i poddawania ich próbie, które osiągane jest miedzy 11 a 15 r.ż. jest ostatnim stadium rozwoju myślenia i w późniejszym wieku żadne istotne zmiany już nie następują.
Freud - też wykazał tendencje do zamykania rozwoju psychicznego w ramach pierwszej części ludzkiego życia. Zgodnie z psychoanalizą wszystkie istotne cechy osobowości, a wśród nich schematy reagowania na sytuacje trudne, konfliktowe formują się w dzieciństwie. Osobowość zostaje ukształtowana w pierwszych latach życia i aby zrozumieć reakcje dorosłego, trzeba się zwykle do nich cofnąć.
Koncentracja badań na wstępnej części życia
Powyższe wyniki i teorie wykorzystywane były na poparcie poglądu, że rozwój psychiczny jest wyłącznym przywilejem wstępnej części życia. Znajdowały one jednak przeciwników w badaczach, którzy za najważniejszy przejaw rozwoju indywidualnego i gatunkowego uważają rozwój moralny. Ich teorie były jednak lekceważone przez psychologów akademickich z kilku powodów:
fakty potwierdzające dalszy rozwój pochodziły raczej z niesystematycznych obserwacji i zapisów biograficznych Anie z dokładnych i systematycznych badań;
fakty te wydawały się łatwo sprowadzalne do zmian czysto ilościowych, co do których można się spierać, czy zasługują na miano rozwoju;
Dotyczyły tylko części, nie zaś wszystkich ludzi dorosłych.
Powyższe teorie i badania doprowadziły do ugruntowania się poglądu, że właściwym przedmiotem psychologii rozwojowej są zmiany obserwowane u dzieci i młodzieży.
1