STREPTOCOCCUS - PACIORKOWCE

• 46% ogólnej liczby bakterii występujących w jamie ustnej

• 28% drobnoustrojów błonki bakteryjnej i 45% drobnoustrojów bytujących na grzbietowej powierzchni języka

• względnie beztlenowe

• G (+)

• kuliste lub owalne ziarniaki

• wzrost na podłożach wzbogacanych krwią

• podział na 6 grup na podstawie: 1) wytwarzanej na AK hemolizy; 2) budowy antygenowej; 3) cech biochemicznych; 4) zapotrzebowania na tlen:

1. paciorkowce hemolizujące ropotwórcze

2. enterokoki

3. paciorkowce jamy ustnej

4. paciorkowce mleczne - Lactococcus

5. paciorkowce beztlenowe - Peptostreptococcus i inne

6. paciorkowce różne

ad. 1) paciorkowce hemolizujące ropotwórcze

A

Streptococcus pyogenes

• rzadko w jamie ustnej

• nosicielstwo dotyczy 25% populacji

• grupy serologiczne A, B, C

• wytwarzają kilka różnych substancji toksycznych

• streptolizyna S

• streptolizyna O

• streptokinaza

• streptodornaza

• hialuronidaza

• toksyny enterogenne

• typowe schorzenia:

• płonica / szkarlatyna

• róża

• ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (powikłania)

• gorączka reumatyczna (powikłania)

• nietypowe schorzenia

• angina

• liszajec

• ropne zapalenie skóry i tkanek miękkich

• zapalenie wsierdzia

• ropnie i ropowice w obrębie jamy ustnej

• zapalenie płuc

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

• posocznica

B

• grupy serologiczne C, G, M

• w drogach oddechowych

• przyczyna zakażeń:

• dróg oddechowych

• opon mózgowo-rdzeniowych

• dróg moczowych

C

• grupy serologiczne F, H, K, W

• mogą być przyczyną zapalenia dziąseł i chorób przyzębia

ad. 2)

Enterokoki

• składniki fizjologicznej flory przewodu pokarmowego

• rzadko w jamie ustnej

• mogą uczestniczyć w ostrych zapaleniach przyzębia, zakażeniach kanałów korzeniowych, zapaleniach dziąseł

• przyczyna innych zakażeń:

• zapalenia gardła

• zapalenia ucha środkowego

• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

• zapalenia otrzewnej

• zapalenia ran pooperacyjnych

• zapalenia dróg moczowych

• ostre / podostre zapalenia wsierdzia

• bakteriemie

• posocznice

• zakażenia powodują najczęściej dwa gatunki:

• Enterococcus faecalis (90%)

• Enterococcus faecium (5%)

• grupa serologiczna D

• bardzo wysoka odporność na antybiotyki i środki odkażające

ad. 3) Paciorkowce jamy ustnej

A

Streptococcus salivarius (nazwa grupy)

• S. salivarius - błona śluzowa jamy ustnej

• S. vestibularis

• S. intestinalis

B

Streptococcus oralis (nazwa grupy)

• S. sanguis - nabłonek brzegu dziąsła

• S. parasanguis

• S. gordonii

• S. oralis

• S. mitis

C

Streptococcus mutans (nazwa grupy)

• S. sorbinus

• S. cricetus

• S. mutans - szkliwo

D

Streptococcus mülleri (nazwa grupy)

• S. constellatus

• S. intermedia

• S. anginosus

• grupy A, B, C → niektóre gatunki z tych grup zaliczane są do paciorkowców próchnicotwórczych

• wytwarzanie zewnątrzkomórkowych wielocukrów - dekstran, lewan

• paciorkowce próchnicotwórcze zapoczątkowują tworzenie bakteryjnej błonki nazębnej

• związane z etiopatologenezą próchnicy na gładkich powierzchniach zębów

• zaliczane do czynników zapaleniotwórczych w chorobach przyzębia

A S. salivarius

• wzrost w postaci dużych śluzowych koloni

• wytwarzanie z sacharozy zewnątrzkomórkowych wielocukrów: nierozpuszczalny antygenowo czynny lewan i nierozpuszczalny dekstran

• kolonizacja na powierzchni nabłonków:

• brodawka języka

• błona śluzowa podniebienia twardego

• mogą uczestniczyć w stomatopatiach protetycznych

• wytwarzają bakteriocyny

• enocyna - hamuje wzrost paciorkowców ropotwórczych

S. vestibularis

• nie wytwarzają zewnątrzkomórkowych wielocukrów

• wytwarzają H₂O₂

• hamuje wzrost bakterii beztlenowych i innych

• ureaza → rozkład mocznika do amoniaku, który zmienia pH na zasadowe (co zapobiega próchnicy)

• w przedsionku jamy ustnej

B S. sanguis

• wzrost na MS w postaci niedużych, twardych koloni

• wytwarzają z sacharozy nierozpuszczalne i rozpuszczalne glukany

• tworzą bakteryjną płytkę nazębną

• proteaza → rozszczepia IgA

• bakteriocyna

• sangwicyna

• błona śluzowa policzka

• naddziąsłowa błonka bakteryjna

• choroby przyzębia, próchnica zębów, często z jamy ustnej do krwi → zapalenia wsierdzia

S. parasanguis

• nie wytwarza zewnątrzkomórkowych wielocukrów

• schorzenia:

• zakażenia dróg oddechowych

• dróg moczowych

• bakteriemie, także po zabiegach stomatologicznych

S. oralis

• z sacharozy syntetyzują glukan

• H₂O₂

• neuraminidaza

• proteaza

• zapoczątkowują tworzenie bakteryjnej błonki nazębnej

• schorzenia:

• zapalenia wsierdzia

C S. mutans

• na MS małe, miękkie, galaretowate kolonie

• z sacharozy wytwarzają mutan, dekstran, fruktan

• bakteriocyna

• mutacyna

• bakteryjna błonka nazębna

• schorzenia:

• czynnik etiologiczny próchnicy szkliwa zębów u dzieci i młodzieży i próchnicy cementu korzeniowego u osób starszych

• protezy akrylowe → stomatopatie protetyczne

• bakteriemie

• powolne zapalenia wsierdzia (po ekstrakcji i usuwaniu korzenia, bakteryjnej błonki nazębnej); u pacjentów z wadą zastawek lub zastawkami sztucznymi

S. sorbinus

• powierzchnie zębów tylnych

• próchnica zębów

D

• nie wytwarzają zewnątrzkomórkowych cukrów z sacharozy

• hialuronidaza (przenikanie bakterii do tkanek)

• bakteryjna błonka nazębna

• błona śluzowa jamy ustnej

• bardzo często obecne w zakażeniach poza jamą ustną:

• zapalenia wsierdzia

• zapalenia otrzewnej

• zapalenia wyrostka robaczkowego

• ropnie mózgu i wątroby

ad. 4) Lactococcus - paciorkowce mleczne

• L. lactis

• L. cremoris *

• grupa serologiczna N

• przejściowo w jamie ustnej

• nie są chorobotwórcze

ad. 5) Paciorkowce beztlenowe

• ziarniaki G (+)

• składnik flory fizjologicznej jamy ustnej

• także w górnych drogach oddechowych, przewodzie pokarmowym, drogach moczowo-płciowych, na skórze

• często obecne w zakażeniach:

• jamy brzusznej

• jamy opłucnej

• dróg oddechowych górnych i dolnych

• skóry i tkanki podskórnej

• kości i stawów

• przyczyna bakteriemii wywodzących się z jamy ustnej

• jama ustna - zakażenia ropne:

• zapalenia dziąseł

• wrzodziejące zapalenie błony śluzowej

• ropnie okołozębowe

• ropnie i ropowice zębopochodne

• zakażenia w obrębie szczęk, miazgi

• stomatopatie protetyczne i zakażenia okołoimplantowe

• rodzaje i gatunki:

• Peptostreptococcus

• P. anaerobius

• P. asacchalyticus

• P. prevotti

• P. productus

• P. tetradius

• Schleiferella inddica *

• Finegoldia magna *

• Micromonas micros *

• Streptococcus

• S. parvulus *

• S. hansenii *

• S. pleomorphus *

STAPHYLOCOCCUS - GRONKOWCE

• G (+) względnie beztlenowe ziarniaki

• podłoża zwykłe

• S. aureus → zakażenia I

S. epidermidis (naskórkowy) → zakażenia II

S. saprophyticus

• przedsionek nosa. Powierzchnia skóry, błona śluzowa jamy ustnej (60%), gardło, drogi rodne

• chorobotwórczość:

• czynniki powodujące zakażenia

• związane z komórką

• białko A

• kwas tejchowy

• otoczka

• wytwarzanie glikokaliksu - biofilmu

• czynnik zlepiania - CF

• koagulaza

• czynniki pozakomórkowe

• hemolizyny α, β, γ, Δ

• fibrynolizyna

• DNA-za

• lipaza

• proteaza

• toksyna zespołu wstrząsu toksycznego

• toksyna epidermolityczna

• leukocydyna

• hialuronidaza

• enterotoksyna → objawy zatrucia pokarmowego

• schorzenia:

• zapalenia błony śluzowej jamy ustnej, przyzębia, ozębnej

• ropnie okołowierzchołkowe

• ropowice jamy ustnej

• zapalenia kości, szczęk

• zakażenia kanałów korzeniowych

• zakażenia okołoimplantowe

• szczepy szpitalne są wysoce oporne na wiele antybiotyków stosowanych w lecznictwie oraz na metycylinę

• MRSA - metycylinooporne szczepy S. aureus

• S. epidermidis

• koagulazo (-)

• skóra, błona śluzowa

• zakażenie przez szczepy wytwarzające biofilm → kolonizacja materiałów z tworzyw sztucznych (sztuczne zastawki serca, protezy naczyń, sondy, cewki śródnaczyniowe)

• mogą być przyczyną:

• ciężkich posocznic po zabiegach kardiochirurgicznych

• zapalenia wsierdzia

• zakażenia jamy brzusznej

• zakażenia ran pooperacyjnych

• zapalenia ucha, kości

• ropni mózgu

• zakażenia dróg moczowych

• zakażeń okołoimplantowych

• S. saprophyticus - zakażenia dróg moczowych

Micrococcus

• M. roseus

• M. luteus

• M. angilis

• M. oristinae *

• M. salivarius *

• tlenowe, G (+) ziarniaki

• katalazo (+)

• obecne na skórze, błonach śluzowych jamy ustnej

• bakteryjna błonka nazębna

• ropne zakażenia w obrębie jamy ustnej

• chorobotwórcze dla osób z obniżoną odpornością

Stomatococcus

• S. mucilagenosus

• tlenowe, G (+) ziarniaki

• katalazo (+)

• produkują zewnątrzkomórkowe wielocukry

• we wczesnej bakteryjnej błonce nazębnej, grzbietowa powierzchnia języka

Peptococcus

• P. niger

• „gronkowce beztlenowe”

• G (+), beztlenowe

• rosną na agarze z krwią w postaci czarnych kolonii

• w jamie ustnej jako flora fizjologiczna

• w górnych odcinkach dróg oddechowych, przewodzie pokarmowym, drogach moczowo-płciowych

• chorobotwórczość:

• zakażenia przyzębia i miazgi

• ropnie okołozębowe

Veillonella

• V. parvula

• V. atypica

• V. dispar

• G (-) ziarniaki beztlenowe

• wytwarzają endotoksynę

• licznie w jamie ustnej → bakteryjna błonka nazębna

• obecne w górnych drogach oddechowych, przewodzie pokarmowym, drogach moczowo-płciowych

• chorobotwórczość:

• choroby przyzębia

• zapalenia dziąseł

• zapalenia w obrębie kanałów korzeniowych

• ropnie okołozębowe

• powikłania poekstrakcyjne

• ropnie migdałków

• stomatopatie protetyczne

• zakażenia okołoimplantowe

• zakażenia różnych narządów

Bacteroides

• G (-), beztlenowe, pleomorficzne pałeczki

• B. forsythus

• peptydaza

• w kieszonkach przyzębnych i bakteryjnej błonce nazębnej

• chorobotwórczość:

• destrukcyjne i przewlekłe zapalenie przyzębia

• ropnie okołozębowe

• zakażenia okołoimplantowe

• B. capillosus *

B . putredinis *

B . coagulans

• w jamie ustnej

• chorobotwórczość:

• przewlekłe zapalenia przyzębia, dziąseł

• ropnie okołozębowe

• zakażenia błony śluzowej jamy ustnej

• górne i dolne drogi oddechowe, jama brzuszna, drogi moczowo-płciowe, tkani miękkie - zapalenia

• B. fragilis

B. thetaiotaomicron

B. vulgatus

B. ovatus

B. eggerthii

B. distasonis

• flora fizjologiczna przewodu pokarmowego

• rzadko w jamie ustnej, drogach oddechowych, drogach rodnych

• wielocukrowa otoczka

• toksyny

• enzymy:

• hialuronidaza

• heparynaza

• fibrynolizyna

• neuraminidaza

• DNA-za

• kolagenaza

• hemolizyny

• chorobotwórczość:

• ropnie różnych narządów

• zakażenia zgorzelinowe przewodu pokarmowego

• ciężkie zakażenia dolnych dróg oddechowych, dróg moczowo-płciowych

• zakażenia kości

• zakażenia ran pooperacyjnych, poekstrakcyjnych

• ropnie okołozębowe

• bardzo oporne na często stosowane antybiotyki

• wysoka wrażliwość na mertonidazol, tymidazol

Biophila *

• B. wadsworthia

• G (-) pałeczki beztlenowe

• chorobotwórczość:

• zakażenia w obrębie jamy brzusznej

• ropnie mózgu

• zakażenia żuchwy

• bakteriemie

• posocznice

• dosyć oporne na większość antybiotyków

Porphyromonas

• P. gingivalis

• P. acaccharolytica

• P. endodontalis

Prevotella

• małe ziarniakopodobne G (-) pałeczki beztlenowe

• 2 grupy

• I Prevotella intermedia

denticola

loescheii

melaninogenica

nigrescens *

tannerae *

• na AK - czarne kolonie

- kolonie - fluorescencja ceglasta (UV)

• II Prevotella buccae

• buccalis

• oris

• oralis

• veroralis

• aulora

• heparinolytica

• dentalis *

• na AK - szare lub beżowe kolonie

- brak fluorescencji (ceglastej / (UV))

• szereg czynników toksycznych:

• kolagenaza

• żelatynaza

• hialuronidaza

• fibrynolizyna

• hemolizyny

• endotoksyna

• H₂­S (niektóre)

• zakażenia:

• choroby przyzębia

• zapalenia dziąseł

• ropnie okołozębowe

• zapalenia ozębnej

• stomatopatie protetyczne

• zakażenia okołoimplantowe

• aspiracyjne zapalenie płuc

• ropnie narządów - płuc, nerek, wątroby

• zakażenia wyrostka robaczkowego

• zakażenia kości, stawów

• zakażenia ran pooperacyjnych

• dosyć wrażliwe na częściej stosowane antybiotyki, wrażliwe na metronidazol, tymidazol

Fusobacterium - wrzecionowce

• F. nucleatum

• F. mortiferum

• F. necrophorum

• F. necrogenes

• F. varium

• F. sulci

• F. periodonticum

• F. alocis

• F. ulcerans *

• czynniki toksyczne:

• hemolizyny

• leukocydyna

• DNA-za

• lipazy

• endotoksyna

• licznie w obrębie jamy ustnej - bakteryjna błonka nazębna; w górnych drogach oddechowych, przewodzie pokarmowym, drogach moczowo-płciowych

• chorobotwórczość:

• choroby przyzębia

• wrzodziejące zapalenie dziąseł

• zakażenia miazgi

• owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej

• ropnie okołozębowe

• angina Vincenta

• ciężkie zakażenia w obrębie narządów wewnętrznych - ropnie, zapalenia opłucnej, kości, ucha środkowego, dróg moczowych

• zapalenia ran pooperacyjnych

Leptotrichia

• L. buccalis

• nitkowate, G (-) pałeczki beztlenowe

• w jamie ustnej (w kieszonkach przyzębnych, w bakteryjnej błonce nazębnej)

• zakażenia w obrębie:

• jamy ustnej

• dróg oddechowych

• jamy brzusznej

• kości

Mitsoukella

• M. multiacudus

• G (-) pałeczki beztlenowe

• wytwarzanie bardzo szerokiej wielocukrowej otoczki

• zakażenia miazgi

Selenomonas

• S. noxia

• S. flueggei

• S. infelix

• S. olianae

• S. artemidis

• S. sputigena

• pałeczki G (-), beztlenowe

• w jamie ustnej (głównie w bakteryjnej błonce nazębnej oraz w kieszonkach przyzębnych)

• chorobotwórczość:

• młodzieńcze zapalenia przyzębia

• wrzodziejące zapalenia dziąseł

• destrukcyjne zapalenia dziąseł (?)

Wolinella

• W. succinogenes

• W. recta *

• krótkie, zakrzywione, urzęsione, G(-) pałeczki

• beztlenowe, mikroaerofilne

• w jamie ustnej

• chorobotwórczość:

• zapalenia dziąseł

• choroby przyzębia

• ropnie okołozębowe

Centipeda

• C. periodonti

• małe, zakrzywione, urzęsione, G (-) pałeczki

• mikroaerofilne

• w jamie ustnej

• choroby przyzębia

Campylobacter

• C. sputorum

• C. rectus

• C. concisus

• C. gracilis *

• C. showae *

• mikroaerofilne, urzęsione, G (-) pałeczki

• w jamie ustnej (głównie w kieszonkach przyzębnych)

• chorobotwórczość:

• choroby przyzębia

• destrukcyjne zapalenia przyzębia

• zapalenia dziąseł

Helicobacter

• H. pylori

• G (-), zakrzywione, urzęsione pałeczki; mikroaerofilne

• kolonizacja błony śluzowej odźwiernika

• wytwarzają:

• katalazę

• lipazę

• proteazę

• toksyny → niszczą ochronną warstwę śluzu

• ureazę (mocznik → amoniak, alkalizacja środowiska, co umożliwia przeżycie drobnoustrojów)

• chorobotwórczość:

• zapalenia błony śluzowej żołądka

• wrzody żołądka i dwunastnicy

• inne schorzenia układu pokarmowego

→ rak żołądka

• w jamie ustnej (kieszonki przyzębne, kanały korzeniowe, bakteryjna błonka nazębna)

• szeroko rozpowszechniony w populacji (60% dorosłych)

• do zakażenia może dojść na skutek użycia niejałowego sprzętu medycznego, braku podstawowych zasad higieny

• minimum 3 leki do leczenia wrzodów

• 1. hamowanie wydzielania żołądkowego

• 2, 3. antybiotyki - ampicylina, klindamycyna, erytromycyna, doksycyklina, metronidazol

Capnocytophaga

• C. gingivalis

• C. ochracea

• C. sputigena

• C. granulosa *

• C. hemolytica *

• G (-), nitkowate, pałeczki

• mikroaerofilne

• ruch ślizgowy

• występowanie - jama ustna → grzbietowa powierzchnia języka, bakteryjna błonka nazębna

• chorobotwórczość:

• uczestniczą w chorobach przyzębia i zapaleniach dziąseł

• zakażenia górnych dróg oddechowych

• zapalenia wsierdzia

• bakteriemie

• posocznice zębopochodne

• zakażenia spotykane u osób z obniżona odpornością

Simonsiella *

• duże, urzęsione, G (-) pałeczki tlenowe

• na nabłonku błony śluzowej jamy ustnej, grzbietowej powierzchni języka, podniebienia twardego

• nie powodują zakażeń

Eikenella

• E. corrodens

• G (-), mikroaerofilne pałeczki

• kolonie wrastają w agar

• występują w jamie ustnej, górnych drogach oddechowych, przewodzie pokarmowym, drogach moczowo-płciowych

• współtworzą bakteryjną błonkę nazębną

• chorobotwórczość:

• ropnie okołozębowe

• zakażenia miazgi

• choroby miazgi

• zakażenia okołoimplantowe

• zakażenia dróg oddechowych i przewodu pokarmowego

Actinobacillus

• A. actinomycetemcomitans

• G (-), ziarniakopodobne pałeczki mikroaerofilne

• wytwarzają:

• leukotoksynę

• proteazy

• fosfatazy

• bliżej niepoznane czynniki hamujące wzrost paciorkowców

• bakteryjna błonka nazębna

• chorobotwórczość:

• związane z młodzieńczym zapaleniem przyzębia

• ropnie okołozębowe

• promienica

• choroby przyzębia

• zapalenia wsierdzia

• bakteriemie

• posocznice

• zakażenia okołoimplantowe

• Branhamella

• B. catarrhalis

• ziarniakopodobne, G (-) pałeczki tlenowe

• w jamie ustnej

• chorobotwórczość:

• zapalenia błony śluzowej jamy ustnej

• nieżyty górnych dróg oddechowych

• zapalenia wsierdzia

• Neisseria

• N. lactamica - saprofit

• N. pharyngis * - saprofit

• względnie beztlenowe, G (-) ziarniaki (?)

• błona śluzowa jamy ustnej, ślina, grzbietowa powierzchnia języka

• współtworzą bakteryjną błonkę nazębną

• N. meningitidis

• N. gonorrhoeae

ENTEROBACTERIACEAE

• G (-) pałeczki kształtu cylindrycznego, które rosną w warunkach tlenowych

• wspólne cechy biochemiczne:

• zdolność do fermentacji glukozy w warunkach tlenowych / beztlenowych

• ujemna reakcja na oksydazę cytochromową

• zdolność redukcji azotanów do azotynów

• 
  Salmonella

Shigella typowo patogenne

Yersinia

• 
  Escherichia w sprzyjających dla siebie warunkach mogą być przyczyną zakażenia

Citrobacter

Klebsiella

Enterobacter oportuniści

Proteus

Providentia gatunki we florze fizjologicznej przewodu pokarmowego

Morganella

Serratia

• rzadko w jamie ustnej

• jeżeli są obecne to chwilowo jako flora przejściowa

• mogą uczestniczyć w zakażeniach:

• ropnie okołozębowe

• ropowice

• zapalenia kości szczęk

• zakażenia miazgi zębów

• poekstrakcyjne zapalenia zębodołu

• zakażenia ślinianek

• obecne w bakteryjnej błonce nazębnej

Pseudomonas

• P. aeruginosa

• P. fluorescens

• P. stutzeri

• P. alcaligenes

• P. putida

• tlenowe, urzęsione, G (-) pałeczki

• nie fermentują cukrów

• wytwarzają katalazę i oksydazę cytochromową

• barwniki fenazyhowe (?)

→ podłoże na zielono, czerwono

• jako drobnoustroje oportunistyczne mogą powodować:

• zakażenia dróg oddechowych, moczowych, skóry, ran pooperacyjnych, oparzeniowych

• powolne zapalenia wsierdzia

• zapalenia osierdzia

• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

• bakteriemie

• bardzo ciężką posocznicę (90% - śmierć)

• zatrucia pokarmowe

• zakażenia szpitalne

• rzadko występują w jamie ustnej, ale:

• przyczyna powikłań po zabiegach stomatologicznych i mogą uczestniczyć w zapaleniach ślinianek

• zapalenia kości szczęk, zakażenia miazgi zębów, choroby przyzębia

Burkholderia

• B. cepacia

• G (-) pałeczki tlenowe

• chorobotwórczość:

• ciężkie zakażenia szpitalne

• czasem w kieszonkach przyzębnych - zapalenia przyzębia

Lactobacillus

• katalazo (-), względnie beztlenowe / beztlenowe / mikroaerofilne pałeczki

• składniki flory jamy ustnej i przewodu pokarmowego, dróg moczowo-płciowych

• w ślinie stanowią od 0,1 - 1% ogólnej liczby bakterii

• wytwarzają H₂O_2­ i bakteriocyny

• podział na 2 grupy:

1. drobnoustroje homofermentujące - wytwarzają z glukozy kwas mlekowy

• L. acidophilus

L. casei

L. salivarius

L. oris

• pałeczki wytwarzające duże ilości kwasu mlekowego

• powodują demineralizacje szkliwa → czynnik etiologiczny próchnicy zębów; przyczyniają się do powstawania ubytków w zagłębieniach anatomicznych i bruzdach szkliwa u dzieci i młodzieży

• liczba pałeczek Lactobacillus wzrasta wraz z liczbą nowych ubytków próchnicowych

→ aby zmierzyć ilość Lactobacillus w ślinie używa się gotowych testów → ocena podatności badanych osób na próchnicę

• w małych liczbach występują w bakteryjnej błonie nazębnej

• chorobotwórczość:

• zakażenia miazgi zębów

• ropnie okołozębowe

• powolne zapalenia wsierdzia

• bakteriemie

• posocznice

• ropnie płuc

• zakażenia dróg moczowych

2. drobnoustroje heterofermentujące - wytwarzają z glukozy kwas mlekowy, kwas octowy, C₂H₅OH, CO₂

• L. brevis *

L. fermentum

Eubacterium

• E. lentum

• E. limosum

• E. saburreum

• E. alactonicum

• E. nodatum

• E. brachy

• E. timidum *

• E. alactolyticum *

• G (+) pałeczki beztlenowe

• w przewodzie pokarmowy, w jamie ustnej: kieszonki przyzębne, ubytki próchnicowe

• bakteryjna błonka nazębna

• chorobotwórczość:

• ropnie okołozębowe

• zakażenia miazgi

• choroby przyzębia → przewlekłe zapalenia przyzębia

• posocznice

• podostre zapalenia wsierdzia

• zapalenie płuc, nerek, mózgu

Bifidobacterium

• B. dentium - najważniejszy, często w jamie ustnej - głównie w bakteryjnej błonce nazębnej i na

• B. bifidum błonie śluzowej

• B. longum

• B. infantis

• B. breve

• G (+) pałeczki beztlenowe

• składnik flory fizjologicznej przewodu pokarmowego → bardzo ważna funkcja

• chronią przewód pokarmowy przed kolonizacją patogenów

• wytwarzają witaminy z grupy B (B₁, B₂) i K; kwas mlekowy, który ułatwia wchłanianie Ca²⁺ z przewodu pokarmowego

• chorobotwórczość:

• ropnie okołozębowe

• zakażenia miazgi zęba

Actinomyces

• względnie beztlenowe / beztlenowe G(+) pałeczki

• w preparacie Grama często ułożenie komórek przypomina litery chińskiego alfabetu V, N, Y, Z

• w ślinie, płynie kieszonkowym, błonce nazębnej, kamieniu nazębnym, ubytkach próchnicowych

• górne drogi oddechowe, przewód pokarmowy, drogi rodne

• przyczyna:

• promienica twarzowo-szyjna

→ A. israelii

→ A. naeslundii

→ A. odontolyticus

→ A. viscosus

→ A. meyeri

→ Actinobacillus actinomycetemcomitans

→ inne drobnoustroje

• Haemophilus spp. - pałeczki

• ziarniaki - Streptococcus, Staphylococcus

• pałeczki beztlenowe - Propionibacterium, Porphyromonas, Prevotella

• wrzecionowce i inne

→ objawy:

• choroba przewlekła

• zakażenie endogenne

• wskutek uszkodzenia błony śluzowej jamy drobnoustroje przenikają do tkanek powodując proces zapalny prowadzący do martwicy i tworzenia przetok

• promieniowce mogą być przyczyną:

• ropni okołozębowych

• poekstrakcyjnych zakażeń zębodołów

• zakażeń jamy opłucnej, miednicy mniejszej u kobiet, opon mózgowo-rdzeniowych

• bekteriemii → w ich następstwie powolne zapalenie wsierdzia oraz zakażenia wątroby i nerek

• infekcje ran po skaleczeniu zakażonymi narzędziami stomatologicznymi lub ran po oparzeniach

• leczenie:

• drenaż

• chirurgiczne usunięcie zniszczonych tkanek

• długie - ~ 6 tygodni, 0,5 roku (gdy leczenie nieskuteczne)

• powinno być ustalone na podstawie:

• wyniku badania bakteriologicznego

• antybiogramu → terapia celowana

Rothia

• R. dentocariosa

• G (+) pałeczki pleomorficzne, których komórki mogą być ziarniako- lub laseczkopodobne lub maczugowate lub nitkowate lub rozgałęzione

• tlenowe

• z glukozy wytwarzają heterowielocukier

• z sacharozy → lewan

• występują w jamie ustnej, głównie w ślinie, bakteryjnej błonce nazębnej, płynie kieszonkowym, ubytkach próchnicowych

• chorobotwórczość:

• choroby przyzębia

• ropnie płuc zakażenia górnych dróg oddechowych, ran pooperacyjnych

• infekcje w obrębie jamy brzusznej

• zapalenia wsierdzia

Bacillus

• laseczki G (+), tlenowe

• komórki cylindryczne

• cecha charakterystyczna - wytwarzanie przetrwalników

• komórki w przetrwalniku mogą być umiejscowione:

• biegunowo

• podbiegunowo

• centralnie

• laseczki bytują w glebie, wodzie, ściekach, przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt

• drobnoustroje oportunistyczne

• sporadycznie izolowane z ubytków próchnicowych, zakażonej miazgi zębów, kieszonek przyzębnych

• kilkadziesiąt gatunków:

• B. anthracis

• duża

• wytwarza polipeptydową otoczkę

• przetrwalniki owalne, centralne / podbiegunowe; nie są wytwarzane w organizmie zakażonym

• w preparacie widoczne są laseczki ułożone w długie łodygi przypominające łodygi bambusa

• wytwarzają toksynę białkowa (egzotoksyna)

• źródło zakażenia - chore zwierzęta - bydło, owce, konie, świnie oraz produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso, krew, wełna, skóra)

• u człowieka wąglik może przebiegać jako:

• postać skórna - najczęściej w miejscu zakażenia - czarna krosta

• płucna - po wniknięciu laseczek drogą oddechową; rzadko ciężki przebieg

• jelitowa - po spożyciu zakażonych produktów żywnościowych

• leczenie:

• wrażliwość na penicylinę i chinolony

• zapobiegawczo u osób narażonych zawodowo można stosować szczepionkę

• rocznie na świecie choruje 20 - 100 tysięcy ludzi

• przetrwalniki - broń biologiczna

Clostridium

• G (+) laseczki beztlenowe / mikroaerofilne

• przetrwalniki tylko w środowisku o obniżonym potencjale oxydo-redukcyjnym

• przetrwalniki mogą zmieniać kształt komórki:

• laseczka jadu kiełbasianego zawierająca przetrwalniki ma wygląd rakiety tenisowej

• laseczka tężca + przetrwalnik → buława. pałeczka Dobosza

• większość laseczek posiada rzęski

• nieliczne wytwarzają otoczki

• występują w glebie, wodzie, ściekach i osadach morskich, przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt

• laseczki - niechorobotwórcze

- patogenne → ciężkie, niebezpieczne dla życia zakażenia

• rzadko w jamie ustnej; czasem obecne w ubytkach próchnicowych, zakażonej miazdze, kieszonkach przyzębnych, błonce bakteryjnej, ślinie (flora przejściowa)

• Cl. perfringens

Cl. tetrium

• grupa laseczek zgorzeli gazowej i obrzęku złośliwego:

• Cl. septicum → podobne objawy kliniczne

• Cl. perfringens → chorobotwórczość związana z wytwarzaniem

• Cl. novyi substancji toksycznych, które odpowiadają za

• Cl. histolyticum objawy patologiczne

• Cl. botulinum → zakażenia przyranne

• objawy zgorzeli:

• obrzęk tkanek związany z obecnością gazu

• trzeszczenie przy nacisku / ucisku

• dotyczy kończyn górnych (20%),

• dolnych (80%),

• twarzoczaszki

→po upadkach, zabrudzeniach ziemią

• Clostridium perfringens

• odpowiedzialna za zatrucia pokarmowe

• po spożyciu produktów żywnościowych zawierających laseczki, podczas tworzenia się przetrwalnika produkowana jest enterotoksyna - powoduje zwiększone wydzielanie płynu do wnętrza jelita

• biegunka, wysoka gorączka

• Clostridium botulinum

• laseczka jadu kiełbasianego (XIX w.)

• po spożyciu konserw lub domowych przetworów (jarzyny, mięsne, rybne)

• wytwarzają egzotoksynę → neurotoksynę

• 24 - 72 h → objawy

• zepsuty produkt - zapach zjełczałego masła

• niszczenie toksyny - 15 minutowe gotowanie

• objawy zatrucia:

• zaburzenia wzroku (podwójne widzenie)

• opadanie powiek

• zaburzenia ze strony narządu ruchu

• porażenie krtani i mięśni oddechowych

• Clostridium tetani

• gleba, woda, przewód pokarmowy ludzi i zwierząt (konie!!)

• nieinwazyjny

• wywołuje tężec → toksemia / zatrucia

• za objawy odpowiedzialne są 2 egzotoksyny:

• tetraspazmina → neurotoksyna, działa na OUN

• tetralizyna → hemolizyna

• wrota zakażenia - uszkodzona skóra, głębokie rany (kłute, postrzałowe)

• rozpoznanie → objawy kliniczne

• postępowanie:

1. antytoksyna = surowica

2. anatoksyna:

→ ciężkie zranienia

→ nie gdy niedawno szczepienie

• Clostridium difficile

• beztlenowa, urzęsiona

• gleba, woda, przewód pokarmowy zwierząt i 5% ludzi dorosłych i 60% niemowląt do 6-miesiąca życia

• szereg czynników toksycznych:

• toksyna A (enterotoksyna)

• toksyna B (cytotoksyna)

• rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego

• związane z antybiotykoterapią o szerokim spektrum działania (→ niszczenie flory fizjologicznej)

• groźne, nieleczone - zgorzel jelit

Mycobacterium

• prątki

• pałeczki proste, lekko zakrzywione lub ziarniakopodobne → problemy diagnostyczne

• słabe barwienie metodą Grama

• bo wytwarzają duże ilości lipidów / wosków → kwasy mykolowe → kwasooporność pałeczek

• metoda Ziehl - Nielsena

• fuksyna karbolowa

• odbarwienie zakwaszonym alkoholem

• odbarwienie błękitem metylenowym

→ prątki - różowe

→ reszta - niebieska

• trudne w hodowli → rosną bardzo wolno i tylko na podłożach specjalnych (Loewensteina - Jensena)

• M. tuberculosis (90%) → gruźlica

• M, bovis (5%) → typ bydlęcy gruźlicy; źródło - chore bydło domowe

• M. avium * (0,4%) → typ ptasi

• M. tuberculosis

• rezerwuarem jest człowiek

• źródło zakażenia - prątkujący człowiek chory na gruźlicę

• zakażenie:

• droga kropelkową (98%)

• przez uszkodzona skórę (np. przez sprzęt, igły)

• droga pyłową

• przez błony śluzowe

• przez przewód pokarmowy (mleko, mięso) - 2-4%

• odporny na substancje chemiczne (środki odkażające)

• przeżywalność:

• wysuszona plwocina chorego → zakaźna 200 dni

• prątki w nawozie → 7 miesięcy

• w kwaśnym mleku do 15 dni

• w twarogu do 30 dni

• w maśle do 100 dni

• niszczenie:

• fenol i pochodne (Septyl) → 24 h

• 2% krezol → 12 h

• aldehyd glutarowy → 1 minuta !!!!

• alkohol etylowy 70% → 1 minuta !!!!

• 60°C → 30 minut

• czasem pasteryzacja nieskuteczna

• w miejscu, w którym prątki gruźlicy kolonizują po raz pierwszy, tworzy się ognisko pierwotne, z którego mogą one za pośrednictwem krwi i limfy przenosić się do innych narządów (nerki, wątroba, jajniki, śledziona, przewód pokarmowy, kości, stawy); po 6 tygodniach od zakażenia następuje uczulenie ustroju na produkty rozpadu prątków zwane alergią tuberkulinową

• tuberkulina

• produkt żywych prątków

• nie działa na organizm zdrowy

• odczyn „+” wskazuje → organizm wcześniej zatknął się z prątkami gruźlicy i że jest nadwrażliwy, co oznacza, że organizm jest odporny na zakażenie prątkami gruźlicy

• w jamie ustnej - zmiany gruźlicze:

• pierwotne

• wtórne (na skutek prątkowania lub bakteriemii)

• owrzodzenia gruźlicze:

• podniebienie miękkie i twarde

• język

• migdałki

• dziąsła

• błona śluzowa policzków

• wargi

• twarz

• gruźlicze zapalenia ślinianek, kości szczęki i żuchwy

• chorzy na gruźlicę

• źródło zakażenia dla dentystów, personelu pomocniczego (higienistka, technik - protezy ruchome)

• proteza → żywe prątki przez kilka tygodni

• leczenie podstawowe - 3 leki równocześnie (zapobieganie oporności prątków na leki)

• pilnowanie pacjenta, żeby przyjmował leki (inaczej oporność)

Treponema

• krętki

• cienkie, długie, spiralne bakterie

• beztlenowe lub mikroaerofilne

• nie barwią się metoda Grama

• metoda Giemsy, metoda srebrzenia → te są stosowane

• obecne w jamie ustnej, przewodzie pokarmowym, drogach rodnych, bakteryjnej błonce nazębnej

• T. denticola

• T. vincentii

• T. scoliodontum

• T. sockranskii

• T. pectinovorum

• T. oralis *

• T. macrodentium *

• T. vincentii → z wrzecionowcami, beztlenowymi ziarniakami i pałeczkami Prevotella intermedia są przyczyna ostrego wrzodziejącego zapalenia gardła (Angina Vincenta) lub owrzodzeń błony śluzowej jamy ustnej i zapaleń dziąseł

• T. pallidum

• krętek blady

• kiła

• rezerwuar i źródło zakażenia - człowiek

• zakażenie:

• droga bezpośrednią - kiła nabyta

• przez łożysko - kiła wrodzona

• przez przedmioty - ręczniki gąbki itp.

• 3 stadia / okresy:

I. pierwotna / pierwszorzędowa - w miejscu wniknięcia krętków niebolesny wrzód twardy; samowyleczenie

II. wtórna / drugorzędowa - okres osutkowy, na skórze i błonach śluzowych osutka kiłowa, plamista, grudkowa lub krostkowa (tu żywe krętki); samowyleczenie; (okres utajenia ~ 2 lata)

III. kiła narządowa / późna - zmiany kiłowe w prawie każdym narządzie; kilaki

• we wszystkich okresach zmiany w obrębie jamy ustnej:

I. wrzód pierwotny

• błona śluzowa policzków, na języku, wargach, dziąsłach, podniebieniu

II. tzw. plamy mleczne - białe, tworzy je naciek z komórek zapalnych, nad którym nabłonek często ulega nadżerkom i nieswoistym owrzodzeniom; plamy te mogą być umiejscowione na powierzchni języka, wargach podniebieniu twardym i miękkim

III. kilaki - na języku, błonie śluzowej podniebienia, migdałki podniebienne, kości żuchwy

• kiła wrodzona

• 80% dzieci - brak objawów klinicznych

→ po 5 - 10 latach → kilaki

• podniebienie twarde / miękkie

• zniszczenie kości nosa („nos siodełkowaty”)

• 1% → zęby o kształcie beczkowatym (zęby Huchisona)

• leczenie - antybiotyki β-laktamowe (cefalosporyny, penicyliny) → gdy uczulenie: erytromycyna, tetracykliny

I. - całkowite wyleczenie

II. - różnie

III. - wyleczenie niemożliwe

Mycoplasma

• bardzo małe (~200 nm)

• pleomorficzne (różnokształtne → nitkowate / owalne / ziarniakopodobne)

• brak ściany komórkowej

• β-laktamowe antybiotyki nieskuteczne są dlatego

• trudne do hodowli:

• specjalne podłoża (z surowicą końską)

• rosną bardzo powoli i tworzą tylko mikrokolonie

• M. pneumoniae - chorobotwórcze

• M. hominis - chorobotwórcze

• M. salivarium - kieszonki przyzębne; choroby przyzębia

• M. orale - komensal jamy ustnej; nie powoduje zaburzeń w obrębie jamy ustnej

Ureoplasma

• w jamie ustnej, ale nie powoduje zakażeń

Chlamydia

• rozwój wewnątrz komórek gospodarza

• unikalny cykl rozwojowy (24 - 48 h) ciałko pierwotne

cząsteczka zakażająca

(ciałko elementarne)

8 h

18 - 24 h - podziały

wielokrotne

ciałko wtrętowe - główna postać zakaźna

• hodowla trudna

• podłoża specjalne

• hodowla tkankowa

• Chamydia psittaci

• papuzica

• specyficzne zapalenia płuc

• Chlamydia trachomatis

• wrzód weneryczny

• jaglica

• nieswoiste zapalenie cewki moczowej

• Chlamydia pneumoniae

• zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych

GRZYBY DROŻDŻOPODOBNE

• w jamie ustnej u 60% populacji ludzkiej

• najliczniej - powierzchnia grzbietowa języka

• kolonizacji w jamie ustnej sprzyjają:

• zapalenia dziąseł

• choroby przyzębia

• próchnica zębów

• kolonizacja tych drobnoustrojów w jamie ustnej wiąże się ze zdolnością do adhezji do nabłonków i tworzyw sztucznych (protezy, implanty itp.)

• wytwarzają szereg pozakomórkowych enzymów:

• proteazy

• lipaza

• enzymy hydrolityczne (penetracja grzybów wgłąb tkanek)

oraz toksyny

• w jamie ustnej najczęściej: Candida albicans (60%), Candida tropicalis (25%), Candida parapsilisis (17%), Candida kefyr (17%), Candida krusei (12%), Candida glabrata (5%); Candida guillermondii (3%), Geotrichum candidum, Cryptococcus neoformans

• zakażenia w obrębie jamy ustnej

• do zakażeń grzybiczych usposabiają **:

• różne urazy

• wady zgryzu

• dieta wysokowęglanowa

• kserostomia (mało śliny)

• choroba Sjögrena

• awitaminoza

• niedożywienie

• nowotwory

• cukrzyca

• choroby przebiegające z obniżeniem odporności

• leczenie steroidami, cytostatykami, antybiotykami o szerokim spektrum działania

Grzyby drożdżopodobne, bakterie → stomatopatie protetyczne

** C. Albicans, C, tropicalis, C. parapsilosois, C. guilermondii, C. glabrata, Rhodotorula, Saccharomyces, Geotrichum candidum

• zapalenia błony śluzowej jamy ustnej

• choroby przyzębia

• zapalenia dziąseł

• zapalenia warg

• zapalenia języka

• zapalenia kątów ust

• w ubytkach próchnicowych (rola?) i kanałów korzeniowych (zakażenia miazgi)

• rzadko zakażenia jamy ustnej i górnych dróg oddechowych

występują grzyby pleśniowe:

• Aspergillus

• Mucor

• Penicillum

• Fusarium

Candida

• G (+)

• dobrze rosną na podłożu Sabourauda

• temperatura 20 - 45°C

• zapach drożdży (nie wszystkie gatunki)

• identyfikacja → testy

• TEST FILAMENTACJI

• do surowicy w probówce przenosi się ezą trochę kolonii grzyba drożdżopodobnego

• inkubacja - 37°C / 3 h

• preparat metodą Grama

• widać pseudostrzepki / pseudonici → wydłużone filamenty dla gatunków:

• TEST CHLAMYDOSPOROWY

• posiew grzyba drożdżopodobnego na podłoże z mąka kukurydzianą lub ryżową

• inkubacja 37°C / 48 h

• preparat

• sprawdzenie czy są obecne okrągłe, grubościenne komórki silnie załamujące światło - chlamydospory

• ZYMOGRAM → cechy biochemiczne

• zdolność grzybów do fermentacji węglowodanów

• AUKSYNOGRAM → cechy biochemiczne

• zolnośc grzybów drożdżopodobnych do asymilacji węglowodanów

• ANTYMYKOGRAM

• sprawdzenie odporności na leki przeciwgrzybicze

• leki przeciwgrzybicze:

• 
  miejscowe:

• jama ustna

• płyny - nie zawsze skuteczne

• zawiesiny - leczenie długie (4tygodnie)

• maści

• żele

• tabletki do ssania

• Nystatyna - miejscowo, ogólnie

• 
  Pinafucyna

• Pimafucort miejscowo

• Ketakonazol

• Itrakonazol

• Diflukan doustnie (~10 dni)

Damian C. 18.01.05

19

kom. gosp.

kom. gosp.

kom. gosp

---