BIBLIA

Czas powstania Biblii, nazwa, podział, gatunki i przekłady

Stary Testament początkowo pojawia się w przekładach ustnych a potem przybrał postać literacką. Powstanie starego testamentu obejmuje czas dłuższy od tysiąclecia. Dłuższy nisz cała historia polski. Przyjmuje się, że najstarsze teksty powstały w XIII w. p.n.e. zaś proces narastania pism zakończył się w I w. p.n.e. Natomiast powstanie ksiąg nowego testamentu sytuuje się od 51 do 96 roku po narodzeniu Chrystusa. Sami starożytni Izraelczycy używali słowa księga lub pismo opatrując je przymiotnikiem święty. Dziś używamy zamiennie Biblia i Pismo święte. Biblia pochodzi od greckiego słowa biblios, czyli łodyga papirusu.

Podział

Biblia dzieli się na dwie księgi na stary i nowy testament. Księgi starego testamentu obejmują zbiór pism judaistycznych a nowy testament obejmuje zbiór pism chrześcijańskich nowego i starego testamentu. Kanon katolicki obejmuje 46 ksiąg starego testamentu i 23 księgi nowego testamentu. Wszystkie te księgi możemy podzielić na trzy grupy:

Pierwsza grupa to księgi historyczne

Druga grupa to księgi dydaktyczne ( pouczające) np. ks. Hioba, Kocheleta

Trzecia grupa ksiąg to księgi prorocze np. apokalipsa i ks. Jeremiasza

Każda księga dzieli się na rozdziały i wersety( podziału dokonano w XIII w. n.e.)

Gatunek

Biblia nie jest jednolitą pojedynczą księgą, ale zbiorem pism urozmaiconych pod względem gatunku. Gatunki te znane są z różnych przekazów i powstały w różnych epokach np. opowieści historyczne, epos, poemat, saga rodu, nowela, kronika, listy, dialogi filozoficzne, pieśni, kazania, aforyzmy

Przekłady

WULGATA jest to przekład całej biblii na język łaciński dokonany w IV w. n.e. przez św. Hieronima. Sobór Trydeński w V i w uznał ten przekład za prawdopodobny i obowiązujący w kościele katolickim.

SEPTUEGINA najważniejsze tłumaczenie starego testamentu III - II w. p.n.e. tłumaczenie “siedemdziesięciu” przekład na język grecki który został sporządzony w Aleksandrii dla Żydów, którzy posługiwali się wyłącznie tym językiem. Pierwotnie chrześcijanie posługiwali się septueginą.

Kultura staropolska może się poszczycić sześcioma przekładami pisma świętego i wieloma przekładami jego części np. ks. Psalmów Najważniejsze przekłady to: katolickie

Biblia królowej Zofii XV w.

Biblia Leopolity 1651r.

Biblia Jakuba Wujka XVI w.

Innowiercze:

Biblia Brzeska ( kalwińska) 1563

Biblia Nieświeska 1572

Biblia Gdańska ( luterańska)

Biblia tysiąclecia to już siódmy przekład Biblii ukazał się po 333 latach, czyli na tysiąc lecie chrztu Polski 1965

Języki:

Hebrajski,

Aramejski,

Grecki

KSIĘGA RODZAJU

KSIĘGA RODZAJU - zawiera opis kolejnych czynności Boga - stwórcy. w ciągu 6 dni opis tworzenia świata.

I dzień - na początku bóg stworzył niebo i ziemię, potem światłość nazwał dniem a ciemność nocą

II dzień - Bóg stworzył sklepienie i oddzielił wody podziemne i nadziemne

III dzień - stworzył ziemie i morze. Tego samego dnia powstały także rośliny rodzące owoce

IV dzień - Bóg stworzył gwiazdy, księżyc i słońce

V dzień - Bóg napełnił wody rojem „istot żywych” i stworzył ptaki

VI dzień - Bóg stworzył bydło, płazy i dzikie zwierzęta. Bóg stworzył człowieka “ na podobieństwo swoje” mężczyznę i białogłowe. Ludzie mieli panować nad światem.

VII dzień - Bóg miał odpoczywać

Stworzenie świata w Biblii jest przedstawione zupełnie inaczej nisz w mitach grecko - rzymskich. Biblijny przekaz ukazuje jednego boga, który stworzył świat człowiek, podczas gdy w wierzeniach, mitycznych istnieje wielu Bogów biblia jest przekazem monoteizmu natomiast świat wierzeń mitycznych jest politeistyczny.

Bóg Świat 3. Człowiek

BIBLIA Jest jedyny, wszechmocny doskonały Bóg go stworzył jako dobry, ziemia jest płaska, brak kosmosu, brak ewolucji Stworzony przez Boga jest dualistyczny, czyli posiada duszę i ciało sam człowiek wybrał zło skuszony przez kobietę

MITOLOGIA Wielu bogów, zależni od losów, mają wady Powstał z chaosu, także ziemia jest płaska, niema kosmosu i brak ewolucji Człowiek został stworzony przez Prometeusza też jest dualistyczny wybrał zło

KSIĘGA HIOBA

Księga Hioba należy do pism mądrościowych, dydaktycznych, które wypełniają siedem ksiąg biblijnych.

Hiob żył w kraju Hus był wiernym i sprawiedliwym Trzcicielem Boga. Bóg pozwolił szatanowi wystawić wiarę Hioba na próbę. Hiob pozostaje pozbawiony majątku, umierają mu dzieci, dotyka go trąd, lecz jest on cały czas wierny Bogu.

Księga Hioba podejmuje problemy niezawinionego cierpienia stara się dociec, dlaczego człowiek cierpi, jeśli nie popełnił grzechów. Możemy sobie zadać pytanie czy cierpienie jest karą za grzechy? Z księgi Hioba wynika, że nie, że bóg ma swoje plany, które nie są zrozumiałe dla człowieka, który powinien przyjąć je z pokorą w konsekwencji powstaje drugi problem czy warto być niewinnym i wiernym bogu z ks. Hioba wynika, że tak bo choć niewinność nie przynosi wolności od cierpienia ale daje spokój cierpieniu Hiob przedstawia całkowity osobisty dramat człowieka walczący o swoją wolność. Księga jest niejednorodną gatunkowo rozpoczyna się i kończy narracją, zawiera wątki fabularne, całość wypełniają monologi i dialogi.

KSIĘGA KOCHELETA

Księga Kocheleta - podejmuje motyw rozważań nad życiem ludzkim i czym jest człowiek. Zawiera odpowiedz o szczęście człowieka i o sens jego życia. Motto całej księgi brzmi “ marność nad marnościami, wszystko marność. Wszystko marność i gonienie za wiatrem. ” Jest to bardzo pesymistyczna koncepcja człowieka i jego dzieła. Wszystkie dzieła człowieka są przemijalne prawo przemijania powoduje, że człowiek nie zaznaje szczęścia gdyż bogactwo czy mądrość przemija a życie to tylko “ gonienie za wiatrem” Kochelet nie neguje wartości życia, ale wskazuje jak bardzo jest ono ulotne. Koncepcja świata Kocheleta nie jest optymistyczna. Księga nosi nazwę swojego autora jest nazwą własną, ale jest nazwą funkcji lub urzędu mędrca. Powstała ona w III i II w.p.n.e. jakiekolwiek życie ludzkie jest kruche i ulotne można znaleźć w nim sens bo będzie nim wiara w boga i przestrzeganie jego przykazań.

PSALMY

Psalmy są to pieśni śpiewane przez Hebrajczyków a potem także przez chrześcijan na chwałę

Boga. Najstarsze pochodzą z XI a ostatnie z V w.p.n.e.. Zbiór psalmów w biblii obejmuje 150 utworów . Psalm jest to utwór biblijny, poetycki o charakterze modlitewno rytmicznym. W psalmach odbiorcą próśb, podziękowań i pochwał jest Bóg.

Wyróżniamy psalmu:

Błagalne

Dziękczynne

Pochwalne

Królewskie

Patriotyczno religijne

Mądrościowe

Autorstwo

Psalmy powstały w ciągu stuleci i mają wielu autorów. Tradycyjnie przypisuje się królowi Izraela Dawidowi, ale wiadomo dziś, że istnieli inni twórcy tacy np. Salomon.

Przekłady psalmów pisali J. Kochanowski, M. Rej, L. Staf, Cz. Miłosz

PIEŚŃ

Pieśń nad pieśniami znaczy po hebrajsku pieśń najdoskonalsza, czyli przewyższająca inne najpiękniejsze, to szereg poematów opiewających miłość oblubienicy do oblubieńca, pasterki, króla pasterzy, którzy to tracą się to odnajdują utwór powstał najprawdopodobniej w okresie pokoju po powrocie narodu Izraelskiego z niewoli Babilońskiej nie później niż w pierwszej połowie IV w. Przed Chrystusem. Jest jedyną pieśnią w biblii, która na pozór niemów o Bogu i o jego przymierzu z narodem wybranym. Czytana dosłownie jest poematem lirycznym o tematyce miłosnej i bardzo zmysłowych obrazach. W interpretacji kościoła ma jednak wymowę głębszą forma utworu to dialog a czasem monolog oblubieńca a czasem oblubienicy do której przyłącza się chór. Bohaterowie wygłaszają hymny pochwalne o ukochanej o ukochanym opowiadając o swoich uczuciach. Jest to poemat o miłości trudnej, ale kończący się szczęśliwie. Opisy piękna cielesnego pojawiają się w całym utworze i podkreślają się uczucia między nimi.

APOKALIPSA ŚWIĘTEGO JANA

Apokalipsa św. Jana to szczególny rodzaj wypowiedzi biblijnej opisujący tajemnic czasów ostatecznych wyjaśniające sens dziejów. Apokalipsa św. Jana to ostatnia z księga biblii, zamyka całość historii świętej. Księga ta powstała podczas prześladowania pierwszych chrześcijan zawiera wizje apokaliptyczne sądu ostatecznego i ma wyraźne piętno prorockie św. Jan przepowiada nie tylko przyszłe losy, ale także napomina, grozi i pociesza, księga ma charakter ponadczasowy i uniwersalny ukazuje się zmagania zła i dobra, chaos i upadek ludzkości także przywracanie ładu i sensu świata. Apokaliptyczna wizja sądu ostatecznego prezentowana przez św. Jana oddaje klimat grozy. Tekst jest bogaty w liczną symbolikę. Autor przedstawia wizję:

1 baranka, który otwiera po kolei pieczęci

2 poczym pojawiają się cztery zwierzęta

3 pierwszy jeździec porównany do lwa z łukiem i wieńcem na białym koniu symbolizuje zwycięstwo “ i wyruszył jako zwycięzca, by ( jeszcze) zwyciężać”

4 drugi jeździec był ( wół) z ogromnym mieczem, na ognistym koniu, symbolizować ma wojnę “ i wyszedł inny koń barwy ognia a siedzącemu na nim dano odebrać ziemi pokój”

5 trzeci (orzeł) z wagą w dłoni na czarnym koniu to głód i nieszczęście „kwarta pszenicy za denara i trzy kwarty jęczmienia za denara a nie krzywdź oliwy i wina”

6 ostatni jeździec zwierze z ludzką twarzą na trupio białym koniu oznaczać ma alegorię śmierci i uosobienie krainy zmarłych. Wszyscy czterej mieli za zadanie “zabijać mieczem i głodem i morem i przez dzikie zwierzęta “ Właśnie w ten sposób św. Jan wyobrażał sobie dzień ostateczny i sposób, w jaki zostaniemy osądzeni równo.

ANTYK

EPOS HOMERYCKI

Epos homerycki jest to rozbudowany utwór wierszowany, przedstawiający dzieje bohaterów mitycznych legendarnych i historycznych (bohaterów zbiorowych) na tle wydarzeń historycznych przełomowych dla danego utworu:

- Występuje szczegółowość i realizm opisu ( to autor chce powiedzieć o danej sprawie)

• Heksametr

• Porównanie homeryckie

• Inwokacja autor podzielony

• Sceny batalistyczne

• Podniosły styl ( patos + spokojny opis)

• Równoległość świat bogów i ludzi (utwór realistyczno - fantastyczny)

• narracja jest wszechwiedząca

ILIADA

Iliada napisana została na przełomie IX i VIII w.p.n.e. A Odyseja w VIII w.

• 40 dni z ostatniego roku oblężenia troi przez Greków

• u źródła wojny tkwi intryga bogini Eris

• Parys porywa Helenę do troi a mąż Heleny zbiera wojska i atakuje miasto

• Bóg Agamemnon obraził Achillesa zabijając mu brankę Bryzeidę. Achilles nie chce powrócić do walki dopiero śmierć przyjaciela Patrioklesa powoduje zmianę decyzji

• Tematyka batalistyczna i bohaterska rozpoczyna się inwokacją

STRESZCZENIE

Achilles heros grecki najdzielniejszy wojownik spośród greków szerzący postrach wśród trojan obraził się na Agamemnona głównodowodzącego wojsk greckich za odebranie mu Branki wojennej Gryzejdy . Urażony wycofał się z walki a wówczas trojanie zaczęli zyskiwać przewagę po nie wasz warunkiem wygrania wojny przez greków był udział w niej Achillesa nie pomagały prośby najlepszego przyjaciela, Pakrotesa który poprosił Achillesa, aby ten pożyczył mu swojej zbroi, gdy trojanie zobaczyli zbroje Achillesa odraza rzucili się na słabszego od przyjaciela Patrioklesa. Zginął z ręki Hektora syna króla trojańskiego Priama . Achilles postanowił zemścić się gdyż otrzymał nową zbroje wykonaną przez Hefajstosa z furią pognał za uciekającym Hektorem okrążyli trzykrotnie miasto aż za czwartym razem Hektor zatrzymał się i z Honorem przyjął walkę, choć zdaje sobie sprawę, że przegra ( w tym czasie Zeus waży ich losy na wadze) w trakcie walki Achilles przebił szyję Hektora, który resztkami sił poprosił, aby jego ciało oddał rodzinie ( chodzi o godny pochówek)

CHARAKTERYSTYKA LUDZI I BOGÓW W ILIADZIE

1 Bogowie podobni do ludzi, te same pragnienia namiętności rywalizują o względu Zeusa, snują intrygi zazdroszczą sobie, kochają i nienawidzą

2 ludzie często obdarzeni są boskimi właściwościami np. Achilles pół bóg

3 niema wielkiej różnicy między bogami a ludźmi

CECHY DRAMATU ANTYCZNEGO

1 Trzy klasyczne jedności miejsca, czasu i akcji. Czas to jest jedna doba, miejsce np. jeden dziedziniec i akcji to jeden kącik

• Styl, postacie i forma muszą być zgodne z rodzajem sztuki jest to zasada Docorum obowiązek pisania tragedii stylem wysokim

• Występuje chór, który wprowadza na scenę poszczególnych aktorów i komentuje wydarzenia

• Zasada jedności estetyki to znaczy zakaz przeplatania scen tragicznych z komicznymi

• Brak scen zbiorowych, krwawych i miłosnych

Funkcja tragedii KATHARSIS jest to odczucie litości i trwogi. Litość to wobec odczuć bohaterów a trwoga wobec losu

TRAGIZM - to kategoria estetyczna obecna w tragedii;

1 rodzaj sytuacji polegający na tym że bohater jest w matni ( sytuacji) bez wyjścia cokolwiek zrobi ściągnie na siebie nieszczęście

2 z woli losu

TRAGIZM ANTYGONY

- „Antygona” tragedia przedstawiająca wiele problemów, moralnych, politycznych i między ludzkich

• Problem wiary i kary

• Bohater niezależnie od siły charakteru sprowadzi na siebie zgubę - śmierć lub klęskę

• Bohater jest niewinny lub wina niezawiniona ( po pierwsze nieświadoma po drugie z dobrych intencji)

• Bohater jest nieszczęśliwy i to nieszczęście zachodzi z woli przeznaczenia

• Antygona popada w konflikt między prawem boskim a prawem ustalonym przez człowieka

• Bohaterka albo sprzeciwi się prawu boskiemu, które nakazuje pochować zwłoki brata albo złamie zakaz, Kreona i pochowa zwłoki Polinejkesa

• Antygona postanowiła pochować brata, za co zostaje skazana na karę śmierci

• Śmierć Antygony rozpoczyna dalszy ciąg tragicznych wydarzeń: ginie Hajmon syn Kreona i jednocześnie narzeczony Antygony, samobójstwo popełnia Ełredyka żona Kreona

• Dla Kreona religia nie jest najważniejsza, dobro jednostki nie jest najważniejsze

• Antygona kieruje się prawami boskimi, dobro jednostki jest dla niej najważniejsze

Antygona 1 prawo boskie 2 prawo jednostki 3 uczucie 4 kobieta

Kreon Prawo ludzkie Prawo i dobro ogółu Rozumem Mężczyzna

SOKRATES nauczyciel Platona celem jednostki jest szczęście i poszytek, które zapewnia jedynie dobro

• W centrum swojej myśli umieścił człowieka

• Najważniejsze dobro to cnota

• Został oskarżony za bezbożność i demoralizacje młodzieży został skazany na śmierć poprzez wypicie cekty

Uważał, że:

• Zło pochodzi z niewiedzy; kto jest mądry, ten jest szczęśliwy i dobry

• Cnoty można się nauczyć

• Cnota jest dobrem bezwzględnym

• Czyn wtedy jest dobry, gdy wynika z niego pożytek “ wiem, że, nic nie wiem “

PLATON - był uczniem Sokratesa wobec niego świat realny jest odzwierciedleniem świata idei, - które można poznać rozumem uznaje dwoistość bytu człowieka, celem człowieka jest dążenie do wartości idealnych i trwałych, dobro i piękno utożsamiał z prawdą duże znaczenie przypisywał cnocie i miłości uważał duszę za rzecz dążącą do wiecznego posiadania dobra i szczęścia. za cnotę uważał:

1 mądrość

2 umiar

3 sprawiedliwość

4 męstwo

ARYSTOLES - uczeń Platona uważał, że celem człowieka jest życie godne i rozumne odrzucił platońską teorie bytu idealnego, uważał, że wiedza zmysłowa prowadzi do poznania rozumnego a poznanie odbywa się za pomocą zmysłów i rozumu uważał, że prawdziwym bytem są jednostkowe rzeczy. Byt twórcą logiki.

SZTUKA GRECKA - była pełna harmonii, piękna i spokojna. Ma ona wpływać na emocje odbiorcy. Wyróżniamy trzy style joński, koryncki i dorycki. W sztuce greckiej miała bardzo duże znaczenie rzeźba, której zadaniem było przedstawienie rzeźby w ruchu. Natomiast budowle charakteryzował umiar, harmonia i proporcjonalność.

HORACY - najsławniejszy poeta liryczny Rzymu walczył po stronie Brutusa w obronie wolności republikańskich i wypowiedział takie słowa “ postawiłem pomnik trwalszy nisz ze spiżu “ Jednocześnie jest to oda, w której zostaje poruszony problem twórczości poety, nieśmiertelności i potęgi sztuki, a słowa te dotyczą jego twórczości. Horacy jest przekonany, że swoją poezją wystawił sobie pomnik trwalszy od poświęconym wybitnym twórcą. Uważał, że pomniki wystawione jako dzieło ludzkie czasem niszczeją, lecz jego poezja będzie trwała na wieki i świadczyła przyszłym pokoleniom o istnieniu jej twórcy.

ŚREDNIOWIECZE

W Europie IV—V do V wieku ok. 1100 lat a w Polsce od X - XV ok. 500 lat.

W początkach średniowiecza, czyli w 313 roku został ustanowiony Edykt Mediolański było to nadanie swobody wyznania chrześcijańskiego końca średniowiecza ok. 450 roku został wynaleziony druk.

Nazwa pochodzi od słowa łacińskiego Media Empora - średnie wieki nazwę tą nadali twórcy renesansu wyrażali oni swoją negatywną opinię o średniowieczu uważali, że jest to epoka przejściowa między Antykiem a Renesansem.

TŁO HISTORYCZNE

Początek Średniowiecza przypada na formułowanie się nowej cywilizacji wytworzonej ze współpracy Rzymu, kościoła i barbarzyńców z tą epoką związany jest upadek cesarstwa zachodniego i podbicie Rzymu przez plemiona germańskie koniec epoki to wynalezienie druku, upadek Konstantynopola

i odkrycie Ameryki przez Kolumba 1492. Panował system feudalny, nastąpiło rozbicie dzielnicowe, co spowodowało brak silnych państw.

Panowała kultura rycerska organizowane były wyprawy, krzyżowe XI w. Panowała dwuwładza cesarsko papieska i dwa prądy UNIWERSALIZM jednolitość i powszechność twórcy dążyli do utworzenia kultury ponadczasowej i ponadnarodowej. Był jednolity język nauki, literatury i liturgii Łaciński, był jednolity porządek społeczny feudalny. Bóg był w centrum zainteresowania człowieka i miarą trzech rzeczy. Dominująca rola społeczna, polityczna, kościoła, panowała ta sama filozofia i te same wzorce w sztuce. Powstały dwa style romański i gotycki.

TEOCENTRYZM wywodzi się od św. Augusta jest to przekonanie, że Bóg jest ośrodkiem przyczyną i celem wszystkiego

UNIWERSALIZM wszystkie działania ludzi zdominowane są przez wiarę w Boga, sztuka zdominowana przez religię ( największe budowle tych czasów to kościoły) przewaga treści religijnych w rzeźbie i malarstwie ( np. ołtarz mariacki Wita Sforza)

TEOLOGIA, czyli nauka o bogu i obowiązkach religijnych człowieka celem filozofii było poznanie Boga średniowieczny twórca to artysta nie zabiegający o sławę, tworzy ku większej chwale Boga

Literatura

Pieśni maryjne ( np. bogu rodzica)

Pieśni pasyjne

Pieśni wielkanocne

Kolędy

Formy teatralne:

Misteria

Jasełka

Miracle

Dramaty liturgiczne

PIEŚŃ, O CO POETA PROSI APOLLINA

Ostatnia zwrotka zawiera sens wiersza. Poeta prosi, Apolina o zdrowie, spokojną starość, nie chce tracić nadziei chce cieszyć się tym, co ma. Żeby wzmocnić znacznie pragnienia poprzedza je poeta wliczaniem tego czego nie pragnie ( nie pragnę bogactw, nie chce bydła, słoniowej kości ) Poeta prezentuje umiar w korzystaniu z bogactw.

SCHOLASTYKA był to kierunek w nauce od IX w. Idee były podporządkowanie chrześcijańskim dogmatom wiary. Uzasadniono to logiką Arystotelesa, a traktowało o uzasadnieniu logicznym prawd wiary. Scholastykiem był np. Św. Tomasz

AUGUSTYNIZM pochodzi od św. Augusta największym dziełem jego był utwór wyznania. Filozofię tą określa się jako chamatyczną, ponieważ ukazuje dramat człowieka, który znajduje się między dobrem a złem.

TOMIZM 800 lat po Augustynie - św. Tomasz z Akwinu . Który żył XIII w. Człowiek musi starać się sprostać swojej roli, czyli walczyć z pokusami, ograniczyć dążenie do sławy i bogactw

FRANCISZKANIZM twórcą tej filozofii był Franciszek z Asyżu. Urodził się w 1182 a w 1226 zmarł. Głosił filozofie wszechogarniającą miłość do świata i wszystkiego stworzenia. Preferował miłosierdzie, radość ubóstwo. Głosił kazania do ryb i ptaków.

MISTERIUM z łac. Dosłownie tajemnica są to sztuki dramatyczne, prezentujące najczęściej jakiś fragment z historii biblijnej najczęściej były to fragmenty starego i nowego testamentu.

Początek dramatu upatrywano w upadku człowieka natomiast punkt kulminacyjny to było odkupienie a koniec w mającym nadejść sądzie ostatecznym. Panowało przeświadczenie o dwoistej naturze bosko ludzkiej Chrystusa. w misteriach tak samo jak w dramacie antycznym występowali tylko mężczyźni.

MORALITETY miały na celu skierowanie na dobrą drogę. Pierwotnym bohaterem był człowiek usytuowany między niebem a piekłem w ten sposób dokonywał wyboru odpowiedniej lini życia toczył walkę między siłami dobra i zła. Czyli był uosobieniem cnót i grzechów. Zakończenie w zależności od wybranej ścieżki, wieczność była karą lub nagrodą taki cel i takie podłoże moralitety. Miały człowieka umoralniać i dawać mu wybór albo cnót lub grzechów.

ALEGORYZM - to jest cecha średniowiecznego malarstwa, rzeźby, architektury i literatury cechował się skłonnością do obrazowego przedstawienia zjawisk i pojęć. Alegoryczny obraz był sugestywny, czyli przemawiał do każdego i pozwalał osiągnąć cele przewidziane przez twórcę danego odrazy.

ALEGORIA - to przenośnia, alegoryzm to posługiwanie się systemem przenośni np. na średniowiecznym obrazie przenosi znaczenie nadawano:

1. Kolorem ( białe - czystość, czerwień - miłość, złoto - świętość)

2. Liczbami ( np.3 odnosiła się do trójcy świętej)

3. Stronami ( prawa strona dobro, lewa strona zło)

4. Przedmiotami ( mp. Św. Piotr klucze)

Kultura rycerska:

1. W atmosferze kultury dworskiej ukształtował się ideał rycerza bez skazy - na temat rycerzy pisano pieśni o czynach bohaterskich, romanse rycerskie i eposy.

PIEŚŃ O ROLANDZIE

“Pieśń o Rolandzie” jest to poemat epicki, którego bohater stał się wzorem dla chrześcijańskiej Europy. Tematem utworu są wydarzenia z wyprawy Karola Wielkiego do Hiszpanii 778r. po zwycięstwie nad Saracenami w drodze powrotnej zostały zaatakowany tylny oddział straży królewskiej dowodzony przez rycerza Rolanda. Po krótkiej, ale zaciętej walce z Poganami zginał Roland i wszyscy Frankowe. Klęska tylnej straży została pomszczona. Scena śmierci Rolanda wytwarza pewien wzorzec Bohaterskiego, umierania, który stał się z jednym z toposów literatury Europejskiej każdy szczegół zachowania się Rolanda nacechowany jest symboliczną treścią. Roland był siostrzeńcem Karola wielkiego i hrabią. Roland to rycerz doskonały, bezwzględnie wierny etyce rycerskiej, honor dla niego to największa wartość, jest chrześcijaninem walczy z Poganami i kieruje się miłością do Boga a także miłością do swojego króla cechuje go męstwo i odwaga. Stosuje się do zasad kodeksu rycerskiego uważa, że z pola bitwy nie można się wycofać nie można też poniżać się wezwaniem pomocy, aby nie być posądzonym o tchórzostwo. Dlatego Roland nie zadął w róg. Cechowała go także duma i dbałość o cześć własną i swego rodu.

Symbolika

Umiera z bronią w ręku, wróg nie może przejąć jego miecza, dlatego Roland próbuje złamać miecz o skałę a ponieważ był silny schował go pod siebie, walczył do końca nie uciekał. Roland odwraca twarz w stronę Hiszpanii był to kult dany swojemu władcy i oddania swojemu państwu. Wiedział, że jego zadaniem jest bronić słabszych.

ETOS zespół norm obowiązujących w danej grupie tu w przypadku rycerzy.

HEROIZACJA — uwznioślenie, zabieg zmierzający do przekonania odbiorcy, że bohater jest doskonały. W przypadku Roland:

• Ma nadludzką siłę

• Umiera jak Chrystus, bo na górze pod sosną

• Aniołowie wznoszą jego dusze do raju

CYKLE LEGENDA O RYCERZU

“O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu” w tym także “Dzieje Tristiana i Izoldy” “Pieśń o Nibelungach” “pieśń o cudzie”

HAGIOGRAFIA — z Greckiego Hagios święty + graphein - pisać jest to żywatopisarstwo świętych największy zbiór Hiptograficzny polski to XVI wieczne “żywoty świętych Piotra Skargi”

SCHEMAT LEGENDY HAGIOGRAFICZNEJ

• Zwykle cudowne narodziny

• Cnotliwa miłość albo korzystanie z uroków światowego życia albo wyrzeczenie się świata i asceza, albo była to śmierć i towarzyszące jej niezwykłe wydarzenia

ASCEZA — wyrzekanie się przyjemności unikanie uciech życiowych, bardzo skromny tryb życia wstrzemięźliwość i umartwienie się ciała

LEGENDA O ŚWIĘTYM ALEKSYM

Legenda o św. Aleksym z XVI w. z Syrii. Zapis tekstu pochodzi prawdopodobnie z 1454 roku. Bohater legendy jedyny potomek książęcego rzymskiego rodu już w dzieciństwie i wcześniej młodości przewyższał cnotami chrześcijańskimi swych rodziców. Poślubiwszy zgodnie z wolą ojca Ełframidę królewnę przyrzekł dochować czystość ( od niej wymagał tego samego) i w noc poślubną za pozwoleniem oblubienicy pożucił potajemnie rodzinny dom. Rozdał swe bogactwa biednym i wybrał dolę bezdomnego tułacza, ascety i żebraka. Praktykowane przez niego umartwienia były tak skrajne, że interweniowanie w jego obronie sama matka boska ( schodziła z obrazu i kazała wpuszczać go do kościoła podczas mrozów). Unikając rozgłosu Aleksy zmieniał miejsca pobytu do póty do póki zrządzeniem losu nie trafił ponownie do ojcowskiego domu. Tam nierozpoznany, przez rodzinę, szykanowany przez służbę spędził przez szesnaście lat pokorny żywot żebraka dopiero chwalebna śmierć Aleksego odsłoniła tajemnice jego życia i pochodzenia. O tym, kim był dowiedziano się z listu, który znaleziono w jego zaciśniętej dłoni. Inne cuda związane ze św. Aleksym same dzwony dzwoniły, gdy zmarł, tylko dziecko wiedziało, dlaczego, ciało ma moc uzdrawiającą, list z dłoni Aleksego mogła wyciągnąć tylko jego żona, bo była dziewicą.

IDEAŁ ŚWIĘTEGO - CECHY

1 Żarliwa wiara

2 Odrzucenie dóbr materialnych ubóstwo

3 dobrowolne przyjęcie cierpienia

4 Maksymalizacja praktykowania dóbr w stopniu hierarchicznym

5 traktowanie życia ziemskiego nie jako wartości samej w sobie ale jako etap w drodze do boga

• unikanie rozgłosu

• męczeństwo

“KRONIKA POLSKA” Gal ANONIM

“Kronika Polski” Gal Anonim Nieznany imienia autora ,prawdopodobnie mnich benedyktyński z Francji (stąd Gal)

• kronika powstała 1112—1113

• trzy księgi kroniki obejmują dzieje Polski od czasów najdawniejszych po współczesne ( dla autora)

1 początki państwa Polskiego od popiel ( legendy) po panowanie pierwszych Piastów

2 młodość Bolesława Krzywoustego

3 czyny księcia Bolesława jako dojrzałego już władcy, do zwycięstwa pod Nakłem w 1113 roku

• elementy fikcyjne w utworze: mowy , listy, pieśni , anegdoty

• barwne opisy , szczegółowe charakterystyki władców np. o pieśni B. Krzywoustego

• łacińska proza rymowana w której występują elementy liryczne

• niema dat ale została zachowana chronologia

• Gal Anonim pisał na zamówienie Krzywoustego

Bolesław Chrobry urodził się ok. 967 do 1025

• Książe polski od 992r.

• królem 1025r. organizator pierwszej pokojowej chrystianizacji

Gal ANONIM PRZEDSTAWIA GO JAKO:

1. wodza odważnego i przezornego, cieszącego się wielkim autorytetem także zagranicami kraju

2. religijnego np. przyjął św. Wojciecha a potem wykupił jego zwłoki od Prusów na wagę złota

3. walczącego o rozszerzenie chrześcijaństwa

4. miłującego i szanującego swych poddanych, nawet biednych

5. hojnego

6. sprawiedliwie rozstrzygającego spory

7. na łożu śmierci prorokował o przyszłości Polski

Bolesław Krzywousty zwycięzca licznych wojen z Niemcami Czechami i Prusami ; odnowiciel potęgi Piastów

U GALA

1. Urodzony w cudownych okolicznościach

2. Już w dzieciństwie dawał przykłady niezwykłej siły, odwagi i waleczności

3. Walczył z poganami

4. Znał rycerskie rzemiosło i był dobrym wodzem

5. Znał zasady strategii

6. Dążył do zjednoczenia królestwa

7. Pod Głogowem bardzo dzielny i wytrwały

PORTRET IDEALNEGO WŁADCY

• Cudowne narodziny lub dojście do władzy w niezwykły sposób

• Pobożność i kontakt z bogiem

• Sprawiedliwość

• Roztropność

• Hojność

• Szlachetność

• Dbałość o potęgę państwa

• Dostojny wygląd

• Poważanie zarówno jak i wśród poddanych jak i wśród wrogów

• Umiejętność planowania i strategii

• Męstwo i waleczność

• Troska o poddanych, poczucie odpowiedzialności za los

“DANCE MACABRE” - motyw w średniowiecznej sztuce ( z ranc. Taniec śmierci) to jest korowód ludzki z różnych stanów ze śmiercią na czele - jest popularnym motywem sztuki w średniowieczu alegorycznie przedstawiającym wolność wszystkich wobec potęgi i śmierci. W literaturze polskiej ten motyw pojawia się w rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią ( anonim z XV w. język polski) Nikt nie skryje się przed śmiercią , wszystkich dosięgnie swą kosą . Właśnie kosa jest atrybutem śmierci “ równacz nie ubłagany wszystkiego, co żyje równy dla wszystkich”

MOTYW: śmierć: trup w rozkładzie

Potem

Szkielet z kosą

+ wielki tancerz

+ ludzie: żywi i zmarli, koniecznie z różnych stanów i ciągnięcie przez ową śmierć lub w kręgu

Funkcja stworzyć poczucie równości

BOGURODZICA

Bogu rodzica - najstarsza pieśń Polska religijna i rycerska.

• Liryczna pieśń o charakterze religijnym, wzorowana na hymnach grecko- bizantyjskich

• Wyraża prośbę ludzi adresową do Chrystusa za pośrednictwem Matki Bożej i Jana Chrzciciela

• Wyraża marzenia charakterystyczne dla średniowiecznych ideałów

• Na świecie zbożny pobyt

• Po żywocie rajski przebyt

• Język pieśni jest zwięzły ale krasomówczy

• Należy do pieśni ojczystych.

Polskie rycerstwo śpiewało ją pod Grunwaldem i Warną ( był to nieoficjalny hymn polski)

• Kompozycja i jego intelektualny charakter przypomina porządek naukowego traktatu godzącego prawa i rozum

• Wiersz średniowieczny tak zwany zdaniowo — rymowy ( występuje rym zewnętrzny i wewnętrzny)

• Autor otacza kultem Maryję (początek utworu to pochwała najświętszej Maryi Panny) “ Bogu rodzica dziewica, Bogiem Sławien Maryja”

• Maryja jest w pieśni ludzką orędowniczką u Boga

• Występuje deesis ( trójcy osób):

• Matka Boża

• Chrystus

• Jan Chrzciciel

Matka Boża i Jan Chrzciciel to pośrednicy między Bogiem i ludźmi

• Archaizmy leksykalne: Bogu rodzica, Bożyc, dziela, zwolona, zbożny

• Archaizmy fonetyczne: sławiena, zwolena ( później sławiona i zwolona )

• Archaizmy fleksyjne: raczy, zyszmy, spuści ( później racz)

• Archaizmy składniowe: twego dzieła ( później dla twego dzieła)

“POSŁUCHAJCIE BRACIA MIŁA …“ LUB “ LAMENT ŚWIĘTOKSZYSKI”

“ Lament Świętokrzyski” jest to utwór z XV wieku

• Tekst często tłumaczony jako żale matki boskiej pod krzyżem

• Gatunek wypowiedzi lamentacyjnej - tak zwane skargi, żale

• 20 - strofowy liryczny utwór

• Monolog Marii uwydatnia przede wszystkim ludzi wymiar matczynego cierpienia, jego skalą uczuciową

• Jej współczucie dla możliwych cierpień innych, pozwala uznać matkę Boską za matkę miłosierdzia

• Przeżycia wewnętrzne i wspomnienia Maryi (np. wspomnienie zwiastowania)

• Symboliczne ukształtowanie przestrzeni; Maryja znajduje się pod krzyżem nisko, syn zaś wysoko. Maryja jest człowiekiem, syn - bogiem

• Zdrobnienia, powtórzenia, synonimy, kołacze służą sugestywnemu przedstawieniu przeżyć Matki Boskiej, jej współcierpienia z synem

“ O ZACHOWANIU SIĘ PRZY STOLE “

“ O zachowaniu się przy stole „ ( wiersz o chlebowym stole) zapis utworu pochodzi z 1415r.

• Autor był szlachcicem z Gosłowic z ziemi Łęczyckiej, miał na imię Przemysław ( Słota)

• Wiersz obyczajowo dydaktyczny swojego rodzaju podręcznik Vsawoir Vire'u

• Autor utworu znając dwory wielmożów i przynajmniej ze słyszenia obyczaje dworskie i biesiadne zachodu usiłował przekazać tą kulturę bycia współczesnym sobie Polakom, wraz z rycerskim kultem dla kobiety

• Wiersz ten zawiera wskazówki dotyczące właściwego zachowania się “ przy chlebowym stole”

• Utwór ten stanowi dokument życia towarzyskiego w XV wiecznej Polsce tzn. dostatnio zastawiony stół jest świadectwem gościnności, zasobności, i szczodrości gospodarza

• W życiu towarzyskim brały udział także kobiety, którym w sposób szczególny okazywano szacunek

“SATYRA NA LENIWYCH CHŁOPCÓW “

“ Satyra do leniwych chłopców “ z drugiej połowy XV wieku, autor anonimowy

• Chłopom zarzuca się opieszałość w wypełnianiu pańszczyzny, umyślne niszczenie narzędzi i brak życzliwości wobec panów

• Leniwy chłop niedopełniający swych obowiązków, naruszał ustalony odgórnie ład świata, popełniał, więc grzechy wobec Boga - twórcy tego świata

“DZIEJE TRISTIANA I IZOLDY:

“Dzieje Tristiana i Izoldy”

• Romans staro francuski opracowany w wielu wersjach

• Utwór należy do cyklu fabuł Bretańskich , które wspierały się na bardzo starych legendach i mitach pochodzenia celtyckiego

• Dramat uczuć i konflikt między honorem a miłością

• Tristian i Izolda - za sprawą wypitego przypadkiem czarodziejskiego napoju i połączyło ich uczucie. Stało się ono przyczyną tragicznego rozdarcia Bohaterów:, Izolda to żona króla Marka—pana i wuja Tristiana. Bohaterowi jako rycerzowi honor nakazywał dotrzymania wierności swojemu władcy. Zakochani skazani na ciągły bul i cierpienie, jaki daje nie dozwolona miłość, nie mogli żyć razem, ale i nie mogli żyć oddzielnie. Na zawsze połączyła ich dopiero śmierć.

• Miłość ukazana w utworze jest silniejsza od woli, rozum, konwenansów, a nawet od śmierci.

RENESANS ( ODRODZENIE)

Renesans jest to epoka, która rozpoczęła się we Włoszech ( Italii) rozpoczęła się ona w XV wieku w pozostałych krajach europy wiek XVI. Dwa główne nurty myśli renesansowej to humanizm i reformacja

Przedstawiciele renesansu:

• Jan Kochanowski

• Mikołaj Rej

• Mikołaj Kopernik

• Andrzej Frycz Modrzewski

Przedstawiciele sztuki:

• Leonardo Dawinci

• Michał Anioł Bonarotti

Mikołaj Rej - nie był humanistą tylko protestantem.

“ ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO”

“Żywot człowieka poczciwego” w utworze zawarte są przemyślenia, przekonania i doświadczenia życiowe pisarza moralisty. W utworze odbiorca ma się utożsamiać z bohaterem utworu.

Składa się z trzech części:

• Dzieciństwo

• Młodość

• Starość

W pierwszej części autor rozważa wychowanie dzieci

W drugiej części wybór stanu i powinności z tego wynikające

W trzeciej części problemy etyczne widziane z perspektywy wieczności

Unika doktryny scholastycznej i humanistycznej. Rej wyznaje filozofię “ kolistego” czasu narodzin, wzrostu, owocowania i śmierci. Utwór obfituje w spostrzeżenia, dla których autor dostosował przykłady. Najpierw definiuje, jakie jest prawdziwe szlachectwo:

• Cnota

• Powaga

• Uczciwość

Natomiast fałszywe szlachectwo, czyli:

• Dziwne chodzenie

• Ubiór

• Próżność

• Oglądanie się za siebie

• Zdejmowanie rękawicy i pokazywanie sygnetu

• Zarozumiałość

Rej nie wyobraża sobie, aby człowiek mógł żyć szczęśliwie poza wsią. Podkreśla harmonię z naturą, człowiek powinien rozumieć, że jest częścią natury i żyć z nią w harmonii, być w zgodzie z sobą, płcią i wiekiem i odczuwać związek z przyrodą, która dyktuje rytm pracy

Doktryny

I “ Bądź aktywny” ( nie leż)

II “ Pielęgnować życie rodzinne”

III “ nie przesadzać z nauką”

“ KRÓTKA ROZPRAWA”

“ KRÓTKA ROZPRAWA” w połowie XVI w. Czasy Jagiellonów.

Popularny w renesansie gatunek dialogu ( także w średniowieczu) jest to dyskusja przedstawicieli trzech stanów przebywających na wsi:

• Jej właściciel (pan) szlachta

• ( pleban) duchowieństwo

• (wójt) chłopi

Pan oskarża plebana o nadużywanie duchowieństwa, jego chciwość i rozpustę. Zauważa, że księża nie wykonują sumiennie swoich obowiązków ( także sprzedaż odpustów i kult świętych) nadużywają alkoholu i nakładają opłaty. Natomiast pleban wytyka panu złe funkcjonowanie instytucji szlacheckich zwłaszcza sądownictwa oraz przekupywanie posłów na sejmie a także brak troski o sprawy ojczyzny. Wójt dochodzi do wniosku, że duchowieństwo i szlachta porozumieją się. Chłop zawsze ponosi największe ciężary na rzecz państwa, płaci podatki i nie posiada praw obywatelskich: „ ksiądz pana wini i pan księdza a nam prostym zawsze nędza.” Jest to krytyka sądownictwa, systemu obronnego, życia ówczesnych chłopów, ciężarów szlacheckich na rzecz kościoła.

JAN KOCHANOWSKI

FRASZKI

Fraszki refleksyjne “ O żywocie ludzkim”

W utworze tum Kochanowski powtarza dwukrotnie słowo “ fraszka” dla lepszego oddania wartości życia ludzkiego:

“ Fraszka to wszystko, cokolwiek myślimy

Fraszki to wszystko, cokolwiek czynimy”

Według autora wszystko przemija: zacność, uroda, słowa, pieniądze. Nawiązuje do maksymy “ Panta rej', czyli wszystko płynie

Utwór jest zadumą nad przemijającym życiem. Aby żyć szczęśliwie należy pogodzić się z prawami natury i wszechświata, a więc również z koniecznością przemijania. Wszelkie dobra materialne zostały porównane do polnej trawy, która wraz z jesienią przemija. Dystans poety do wartości takich jak: piękno, moda, pieniądze. Kochanowski szuka rzeczy trwałych i pewnych.

Druga cześć jest to modlitwa do boga, którego nazywa “wieczną myślą, wiecznym rozumem” prosi, żeby mógł zachować stoicki dystans. Uważa, że ludzie zbiegają się do dóbr domowych danych im przez boga i gonią za nimi jest to bogactwo, sława. W tej części bóg przedstawiony jest jako zdystansowany władca i nędzarz. A jednocześnie bóg przedstawiony jako mędrzec rozważający na spokojnie wszelkie problemy.

“ DO GÓR I LASÓW”

Jest to biografia Kochanowskiego. Poeta podkreśla koleje swojego losu i także podróże zagraniczne do Francji, Niemiec i Włoch. Wspomina pobyt na dworach możnowładców małopolskich oraz sprawowanie funkcji proboszcz. Poeta porównuje się do Proteusza gdyż bardzo często zmieniał rolę w życiu “ Carpe diem” - chwytaj dzień, korzystaj z każdej chwili życia.

“ NA DOM W CZARNOLESIE”

Fraszka ta nosi znamiona modlitwy. Poeta zwraca się z prośbą do boga o udzielenie błogosławienia na całe życie, podmiot liryczny nie pragnie bogactwa : “ inni niechaj pałace marmurowe mają i szczerym złotogłowiem ściany obijają”

Prosi jak Horacy o wartości niezbędne: o spokój, zdrowie, czyste sumienie, życzliwość, pogodną starość, znośne obyczaje, poszukuje w życiu radości a nie cierpienia, prosi o mieszkanie w “ gnieździe ojczystym” to prośba wynika z troski o ojczyznę, dążeń patriotycznych.

Fraszki satyryczne

“ O KAPELANIE”

W tym utworze Kochanowski ośmiela się krytykować duchowieństwo- kreśli obrazki rodzajowe. Wypomina duchowieństwu nadużywanie alkoholu, zaniedbanie swoich obowiązków. Oraz rozbieżność

między głoszona nauką a czynami.

PIEŚNI

PIEŚŃ XIX “ O DOBREJ SŁAWIE ”

Pieśni ta dotyczy rozważań na temat na temat wartości słów, przy czym poeta snuje plany o wiecznej sławie w zwrotce II podaje warunki, jakie powinien spełnić człowiek jako osoba ludzka. Kochanowski uważa, że w Rzeczypospolitej można zauważyć elementy zwieżęcenia “ Szkoda zwać człowiekiem, kto jak bydlę żyje”- człowiek jednak tym różni się od zwierząt posiada dar mowy i rozumu, co zobowiązuje go do przestrzegania pewnych zasad moralnych. Sławę można zdobyć przez służenie społeczeństwu, szerzenie dobrych obyczajów i przestrzeganie praw. Sława może zapewnić nieśmiertelność ( pamięć kolejnych pokoleń)

PIEŚŃ XII ZATYTUŁOWANA “ NIE MASZ….. - CNOCIE”

Jest to przykład modnego wówczas narratorstwa, styl pieśni jest jasny i prosty. Budowa zdań jest nieskomplikowana “ Żeby cnota miała być, kiedy bez zazdrości” - wyjaśnienie tej tezy przez opis postępowania zazdrości. Dalsze 4 wersy podają stwierdzenie przeciwstawne. Podaje definicje cnoty, która “ sama ona nagrodą i płacą jest w sobie”. W zakończeniu poeta zamieścił morał w formie aforyzmu, że cnota zapanuje nad zazdrością.

TRENY

Treny J. Kochanowskiego składają się z 19 utworów lirycznych, związanych tematycznie, ze śmiercią córki Urszuli.

Bohaterem trenów jest sam autor: ojciec - poeta i człowiek swojej epoki. Treść utworu stanowią jego przeżycia:

• Ból po stracie dziecka i rozpacz; przejawiająca się w buncie przeciwko istniejącemu porządkowi rzeczy oraz w zwątpieniu w wartości i słuszność humanistycznych ideałów.

• Rezygnacja i powrót do równowagi wewnętrznej, którą to znajduje w pokorze chrześcijańskiej, pogodzeniu się z losem.

Kochanowski wypowiedział się nie tylko jako zrozpaczony i załamany człowiek, ale także człowiek odrodzenia; uczynił to w formie doskonałej.

Kochanowski naruszył wzorzec antyczny, bo napisał nie jeden, lecz 19 trenów i nie dla osoby dorosłej, lecz dziecka.

“ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH”

Została napisana, w 1565 - 1566 czyli wiek XVI.

Jedyna w Polsce oryginalna tragedia renesansowa w duchu antycznym.

• Dzieli się ona na:

1. episodia

2. stasima

Przypomina klasyczną tragedię grecką, czyli zachowuje zasadę trzech jedności.

• Tragedia moralna lub moralno polityczna, w której klęska troi jest karą za grzech syna królewskiego i zbrodnię pogwałcenia św. Praw gościnności.

• Postacie: Kasandry i Mądrego reprezentującego cnoty obywatelskie Antenora oraz Heleny, Parysa i krótko wzrocznego Priama uwidoczniają los narodu, który zapłaci za winy władców.

• Problem moralny wojny i pokoju

• Składa się z 5 aktów

W prologu Antenor szkicuje sytuację przed odprawą posłów i zapowiada intrygi Parysa usiłującego pozyskać zwolenników.

Epizod pierwszy działanie Parysa, chęć zjednoczenia sobie Antenora .

Epizod drugi rozmowa Heleny z opiekunką.

Epizod trzeci obrady dotyczące tego, jaką odprawę dać posłom

Epizod czwarty groźby Ulissesa ( posła greckiego)

Epizod piąty rozmowa Antenora z Priamem; przerwana proroctwem Kasandry o upadku troi.

ANDRZEJ FRYCZ MODRZWESKI

Andrzej Frycz Modrzewski - humanista bardzo postępowy, który w połowie XVI w. ( Czas obrad soboru trydeńskiego) napisał “ O poprawie Rzeczypospolitej” Pięć ksiąg, w których nawiązuje do myśli Arystotelesa i Cycerona.

Pierwsza księga zatytułowana “ O obyczajach “

Należy kierować się uczciwością i rozumem, odróżniać dobro od zła. Zastanawia się czy karać za zabójstwo grzywną czy śmiercią. Dobre obyczaje muszą mieć główni urzędnicy państwowi.

Druga księga “ oprawa”

Modrzewski opisuje zdarzenie dwóch ludzi pierwszy to Plebeliusz i Szlachcic i pobity szlachcic ten jednak nie umiał powiedzieć, kto jest bardziej winny i kto go bardziej pobił. Kiedy zmarł od poniesionych obrażeń skazano Plebeliusza. Wymierzono mu karę śmierci, szlachcicowi zaś kazano zapłacić grzywnę. Modrzewski opowiada się za równością obywateli za równością prawa stwierdza, że ale stworzyć zgodną społeczność prawo musi być dla wszystkich takie samo. Domaga się wyrównania niesprawiedliwości

Trzecia część “ O wojnie”

Modrzewski zauważa, że sprawcy wojny żyją niezależnie od tego czy wojna została wygrana czy przegrana. Poddani natomiast tracą mienie, giną z głodu, cierpią wygnanie ze swojej ziemi. Ponadto korzyści z jakiejkolwiek wojny są zawsze dużo mniejsze nisz szkody z niej płynące, ale mimo niechęci do wojen dzieli je na sprawiedliwe ( obronne) i niesprawiedliwe ( grabierzne). W obronnych trzeba brać udział.

Czwarta “ O kościele”

( Znajdowała się na indeksie). To najbardziej kontrowersyjna księga. Bardziej dotyczyła kwestii organizacyjnych niż dogmatycznych. W kwestii dogmatycznej Frycz uważał pokuj religijny za najbardziej pożądany wartość społeczną. Postulował swobodną wymianę zdań na sejmie między duchownymi a świeckimi, szlachty a plebeliuszami, katolikami a innymi wyznawcami chrześcijańskimi; zwolennik rozłączania stanowisk kościelnych i świeckich; zwolennik wyższości Soboru nad papieżem; zwolennik religijnej tolerancji.

Piąta “ O szkole “

( znajdowała się na indeksie, ksiąg zakazanych przez kościół). Modrzewski postuluje poszanowanie nauczycieli gdyż pielęgnują oni wiedzę i tradycję zastanawia się także nad kwestią uzyskania funduszy na potrzeby szkolnictwa; wskazuje na kościół, za co tą księgę ocenzurował. Zwolennik jak najszerszego zasięgu edukacji.

SZEKSPIR

Szekspir był Anglikiem tworzył w drugiej połowie XVI wieku. Jeden z największych dramaturgów wszechczasów, był aktorem. Szekspir w swoich utworach rozpatruje i ukazuje sprawy ludzkie bez względu na epokę. Motywem postępowania bohaterów są wielkie namiętności takie jak: nienawiść, zazdrość i chciwość.

KONSTRUKCJA SZTUK SZEKSPIRA

1 Sprzeciwianie się klasycznym regułą

1. Łamanie zasady trzech jedności ( czasu, miejsca i akcji)

2. Łamanie zasady dekorum

3. Pomieszanie kategorii estetycznych np. tragizm z liryzmem

• 
  
  
  Bohaterów często charakteryzowała zmienność, łatwość popadania w stany emocjonalne bardzo skrajne np. miłość w nienawiść

• Występowanie motywów i scen fantastycznych obok realistycznych

• Występują sceny zbiorowe, krwawe i miłosne

• 
  Oparcie treści na życiu i historii nie mitologii

PIOTR SKARGA

Piotr skarga - Renesansowy kaznodzieja Polski przeszedł do historii niemal jako prorok, bowiem profetyczną wartość przypisano jego kazaniom sejmowym. Był niewątpliwie ksiądz Skarga patryjotą. Był zwolennikiem silnej władzy królewskiej, występował, więc przeciw szlacheckiemu rozpasaniu i wzrastającymi przywilejów. Poglądy swoje ukazał w kazaniach otwierających sejm, pełnych emocji, bogatych w metafory, będących wzorem retoryki.

MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI

Mikołaj Sęp Szarzyński - poeta późnego renesansu, już przeczuwając nadejście baroku był postacią otoczoną atmosferą choroby, samotności i szybkiej śmierci. Pozostawił zbiór sonetów. Jego wypowiedź należy do tych filozoficznych: o życiu, śmierci, nietrwałej miłości do dóbr ziemskich, o rozdarciu wewnętrznym człowieka i o walce, jaką wciąż człowiek wiedzie z szatanem.

SONET IV “ O WOJNIE NASZEJ, KTÓRĄ WIEDZIEMY Z SZATANEM, ŚWIATEM I CIAŁEM”

Ta posępna walka toczy się zbawienie ludzkiej duszy po śmierci. Szatan stwarza pokusy: dobra ziemskie, słabości ciała, a byt podniebny żąda rezygnacji. Oto człowiek słaby “ rozdwojony w sobie “ kruchy, wołający o pomoc do Boga. Prawda, że przypomina się tu raczej atmosfera średniowieczna niż renesansowa?

SONET V “ O NIETRWAŁEJ MIŁOŚCI RZECZY ŚWIATA TEGO”

Tu odczytujemy pouczenie, iż miłość do rzeczy ziemskich ( rzeczy świata tego) - jest nietrwała, nieprawna. Niczym są: złoto, sława, władza, uroda. Tylko miłość Boga może przepędzić lęki i trwogi człowiecze, poradzić na okrucieństwo przemijania. I ta druga miłość - nie z tego świata - jest trwała i słuszna. Taka konkluzja także niezbyt współgra z renesansową ideologią. Czy w takim razie cokolwiek pozostało z renesansu w sonetach młodego, chorowitego poety, który na własnym przykładzie widział krótkość żywota rychły koniec?

ZA POWIEŚĆ BAROKU TO:

1. Ozdobność zapowiedzi i długie, rozbudowane, epitety, przenośnie, przeżuty

2. Motywy; szatana, śmierci, przemijalności i przemijalności rzeczy doczesnych. Motyw walki; z szatanem, rozdarcie między żądzami ciała a pragnieniami duszy, niepokój

Z pragnieniami duszy wiążą się echa filozofii św. Augustyna i reminiscencji średniowiecza

“ MAGBET”

Wiek XVI Szkocja

AKT I

Trzy czarownice oznajmują przepowiednią dotyczącą dwóch Szkockich wodzów. Jeden z nich Magbet ma zostać ogłoszony panem Kowoloru i w końcu królem Szkocji. Drugi - Banko ( przyjaciel Magbeta ) będzie obdarzony potomstwem, które z niego będzie królem. Banko podchodzi do przepowiedni z dystansem. Natomiast Magbet zaczyna snuć plany. Przybyli żołnierze witają Magbeta zwracając się do niego jako do pana Glanis i pana Kawdoru. Po spełnieniu się pierwszej części przepowiedni, Magbet myśli o zabójstwie króla żeby przyśpieszyć drugą część przepowiedni, ale boi się swej myśli. Pisze list do Lejdi Magbet w którym to liście zawiadamia ją o przepowiedni i planuje zbrodnię ( król Szwecji ma gościć w ich zamku), żona wie o tym, że on pragnie tej władzy ale też się boi

AKT II

Lejdi Magbet przekonuje męża do swego planu, po uczcie król Dunkę udaje się na spoczynek do swojej komnaty. Magbet zabija Dunkana i jego dwóch strażników ( jest przerażony) a Lejdi Magbet brudzi strażników krwią zabitego króla.

Na dwór Magbeta przybywa dwóch synów króla Malkolma i Danalbejn. Żadne podejrzenia nie padają na Magbeta.

AKT III

Magbet pozbywa się wyrzutów sumienia, nie mówiąc nic żonie postanawia zabić Banka (światka przepowiedni). Wyrzuty sumienia powracają, gdy podczas uczty ukazuje się duch Banka. Lejdi Magbet tłumaczy dziwne zachowanie męża chorobą i niedyspozycją.

AKT IV

Magbet spotyka czarownice, które mówią mu, że nie musi się niczego obawiać, będzie tak długo bezpieczny do póki las nie podejdzie pod jego zamek, a zabity może być tylko z ręki tego, który nie narodził się z niewiasty. Magbet uspakaja się. Magbet zabija Lejdi Magdów i jej syn i słudzy, przeklinają Magbeta.

AKT V

Wyrzuty sumienia doprowadzają, Lejdi Magbet do obłędu w wyniku, którego umiera. Zamaskowane gałęźmi drzew królewskie wojska podchodzą pod zamek. Ale Magbet nie zwraca na to uwagi. Dochodzi do walki, w której ginie Magbet ginie z ręki Magdów a królem Szkocji zostaje Malkolm syn Dunkana.

PODSUMOWANIE

Magbet jest mordercą i królobujcą. Zabił goszczącego w jego progach króla Dunkana. Zabijał dalej, aby ukryć swoją zbrodnię. Magbet to tyran żądny władzy. Machiną zła, choć nie do końca jest to powiedziane są siły nadprzyrodzone, potem już zło, wywoływało kolejne zło. W finale, Magbet i jego żona giną, wiedzmy symbolizują zło istniejące w świecie nie tylko to istniejące w człowieku. W psychice, Magbeta toczy się ciągła walka między dobrem a złem, czy też zbrodnią a czystym sumieniem. Magbet łatwo ulega wpływom jest podatny na sugestie ( wiedzmy, Lejdi Makbet). Zbrodnia pociąga za sobą kolejne zabójstwa. W końcu Magbet traci kontrolę nad swoimi czynami;

• Strach rodzi agresję

• Wspólnie popełnione zło niszczy miłość

• Człowiek nie zna siebie ( Magbet nie sądził, że z wiernego rycerza stanie się zabójcą, natomiast Lejdi Magbet sądziła, że jest silniejsza).

• Zło będzie ukarane

• Strach przed tyranią i brak protestów to również zło ( Magbet bardzo powstrzymał się, Banko milczał, bo myślał, że przepowiednia i dla niego się spełni.

BAROK

Barok to epoka literacka między odrodzeniem a oświeceniem, obejmuje wiek XVII, choć także zjawiska z końca XVI i pierwszej połowy XVI wieku. Termin Barok zapożyczono z historii sztuki gdzie stosowany był dla określenia dziwactwa i nieregularności w sztuce. Samo pojęcie barok wzięło się prawdopodobnie z języka portugalskiego ( baroo) lub hiszpańskiego.

Polski barok dzielił się na trzy okresy:

• Pierwszy tak zwany barok wczesny -trwa od lat osiemdziesiątych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej do głosu między innymi twórczość mistyczno - metafizyczna ( M.S. Szarzyński) nawiązująca do średniowiecznej filozofii i staro testamentycznych wizji Boga, świata i człowieka.

• Drugi - barok dojrzały przypada na środkowe kata wieku XVII ( do lat siedemdziesiątych). W dojrzałym baroku rozwija się twórczość między innymi Jana Andrzeja Morsztyna.

• Trzeci - późny barok przypada na czas kryzysu kultury i piśmiennictwa. Najwybitniejsi twórcy późnego baroku ( Wacław Potocki, Jan Chryzostom Pasek) związani byli z ideologią sarmacką.

Barok w Polsce zapoczątkował kryzys ideałów humanistycznych.

Dwa nurty kultury Polskiego baroku:

Opozycja: magnaci - szlachta uwidoczniła się w kulturze i obyczaju potężne dwory lansowały europejską modę, styl i sztukę. Stąd typowe dla literatury barokowej dwa wzory kultury;

1 tzw. ziemiański ( Potocki)

2 tzw. dworski ( Morsztyn i Naborowski). Kulturę ziemiańską wspierała renesansowa tradycja, utworem przykładowym może być “ Wsi spokojna”

KONTRREFORMACJA

Kontrreformacja - to prąd powstały w kościele katolickim wobec zagrożenia reformacją. Zwołany w celu przeciwstawienia się postępom różnowierstwa, sobór trydeński ( 1545 - 1563) wydał szereg dekretów a kościół uformował się wówczas jako organizm polityczny i wypracował wówczas na swój użytek ścisłą strategię. Dbając o nie skarzoność dogmatów, o prawomyślności wiary, wyraźnie określił, co należy uznać za katolickie w dziedzinie nauki, dyscypliny i zwyczajów kościelnych i wytyczył też jasno zasady sztuki, zwłaszcza sakralnej. Kontrreformacja trwała XVI - XVII wieku.

SARMATYZM

Sarmatyzm - to styl życia, obyczaje i ideologia Polskiej szlachty XVII - XVIII wieku będąca wyrazem tradycjonalizmu, zacofania

JAN CHRYZOSTOM PASEK

• Uczył się w kolegium Jezuickim w Rawie

• 1655 rozpoczął żywot żołnierski

• Od. 1667Pożucił wojsko ożenił się i osiadł na wsi pod Krakowem - pełnił urząd komornika ziemskiego

• Cechowało go bujny temperament i awanturnicze usposobienie, które doprowadziły go do skazania na Banicję

• Autor “ Pamiętników” nie opuścił jednak Polski i niedługo po wyroku zmarł

“PAMIĘTNIKI”

• w dziele J.Ch. Paska wyodrębnia się dwie części.

I część ( 1656 - 1666) traktuje o wojennych przygodach autora

II część ( 1667 - 1688) ukazuje jego życie ziemiańskie

Pasek jako żołnierz opisał osobliwości kulturowe i obyczajowe odwiedzanych krajów np. Danię. W II części autor ujawnia się jako gospodarz i obywatel. Zapiski z tego okresu są niewyczerpaną skarbnicą informacji o codziennym sarmackim życiu ówczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach, typie religijności, kultury, nie rzadko splecionych z samowolą, ciemnotą, pieniactwem i awanturnictwem

WACŁAW IGNACY POTOCKI

• 1621 - 1692

• Uczył się z domowym pedagogiem

• Całe życie gospodarował na roli

• Brał czynny udział w życiu sejmowym

• Był arianinem zmuszanym do przejścia na katolicyzm

• Był Sarmatą

“NIERZĄDEM POLSKA STOI”

• W utworze swym zawarł krytykę sarmatyzmu

• Uwarzą, że wciąż powstają nowe “ prawa i konstytucje”, do których ludzie stosują się do póki jest to im na rękę, gdy nie są im potrzebne “ dalej w kąt, albo małym wieciomdla zabawy”

• “ szlachta tylko uboga i biedni ziemianie”, muszą przestrzegać prawa a bogaci nie

• Pomimo, że ziemianie są w posiadaniu tylko dziesiątej części w kraju, to i tak wciąż są zmuszani do procesów, co w konsekwencji prowadzi do tego, że “ nie jeden, niestety serdecznym dziś płaczem z dziadkami cudze kąty pociera tułaczem”

POSPOLITE RUSZENIE

• Autor w tym utworze ukazuje leniwość, zarozumiałość i pieniactwo Sarmatów

• Sarmaci, uwarzają, że są postawieni wyżej ponad innych, oburzają się na rotmistrza, że ich budzi i “ braciom szlachci rozkazują z chłopami na strożą”.

• Jeśli polska to twierdza, obóz to według Potockiego jest nie broniona, gdyż pospolite ruszenie jest absurdalnie skuteczną formacją, bo szlachta niema woli walki jest niezdyscyplinowana ( dla szlachcica jest to dyshonor, gdy ktoś mu rozkazuje)

WOJNA CHOCIMSKA

Jest to utwór o bitwie pod Chocimiem z Turkami w 1621r. pisze o niej 50 lat później.

W części pierwszej Potocki zwraca się z groźbą do Boga, aby ten udzielił mu Błogosławieństwa w trudnej pracy pisarskiej.

W części czwartej hetman Chodkiewicz przemawia do pułkowników, rotmistrzów “ wielkiej części narodu obu” ( Polska i Litwa). To właśnie oni zobowiązani są do obrony ojczyzny. Pod ich opiekę oddani są starcy, dzieci i cała ojczyzna. Chodkiewicz wzywa zebranych Polaków i Litwinów, aby uderzyli na Turków. Dotyka ich szlacheckiej ambicji i duszy. Przypomina o pochodzeniu starożytnego rodu Sarmatów bardzo odważnego i butnego. Nawiązuje do czasów Bolesława Chrobrego, który walczył z Rusinami i Niemcami. Cały czas w tym swoim przemówieniu wzywa wojsko do walki.

W części 6 Potocki opisuje walki pod Chocimiem pełne brutalności, bestialstwa i bezwzględności “ Pełno ran, pełno śmierci; więzmo konie w mięsie krew są siadła na ziemi galaretką trzęsie !”

“ A nasz gdziet nie, tam rana gdzie padnie, dziura w ciele “. Ukazuje ich jako odważnych bojowników, ufnych w swoje męstwo, ale również kładących nadzieje w Bogu, że udzieli im pomocy. Z pośród walczących wyróżnia Chodkiewicza, który pomimo wieku wydaje się być bardzo energiczny; napomina swych żołnierzy, walczy z nieprzyjaciółmi. Mowa Chodkiewicza wyraża system wartości Sarmatów z 1620r., czyli Bóg, ojczyzna, pan ( wierność królowi), honor ( obrona kobiet, dzieci i dobytku), złota wolność, tradycja zwycięstw Chrobrego, sarmackie pochodzenie trzeba potwierdzić. W wojnie pod Chocimiem Potocki chwali dawnych Sarmatów, żeby wykazać braki swoich współczesnych opisanych we wcześniejszych wierszach.

NURT DWORSKI

• Konceptyzm jest to jeden z XV wiecznych nurtów poezji hiszpańskiej, charakteryzujący się niezwykłością myśli z nieoczekiwanymi asocjacjami i przeciwstawnościami czyli utwór taki ma się opierać na wyszukanym pomyśle poetyckim ( koncepcie) i mieć bardzo wyrafinowaną formę ma zadziwić odbiorcę kunsztem.

• Marynizm jest to styl poetycki włoskiego baroku od G. Marini. Charakteryzuje go przesadnie wyszukana forma I nadmiar metafor, ma tematykę miłosną





KONCEPTYZM





MARYNIZM

JAN ANDRZEJ MORSZTYN

Jan Andrzej Morsztyn (1620 - 1693)

• Dyplomata na dworze królewskim

• Studiował na jednym z uniwersytetów niderlanckich

• W 1683r został oskarżony za zdradę stanu, uszedł do Francji gdzie spędził resztę życia

• Napisał „ Cuda Miłości”

“ CUDA MIŁOŚCI”

Ukazuje dziwne skutki miłosne podkreślone przez pytania retoryczne “jak żyję, serca już nie mając?” „Jak w płaszczu żyję, wśród ognia pałając?”. Podmiot liryczny stwierdza, że żyje nie mając serca, nie żyje a czuje ból, jest mokry od łez, ale ogień też nie wysusza ( wszelkie stwierdzenia są paradoksalne)

Symbolika:

Ogień - symbol uczuć - nieugaszony ogień żywiołowy

Płacz - stan psychiczny, emocjonalny zakochanego

Puenta;

Miłość jest jak cud - niezrozumiała.

“NIE STATEK”

W utworze tym autor uważa, że łatwiej o rzeczy niemożliwe np. “ prędzej, kto wiatr w wór zamknie, prędzej morze burzliwe groźbami uspokoi”. Cały sens wiersza został zamknięty w ostatnim zdaniu, które pojawia się jako niespodzianka “ ni źli będzie stateczna, która białogłowa”

“DO TRUPA”

Utwór stanowi monolog człowieka zakochanego do trupa. Podmiot liryczny przedstawia różnice i podobieństwa w położeniu obu postaci. Dwie pierwsze strofy zestawiają podobieństwo między trupem i zakochanym ( obaj zostali ugodzeni strzałą, pierwszy strzałą śmierci, drugi miłości; obaj bladzi, obaj są w ciemności; obaj zostali pozbawieni życia).

W dwóch pozostałych strofach autor dokonuje zestawienia różnic pomiędzy postaciami ( antyteza: - niezmienność, spokój, milczenie, nie czucie bólu, cierpienie). Morsztyn uważał, że miłość jest fenomenem ziemskiego szczęścia, stara się zdefiniować miłość przez pryzmat doznań podmiotu lirycznego, nie przez pryzmat teorii filozoficznych. Występuje wyolbrzymienie cierpień, związanych z miłością.

1. 
   
   
   Parabolizm składniowy - to stosowanie ciągów podobnie zbudowanych

2. Antytezy - zdania przeciwstawne, uwydatniające kontrast

3. Paradoksy - myśl pozornie sprzeczna, ale prawdziwa np. “Jak żyję, serca nie mając”

4. Oksymoron - rodzaj paradoksu, epitet zaprzeczony np. martwe życie

5. Anafora - rozpoczynanie wersów lub strof od tych samych słów

6. 
   Jest to puenta - dobitne zamknięcie wypowiedzi

7. Hiperbola - ujęcie, wyolbrzymione

8. Gradacja - natężenie cechy przez wyliczanie

DANIEL NABOROWSKI

Był wszechstronnie wykształcony, zwiedził wiele miast Europejskich, był zręcznym dyplomatą związanym z rodem Radziwiłłów, był działaczem kalwińskim. Jednym z dzieł, których napisał jest „Marność”

MARNOŚĆ w utworze tym opisuje przemijanie, czyli wszystkie doczesne wartości, o które ludzie zabiegają są nietrwałe i przemijające. W utworze tym Naborowski stara się odnaleźć harmonię i równowagę między potrzebami ciała i duszy. Uznaje, że człowiek powinien korzystać z życia nie zapominając przy tym o obowiązkach moralnych perspektywie wieczności: “ Miłujmy i żartujmy, żartujmy i miłujmy, lecz pobożnie, uczciwie”.

“ KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA “ ( fascynacja światem)

• Są to rozważania nad miejscem w nietrwałym świecie

• Wieczna niestałość bytu

• Przemijanie żywota ludzkiego

• Rzycie ludzkie wyznaczone jest przez nieubłagany wpływ czasu “ Godzina za godziną nie pojęcie chodzi; był przodek, byłeś ty sam, potomek rodzi”. Nieborowskiego przeraża upływ czasu “ w ten czas, kiedy myślisz, jużeś był”.

Egzystencja ludzka w wiersza została ukazana jako ciągłe następstwo narodzin i śmierci; moment narodzin = w puencie z momentem śmierci.

“ DO ANNY “

W utworze tym autor dostrzega, że wszystko jest pod porządkowane płynącemu czasowi

• Z czasem wszystko przemija, drzewa gubią liście, przemija uroda, “ rozum niszczeje”

• Wiersz kończy się wyznaniem, że miłość autora do Anny mimo przemijającego czasu nigdy nie przeminie.

• W puencie zaprzecza przekonaniu o nietrwałości na świecie.

“ŚWIĘTOSZEK” - Moliera

Molier największy komediopisarz francuski. Studiował prawo w Orleanie. Stworzył wyrazisty typ komedii klasycznej, wyrażający prawdy psychologiczne, obyczajowe i społeczne.

Bohater „Świętoszka” Tartuffe stał się symbolem świętoszkowatej obłudy, odpowiedniego dla ówczesnych czasów.

Rodzaj działań i przeżyć postaci oskarżycielsko demaskowały hierarchie społeczną, duchowieństwo. Autor moralista zrezygnował w świętoszku z przesadnego komizmu.

Akcja utworu rozgrywa się w Paryżu, w domu Orgona w czasach współczesnych Morierowi. Tartuffe, czyli tytułowy świętoszek to mężczyzna o dużym osobistym uroku, tajemniczy pan w średnim wieku, opowiadający o swym szlacheckim pochodzeniu, jego błyskotliwe elokwencje i tupet, jaki miał są w stanie oczarować nie jednego naiwnego człowieka. Swą przebiegłość i bezwzględność oraz chytre plany w dążeniu do skrywa pod płaszczykiem obłudy, fałszywej pobożności, zwykły oszust, ale bardzo inteligentny.

Orgon to przeciętny, ograniczony mężczyzna, pobożny aż do dewocji, naiwny, nie umiejący rozsądnie ocenić ludzi ani sytuacji. Daje się nabrać na oszustwo świętoszka uważając go za pobożnego.

Komedia ta niesie ostrzeżenie przed wszelkiego rodzaju fałszywymi prorokami lub przyjaciółmi, którzy oszustwem i obłudą zyskują sobie nasze zaufanie i względy a pragną nas jedynie wykorzystać i zniszczyć. Oszuści byli, są i będą zawsze i wszędzie, żerując na naiwności, łatwowierności i głupocie ludzkiej.

Morier ostrzega także przed naiwnością, ale piętnuje pozorną pobożność na pokaz.

OŚWIECENIE

• Był to okres wielkich filozofów, encyklopedystów i uczonych dokonujących przełomowych odkryć i ustaleń w dziedzinie fizyki, medycyny, biologii a także ekonomi.

• Był okresem tworzenia powszechnych systemów oświatowych i elitarnych towarzystw naukowych.

Nazwy epoki w poszczególnych krajach:

• Anglia - “wiek rozumu”

• Francja - “wiek filozofów”

• Niemcu - “ wiek oświecony”

W Niemczech według Kanta to wyjście człowieka z niepełnoletności, która polega na niechęci posługiwania się rozumem oddzielenie religii od nauki.

W Europie oświecenie trwało od końca XVII wieku od wielkiej rewolucji francuskiej do roku 1789. Natomiast w Polsce od lat 40 wieku XVII do roku 1822.

Jednym z prądów był krytycyzm

KRYTYCYZN - idea, postawa znamienna dla oświecenia. Odnosił się głównie do:

1. Tradycyjnych instytucji Polskich

2. Do kościoła i formy życia religijnego

3. Do ustaleń nauki gdzie znalazł poparcie w racjonalizmie

4. Do sztuki Barokowej Racjonalizmu ( kierunek filozoficzny), za jego twórcę uchodzi Kartezjusz, przywiązywał on szczególna uwagę do roli rozumu w poznawaniu prawdy. Kartezjusz był zwolennikiem systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy. Odrzucał wszelkie uprzedzenia i przesądy. Był to główny nurt myślowy w XVIII wieku, który stał się wśród deizmu

DEIZM - Wyznawał Wolter. Była to postawa wobec religii. Deiści uznawali istnienie Boga zakładając, że stworzył on świat, w którego sprawy jednak nie ingeruje. Był krytyką religijnego fanatyzmu, negował objawienia i kościół. Głosił, że nic nie jest wolą Bożą, lecz ludzką.

ATEIZM I MATERIALIZM

- wanie istnienia Boga

- Poul Halbach

EMPIRYZM ( kierunek filozoficzny) prekursorem był angielski filozof Franciz Bacon w XVII wieku odrzucał wszystko to, czego nie dało się potwierdzić w praktyce. Kład nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata.

Empiryści głosili, że człowiek rodzi się jako nie zapisana karta sensualizmu ( kierunek filozoficzny), jest to, pogłąd którego źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe, będące odbiciem rzeczywistości. Jednym z twórców był angielski filozof Johan Locke

W Polsce trzy prądy artystyczne:

• Klasycyzm

• Sentymentalizm

• Rokoko

Rozróżniamy trzy fazy polskiego oświecenia:

1 wczesna - od lat 40 XVIII wieku do roku 1764 ( elekcja Stanisława Augusta)

2.Dojrzała - ( czasy stanisławowskie) lata 1764 - 1795 ( trzeci rozbiór Polski)

3.Schyłek - ( oświecenie postanisławowskie) lata 1795 - 1822 ( początek romantyzmu)

Jednym z przedstawicieli oświecenia jest Ignacy Krasicki ( Biskup), najwybitniejszy pisarz polskiego oświecenia

BAJKI

“WSTĘP DO BAJKI”

• Jest to utwór, który wprowadza w tematykę pisanych przez poetę bajek

• W formie wyliczeń Krasicki przedstawia mało prawdopodobne sytuacje życiowe sprzeczne z powszechnie uważanymi stereotypami ( tzn. mówi o ideach, których nie kradł) autor próbuje uświadomić czytelnikowi, że nie powinien odnosić treści bajek do samego siebie, gdyż celem tych utworów jest ukazywanie odwiecznych wad ludzkich a nie krytyka konkretnych osób.

“SZCZUR I KOT”

Szczur - alegoria ludzkiej pychy i głupoty, zbyt wielkie mniemanie o sobie, nadmierna pycha osłabia człowieka a dokładnie jego reakcje na zagrożenia. Naiwni stają się łupem sprytniejszych od siebie.

Morałem tej bajki jest ostrzeżenie przed kierowaniem się w życiu nie popartą niczym pewnością siebie, zarozumialstwem, pychą ( zwłaszcza dotyczą osób “ na świeczniku” móczą uważać na pochlebców)

“PTASZKI W KLATCE”

Są to wypowiedzi obu ptaszków młodego i starego, które odzwierciedlają pewne ludzkie postawy.

• Stary czyżyk, dawniej wolny, jest teraz uwięziony, młody nie zna smaku swobody, gdyż urodził się w klatce.

• Dla starego klatka oznacza niewolę i niemożność decydowania o własnym losie, tęsknił za wolnością, bo pamięta jej smak, rozumie przy tym młodego, który urodził się w więzieniu i nie zna innej formy egzystencji.

„JAGNIĘ I WILCY”

Ukazane jest tu bezwzględne prawo silniejszego, (czyli możnych i wpływowych). Biedni i słabi często stają się ofiarami silniejszych jednostek kierujących się swoimi własnymi interesami. Nie wolno być naiwnym, trzeba wiedzieć, że są ludzie jak wilki.

„KRUK I LIS”

Kruk i lis to alegorie ludzkich postaw. Kruk obrazuje postać człowieka łatwowiernego, naiwnego ,spragnionego pochwał. Lis obrazuje spryt i wyrachowanie „bywa często zawiedzionym, kto lubi być chwalonym”. Krasicki przestrzega przed zbytnią naiwnością i nadmierną potrzebą pochwał, które to cechy mogą zostać wykorzystane przez przebiegłych ludzi.

SATYRY to utwory o charakterze synkretycznym, czyli łączące w sobie różne cechy rodzajów literackich (satyry - społeczno obyczajowe, polityczne, osobiste i literackie, których celem jest napiętnowanie ludzkich wad i obyczajów).

„DO KRÓLA”

„DO KRÓLA” jest to satyra dedykowana Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu.

Podmiotem mówiącym w wierszu jest typowy polski szlachcic Sarmata. Wady, jakie szlachcic przypisuje królowi to w rzeczywistości jego zalety.

Satyra Krasickiego wymierzona jest przeciwko zbyt konserwatywnej i zacofanej szlachcie sarmackiej. Piętnuje pychę, brak troski o dobro publiczne, zbyt wysokie mniemanie o sobie.

ZALETY:

• Stanisław August nie pochodzi z królewskiego rodu, lecz był szlachcicem.

• Fakt, że król jest Polakiem.

• Młody wiek króla

• Dobroć i łagodność w sprawowaniu rządów - ten zarzut w sposób delikatny formułuje sam autor sugerując, że lepiej było by dla króla i państwa gdyby król był surowszy - bowiem ludzie szanują tego, kogo się boją.

„ŻONA MODNA”

Satyra ta została napisana w formie dialogu, którego główną część stanowi opowiadanie „pana Pietra” o swojej niedawno poślubionej małżonce, a właściwie użalanie się na swoje niefortunne małżeństwo. Szlachcic w śród wad swojej żony wymienia to, że:

1 była wychowana w mieście

2 jej chęć do ciągłych towarzyskich spotkań

3 pragnienie ciągłej adoracji i flirtów

Wkrótce okazuje się, że małżonkowie nie dobrali się pod względem przyzwyczajeń i upodobań. Chłodnej żonce wychowanej na cudzoziemskich wzorach nie podobało się jej prawie nic w tradycyjnym szlacheckim dworku. Chcąc dostosować go do swoich upodobań zatrudniła nowych służących Francuzów (starą służbę zwolniła), rozpoczęła konieczną jej zdaniem przebudowę domu i ogrodu. Wszystkie te zmiany kosztowały ogromne sumy pieniędzy, a po ich ukończeniu modna dama zaczęła spraszać na przyjęcia i bale swoich przyjaciół z Warszawy.

W tej satyrze Krasicki piętnuje polską modę, czyli nadmierną fascynacje cudzoziemszczyzną, próżność i skłonności do zbytków, a także brak dbałości o kultywowanie narodowych tradycji.

„MONACHOMACHIA”- wojna mnichów

Jest to poemat heroikomiczny, czyli forma parodii poematu heroicznego, czyli eposu. Efekt komiczny uzyskiwany jest przez zestawienie podniosłego stylu, charakterystycznego dla eposu z błahą treścią (ośmieszenie dotyczy treści nie formy).

TREŚĆ

W mieście, w którym … „ trzy karczmy, bram cztery ułomki, klasztorów dziesięć i gdzieniegdzie domki” życie toczyło się leniwie, aż pewnego dnia „jędza niezgody” pojawiła się nad miastem i spokojne do tej pory zakony zapragnęły rywalizacji. Bracia Dominikanie wyzwali na pojedynek uczoną dysputę Karmelitów. Zakonnicy do tej pory niewiele czasu spędzali w klasztornej bibliotece. Częściej można ich było zobaczyć przy pełnym kuflu czy posiłku. Dysputa wykraczała jednak poza ich możliwości, nie mogli się porozumieć. Refektarz (jadalnia klasztorna), w którym prowadzono dysputę szybko przemieniło się w pole bitwy, gdzie zamiast rzeczowych argumentów latały kufle, talerze i ciężkie książki „jeden drugiego rani i kaleczy lecą sandały i trebki i pasy wrzawa powszechna przeraża i głuszy”. Dopiero gdy nakazano przynieść „Virturu gloriosum”, czyli sławny puchar, dzban nad dzbany mnisi krzyknęli „zgoda” (puchar nie kojarzył się mnichom z Eucharystią tylko z wódkom).

Krasicki piętnuje wady stanu duchownego, dowodząc, że wielu zakonników prowadzi życie niezgodne z głoszonymi przez nich zasadami. Krasicki szydzi z lenistwa mnichów, którzy odzwyczajeni od pracy śpią do południa, ośmiesza także ich zacofanie umysłowe i ciasnotę horyzontów myślowych. Książek potrafią używać tylko jako narzędzia walki. Szczególnie ostro autor krytykuje rozpowszechnienie wśród duchowieństwa pijaństwa. Stara się uświadomić czytelnikom, że zewnętrzne oznaki pobożności takie jak habit, przynależność, nie świadczą o niczym.

„POWRUT POSŁA”- Niemcewicz

1. Podkomorzy - Sarmata oświecony, urzędnik ziemski wyraża poglądy stronnictwa patriotycznego. Jest człowiekiem honoru, dbającym o zachowanie ciągłości tradycji. Edukacja jest dla niego ważnym elementem wychowania. Uważa, że od cudzoziemców młodzi powinni uczyć się cnót a nie bezkrytycznie naśladować obce obyczaje. Ostro krytykuje upadek tradycji i obyczajów szlacheckich, które doprowadziły kraj do anarchii i spowodowały kryzys samorządności. Ideałem kobiety dla Podkomorzego jest jego żona oraz kobiety: „ co żyją skromnie, kraj swój nad wszystko kochają, obywatelskie cnoty w swoich synów wpajają”. Najwyżej ceni dobro publiczne. Jest przeciwnikiem liberum veto i wolnej elekcji, nadaje wolność podległym chłopom.

2. Starosta - to Sarmata nieoświecony, czyli typowy Sarmata jest materialistą, rozgadany, kłótliwy i zrzędliwy. Jego długie wymowy to same frazesy i puste słowa. Poglądy polityczne gadulskiego świadczą o zacofaniu umysłowym i są wyrazem przesadnego konserwatyzmu. Na temat toczącej się wojny Rosji i Austrii przeciwko Turcji wypowiada nonsensowne uwagi. Jego przewidywania polityczne świadczą o nieznajomości stosunków politycznych. Równie naiwne i kompromitujące są jego poglądy na temat sojuszu Polski z innymi krajami: „ Polska się nigdy z nikim łączyć nie powinna a jeżeli koniecznie o przymierze chodzi, niech się z dalekimi łączy co jej nie zaszkodzi z Hiszpanią, Portugalią nawet z Ameryką”. Jest typowym pieniaczem, kłótliwy, chciwy, zwolennik stronnictwa konserwatywnego, jest zwolennikiem liberum veto, popiera wolną elekcję, stoi na straży „złotej wolności” szlacheckiej.

	Poglądy Podkomorzego i Walerego	Poglądy starosty
1 2 3 4 5	Znieść liberum veto Znieść wolną elekcję - wprowadzić tron dziedziczny z ograniczoną władzą króla Znieść poddaństwo Zawrzeć sojusz z bliskimi sąsiadami Sejm gotowy	Zostawić liberum veto Zachować wolną elekcję (można zarobić) pozostawić poddaństwo zawrzeć sojusz z dalekimi sąsiadami sejm co 2 lata

Postać szarmanckiego jest zaprzeczeniem wszystkich staropolskich cnót ziemiańskich:

• honoru

• uczciwości

• patriotyzmu

• szacunku dla kobiet.

Jest kosmopolitą czuje się obywatelem świata jest łowcą posagów lubi podróże, był we Francji, ale nie interesował się polityką ( był we Francji w czasie rewolucji). Interesował się natomiast modą i salonami. Śmieje się z Walerego, że zawraca sobie głowę polityką jest cyniczny i wyraźnie potępiony przez autora.

Starościna - sentymentalna dama modna, naiwna, ale dobrego serca. Cudzoziemka we własnym kraju - dlatego, że mówi łamaną polszczyzną, tłumaczy zwroty francuskie na polski „głowa źle mi robiła”. Hipochondryczka, uwielbia spacery po ogrodzie nocą, czyta romanse i marzy o wielkiej miłości.

SENTYMENTALIZM - jest to późny prąd, zapowiedz romantyzmu, jeden z podstawowych nurtów literackich oświecenia. W Europie rozwinął się w XVII w. Zwolennicy tego kierunku postulowali powrót do natury i stworzyli typ nowego bohatera: czuły, moralny; od konwenansów społecznych. Tematem literatury powinien być człowiek, jego uczucia i życie wewnętrzne. Twórcą prądu Jan Jakub Russo autor powieści w listach (powieści epistolarnej) „ Nowa Heloiza”

ZAŁOŻENIA:

1 człowiek jest częścią natury i tylko w harmonii z nią może być szczęśliwy

2 w wyniku rozwoju cywilizacji i kultury człowiek oddala się od natury

3 trzeba do niej wracać co jest możliwe dzięki:

• wsłuchiwaniu się w głos serca bo ono jest w nas częścią natury, a nie rozsądek

• kompletację przyrody

• obserwację i naśladowanie życia ludzi prostych takich jak np. pasterze, rybacy

4 marzenie o powrocie do Arkadii

„LAURA I FILON” - Karpińskiego -sielanka

Bohaterowie utworu to dwoje „pasterzy” kochanków. Laura i Filon nie są wieśniakami są tylko ubrani w kostiumy pasterskie. Laura przybywa spóźniona na spotkanie „pod umówionym Jaworem” ale nie zastaje swojego ukochanego. Zawiedziona nadzieja przemieniła się w gniew. Laura pełna niepokoju wyobraża sobie ukochanego z inną kobietą :Och nie! On zdrajca; on u Dorydy on może teraz bez miary na sprośne z nią wydał bezwstydy … a ja mu daje ofiary …” Potem pojawia się Filon, który chował się w chruście. Następuje pojednanie kochanków „ teraz mój Filon droższy mi będzie, bo mię już więcej kosztuje”.

Szczere i prawdziwe uczucie ludzi, którego tłem jest wyrażenie uczuć na łonie wiejskiej przyrody.

Wyznaczniki sentymentalizmu w literaturze:

1. Temat - uczucie

2. Nastrojowość - chwila, melancholia, łzawa ale letnia bez uczuć gwałtownych

3. Tło - przyroda

4. Bohater - w kostiumie pasterza, rolnika może być myśliwym

5. Sielanka (gatunek) - miejsce akcji wieś

Sentymentalizm był reakcją na racjonalizm oświeceniowy i nazwano go kultem tkliwych wzruszeń

KLASYCYZM - jest to prąd artystyczny oparty na kanonie piękna ustalonym w Grecji w V w p.n.e.

1. prostota, umiar, skromność w dekoracji

2. symetria proporcje

3. naśladowanie natury

4. oparcie na rozumie, małą rolę grała filozofia i wyobraźnia

KLASYCYZMEM - nazywa się wszelkie późniejsze nawiązania:

• klasycyzm renesansowy (J. Kochanowski)

• klasycyzm barokowy ( Morier)

• klasycyzm oświeceniowy (Krasicki)

Klasycyzm jest silniej związany z życiem społecznym i politycznym, wyraźniej dydaktyczno - moralistyczny, literatura pełni funkcję użytkową, wyróżnienie racjonalistyczne, język jasny, prosty, gatunki starożytne

ROKOKO - styl Ludwika XV Francja XVIII w. Ten styl występował głównie w sztukach dekoracyjnych ( architektura wnętrz, moda, bibeloty). W pewnym sensie kontynuacja baroku dekoracyjnego, ale w miejsce ciężkości - lekkość, zmniejszenie form. Podstawowy motyw to muszla + motyw roślinny

TEATR PUBLICZNY - powstał z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego w Warszawie w 1765r. działał aż do 1769r. potem przez 10 lat była przerwa w działalności teatru i wznowił swoją działalność w 1779r król sprowadził do Polski zespoły: Francuski i Włoski, a później pragnąc stworzyć teatr narodowy z związku z tym ogłosił konkurs na sztukę polską. W pierwszej fazie działalności teatru dostawcą dramatów był Franciszek Bohomolec np. „małżeństwo z kalendarza” (były to lekkie komedie) w teatrze narodowym wystawili swoje sztuki Adam Czartoryski i Franciszek Zabłocki.

W 1790r. kierownictwo teatru obioł Wojciech Bogusławski. Okres ten przyniósł premiery utworów takich jak: „Powrót posła”- Niemcewicza, czy Bogusławskiego „Henryk IV na łowach”. Zespół teatru narodowego grał również z krótkimi przerwami. W czasie powstania Kościuszkowskiego swą działalność zawiesił wraz z III rozbiorem (1795r). teatr narodowy z czasów oświecenia działał według zasad: „bawić, wzruszać, uczyć”

Krytykował sarmackie zachowanie i propagował patriotyczne wzorce obywatelskie, najważniejsi twórcy to: W. Bogusławski - „ojciec teatru”, reżyser, autor, aktor, dyrektor, napisał sztukę „Cud mniemany” czuli krakowiacy i górale. F. Zabłocki „Fircyk w zalotach”, Julian Urcyn Niemcewicz „Powrót posła”

Król interesował się literaturą, architekturą, malarstwem, teatrem dlatego też otaczał się na swoim dworze artystami zarówno polskimi jak i zagranicznymi. Z inicjatywy Poniatowskiego został przebudowany zamek w Warszawie, którego komnaty zostały ozdobione między innymi płótnami Bacciarellego, w tym czasie zostały wybudowane Łazienki i powstał tak zwany teatr na wyspie. Działalność króla zainspirowała rozwój architektury w stolicy i w całym kraju. W Warszawie między innymi powstał pałac Rzeczypospolitej oraz budynek teatru narodowego, z inicjatywy króla rozwijało się czasopiśmiennictwo (powstał monitor, i zabawy przyjemne i pożyteczne), stworzony został także teatr publiczny. Lubiący otaczać się artystami król, organizował cotygodniowe spotkania zwane „obiady czwartkowe”, spotykali się podczas tych obiadów najwybitniejsi przedstawiciele elity intelektualnej i artyści, w śród nich byli: Krasicki, Trembecki, Bohomolec, Naruszewicz, Czartoryski, Konarski. Uczestnicy tych spotkań decydowali o literaturze, problemach politycznych i społecznych oraz najnowszych osiągnięciach nauki.

ROMANTYZM

• Czas trwania; główne założenia, światopogląd przedstawiony w literaturze obcej

• 
  Goethe „Vałst”, „Król Olch” ogólna

Schuller „Rękawiczka” wymowa

• Goethe „ Cierpienie młodego wertera”, pojęcie „Werteryzmu”

• Byron (Bajron) „Giałr” - charakterystyka główneho bohatera, co to jest bajronizm, definicje powieści poetyckiej

• Adam Mickiewicz

a) Faza Wileńsko - Koweńska

„Oda do młodości” - pierwiastki oświeceniowe i romantyzmu

b) Romantyczność jako utwór programowy - inne ballady

„Dziady cz. II”

3. Faza Rosyjska

„Dziady cz. IV” - definicja romantycznej miłości,

Sonety krymskie - orientalizm motyw pielgrzyma

„Konrad Wallenrod”

4. Faza Emigracji

„Dziady cz. III”

ogólna ocena postaw Polaków wobec niewoli

prometeizm i mesjanizm i ich ocena

stosunek do Rosji i Rosjan

cechy dramaty Romantycznego

I Światopogląd romantyczny, czas trwania:

Europa od rewolucji Francuskiej (1789) do wiosny ludów (1848)

Polska od 1822 - jest to data wydania pierwszego tomu „Poezji” Adama Mickiewicza

a w nim ballad i romansów do powstania styczniowego (1863) W Polsce ten okres nazywa się czasem powstań:

• 1829r spisek koronacyjny, planowany zamach na cara (Kordian - Słowackiego)

• 1830 -1831r - powstanie listopadowe - „Kordian”, „Dziady cz. III” (pośrednio), „Grób Agamemnona”, „Reduta Ordona”

• 1846 - Rzeź Galicyjska rabacja Jakuba Szeli i powstanie krakowskie „Wesele” Wyspiańskiego

• 1863 powstanie styczniowe

1 Filozofia idealistyczna Niemiecka - założenie, że świat materialny nie jest jedyny, a człowiek może i powinien nawiązywać kontakt ze strefą duchową

• Irracjonalizm - jest to zanegowanie oświeceniowego przekonania o roli rozumu; według romantyków świat poznajemy dzięki uczuciom i intuicji

• Konflikt jednostki ze światem przyjmujący kształt:

1. niezgodny na świat choroby wieku (ból świata) prowadzącej do samobójstwa (Gustaw, dziady cz. IV, młody Kordian)

2. aktywnego buntu (Giaur, Konrad Wallenrod)

• skrajny indywidualizm - przekonanie, że jednostka jest ważniejsza od ogółu i nie musi mu się podporządkować ( przeciwieństwo utylitaryzmu)

• apoteza wolność

• wiara w siłę wolności

• historyzm, czyli dociekanie sensów dziejów i refleksja nad rolą jednostki w historii

• ludowość - zainteresowanie:

1. folklor, jako źródłem twórczej inspiracji

2. moralność ludzi prostych (ale nie życiem codziennym)

• kult geniusza i szaleństwa

• kult poezji i poety

• zainteresowanie wszelką tajemniczością, grozą i średniowieczem

• orientalizm

• szczególne traktowanie podróży

W literaturze odzwierciedlenie epoki romantyzmu

1 odrzucenie klasycyzmu

2 synkretyzm rodzajowy i gatunkowy

3 kompozycja otwarta i luźna

4 ulubione gatunki to:

• ballada

• powieść poetycka

• dramat

• sonet

• poemat dygresyjny

5szczegółowy typ bohatera romantycznego:

1. w konflikcie ze światem (typ buntownika albo samobójcy)

2. silna, wyrazista indywidualność

3. samotny wyalienowany

4. bardzo wrażliwy i uczciwy

5. skłonny do poświęceń

6. typ artysty (poety)

7. nieszczęśliwie zakochany

BYJRON „GIAUR”

• XVII w. Grecja podbita przez Turków

Giaur - wenecjanin, który zakochał się Leili - jednej z żon Hassana. Gdy Hassan ukarał Lejlę śmiercią za niewierność, Giaur zabił go. Giaur jest postacią tajemniczą, charakteryzuje go bunt. Jest to wyraźnie widoczne podczas pobytu bohatera w klasztorze - nie przestrzega reguł życia klasztornego, nie oddaje trzci Bogu. Jego zachowanie niewymowne cierpienie i rozpacz. Tuż przed śmiercią bohater decyduje się wyznać historię swej nieszczęśliwej miłości i zbrodnię. Nazwiska i pochodzenia nie zdradza aż do końca i nie żałuje za grzechy.

„choć moje życie zda się tak zbrodnicze…

gdybym mógł odżyć żył bym tak jak żyłem”

Giaur ma poczucie wyższości

„Zna swą wyższość i pokazać umie”. Jest typowym bohaterem Bajronicznym, którego podstawową cechą jest bunt wobec norm obyczajowych i moralnych, a także i niezależność, duma, aktywność, odwaga, skłonność do podejmowania ryzyka i ostatecznych rozwiązań, samotność, konflikt wewnętrzny i silna namiętność.

• jest aktywny, uważa, że trzeba żyć intensywnie

• jest indywidualistą, bo skłócony ze światem

• jest zbuntowany, bo przeciwstawia się wszelkiego rodzaju nakazom, zakazom

• jest typem samotnika

• 
  jest zdolny do bardzo silnej miłości i namiętności, jest czuły i tkliwy Ekstremalizm

• potrafi być bardzo mściwy i okrutny uczuciowy

• nie potrafi być pokorny, brak w nim skruchy za grzechy

• jest silny wewnętrznie i odważny

• jest egocentrykiem, przejmuje się tylko swoimi potrzebami

BYRONIZM

• ogólnie Europejski prąd literacko społeczny, którego początki przypadają na XIXw powstał pod wpływem twórczości Byrona. Charakteryzuje się romantyzmem rewolucyjnym i buntem przeciwko panującym stosunkom społecznym i politycznym. Postawa na wzór Byrona i jego bohaterów to typ człowieka dumnie odwróconego od świata, samotnego, niepospolitego, buntownika nie rozumianego przez innych.

Giaur jest powieścią poetycką. Powieść poetycka to inaczej poemat romantyczny, gatunek będący krótką formą syntetyczną tzn. zawierającą elementy epiki i liryki.

Inne cechy:

1 fragmentaryczna fabuła, mająca luki i niedopowiedzenia

2 brak chronologii zdarzeń

3 brak ścisłych związków przyczynowo - skutkowych

4 tajemnicza atmosfera

5 motywy egzotyczne, orientalne lub dawne

6 bohater Bajroniczny

Werteryzm (Werter, Gustaw, Młody Kordian)	Bajronizm (Giaur, Wallenrod, Konrad z dziadów cz. III)
Wrażliwość Porywczy, bierny, poddaje się i żyje w konflikcie ze światem Słaby Jest introwertyczny (zamknięty w sobie)	ekstremalna uczuciowość aktywny - typ buntownika silny jest ekstrawertyczny (otwarty)

ADAM MICKIEWICZ

Urodził się 24.XII.1798r. w Zaosiu koło Nowogródka tam też się wychował, po ukończeniu szkoły udał sił na studia filozoficzno - historyczne w Wilnie. Był nauczycielem w szkole w Kownie. Należał do toważystwa Filomatów a następnie do toważystwa Filaretów. Za działalność w owych organizacjach został w 1823r. osadzony przez władze carskie w więzieniu w Wilnie. W 1824r. skazano go na osiedlenie się w głębi Rosji. Ważnym doświadczeniem w młodzieńczym życiu poety była nieszczęśliwa do Marji Wereszczakówny, kobiety zamężnej, ożenił się w 1834r. z Celiną Szymanowską. We wrześniu 1855r. wyjechał do Konstantynopolu z zamiarem twożenia oddziałów polskich, mających wystąpić przeciw Rosji. Prawdopodobnie zmarł w Konstantynopolu 6 listopada 1855r.

Okres wileńsko - koweński. Do tego okresu należy „Oda do młodości” z 1820r.

ODA DO MŁODOŚCI

• Wyraz zacierania się dwóch światopoglądów oświeceniowego i romantycznego.

• Pierwszy to świat stary; Mickiewicz jest mu nieprzytulny.

• Poeta sprzyja drugiemu, nowemu światu młodości, zapowiadającemu nadchodzący romantyzm.

• Stary świat poeta określa

„Bez serc, bez ducha - to szkieletów ludy”

zarzucając mu tym samym brak uczucia wrażliwości, wewnętrzną pustkę.

• Świat nowy

„Młodość, dodaje mi skrzydeł!

Niech nad martwym wzlecę światem(...)”

Badanie nowych dotąd nie odkrytych wartości

„Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga,

łam, czego rozum nie złamie”

• Miłość jest potęgą w stanie czynić cuda

„Ruszyć ziemską bryłę z posad świata”

• Poeta wzywa wszystkich do zjednoczenia się i wspólnego wysiłku w dążeniu do szczęścia

„Razem, młodzi przyjaciele(…)”

W szczęściu wszystkiego są wszystkie cele

„Jednością silni, rozumni szałem”

• Młodzieńczy entuzjazm, zapał, który wyzwalał wolę działania.

• Poeta piętnuje egoizm charakteryzując stary świat.

• Oda wyraża uczucia płomiennego protestu przeciwko złu i egoizmowi.

• Należy dbać o dobro ogółu a nie jednostki.

Zasada romantyczna z „Pieśni Filaretów”:

„Mierz siły na zamiary, nie zamiary podług sił”.

„Romantyczność” z Tomu „Poezji” z 1822r.

Jest to ballada o wyrazie artystycznych i ideowych przekonaniach poety

• fabuła wyrazista

• narrator obecny

• bohaterowie jasno określeni

• tajemniczość a nawet groza

• poeta obraża opozycją między fantastyką ludową, światopoglądem romantycznym a wiedzą człowieka wykształconego, światopogląd oświeceniowy

BALLADA - to pieśń epicko liryczna z elementami dramatycznymi. Opowiada o niezwykłych wydarzeniach lub historycznych o fabule zagadkowej i tajemniczej. Utwór ten to krótka historia o Karusi, której ukochany Jasio umarł. Dziewczyna zaczyna widzieć ducha Jasia. Wieży, że Jasio nawet po śmierci ją kocha. Druga część ballady zapowiada pojawienie się starca, który wątpi w to o czym opowiada Karusia. Jest on symbolem klasyków, którzy do poezji romantycznej odnoszą się lekceważąco.

Narrator podejmuje polemikę ze starcem, przeciwstawiając jego martwym prawdom żywe wierzenia prostych ludzi. Kończące utwór wezwanie

„miej serce i patszaj w serce”

wyraża poglądy Mickiewicza jego sposób widzenia i rozumienia świata. Świat poznaje się dzięki uczuciu i duszy a nie dzięki zmysłom i rozumowi.

• przekonanie o istnieniu „świata ducha”

• przekonanie, że można go poznać „czuciem i wiarą” bo rozumu nie wystarczy

• docenienie poglądu na świat ludzi prostych.

„ŚWITEŹ”

Akcja utworu rozgrywa się w średniowieczu. Utwór rozpoczyna się opisem jeziora Świteź, nad którym według wierzeń miejscowych straszy. Z jego wód słychać odgłosy bitwy o nieznane miasto. Miejscowy szlachcic postanawia zbadać tajemnice Świtezi i wysyła nad nią ludzi, którzy mają dowiedzieć się co powoduje te hałasy. Podczas poszukiwań z jeziora wychodzi dziewczyna. Opowiada historię miasta, które pozostawione bez obrony zostaje zaatakowane przez Nowogródek. Ludność grodu błaga Boga o oszczędzenie im hańby. Dzięki temu miasto zamienia się w jezioro, a ludzie w kwiaty porastające brzeg. Rusi, którzy przybrali kwiatami swoje zbroje i zanurzyli ręce w wodzie natychmiast umarli. Pozostali widząc to szybko uciekli. Po zakończeniu opowieści zjawa znika we zburzonym jeziorze, a ci, którzy chcieli poznać tajemnice jeziora tylko dlatego uszli z życiem , że ich pracę poświęcił ksiądz.

„ŚWITEZIANKA”

Jest to historia miłości dwojga ludzi: tajemniczej dziewczyny, o której narrator nic nie wie, oraz młodego chłopca, będącego strzelcem w tutejszym borze. Młody myśliwy spotyka się z młodą dziewczyną nad brzegiem jeziora Świteź. Strzelec składa dziewczynie miłosne przysięgi, chce ją poślubić. Gdy dziewczyna wyraża obawę co do stałości uczuć mężczyzny, młodzieniec przysięga jej wierność kląć się na wszystkie świętości. Dziewczyna ostrzega młodzieńca przed złamaniem przysięgi i zostawia go samego. Strzelec błąkając się po lesie spotyka nimfę wodną wynurzającą się z głębi jeziora. Nimfa kusi strzelca, który w końcu ulega namową. Gdy jest na środku jeziora rozpoznaje w kobiecie swą ukochaną. Dziewczyna wypomina mu wiarołomstwo i zapowiada karę. Dusza młodzieńca zostaje zaklęta w drzewo, modrzew stojący nad brzegiem jeziora, jęczący z żalu za utraconą miłością i szczęściem. Przekonanie o nieuchronnej każe, jaką muszą ponieść wszyscy którzy łamią swe przysięgi

„kto przysięgę naruszy, ach biada jemu, za życia biada! i biada jego złej duszy”

„LILIE”

Żona czeka na męża powracającego wraz z dwoma braćmi z długiej wyprawy. Mąż chcąc szybciej spotkać żonę, wyprzedza braci i pierwszy dociera do domu gdzie zostaje zabity przez swoją żonę. Popełnia tę zbrodnię ponieważ boi się kary za zdradę „zbrodnia to nie słychana , pani zabija pana”

Kobieta grzebie męża w gaju i sadzi na jego mogile lilie, natomiast przed przybyłymi braćmi udaje, że czeka na powrót męża. Po popełnieniu zbrodni udaje się do starego świętobliwego pustelnika. Opowiada mu o zbrodni prosząc jednocześnie o pokutę. Powiedziała, że nie żałuje swoich czynów ale boi się kary. Pustelnik boleje nad zatwardziałością serca kobiety, i mówi jej, że tylko mąż może wydać karę, a on przeciesz nie żyje. Bracia zabitego organizują poszukiwania, lecz one nie dają żadnych efektów. Po upływie roku bracia, zaczynają ubiegać się o rękę bratowej. Kobieta nie wiedząc, którego ma wybrać udaje się do pustelnika, starzec radzi jej by okazała skruchę wówczas bóg wybaczy jej winy i wskrzesi jej męża. Kobieta stwierdza, że jest już na to za późno. Pustelnik zatem radzi by kazała obu braciom upleść wianki z zebranych przez siebie kwiatków. Następnie mieli je położyć w dniu ślubu na ołtarzu i ten którego wianek wybierze zostanie jej mężem. Tak też się stało. Jednak gdy kobieta wybrała jeden wianek rozgrzała wielka kłótnia między braćmi. Nagle ukazuje się duch zabitego (wianki zostały uplecione z lilii z jego grobu). Wszyscy grzesznicy zostali ukarani, cała kaplica zapada się pod ziemię. „niema zbrodni bez kary”.

„DZIADY CZ.II”

Motto z Hamleta:

„Są rzeczy na niebie i na ziemi, o których się nie śniło waszym filozofom”

„Dziady” to nazwa uroczystości obchodzonych na pamiątkę dziadów, czyli zmarłych przodków, między pospólstwem w wielu powiatach Litwy, Prus i Kurlandii. Odbywało się to potajemnie w kaplicach lub pustych domach niedaleko cmentarza. Towarzyszyła temu obrzędowi uczta z rozmaitego jadła, trunków, owoców oraz wywoływanie dusz nieboszczyków. Istotą uroczystości było udzielanie pomocy duszom uwięzionym w czyścu. Misterium temu przewidział Guślarz ( wcześniej Koźlarz bo uczta „kozła”)

I w pierwszej części pojawiają się duchy lekkie - Józia i Rózi.

Droga do nieba jest dla nich zamknięta, ponieważ nie zaznały w swoim życiu nawet o drobinę cierpienia. Pojawiając się na ziemi proszą o ziarnko gorczycy, ponieważ

„według Bożego rozkazu, kto nie doznał goryczy ni razu,

ten nie dozna słodyczy w niebie”.

II pojawiają się duchy ciężkie - duch pana, właściciela wsi.

Duch pana pokutuje za okrucieństwo, chciwość i chytrość jakie okazał swym sługom. Morzył ich głodem, a teraz sam cierpi głód. Prosi Guślarza o odrobinę jedzenia i napoju. Jednak gdy zaczyna jeść pojawiają się ptaki nocne, które wydziobują całe jedzenie. Ptaki te to jego słudzy. Od stada oddziela się kruk i opowiada historię swojego życia. Za życia był biedakiem. Po trzy dniowej głodówce zakradł się do pańskiego sadu i zjadł jabłko, za co został ukarany chłostą, która doprowadziła do śmierci biednego kmiecia. Potem głos zabiera sowa. Za życia była biedną wdową obarczona małym dzieckiem i chorą matką. Gdy w wieczór wigilijny przyszła do pana prosić o jałmużnę została wyrzucona za bramę. Nie miała gdzie spędzić nocy i zamarzła.

„Kto nie był za życia człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże”

III Duchy średnie - duch Zosi.

Dziewczyna zmarła mając 19 lat. Za życia była najpiękniejszą panną we wsi, ale nie chciała wyjść za mąż i drwiła sobie ze wszystkich zalotników. Przez swoje zachowanie nie zaznała „troski, ani prawdziwego szczęścia” i została za to ukarana i choć swobodnie unosiła się między niebem a ziemią, to jednak nigdy: „ani wzbić się pod niebiosa, ani ziemi dotknąć nie może”, mówi , że tak cierpieć będzie ponieważ: „kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie”

IV Upiór ze skrwawioną piersią.( Gustaw, który pomimo za klinań nie wypowiada ani słowa i nie chce zniknąć). Tylko wpatruje się w oczy młodej pasterki, która również nie odpowiada na pytania Guślarza. W reszcie Guślarz nakazuje wyprowadzić pasterkę z kaplicy. W ślad za nią podąża nieme widmo.

LUDNOŚĆ:

1. przekonanie o istnieniu świata niematerialnego

2. ludowe pojmowaniu moralności, za każdy grzech nie uchronnie przyjdzie surowa kara. Czystość i jasność pojęć moralnych ludzi prostych.

3. Czerpanie tematów z folkloru ludowego ( Legendy, podania, tradycje przekazywane ustnie)

4. Obecność bohatera ludowego ( karusia, strzelec z boru)

5. Stosowanie prostego języka.

6. Obecność fantastyki baśniowej.

DZIADY CZ. IV

Na pisana w Kownie lata 1821 - 1822.

Akcja utworu zamyka się w trzech godzinach, a a rozgrywa się wieczorem o 21:00 “dopiero co po wieczerzy” w Zaduszki w mieszkaniu Greckokatolickiego księdza.

1. Do domu księdza, który właśnie miał przystąpić wraz z dziećmi do modlitwy, przybywa dziwacznie ubrany pustelnik.

2. Kiedy ksiądz wychodzi, by przygotować przybyszowi posiłek, dzieci zaczynają naśmiewać się z pustelnika i ten jednak napomina je, że może je za to spotkać kara boska.

3. Pustelnik okazuje zainteresowanie książkami znajdującymi się w szafie i wspominając dzieła Goethego - gwałtownie przeklina książki, które złamały mu życie poprzez wpajanie romantycznych ideałów miłosnych (były to książki zbójeckie)

4. Na pytanie: od jak dawna tak cierpi? Gość wspomina o przyjacielu pozostawionym na zewnątrz. Po chwili wraca, ciągnąc za sobą gałąź jodły i przedstawia ją jako swojego przyjaciela.

5. Nazywa jodłę - Cyprysem. Zaczyna wspominać ostatnie spotkanie z ukochaną dziewczyną, w czasie którego oznajmił dziewczynie, że musi wyjechać. Panna słysząc to wyznanie przegnała się i uciekła. Próbuje namalować, przedstawić księdzu rozkosz pocałunków ukochanej.

6. Na zarzut, że nic nie rozumie, bo nigdy nic takiego nie zaznał. Ksiądz odpowiada, że miał żonę i dwoje dzieci. Umarli oni przedwcześnie, a on pozostał sam na świecie (Gustaw mu nie współczuje)

7. Pustelnik mówi, że są trzy rodzaje śmierci:

1. śmierć ciała

2. rozdzielenie dwojga kochanków

3. śmierć wieczna, potępienie


Ta druga dotknęła niegdyś Pustelnika.

(PIERWSZA GODZINA)

8. Zegar wybija godzinę dziesiątą. Gaśnie jedna ze świec ustawionych na stole. Po chwili daje się poznać jako Gustaw - dawny umiłowany uczeń księdza. Pustelnik oskarża księdza: „Ty mnie zabiłeś - ty mnie nauczyłeś czytać,

W pięknych księgach i pięknym przyrodzeniu czytać!

Ty dla mnie ziemię piekłem zrobiłeś … i rajem!

A to jest tylko ziemia!”

9. Gustaw wróciwszy po latach zastał swój dom smutny i opuszczony. Opowiada o swoim dzieciństwie. Dowiedział się, że jego ukochana zapomniała o nim; nie dawno wyszła za mąż za kogoś innego; co gorsza zaślepiła ją chciwość.

10. 
    Początkowo ma zamiar zabić dziewczynę lecz uświadamia sobie, że nic mu nie obiecywała. Wpada w coraz większą rozpacz i obłąkanie; w końcu wbija sobie sztylet we własną pierś

( DRUGA GODZINA)

11. Zegar wybija godzinę jedenastą. Gaśnie druga świeca. Ksiądz jest przerażony. Gustaw uspakaja Go.

12. Gustaw pyta księdza dlaczego kościół likwiduje zwyczaj obchodzenia “Dziadów”. Duchowny tłumaczy, że tradycja ta sięga czasów pogańskich. Gustaw oskarża go o brak wiary w życie pozagrobowe. Ksiądz orientuje się wreszcie, że gość jest upiorem.

13. Gustaw określa stan w którym się znajduje

“…Kto znalazł drugą swojej połówkę istoty,

Kto nad śeieckirgo życiem wylatując krańce,

Duszą i sercem gubi się w kochance…”

Stwierdza, że dopiero po śmierci swojej ukochanej, będzie mógł opuścić ziemię i podążyć za nią.

14. w momencie gdy zegar wybija 24°° wypowiada słowa

“… według bożego rozkazu, kto za życia choć raz był w niebie,


ten po śmierci nie trafi odraz”

(GODZINA TRZECIA)





I godzina - miłości


II godzina - rozpaczy

III godzina - godzina przestrogi

GUSTAW:

1. Człowiek, dla którego miłość, to najważniejsza wartość w życiu; jest zdolny do głębokiej miłości

2. Jest indywidualistą, nie zgadza się z pustą rzeczywistością.

3. Jest bardzo wrażliwy ( jego ulubione utwory mają na niego ogromny wpływ)

4. Często ulega tak zwanym huśtawką humorów. Od gniewu, nienawiści po żal

5. Nie jest postacią realistyczną, jest widmem, byłym uczniem księdza

6. Doświadczenie życiowe doprowadziły go do szaleństwa które spowodowało, że oddali się od ludzi odizolował od społeczeństwa

MIŁOŚĆ ROMANTYCZNA - poczucie mistycznej (duchowej) jedności z ukochano, miłość która sprawia, że Gustaw “za życia był w niebie” do głębokiego prawdziwego spełnienia miłości między dwojgiem ludzi nie może dojść za ich życia, tylko po śmierci. Taka miłość bywa za wielka i gdy się ktoś ubóstwia, to jest grzech i za to musi być kara.

Faza rosyjska (okres zesłania)

1. Sonety krymskie

2. Konrad Wallenrod.

SONETY KRYMSKIE - powstały pod wpływem wycieczki, jaką odbył Adam Mickiewicz na Krym w 1825r. Zostały opublikowane w Moskwie w 1826r. razem z sonetami Odeskimi.

“STEPY AKYTMAŃSKIE”

Sonet rozpoczyna się porównaniem rozległego, pełnego przestrzeni stepu do bezmiaru oceanu. Bezpośredni podmiot liryczny opisuje swoją podróż, przez akermański step. Autor opisuje bujne, pełne kwiatów stepowe łąki, przypominające mu fale morskie. kształt krzewów według autora podobne są do wysp koralowych. W dalszej części utworu zawarty jest opis zmierzchu, jak budzące się w bohaterze sonetu lęki, spowodowane zdezorientowaniem w terenie. Podmiot liryczny dociera nad Dniestr, gdzie przysłuchuje się ogromnej ciszy. Autor słyszy jak “motyl kołysze się w trawie”; ”ciągnące żurawie”. Cisza budzi w nim strach.

Z założenia sonetu wynika, że główny bohater podróżnik jest osobą samotną, nie posiadającą bliskich.

Sonet przepełniony jest metaforami i przenośniami np.

“Wypłynąłem na suchego przestwór oceanów”; “Wóz rzuca się w zieloności i jak łódka brodzi”

Sonet dzieli się na dwie części opisową i refleksyjną. Zawiera 14 wersów i na 4 strofy i budowę ABBA.

“BURZA”

Sonet rozpoczyna się od dynamicznego opisu burzy na morzu z użyciem środków dzwięko naśladowczych, czyli onomatopei np. zdarto, prysną, ryk, szum, wyrazy te użyte są także w następnych strofach dla podkreślenia dramatyzmu sytuacji. Opowiada o wydarzeniach na tonącym, pasażerskim statku, przedstawia reakcje i zachowania ludzi w obliczy śmierci. Zachowania ludzi są różne. Niektórzy załamani przebiegiem sytuacji i sparaliżowani strachem, nie są wstanie nic zrobić, inni modlą się w nadziei, że bóg obroni ich przed śmiercią, jeszcze inni żegnają się z rodzinom i przyjaciółmi. Jednak zachowanie pewnego człowieka różni się od reakcji reszty. Mężczyzna ten siedzi w milczeniu, myśli o tym, że “szczęśliwy, kto siły postrada,

Albo modlić się umie,

Lub ma się z kim żegnać”.

Jest on człowiekiem samotnym, nie bojącym się śmierci, gdyż nie ma dla kogo i po co żyć. Zazdrości ludziom, tym którzy spanikowali, tym co zaczęli się modlić czy też żegnać się ze swoimi bliskimi.

“BAKCZYSARAJ”

Sonet ten stanowi okres przemijania tego, co ludzie uważali kiedyś za wielkie wartości. Mickiewicz pisze o dawnej tętniącym życiem, miłością, potęgą i bogactwem pałacu i obecnej jego ruinie. Opisuje kolorowe okna, które czasem zarosły roślinnością; jak i fontannę, która jako jedyna przetrwała; przezwyciężyła niszczącą siłę natury.

“W środku sali wycięte z marmuru naczynie;

To fontanna haremu, dotąd stoi cała

I perłowe łzy sącząc woła przez pustynię …”

Sonet ma na celu uświadomienie odbiorcy, że wszystko co jest dziełem człowieka przemija, zaś natura jest wieczna.

W “Bakczysaraju” zawarte są:

Przenośnie np. “Zmiatane czołem baszów ganki i przedsienia”

Epitety np. “okien różno farbnych”, “głuche ściany i sklepienia”, “perłowe łzy”

Antytezy np. “jeszcze wielka już pusta girajów dziedzina”.

MOTYW PIELGRZYMA - w literaturze Romantycznej motyw ten realizuje się w sonetach krymskich na dwóch płaszczyznach:

1. dosłownej - poeta relacjonuje to co widział podczas podróży na Kreml, opisuje krajobrazy, zabytki.

2. Przenośnej - poeta odbywa podróż w głąb siebie, swoich uczuć i myśli, snuje refleksje na temat miłosnego życia oraz życia w ogóle “ W bogu historii kultury”. Odbywa także podróż myślą do kraju rodzinnego - Litwy.

ORIENTALIZM

1. Zainteresowanie i fascynacja rozmaitymi przejawami życia i kultury narodów wschodu.

2. Orientalizm w sonetach krymskich można odnaleźć w opisach wschodnich krajobrazów np. stepy, czy zabytków (fontanna)

3. Stosowanie wyrazów lub zwrotów zaczerpniętych z języków wschodnich

FAZA EMIGRACJI.

“DZIADY CZ. III”

Utwór został napisany w 1832r. w Dreźnie. Wydany w tym samym roku w Paryżu. Jego geneza wiąże się z klęską powstania listopadowego, choć o powstaniu tym nie ma mowy (w wielkiej improwizacji można odczytać związek z powstaniem listopadowym).

CZAS AKCJI:

Jest ściśle określony i trwa od 1.XI.1823r. do 1. XI.1824r. w scenie IX noc dziadów.

MIEJSCE AKCJI:

1 Wilno (więzienie)

2 Pod Lwowem ( scena widzenia Ewy)

3 W salonie Warszawskim

4Rosja

SCENY:

1. scena I - więzienie- realistyczna

2. scena II - wielka improwizacja - fantastyczna

3. scena III - egzorcyzmy - fantastyczna

4. scena IV - dom wiejski pod Lwowem ( widzenie Ewy) - fantastyczna

5. scena V - (widzenie ks. Piotra) cela ks. Piotra - fantastyczna

6. scena VI - sen senatora ( widzenie senatora) - fantastyczna

7. scena VII - salon warszawski - realistyczna

8. scena VIII - Pan senator (bal u senatora) - realistyczna

9. scena IX - noc dziadów - fantastyczna

USTĘP I - na temat Rosji

USTĘP II i wiersz do przyjaciół Moskali

Więźniowie buntuje się przeciwko zaborcy. Opowiadają różne historie, śpiewają piosenki na temat bohaterskich czynów, które wyzwalają w nich uczucia patriotyczne.

Sobolewski spisuje i opisuje obraz, którego był świadkiem w czasie powrotu z przesłuchania. Widział, jak wywożono kibitkami dwudziestu studentów Żmudzkich. Wszyscy byli skłuci łańcuchami i mieli ogolone głowy. Najmłodszy z nich miał ok. 10 lat i nie mógł udźwignąć swojego łańcucha, jednak nadzorujący transport stwierdził, że waga łańcucha jest przepisowa i nie pozwolił ulżyć biedakowi.

Mówi o tym, że Rosjanie skazują się na niepowodzenie, ponieważ nie są wstanie „ Myśli boga oszukać”. Uważa, że działania Rosjan, obudzą w Polakach chęć walki przeciwko zaborcą. Niektórzy wątpią w dobroć Boga i jego sprawiedliwość. Konrad również wątpi. Zaczyna mówić o zemście na Carze.

PROLOG :

W celi Wileńskiego klasztoru Bazylianów przerobionego na więzienie jeden z więźniów przechodzi mistyczną metamorfozę i pisze po łacinie na murze:

„Tu umarł Gustaw - tu narodził się Konrad”

SCENA I

Scena więzienna. W wieczór wigilijny w celi Konrada zbierają się więźniowie za zgodą przekupionego strażnika. Są tu: Żegota, Jan Sobolewski, ks. Lwowicz, Frejent i inni. Rozmawiają o represjach carskich i beznadziejnej sytuacji więźniów.

„Bronić się daremnie - i śledztwo, i sąd cały toczy się tajemnie;

nikomu nie powiedzą, za co oskarżony,

ten, co nas skarży, naszej ma słuchać obrony,

on gwałtem chce nas skarać - nie unikniemy kary”.

Jan Sobolewski opowiada wrażenia z miasta, gdyż był dzisiaj wieziony na przesłuchanie. Widział 10 letnie dzieci zakute w łańcuchy i wywożone na Sybir. Pod wrażeniem tych rozmów Konrad popada w stan silnego napięcia psychicznego. Śpiewa buntowniczą pieśń z wymownym refrenem:

„Tak! Zemsta! Zemsta! Zemsta na wroga

Z bogiem i choćby mimo boga! „

Wygłasza tak zwaną „małą improwizację” - czuje, że wznosi się niby orzeł w przestworzach, między proroki, żeby ujrzeć przyszłe losy świata, ale widok zasłania mu olbrzymi kruk. Nadchodzi zmiana warty, więźniowie uciekają do swoich cel zostawiają Konrada samego.

SCENA II

Wielka improwizacja - Konrad wygłasza wielki monolog. Jest poetą - czuje w sobie ogromną siłę kreacyjną i wznosi się do boga aby mu wydrzeć „rząd dusz” i poprowadzić naród ku szczęściu.

„Chcę ten naród uszczęśliwić, chcę nim cały świat zbawić”.

Milczącemu bogu rzuca bluźnierstwa, za chwilę nazywa go carem, (słowo to wypowiada za niego diabeł), Konrad pada zemdlony.

SCENA III

Egzorcyzmy - do celi Konrada przybywa bernardyn, ks. Piotr, i odprawia egzorcyzmy, aby wypędzić z duszy udręczonego więźnia złe moce. Dwaj archaniołowi ustawiają się u Chrystusa za Konradem.

SCENA IV

Widzenie Ewy - w domu pod Lwowem Ewa modli się za Konrada, kochała bowiem jego poezję, przeżywa mistyczne uniesienie

SCENA V

Widzenie ks. Piotra - ks. Piotr ukorzywszy się przed bogiem doznaje widzenia: losy Polski przypominają męczeńską śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa (mesjasza).

SCENA VI

Sen senatora - w czasie snu senatora Nowosilcowa, dręczą diabły wizją, że wypadł z łask carskich

SCENA VII

Salon warszawski - zebrała się tutaj śmietanka towarzyska Warszawy: damy, literaci, oficerowie (tak zwane towarzystwo stolikowe), rozprawia po francusku o balach i wyraża żal, że Nowosilcowa musiał wyjechać z Warszawy. Drugą grupę kości stanowi patriotyczna młodzież Polska ( tak zwana towarzystwo przy drzwiach), omawiajaca sytuację polityczną w Polsce i na Litwie. Adolf opowiada zebranym historię Cichowskiego, więzionego przez 5 lat i doprowadzonego do choroby psychicznej. Temat wywołuje niechęć towarzystwa stolikowego, szczególnie literatów.

SCENA VIII

Bal u senatora - przed balem zjawia się w pałacu niewidoma pani Rollison z błaganiem o łaskę dla uwięzionego syna

„On mnie żywił, ze swego szczupłego dochodu -

ślepa, on był mnie okiem - panie, umrę z głodu.”

Senator obiecuje pomoc, po czym za radom służalców - doktora i pelikana - każe otworzyć okno w celi młodego Rollisona, który zamroczony gorączką wyskakuje na bruk. Bal trwa - obserwujemy paradę popleczników, zdrajców i pochlebców zgromadzonych wokół Nowosilcowa oraz patriotyczną młodzież, której kazano się tu stawić. Bal zakłóca pani Rollison, która przeklina senatora za śmierć syna ( nie wie, że chłopak został tylko ranny)

SCENA IX

Noc dziadów - na cmentarzu kobieta i Guślarz. Widzą kibitki wywożące więźniów na Sybir. W jednej jest ten, który jako duch zjawił się kiedyś na obrzędzie dziadów w którym rozpoznajemy Konrada. Teraz ma piersi poranione przez nieprzyjaciół, a na czole ranę, którą sam sobie zadał. Kobieta krzyczy do boga, aby ten uleczył Konrada.

PROBLEMATYKA

Wśród wielkości i różnorodności kwestii podejmowanych przez Mickiewicza w tym dramacie możemy wyróżnić trzy:

1. martyrologia (dzieje narodu Polskiego)

2. stan społeczeństwa

3. próba odpowiedzi na pytania o przyszłe losy Polski.

Dwie pierwsze przedstawia poeta w scenach realistycznych. Świadectwo społeczeństwu polskiemu wystawia na podstawie stosunku do zaborcy.

Wyróżniamy tu dwie grupy:

I. patriotyczna młodzież Polska ciemiężona w więzieniach, wywożona na Sybir, ale solidarna, gotowa do poświęceń i ofiar. Wielu z nich zginęło na zesłaniu. Są to osoby autentyczne, przyjaciele Mickiewicza z okresu Wileńsko-kowieńskiego. Mickiewicz posługuje się ich imionami i nazwiskami.

II. organizacje stanowi arystokracja, modne towarzystwo Warszawy i wilna- kosmopolici, ugodowcy zabiegający o łaskę Nowosilcowa, zdolni do zdrady i donosicielstwa. Tu poeta posługuje się często postaciami rzeczywistymi np. w scenie VIII występuje doktor - był to ojczym Juliusza Słowackiego doktor Be'cu.

Najtrafniejszą opinię o społeczeństwie wyraża Wysocki (Piotr Wysocki jako instruktor Szkoły Podchorążych, był organizatorem powstania listopadowego) w końcowej scenie salonu warszawskiego. Obrazy męczeństwa wyjawiają się z rozmów więźniów w scenie I. opowiadania Adolfa o Cichowskim w scenie VII i losy młodego Rollisona scena VIII.

Trzecie zagadnienie czyli przyszłość narodu autor ujmuje w sceny wizyjno -symboliczne:

1. mała i wielka improwizacja

2. widzenie ks. Piotra.

Pojawiają się w nich dwie istotne idee:

Prometeizm - idea poświęcania się jednostki dla narodu lub ludzkości

Mesjanizm - wyraża mistyczną wiarę w posłannictwo własnego narodu wysłanego przez Boga, do wypełniania zbawczej misji.

KSIĄC PIOTR - w przeciwieństwie do zbuntowanego Konrada, przyjmuje postawę pokorną. Wyraża ufność w sprawiedliwość planów Bożych i rozumie, że cierpienie narodu wynika z Boskiej misji wyznaczonej Polsce - cierpieniem tym Polska odkupi grzechy świata. Idea mesjańska była nazbyt popularną w romantycznej filozofii i historii. Usiłowano bowiem odnaleźć logiczne uzasadnienie dla dziejów narodu, usiłowano nieść krzepiące pocieszenie po upadku powstania listopadowego oraz z wiarą w sens takiego ogromu cierpień.

KONRAD - to postać wyjątkowa w całej literaturze Polskiej. W prologu przechodzi mistyczne przeobrażenie z oblubieńca kobiety ( Gustaw) oblubieńca ojczyzny (Konrad) na murze celi pisze znamienne słowa ….

Są to imiona znane z wcześniejszych utworów Mickiewicza (z IV cz. Dziadów i Konrad Walenrod). Ta scena ma przekonać, że wobec nieszczęścia ojczyzny należy zrezygnować z celów jednostkowych i poświęcić się dobru ogólnemu. Konrad uważa, że jest poetą obdarzonym siłą kreatywną, która pozwala mu zmierzyć się z Bogiem, w poczuciu misji prometejskiej (ale jest w tych przedsięwzięciach był samotny z własnego wyboru). Chce uszczęśliwić naród ale bez narodu. Chce mu narzucić własną wizję szczęścia. Idea prometejska w wydaniu Konrada jest piękna, ale niedorzeczna. Konrad jest wielkim patriotą przed, którym należy chylić czoło, ale grzeszy pychą wynikającą z własnej wyjątkowości. W ostatniej scenie widzimy go z raną na czole to rana grzechu pychy, która pchnęła Konrada do buntu i bluźnierstw przeciwko Bogu. Postaci Konrada przeciwstawiony jest ks. Piotr, który z pokorą przyjmuje wyroki Boskie, rozumiejąc ukryty w nich sens.

Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi. Plwajmy na tą skorupę i zstąpmy do głębi”.

Są to słowa Piotra Wysockiego ze sceny salon warszawski.

LAWA GORĄCA (Patrioci)	ZIMNA I PLUGAWA (obojętni i zdrajcy)
1. Studenci w celi bazyliańskiej: Konrad, Tomasz Zan torturowany w ślectwie, i inni tacy jak Rollison, ks. Piotr	1. Ich profesorowie: doktor (ojczym Słowackiego), Pelikan
2. prawa strona balu u senatora, między innymi: starosta, Justyn Pol	2. lewa strona: (przyszli, żeby przypodobać się Nowosilcowi).
3. towarzystwo przy drzwiach w salonie warszawskim - młodzi zainteresowani sytuacją na Litwie: Piotr Wysocki i Ciechowski o którym się opowiada	3. Towarzystwo stolikowe (damy i dworzanie: Szambelan, generał): mówią po francusku nie chcą nic wiedzieć o Litwie i męczeństwie młodzieży literatura według nich nie powinna zajmować się takimi tematami

CECHY DRAMATU ROMANTYCZNEGO:

„Kordian” J. słowackiego, „Dziady” A. Mickiewicza, „Nieboska Komedia” Krasickiego.

1. Zerwanie ze klasyczną regułą trzech jedności

2. Sy6nkretyzm rodzajowy ( liryka, epika i dramat)

Dramat - scena więzienna

Liryka - wielka improwizacja

Epika - opowiadanie o Lichowskim

3. Zakłócenia chronologii zdarzeń

4. Luki, fragmentaryczność, otwarte zakończenie

5. Obecność bohatera romantycznego

6. sceny realistyczne są obok fantastycznych ( jest to cecha zaczerpnięta z dramatu szekspirowskiego)

7. synteza sztuki ( obok literatury, muzyka (piosenki), balet)

„PAN TADEUSZ”

Adam Mickiewicz, (okres Paryski). W 1832 - 34r. Wydany został w 1834r. Tłem historycznym utworu jest kompania Napoleońska czyli marsz wojsk Napoleona na Moskwę. Polacy na początku XIXw. wiązali ogromne nadzieje na odzyskanie niepodległości.

CZAS I MIEJSCE AKCJI

Akcja rozgrywa się na Litwie w dworku Soplicowie oraz w Dobrzynie. Rozpoczyna się latem w 1811r. a kończy się wiosną 1812r.

SĘDZIA SOPLICA - gospodarz Soplicowa, brat Jacka, gorący patriota, zachowuje i dba o utrzymanie staropolskich obyczajów i tradycji np. Zachowanie się na przy stole, traktowanie kobiet. Ubiera się po staropolsku nosi kontusz i pas, gospodarskim okiem ogląda wszystkich prac, jest gościnny.

Patriota - chce stanąć na czele powstania na Litwie, które chce zorganizować jego brat Jacek.

Pieniacz - nie chce oddać zamku.

JACEK SOPLICA - brat sędziego, ojciec Tadeusza. W młodości przeżył głęboki zawód miłosny, który był powodem jego moralnego upadku - unieszczęśliwił matkę Tadeusza, której nie kocha; zabił stolnika, przez co został ogłoszony zdrajcą. To wywołało u Jacka wewnętrzną przemianę. Dawniej pyszny i butny, teraz stał się pokorny, przyjął nazwisko Robak i w mnisim przebraniu podjął się służby dla kraju. Jest skromny, cichy, konsekwentny, jest patriotą. Gerwazy przebacza mu zabójstwo stolnika, zostaje pośmiertnie zrehabilitowany.

CECHY POZYTYWNE SZLACHTY:

Etykieta, patriotyzm, obyczajowość, waleczność, odwaga i duża umiejętność posługiwania się bronią.

NEGATYWNE CECHY SZLACHTY:

Pieniactwo, skłonność do anarchii, pycha, pasywność, brak rozsądku.

EWOLUCJA BOHATERA MICKIEWICZOWSKIEGO.




KONRAD


GUSTAW WALENROD Ks. PIOTR


Ks. ROBAK

TADEUSZ

1. Gustaw z Dziadów cz. IV typ, model romantycznego kochanka, nie zainteresowanego sprawami ojczyzny; cechuje go indywidualność, samotność, wrażliwość (poeta), tajemniczość i duma

2. Konrad Walenrod; z kochanka kobiety stał się kochankiem ojczyzny.

3. Konrad z Dziadów cz. III - kochanek ojczyzny (prometejski); poeta - wieszcz, genialny.

4. Ks. Piotr - zamiast dumy pycha, pokora, wyciszenie, nie podkreślanie indywidualności, cichy, patriota mesjanista

5. Ks. Robak z cech romantycznych zostały : samotność, tajemniczość i burzliwa przeszłość. Z cech nieromantycznych: cichy, pokorny, współpracuje z ludźmi, reprezentuje patriotyzm pracy nie czynna

6. Tadeusz nie posiada żadnych cech romantycznych,

„KORDIAN” - J. Słowackiego

Czas i miejsce akcji:

1. Noc sylwestrowa 1799

2. Londyn 1828

3. Dover

4. Willa włoska

5. Rzym

6. Mont Blanc

7. Warszawa

AKT I

1. Kordian piętnastoletni chłopiec cierpi na „jaskółczy niepokój” (brak celu i sensu życia).

2. Kordian jest zakochany w Laurze, w dziewczynie starszej od siebie.

3. Po rozmowie z dziewczyną, dociera do niego, że ona nie czuje do niego tego co on do niej.

4. Kordian wyjawia swój zamiar popełnienia samobójstwa.

5. Laura martwi się, że potraktowała Kordiana w taki sposób. Martwi się o niego.

6. Grzegorz przynosi wiadomość o nieudanym samobójstwie Kordiana.

AKT II ( podróże)

7. Londyn jones park. Kordian rozważa nad życiem ludzkim; zachwyca się pięknym ogrodem Jakuba. Rozmyślania zostają przerwane rozmową z miejscowym dozorcom. W Londynie wszystko kupuje się za pieniądze np. krzesła w parlamencie tak jak miejsca w parku.

8. Dover. Skała nad morzem, młodzieniec czyta fragment „Króla Leara” Szekspira, a następnie wyraża pochwałę dla wielkości dramatopisarza. Scena kończy się cztero wierszem zawierającym refleksję w którym wynika, że Kordian odróżnia poezję od rzeczywistości (rozstanie Kordiana poety z poezją).

9. Włochy willa. Zmysłowa gra Kordiana i Wioletty. Kordian wystawia piękną Włoszkę na próbę, w której na jaw wychodzi egoizm, przywiązanie do pieniędzy i wygód (jest to rozstanie z kobietami).

10. Watykan, pałac papieski. Kordian przychodzi prosić papieża o błogosławieństwo dla Polski i Polaków. Papież zbywa go rozmową o rzeczach przyziemnych i rozrywkach. Do rozmowy co chwila włącza się papuga, wypowiadająca wyuczone łacińskie zdania. W końcu papież radzi, aby Polacy pokornie znosili jarzmo zaborców i stwierdza, że wrazie buntu jako pierwszy żuci klęskę na naród Polski.

11. Mont Blanc. Monolog Kordiana stanowiący podsumowanie jego duchowych i moralnych doświadczeń wyniesionych z wędrówki po Europie. Bohater zdaje sobie sprawę z tego, że rozwiązanie kwestii polskiej może się dokonać jedynie za cenę ogromnego wysiłku moralnego i za cenę życia. Kordian wyobraża sobie Polskę jako zlepek narodów Europejskich gdyż ma ona skupić na sobie cały napór sił wrogich. Polsce przypisuje autor rolę mesjasza, który za cenę ofiary złożonej z własnego życia ma uzyskać zbawienie innych i własne. Następuje głęboka przemiana w umyśle i duszy. W chwili gdy Kordian podejmuje decyzję konkretnego działania zostaje przez chwilę przeniesiony do Polski.

12. Spisek koronacyjny. Plac przed zamkiem królewskim w Warszawie. Tłum oczekuje na przejście cara i dygnitarzy. Poszczególnymi osobami toczą się rozmowy.

13. Katedra św. Jana w Warszawie. Car zostaje ukoronowany na króla Polski i przysięga zachować konstytucję. Przy koronacji i wokół cara gromadzą się dygnitarze polscy.

14. Plac przed zamkiem królewskim. Szlachcic stwierdza, że car nie dotrzyma zaprzysiężonej przez siebie konstytucji. Przedstawiona jest uczta dla ludu, podczas której pojawia się nieznajomy. Zaczyna śpiewać pieśń w której radzi ludowi pogrążyć się w bierności. Wskazuje on też na to, że mała grupka ludzi weźmie czynny udział w walce i w odwecie na zaborcy.

15. Loch podziemny pod kościołem św. Jana. Odbywa się spotkanie spiskowców. Ma miejsce głosowanie „za” czy „przeciw” zabiciu cara i jego rodziny. Tylko podchorąży i czterej inni spiskowcy w tym starzec z ludu są „za”. Kordian rozgoryczony ujawnia się (wszyscy obecni mają twarze zakryte maskami) ma zamiar poświęcić swoje życie dla ogóły. Wie, że po dokonaniu morderstwa, nie zdoła uciec.

16. Komnaty zamku królewskiego. Kordian postanawia zabić cara, zmierza do sypialni carskiej, by go zabić. Po drodze jednak toczy wewnętrzną walkę między strachem a imaginacją. W końcu pada zemdlony u progu sypialni.

17. Szpital dla obłąkanych. Kordian trafia do szpitala dla obłąkanych.

18. Plac saski w Warszawie. Kordian zostaje przyprowadzony przed oblicze cara i wielkiego księcia. Decyduje się przeskoczyć rząd żołnierzy trzymające uniesione karabiny. Kordian robi to bo mu na życiu nie zależy, myli się jednak, wyrok już dawno zapadł.

19. Cela klasztorna służąca jako więzienie. Kordian spowiada się i przygotowywuje się na śmierć. Podkreśla walory jednostkowego poświęcenia

„ O zmarli Polacy, ja idę do was”.

Kordian żegna się z Grzegorzem i zostaje wyprowadzony na rozstrzelanie, przeklina wszystkich żywych Polaków.

20. Pokuj w zamku królewskim. Wielki Książe prosi cara o ułaskawienie Kordiana w końcu pod groźbami podpisuje ułaskawienie.

21. Plac marszowy. Kordian zostaje pozbawiony szlachectwa. Pluton egzekucyjny przygotowywuje się do wystrzału. Pojawia się adiutant wielkiego księcia.

Ocena powstania listopadowego:

Akcja utworu rozgrywa się w noc sylwestrową1799r. („przygotowanie”), kiedy to z kotła, w którym mieszkają czarownice i diabły wychodzą przywódcy powstania. Tworzonym przez diabłów generałom: Chłopickiemu, Skrzyneckiemu autor zarzuca brak zdolności strategicznych, odwagi, energii i zdecydowania, księciu Adamowi Czartoryskiemu ( człowiek godny) za życia przesadną ostrożności a Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi odmawia prawa do nazywania się poetą („poeta - rycerz - starzec - nic”) generał Krukowiecki, który podpisał w 1831r. akt kapitulacji Warszawy, zostaje nazwany przez Słowackiego zdrajcą. Słowacki dokonuje bezwzględnej krytyki przywódców.

PRZYCZYNY KLĘSKI:

1.Błędy przywódców: Chłopicki, Skrzynowski, Krukowiecki - generałowie Niemcewicz, Lelewel - byli autorytetami i zawiedli

Czartoryski został pochwalony za swoje czyny

2. Błędy młodych (uosabia ich Kordian) (brak planu politycznego, oddanie władzy starym) choć chcieli dobrze.

3. brak jedności i nie wykorzystanie potencjału tkwiącego w ludzie

„NIE BOSKA KOMEDIA” Zygmunt Krasiński

Hrabia Henryk - to typowy bohater romantyczny. Zawiera związek małżeński z przeciętną ale bardzo kochającą go kobietom. Związek bardzo szybko go nuży. Jest wybitnie uzdolnionym poetą, ma poczucie wyższości, pogardza innymi, jest pyszny. Poszukuje idealnej kochanki, dlatego łatwo daje się zwieść dziewicy będącej dla niego usposobieniem „żywej poezji”. Okazuje się ona wcieleniem szatana, a tworzona poezja przez Henryka, jest martwa, ponieważ nie potrafi odróżnić prawdziwej poezji od poetyckiej prozy. Jego żona popada w obłęd; Henryk wyrzeka się poezji, będzie go jednak prześladować przez całe życie ( poetą będzie jego syn Orcio).

Henryk ma 36 lat, jest działaczem społecznym, dowódcą arystokracji. Mówi, że kieruje się chęcią obrony wiary i trzci przodków, ale tak naprawdę chce być sławny. W pierwszej części poematu Krasiński stwierdza, że poezja romantyczna doprowadza człowieka do egoizmu i do zatracenia autentycznej miłości. Autor stwierdza, że poezja romantyczna jest zbyt oderwana od rzeczywistości i zagubiona w świecie fantazji. Henryk jako mąż i ojciec ponosi klęskę. Uwiedziony przez widmo dziewicy wysłanej przez złe duchy, zapomina o rodzinie co powoduje obłęd i śmierć żony. Ich jedyny syn Orcio, który okazuje się być prawdziwym poetą - wizjonerem, traci wzrok. Orcio podpisuje wyrok na ojca:

„ Za to, żeś nic nie kochał, nic nie czuł, prócz siebie,

Prócz siebie i myśli twych, potępi on jesteś - potem pion na wieki”.

Henryk ulega trzem pokusom szatana:

1. dziewica - pragnienie wykorzystania i uznania z życia poezji

2. orzeł - sława

3. eden - chęć doznania raju na ziemi.

Występują

Występują dwa rodzaje poezji:

1. Prawdziwa, gdy człowiek umie kochać, wtedy jest dobrem i pięknem, gwarantuje zbawienie.

2. Fałszywa, gdy ktoś pragnie poezji, nie będąc zdolnym do miłości, nie umie stworzć prawdziwej. Takiego poezja zniszczy.

Obóz rewolucji,

Pankracy wódz rewolucji - „wcielenie rozumu, ale nie serca”.

Leonard - jest to młody fanatyk, adiutant Pankracego

Gen. Biachetti - strateg, planuje przejąć władzę po rewolucji i przechrzcić - żydzi, przeszli na chrześcijaństwo ale to fałsz gdy planują przejąć władzę a także kluby zdrajców, rzeźników, chłopów, którzy pragną śmierci panów, królów, kupców i starego boga.

Przebieg całej rewolucji jest bardzo krwawy, nie chodzi o to aby zwyciężyć, chodzi tylko o to żeby zabijać, dzieci bawią się uciętymi głowami arystokratów.

Wybucha powszechna rewolucja. Rewolucjoniści kierują się zemstą przechsztów, rzeźników i lokajów. Oni chcą rewolucji (rzeźni bez końca), na ich czele stoi Pankracy, który pragnie się spotkać z hrabią Hendrykiem:

„Ja chcę go widzieć - spojrzeć mu w oczy - przeniknąć do głębi serca - przeciągnąć na naszą stronę”.

Henryk przybywa do obozu rewolucjonistów. Jego przejście przez obóz przypomina przejście przez piekło: tłumy tańczą pod szubienicą, triumfuje nowa religia, której liturgią jest orgia - jej kapłanem jest Leonard, chłopi pędzą swego pana na szubienice. Pankracy przybywa na zaproszenie hrabiego Henryka do zamku w okopach św. Trójcy, następuje konfrontacja dwóch światów i dwu „wiar”. Wiarą Henryka jest Bug, który ojcom dał panowanie, a łaska jego ojców wykarmiła Pankracych. Wiara Pankracego to jęk wydarty przez rozpacz i boleść tysięcy, to głód, hańba, nędza, poniżenie. W okopach św. trójcy hrabia Henryk zostaje wybrany wodzem obozu arystokracji. Zamek się jeszcze broni, ale to już ostatnie chwile. Książęta, hrabiowie, kobiety żądają poddania zamku. Umiera Orcio trafiony kulom, do zamku wdzierają się rewolucjoniści. Hrabia Henryk rzuca się w przepaść. Rewolucja zwyciężyła. Na dziedzińcu zamku stoi Pankracy. Widzi na niebie słup śnieżnej jasności,

„oburącz wspart na krzyżu jak na szabli mściciel”. Pankracy pada martwy ze słowami „Galilejczyku zwyciężyłeś”.

Zakończenie „ Nie- boskiej komedii” jest niejasne i daje różne możliwości interpretacji. Katastroficzna wizja świata mogła powstać z przekonania, że historia nie jest dziełem ludzkim lecz wynikiem zamiarów boskich. Potrzebna jest bezpośrednia ingerencja Boga, bo Bóg nie traci kontroli nad światem historycznym, oddanym ludziom we władanie - nie wypuszcza z rąk cugli, nie odkłada na bok miecza każącego. W momencie tylko sobie znanym Bóg ingeruje. Czy po to, żeby zamknąć cykl dziejów człowieka, który nie jest w stanie sam wznieść się do boskości, czy po to, aby dzieje te rozpocząć na nowym, wyższym stopniu rozwoju. Ale na to i tym podobnym pytaniom Krasiński nie daje jasnej odpowiedzi.

Cyprian Kamil Norwid

Urodził się 24.09.1821r. we wsi Laskowo - Głuchy niedaleko Warszawy. Należy do drugiego pokolenia romantyków. Kształci się w warszawskim gimnazjum potem w szkole malarskiej, w 1842r. wyjechał za granice (Włochy, Niemcy), a w roku 1849 osiadł na stałe w Paryżu. Zmarł w 1883r. Norwid był poetą, prozaikiem, malarzem, rysownikiem i rzeźbiarzem.

„COŚ TY ATENOM ZROBIŁ, SOKRATESIE…”

wiersz powstał w styczniu 1858r z związku ze śmiercią A. Mickiewicza (1855) oraz z sprowadzeniem jego ciała do Paryża. Utwór może podzielić na dwie części. Porusza problem wzajemnego stosunku wybitnej jednostki i społeczeństwa, w który tej jednostce przyszło żyć.

W pierwszej części tego utworu poeta przytacza przykłady wielu wybitnych ludzi (Sokratesa, Dante, Kolumba, Kościuszka itd.), którzy mieli odwagę i siłę wystąpić z nowymi poglądami i za ich pośrednictwem, bądź swymi bezpośrednim działaniami doprowadzić w całej historii ludzkości do wielkich, epokowych przełomów. Za swą śmiałość byli prześladowani. Również po śmierci ich ciała nie zaznały spokoju. Norwid przywołuje postaci : Sokrates, Dante, Kolumb, Kościuszko, Napoleon. Każdy z nich, albo został zabity , albo zginął, albo miał po śmierci dwa groby. Wielcy wybitni ludzie za życia są spychani na margines, negowani przez przeciętne społeczeństwo; dopiero długo po śmierci ich dokonania były docenione.

W drugiej części utworu podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Mickiewicza przepowiadając, że zasługi wieszcza, przyszłe pokolenia „inaczej będą głosić”, że w uznaniu dla jego wybitnych dokonań ludzie będą lać „łzy potęgi drogiej”.

„BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY - RABSOD”

Utwór poświęcony pamięci Józefa Bema, bohatera powstania listopadowego(1830-1831), który „za wolność naszą i waszą” walczył we Francji i Portugalii, w czasie wiosny ludów (1848-4849) był po stronie Węgier. Dla Norwida Bem był symbolem najwyższych wartości moralnych i cnót wojskowych. Idea: wolność i bohaterstwo narodów.

RABSOD - jest utworem poetyckim utrzymanym w podniosłym stylu, sławiącym najczęściej jakiegoś wielkiego bohatera.

W utworze opisana jest wizja pogrzebu Bema - pogrzeb stylizowany jest na sposób rycerski ( Wawrzyny, pancerz zamiast munduru, miecz zamiast szabli), może kojarzyć się również z dawnym pogrzebem słowiańskim - płaczki: obrzędowi towarzyszą lamenty i łkania, co jest dowodem ogromnego przywiązania i szacunku dla zmarłego. Występuje także pochód bojowników wolności, pogrzebowy korowód, to ludzie którzy kierują się pamięciom po zmarłym, jego ideami zdobędą „ujęte snem groby”, spowodują, że „mury jerycha porozwalają się jak kłody”. Celem tym może być ludność, sprawiedliwość.

Bem nie został pochowany w miejscu wskazanym; kondukt żałobny przekroczył czeluść grobową i idzie dalej. Znaczy to, że „nie wszystek umarł”, bo idea pozostała oraz ludzie którzy będą ją realizować.

„KONDRAD WALENROD” - Adam Mickiewicz

Motto: „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia - trzeba być lisem i lwem” jest to motto XVIw. książki Machiavellego pt. „książę

WALENRODYZM - jest to postawa bohatera romantycznego zaczerpnięta z poematu A. Mickiewicza „Konrad Walenrod” charakteryzują się tym, że bohater oprócz tego, że posiada typowe dla romantyka cechy, dzieła drogą podstępu i zdrady, ale dla dobra ogółu i ojczyzny (nie dla samego siebie). Działanie to staje się przyczyną konfliktu wewnętrznego; prowadzi do jego klęski. Poezja dla narodu jest tym czym holban dla Walenroda. Poezja dla każdego narodu jest łącznikiem między przeszłością a teraźniejszością, zawiera myśli i uczucia narodowe, przechowuje pamięć o dawnych wielkich ludziach, utrwala historię narodu, jego tradycję, kulturę, pobudza patriotyzm

„jest arką przymierza między dawnymi a nowymi laty…”. Na dodatek: „płomień rozgryzie malowane dzieje (obrazy), skarby mieczami spustoszą złodzieje, pieśń ujdzie cało!”.

KONDRAD WALENROD

Jest Litwinem porwanym jako dziecko przez krzyżaków. Wiele lat mieszkał wśród wrogów, wychowywany przez krzyżackiego mistrza. Tęsknota za ojczyzną i nauki litewskiego wajdeloty Halbana, który podsycał w chłopcu uczucia patriotyczne i wzniecał żądzę zemsty, sprawiły, że przy nadarzającej się okazji młodzieniec powrócił do swych rodaków. Tam pojął za żonę córkę księcia Kiejstuta Aldonę. Szczęście rodzinne nie trwało zbyt długo. Świadomy potęgi zakonu, Walter Alf zdecyduje się na podstęp i zdradę. Pożuci dom, żonę i Litwę, wrócił do krzyżaków wraz z Halbanem, jako giermek hrabiego Konrada Walenroda wyruszył do Palestyny. Hrabia zginął w tajemniczych okolicznościach zaś podejrzany o jego zabójstwo Walter Alf ucieka do Hiszpanii. Zdobył tam wielką sławę jako Konrad Walenrod. W Malborku przyjął śluby zakonne i wkrótce został wybrany na wielkiego mistrza zakonnego. Nie w długim czasie doprowadza do klęski zakonu. Jest jednak świadom nieetyczności swego postępowania - popełnia samobójstwo.

TRAGIZM: Musi dokonać podwójnego tragicznego wyboru:

1. między dobrym szczęściem a dobrem ojczyzny

2. między honorową, lwią walką (przegraną), a niehonorową, lisią ale zwycięską

„HYMN” (Smutno mi Boże ...) - Juliusz Słowacki

1836 w czasie podróży morskiej do Aleksandrii. Słowacki był emigrantem skazanym na życie z dala od ojczyzny. Sporo podróżował m.in. do Włoch, Grecji, Egiptu czy Palestyny, co potęgowało uczucie oddalenia od kraju.

„HYMN” jest wierszem z którego wyłania się obraz poety - tułacza; poety - pielgrzyma.

Podmiot liryczny skarży się, że jest wygnańcem, i że jego kości spoczną w obcej ziemi:

„ żebym był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi

przy blaskach gromy,

że nie wiem , gdzie się w mogiłę położę…”.

Swój ból poeta podkreśla zakończeniem każdej strofy utworu:

„ smutno mi Boże”

Bo:

1.Jest z dala od ojczyzny.

2.Już prawie nie pomięta rodzinnego domu.

3.Wie, że nie wróci.

4.Niw wie, gdzie będzie pochowany

5.Nieodczuwa żadnej radości życia i czuje się niedoceniony

6.Wie, że „Modlitwa nic nie pomoże”.

Ale w finale - przestaje mówić o sobie tylko; rozumie, że w 100 lat po nim ludzie tak samo będą się smucić.

Ale - nie umie jeszcze pogodzić się z tym, niema w nim pokory! ( tylko nie krzyczy jak Konrad).

„ Mnie od mogiły Termopilskiej gotów odgonić legion umarłych spartanów”.

Poeta analizuje także przyczyny, jakie doprowadziły do upadku Rzeczypospolitej i do kolejnych ich rozbiorów. Za główny powód osłabienia państwa, Słowacki uważa uwięzienie „angielskiej duszy” narodu polskiego przez „czerep rubaszny” szlachetczym, krępującym wszelką myśl demokratyczną i niepodległościową. Polska była panią i papugą narodów, Polacy zaś zapatrzeni w obce wzory zatracili związek z tradycją. Szlachta przestała czuć się Polakami, efektem tego były rozbiory, ponieważ nikt nie był wstanie oddać życia za ojczyznę, z którą nie czuł się związany. Następnie poeta nawiązuje do Termopili. Wypomina Polakom, że było ich wielokrotnie więcej nisz spartan (300) a nie potrafili zjednoczyć i wspólnie stawić czoła najeźcom.

Słowacki daje także wskazówki:

Polacy, aby być silni muszą się zjednoczyć i przezwyciężyć rozbicie wewnętrzne; w swoim postępowaniu muszą kierować się rozumem i wytrwale dążyć do celu.

Poeta pamięta, że i on zawiódł w godzinie próby: „mówię, bom smutny - i sam pełen winy”.

„GRÓB AGAMEMNONA” J. Słowacki

Utwór wyraźnie dzieli się na dwie części .

Pierwsza część zawiera bezpośrednie nawiązanie do pobytu poety w grobowcu i do refleksji, jakie atmosfera tego miejsca na nim wywarła:

„ bom o to wstąpił w grób Agamemnona i siedzę cichy w kopule podziemnej”. Pobyt w grobie Agamemnona nasuwa podmiotowi lirycznemu skojarzenia z „Iliadą” Homera i z mitologicznymi bohaterami. Homer dla słowackiego to najznakomitszy poeta grecki, symbol doskonałości i kunsztu artystycznego. Słowacki wyraża smutek z powodu niezrozumienia jego poezji przez współczesnych i mówi o nie doskonałości własnych wierszy w porównaniu z poezją Homera. Słowacki przywołuje dwa miejsca bitw: Termopile i Charonnę. Termopile to wąwóz w którym 300 spartan zatrzymało całą armię Persów. Wszyscy spartanie zginęli, ale stali się na wieki symbolem poświęcenia dla ojczyzny.

Cheronna to miasto, gdzie w wyniku przegranej bitwy z Macedończykami , Grecja utraciła niepodległość. Cheronna dla poety to symbol wstydu, poczucia klęski narodowej, również dla Polski.

Druga część „grobu Agamemnona” ma wyraźnie charakter polityczny . poeta dokonuje zestawienia starożytnej Grecji i dziewiętnastoletniej Polski. Słowacki porównuje klęskę powstania listopadowego do klęski Greków pod Heronną , odmawiając jednocześnie Polakom prawa porównania z bitwą pod Termopilami.

EWOLUCJA BOHATERA MICKIEWICZOWSKIEGO:

1. bohater przedlistopadowy do Kordiana włącznie był albo skupionym na własnych sprawach egocentrykiem jak Gustaw albo poświęcał się dla ojczyzny , ale był to patriota realizowany samotnie, bez porozumienia z innymi ludźmi, brak współpracy. Zależało mu na dokonaniu jakiegoś wielkiego, spektakularnego czynu, który przyniósł by mu sławę. Odznaczał się dumą a nawet pychą.

2. Bohater po listopadowy. Stopniowo wyzbywa się cech romantycznych, a przede wszystkim próbuje nie okazywać swojej indywidualności. Uczy się pokory. Pozostaje patriotom ale nie próbuje już w pojedynkę ratować ojczyzny, stara się być z innymi. W „Panu Tadeuszu” hrabia to romantyk ale potraktowany jest jako osoba komiczna.

POZYTYWIZM

Rozpoczoł się w drugiej połowie XIX w. w Polsce przyjmuje się daty graniczne ; 1864 - 1890, hoć data końcowa jest umowna, nazwa epoki pochodzi od dzieła francuskiego filozofa. „Pozytywny” rozumiano jako: praktyczny, realny i użyteczny.

WARZNIEJSZE WYDARZENIA EPOKI:

1. 1863 - wybuch powstania styczniowego

2. 1864 - reforma uwłaszczenia w królestwie polskim

3. 1867 - przekształcenie - Austrii w monarchię konstytucyjną, antonomia Galicji

4. 1869 - likwidacja szkoły głównej - utworzenie uniwersytetu rosyjskiego w Warszawie

5. 1870 - wojna francusko - pruska

6. 1871 - komuna paryska. Zjednoczenie Niemiec, proklamacja cesarstwa Niemieckiego.

7. 1873 - antypolska akcja „kultur kamfu” w zaborze pruskim

8. 1877 - wojna rosyjsko turecka zwana Bałkańską

9. 1882 - powstanie partii socjalistycznej „proletariat”

10. 1889 - światowa wystawa w Paryżu, oraz ukończenie wieży Ejffla.

POSTAWA FILOZOFI POZYTYWISTYCZNEJ:

1. Utylitaryzm - użyteczność; wszystko co człowiek czyni winno przynosić korzyść społeczeństwu czyli wychowywać, nauczać, wzbogacać materialnie.

2. Ewolucjonizm - pogląd z przyrodniczej teorii Darwina.

3. Scentyzm - naukowość, we wszystkich dziedzinach życia należy posługiwać się metodami nauk przyrodniczych, czyli poprzez doświadczenia, analizę i syntezę, należy odrzucić romantyzm irracjonalizm na rzecz naukowej interpretacji świata.

4. Determinizm - człowiek jest uwarunkowany wieloma czynnikami takimi jak: dziedziczenie, wychowanie, sytuacja historyczna oraz warunki w jakich żyje.

5. Organicyzm - społeczeństwo należy traktować jak organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym wszystkie organy tworzą całość. Jeśli jeden organ jest chory, cały organizm jest schorzały.

6. Agnostycyzm - przekonanie, że niemożliwe jest pełne poznania świata. Nie należy się zajmować nie dostępnymi dla rozumu.

Prądem literackim epoki był racjonalizm, który zakładał ukazanie w utworze biernego obrazu rzeczywistości, odkrywanie praw rządzących społeczeństwem. Temu celowi najlepiej służyła powieść, o której francuski pisarz Stendhal powiedział: „powieść jest zwierciadłem przechodzącym się po gościńcu”.

Metody realistyczne w powieści:

1. narracja w trzeciej osobie. Narrator jest wszechwiedzący (niewidoczny w utworze), obiektywny, zajmujący stanowisko nie zależnie wobec prezentowanej sytuacji.

2. Dążenie do wiernego przedstawienia rzeczywistości

3. Kreowanie bohaterów o cechach typowych dla swego środowiska ale i indywidualnych.

4. Tworzenie akcji na zasadzie przyczynowo - skutkowej

5. Odrzucenie fantastyki i cudowności

6. Kompozycja otwarta, nie zamknięte wątki, które potencjalnie można rozwinąć ( zasada rzadko przestrzegana - w wielu wybitnych dziełach główne wątki są zamknięte np. „Zbrodnia i Kara”).

7. Dokładność topograficzna i czasowa, czas i miejsce akcji mają odniesienie do rzeczywistości.

Prozę realistyczną w Polsce reprezentują: E. Orzeszkowa, B. Prus, H. Sienkiewicz, M. Konopnicka.

NATURALIZM - zmodyfikował i częściowo zastąpił realizm.

Punkt założenia teoretyczny:

1. wierne odtworzenie rzeczywistości.

2. Stosowanie w dziele literackim metod nauk eksperymentalnych (obserwacja, naukowość, obiektywizm). Pisarz jest nie tylko artystą co badaczem uczonym i obserwatorem.

3. Eksponowanie strefy biologicznej człowieka jako istoty należącej do świata przyrody, akcentowanie roli dziedziczności i warunków materialnych motywujących ludzkie działanie. Do naturalistów zaliczamy Emila Zolę a w późniejszych Gabryjelę Zapolską.

„LALKA” - B. Prusa

1. Obiektywny i trzecio osobowy narrator.

2. Ukazanie codziennego życia, człowieka w jego środowisku(mieszkańcy Powiśla)

3. W powieści także zaistniała prezentacja i analiza wszystkich warstw społeczeństwa polskiego:

• Arystokracja : Tomasz Łęcki, Izabella, baron Krzeszewski, prezesowa Zasławska, baron Dalski, pani Wąsoska i Starski.

• degeneracja moralna i społeczna

• pogardliwy stosunek do ludzi niższego pochodzenia

• brak zainteresowania sprawami kraju. ( książę Tomasz Łęcki dużo mówi nic nie robi)

• bierność

• niechęć do pracy

• wewnętrzna pustka kobiet ( Izabela i Ewelina Janocka)

• zubożenie i maskowanie pożyczkami

• Mieszczaństwo: Polacy, Rzecki, Szprot (ajent handlowy), radca Węgrowicz, Wokulski.

• Pozbawieni inicjatywy i przedsiębiorczości.

• Negatywne nastawienie do Żydów i Niemców.

• Zazdroszczą utciwego sposobu życia, zdobywania pieniędzy.

• Hazard, pożyczki i nie utciwość.

• Żydzi: Henryk Szlangbaum, doktor Szuman.

• Solidarni

• Umieją dbać o swoje interesy

• Niency: Jan Mincel i jego synowie, Jan i Franc

• oszczędność

• sumienność

• pracowitość

• Inteligencja: studenci naukowcy, pani Stawska, Geist, Ochocki i studenci Maleski i Padkiewicz

• swoimi umiejętnościami i wykształceniem próbują zarobić na utrzymanie (pani Stawska musi utrzymać matkę i córkę)

• studenci żyją w skrajnej nędzy

• naukowcy traktowani są jako nieszkodliwi dziwacy.

• Biedota miejska: mieszkańcy Powiśla, Wysocki, Maria i Węgiełek

• nędza, głód, ciężkie warunki życia, demoralizacja, degeneracja

• zanikają ludzkie warunki a powracają zwierzęce instynkty

4. Otwarta kompozycja, czytelnik nie poznaje dalszych losów Wokulskiego

5. Wielowątkowość:

• Miłość

• Losy trzech pokoleń idealistów

• Klasy społeczne

6. Analiza wewnętrzna bohaterów

Rzecki - idealista polityki i pracy

Wokulski - idealista miłości

Ochocki - idealista nauki

Pierwsze wydanie tej powieści było 1890r.

Znaczenie tytułu powieści :

1. Izabela Łęcka - „Lalka” - postawa bohaterki

2. Proces o lalkę

3. Rzecki wystawia na wystawie zabawki

Program pozytywistów Polskich

1. praca u poctaw - podniesienie poziomu umysłowego i kulturowego najniższych warstw społecznych

2. praca organiczna - działanie na rzecz rozwoju wszystkich dziedzin życia społecznego a szczególnie przemysłu i handlu.

3. Emancypacja kobiet - wyzwolenie kobiet z przesądów o nierówności płci, danie im szansy rozwoju intelektualnego, przygotowanie do samodzielnego życia.

4. Równouprawnienie mniejszości narodowych - głównie kwestia asymilacji żydów.

5. Kult wiedzy i nauki.

Miejsce akcji:

• Warszawa

• Paryż

• Zasławek

WOKULSKI:

Pochodzi z rodziny szlacheckiej. Rodzina ta straciła majątek, jest sam z ojcem. Aby się utrzymać znalazł sobie pracę w winiarni u Hoppfera. Należał do szlachty zdeklasowanej. Obudziły się w nim ambicje, chciał się wybić. Miał herb szlachecki lecz musiał pracować. Do winiarni przychodzili studenci w śród nich Rzecki. Zainteresowali się Wokulskim, zaczęli go uczyć by przygotować go do wstąpienia do szkoły przygotowawczej. Zamieszkał u Rzeckiego. Po szkole przygotowawczej dostał się na studia (szkoła główna). Po roku porzucił studia, bo chciał wsiąść udział w powstaniu styczniowym w 1863r. Rzecki nie brał udziału w powstaniu styczniowym (B. Prus uważał, że odzyskanie niepodległości drogą zbrojną nie ma sensu, trzeba pracować (praca organiczna i u poctaw) pomagać biedocie, nauczać). Wokulski został zesłany na Syberię do Irkucka na 7 lat. Na zesłaniu prowadził działalność naukową, wysyłał wyniki tych działań za co dostał nagrodę w wysokości sześciuset rubli. Wrócił do Warszawy, kupcy nie dali mu pracy. Pomógł mu Rzecki poznając go z Minclami. Jan Mincel ożenił się z Małgorzatą. Jan umarł, Małgorzata zakochała się w Wokulskim. On jej nie kochał, sprzedał się za pieniądze. Małgorzata umarła. Wokulski miał 45 lat jak owdowiał. Słabo interesował się sklepem, chciał zajmować się nauką nie handlem. Rzecki prowadzi sklep. Wokulski w pokoiki na górze zamknął się w swoim laboratorium. Rzecki, aby uchronić Wokulskiego przed przepracowaniem wysyła go do teatru, gdzie zobaczył Izabele, w której zakochał się od pierwszego wejrzenia, choć wiedział, że jest zbyt biedny i niema szans na względy u arystokratki. Wyjechał na wojnę na Bałkany do Bułgarii. Powiększył swój majątek prawie pięć razy. Przeniósł się na krakowskie przedmieście, gdzie otworzył sklep z „lepszymi” towarami. Znów Rzecki prowadził mu ten sklep.

Stara się pozyskać względy Tomasza Łęckiego. Gdy adoratoży Łęckiej dowiedzieli się o bankructwie jej ojca i rodziny zostawili ją. Nie umiała rozumować w sferze majątkowej. Uważała, że pieniądze spadają z nieba. Nie została nauczona aby przewidzieć konsekwencji swych działań. Nie wie co robić nie ma wyczucia. Wokulski przegrywa pieniądze grając w karty z jej ojcem, wykupuje weksle, a także drobiazgi zastawione przez Łęckich, chodzi do teatrów, uczy się angielskiego. Powoli wtapia się w arystokrację, ale powoli dociera do niego beznadziejność arystokracji. Izabela czuje się kupowana i chce go zrazić do siebie, chce mu pokazać, ze nie da się tak łatwo kupić. Łęcka i Starski flirtują po angielsku przy Wokulskim.

Wokulski wyjeżdża do Paryża z Suzinem (Rosjanin) tam widzi w jakim wielkim opóźnieniu jest Warszawa za Paryżem. Zachwycają go ulice, architektura, przemyślany plan budowy plan budowy, ludzie, kafejki. W tym czasie była wystawa techniki w Paryżu. Trafia do doktora Geista, wcześniej profesora uniwersytetu, który został wyrzucony bo chciał odkryć metal lżejszy od powietrza i machinę latającą. Próbkę takiego metalu, lżejszego od wody podarował Wokulskiemu, który chciał zostać w Paryżu z Geistem. Otrzymuje list od pani Zasławskiej z informacją, że Łęcka będzie w Zasławiu, i że on jest zaproszony (użyła podstępu żeby zeswatać z Izabelą). Kochała się w stryju Wokulskiego, ale bała się mezaliansu. Myślała, że Izabela także się boi. Była tam także Wąsowska, której podobał się Wokulski. Izabela zrozumiała, że Wokulski nie jest taki zły, kobiety się nim interesują. Węgiełek w ruinach zamku opowiada legendę o księżniczce z igłą w głowie; skarbach i smokach; kandydat przestraszył się królewny i zginoł. Wokulski spytał się Izabeli: obudzisz się moja królewno? Izabela odpowiedziała: nie wiem, może. Chciała by żeby Wokulski sprzedał sklep, Rzecki nie był z tego zadowolony. Sklep stracił swój ekskluzywny charakter. Wokulski jako narzeczony Izabeli, z nią i z jej ojcem jechał do Krakowa a wraz z nimi jechał Starski, który zaczął się obściskiwać z Izabelą. Wokulski pod pretekstem pilnego telefonu wysiadł na stacji. Chciał się zabić Wysocki go uratował.

Wąsowska chciała koniecznie mieć z nim romans; jego serce jednak nie było wolne. Dostał wieści, że Izabela prowadza się z inżynierem. Rzecki umiera. Dochodzą wieści, że Wokulski wyjechał do Moskwy, skąd miał zamiar poprzez Chiny i Indie dotrzeć do Ameryki, inni twierdzą, że wysadził się dynamitem w ruinach zamku w Zasławiu. Sklep Wokulskiego kupił Żyd Szlangbaum (Rzecki sprzedaje sklep i umiera). Izabela Łęcka wstąpiła do zakonu.

Cechy Wokulskiego:

1. pozytywistyczne

• zainteresowanie nauką

• zainteresowania społeczne

• przedsiębiorczość

2. romantyczne

• zamknięcie w sobie, wyobcowanie, samotność, utrudnione kontakty z ludźmi

• fakt wzięcia udziału w powstaniu styczniowym

• sposób traktowania kobiet, idealizacja miłości

• stawianie sobie bardzo wysokich celów

• ambicja i duma

• bardzo poważne traktowanie siebie

• wielka wrażliwość

• próba samobójcza

Prus zdefiniował „Lalkę” jako powieść o idealistach na tle społecznego rozkładu

1. pasożytnicza arystokracja stanowiąca antywzór

2. mieszczaństwo Polskie pozbawione przedsiębiorczości i chęci do pracy

3. Żydzi wyizolowani

4. Inteligencja nie liczna, biedna, a niekiedy anarchizująca (studenci)

5. Biedota opuszczona i powoli ulegająca procesowi demoralizacji (przestępczość)

6. Nauka bez znaczenia, naukowcy nie potrzebni

7. Kobiety nie pełnią satysfakcjonującej roli w społeczeństwie

8. Całkowity upadek wartości.

IGNACY RZECKI:

Pochodził z rodziny mieszczańskiej o silnych tradycjach patriotycznych, wychowany w kulcie Napoleona. Walczył w rewolucji Węgierskiej w 1848r. Zarządza sklepem Wokulskiego. Typowy romantyk i idealista, kryształowo utciwy, sumienny, życzliwy dla ludzi. Prowadzi pamiętnik. Umiera na atak serca w swoim mieszkaniu przy sklepie Wokulskiego.

„ZBRODNIA I KARA” Fiodora Dostojewskiego

Upalny lipiec w Petersburgu. Student Rodion Raskolnikowa dokonuje zbrodni na Lichwiarce Alonie Iwanownie i jej siostrze Lizawiecie. Zabijając je siekierą i kradnie trochę biżuterii. „Okazuje się, że wszystkiego jest osiem sztuk: dwa małe puzdereczka z kolczykami czy z czymś w tym rodzaju (nie przyjrzał się należycie), dalej - cztery nie wielkie futeraliki safianowe; jeden łańcuszek był po prostu owinięty w papier gazetowy; jeszcze coś w gazetowym papierze zdaje się, że order ...”.

Po tym czynie zapada w chorobę, którą znajomi biorą za przeziębienie i przemęczenie. „Nie można jednak powiedzieć, by przez cały czas chory był zupełnie nieprzytomny: był to stan gorączkowy, połączony z majaczeniem i z pół przytomnością”.

Niebawem otrzymuje wezwanie z policji. Osłabiony zgłasza się do cyrkułu ale okazuje się, że został wezwany w banalnej sprawie, długu nie zapłaconego gospodyni. Raskolnikowa mdleje, co wzbudza zainteresowanie sędziego śledczego Porfirego Pietrowicza. Do Petersburga przyjeżdża Piotr Pietrowicz Łużyn, narzeczony siostry Rodiona - Duni, ma sprawy do załatwienia przed weselem. Odwiedza przyszłego szwagra, ale ten zachowuje się wobec Łużyna opryskliwie sądząc, że to małżeństwo ma być „kupieniem” Duni. Mimo iż rzekomo odnaleziono sprawcę zabójstwa, który przyznał się do zbrodni, śledczy Porfiry Pietrowicz przesłuchuje Rodiona, instynktownie wyczuwa w nim zbrodniarza.

Rozkolnikow był świadkiem wypadku ulicznego - pod kołami pojazdu zginął pijak Siemion Marmieładow. Student odwiedza wdowę dając jej pieniądze otrzymane od matki. Tam poznaje córkę Marmieładowów, Sonię, którą bieda zmusiła do prostytucji. Z nieoczekiwaną wizytą zjawia się u Rodiona matka i siostra Dunia. Razkolnikow, bardzo nie zadowolony pozostawia je pod opieką Dymitra Prokowicza Razumihina, któremu Dunia przypadła do gustu. Wkrótce też zjeżdża do Petersburga Arkadiusz Swidrygajłow - już wdowiec - ma wyrzuty sumienia i chciałby ofiarować Duni 10 tyś. Rubli. Rodion zabrania ich przyjmować.

Dunia zrywa zaręczyny z Łużynem ponieważ ten żąda od niej zaniechania kontaktów z bratem.

Podczas stypy u Marmieładowów Łużyn oskarża Sonię o kradzież 100 rubli, które jej wcześniej nie znacznie wsunął do kieszeni. Chciał w ten sposób sprawić przykrość Rodi, ale był świadek tego niecnego czynu - Andrzej Siemianowicz Liebiezatnikow.

Przy każdym przesłuchaniu Perfirym a Rodionem toczy się swoista gra. Porfiry przypomina , że niedawno Raskolnikowa opublikował artykuł, w którym klasyfikuje ludzi według najprostszych opozycji, na „wyższych” i „niższych”, na „Napoleonów” i „wszy”, dowodząc, że wybitne jednostki mają prawo do zbrodni w imię dobra ludzkości.

Raskolnikow częściej odwiedza Sonię. Razem czytają biblię. Rodion jest pod wrażeniem wielkiej i głębokiej wiary Soni.

Sfidrygajłow chce zmusić Sonię do małżeństwa, a gdy ta zdecydowanie odmawia popełnia samobójstwo strzałem z pistoletu.

Raskolnikow powodowany miłością do matki i Duni a przedewszystkim głęboką wiarą Soni, która wskazuje mu drogę pokuty - zgłasza się do sędziego i wyznaje, że jest mordercą. Wyrok: 8 lat katorgi.

Dunia i Razumichin pobierają się, wkrótce umiera chora matka Rodiona. Sonia i Raskolnikow wyjeżdżają razem na zesłanie. Tam na Syberii sięga po ewangelię i ponownie czyta ulubiony fragment o wskrzeszeniu Łazaża.

Idea powieści

„Zbrodnia i kara” uważana jest za jedną z najwybitniejszych powieści psychologicznych. Dostojewski z metodyczną precyzją ukazuje stan psychiczny bohatera zarówno przed jak i po zbrodni. Jest to właściwie studium lęków i depresji nerwowych, napięć wewnętrznych człowieka, który dopiero później zacznie badać psychoanaliza, zajmując się interpretacją stanów podświadomości.

„NAD NIEMNEM” - Elizy Orzeszkowej

Bohaterowie

Benedykt Korczyński

Właściciel majątku w Korczynie. Wychowany na romantycznych ideałach patriotyzmu i demokratyzmu, teraz zmuszony zapomnieć o nich. Swoją ciężką pracą walczy o utrzymanie ziemi i zapewnienia godziwego życia rodzinie. Boryka się z wieloma trudnościami: kontrybucje narzucone przez zaborców po powstaniu styczniowym zmusiły go do zaciągnięcia długów i zastawienia w hipotekę domu; spór z Bohatyrowiczami o łąkę, prowadzący do procesu sądowego; groźba sprzedaży lasu w celu spłacenia posagu siostry; konflikt z synem Witoldem, który próbuje pogodzić ojca z Bohatyrowiczami i jako pozytywista sympatyzuje z chłopami; coraz mniej rozumiany przez żonę, dla której stał się hreczkosiejem bez kulturalnych aspiracji.

Sympatia Orzeszkowej jest oczywiście po stronie Benedykta. Swoją pracą i wyrzeczeniami ratuje on „ziemię”- placówkę polskości przed rosyjską konfiskatą.

Justyna Orzelska

Główna postać utworu. „Wysoka (...) ubrana była w czarną wełnianą sukienkę, bardzo skromną, która jednak wybornie uwydatniając jej kształtną i silną, w ramionach szeroką, a w pasie cienką kibić zdradzała znajomości żurnalu (...). głowę owiniętą jak heban czarnym warkoczem i twarz śniadą, z purpurowymi usty i wielkimi szarymi oczami śmiało wystawiała na upalne gorąco lata (...). W ogóle ta panna na lat dwadzieścia parę wyglądająca wydawała się uosobieniem piękności kobiecej, zdrowej i silnej lecz dumnej i chmurnej ”. Kuzynka Benedykta. Jej ojciec Ignacy Orzelski zmarnował majątki i teraz oboje „trzymają się klamki” krewnego. Wychowana we dworze, otrzymała niewielkie wykształcenie, w sam raz dla panien. Wcześniej odkrywa jałowość życia w prowincjonalnym dworku. Zawiodła się w miłości do Zygmunta. Znajomość z Janem Bohatyrowiczem przeobraża Justynę: chce dzielić trudy życia u koku ukochanego mężczyzny mimo iż oznacza to „degradację” stanową. Dokonała wyboru, na który 20 lat temu nie zdecydowała się Marta - teraz zgostniała, z poczuciem przegranego życia.

Teofil Różyc

Arystokrata, potomek starego rodu. Bywalec wielkiego świata. Z otrzymanego po ojcu spadku (milion rubli), przehulał za granicą 600 tysięcy. Jego posiadłość Wołoszczyzna - w zupełnej ruinie. Nie interesują go sprawy narodowe oraz własnego majątku. W kraju przebywa rzadko, objeżdża okoliczne dwory. Typ dekadenta i nihilisty. Kontakt z życiem i ludźmi łączy się u niego z uczuciem znudzenia. Ożywienia szuka w morfinie i łatwych romansach.

Witold Korczyński

Syn Benedykta, uczeń szkoły „organicznej”, porte - parole autorki (narrator, podmiot liryczny lub bohater utworu, który prezentuje poglądy samego autora). Pozytywista próbujący realizować idee pozytywizmu w Korczynie. Usiłuje godzić skłócone rody Korczyńskich i Bohatyrowiczów. Brak porozumienia z ojcem prowadzi do pokoleniowych konfliktów. Witold nie akceptuje salonowego wychowania siostry Leoni, popiera decyzję Justyny. W sensie literackim postać papierowa, uosobienie pozytywistycznego rozsądku.

Jan Bohatyrowicz

Syn powstańca z 1863r. 30- letni mężczyzna, szlachetny, wychowany przez stryja Anzelma na tradycyjnych wartościach: szacunku do pracy, patriotyzmu, kultu przodków, umiłowania ziemi. Opiekuje się mogiłami Jana i Cecylii oraz powstańców. Prostolinijny, prostoduszny. „Wysoki i tak zgrabny, jak by go matka natura z lubością i wielkim staraniem na łonie swym wychowała. Tym czasem nieco innego, tylko ciężka praca około zdobywania jej darów, gorące jej żary letnie i dzikie polne powiewy nadały temu ciału taką harmonię i siłę”. Jednocześnie delikatny, układny o specjalnie wyszukanych manierach. Posłuszny wobec stryja, którego darzy synowską miłością. Praca przy której potrafi śpiewać najpiękniej w okolicy, sprawia mu największą radość. Cieszy się dobrą opinią w całym zaścianku. Znakomity materiał na męża dla Justyny.

Geneza treści.

Powstanie styczniowe zaciążyło na losach wszystkich bohaterów, w sposób bezpośredni lub pośredni. Każda z postaci musi zająć stanowisko wobec tego zrywu niepodległościowego:

• po klęsce powstania społeczeństwo nękane było represjami carskimi,

• zubożenie, ruina materialna,

• utrata nadziei i ideałów (Benedykt).

• Życie przeszłością,

• Ochrona ziemi jako jeden podstawowych elementów tożsamości narodowej.

Grób Jana i Cecylii

• symbol początku rodu Bohatyrowiczów,

• mogiła od lat była otoczona opieką Bohatyrowiczów,

• symbol ciągłości tradycji i historii, - element jednoczący kolejne pokolenia,

• Jan był chłopem a Cecylia dobrze urodzoną dziewczyną,

• Dzięki ciężkiej pracy udało im się w środku puszczy stworzyć wspaniałe gospodarstwo,

• później, stopniowo osada rozrastała się,

• Zygmunt August nadał Janowi i Cecylii tytuł szlachecki i nazwisko Bohatyrowiczów (herb- głowa żubra na żółtym polu).

Mogiła powstańców z 1863r.:

- przypomina czasy zrywu niepodległościowego,

• w zbiorowej mogile 40 powstańców, między innymi brat Benedykta Korczyńskiego -Andrzej i ojciec Jana Bohatyrowicza -Jeży,

• mogiła to symbol o czynie powstańców, hołd złożony ich patriotyzmowi i odwadze,

• nadzieja na zjednoczenie.

PRACA I ZAKORZENIENIE

1. W „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej pozytywni bohaterowie, to ci którzy pracują: B. Korczyński, Marta, Justyna, Bohaterowicze.

Bohaterowie niepozytywni, to ci którzy nie pracują, są leniwi i nie mają żadnych pasji: Emilia Korczyńska, Zygmunt.

Praca daje poczucie przydatności. Jest bardzo ważna dla samego człowieka jako jednostki. Brak pracy może doprowadzi do choroby lub depresji.

2. Przywiązanie do prywatnej ojczyzny (zakorzenienie) Orzeszkowa mówi, że człowiek który nie jest zupełnie przywiązany do tradycji, do swojej ziemi nie jest nic wart. Człowiek powinien odczuwać z tak zwaną prywatną ojczyzną, Witold Korczyński lub Bohaterowicze. Przywiązanie do ziemi gdzie się urodziło i wychowało, wartościowy człowiekpowinien tęsknić do tego miejsca, a rodzice powinni w nim to zakorzeniać:

• Zachwyt krajobrazem; przywiązanie do krajobrazu,

• Przywiązanie do ludzi, sąsiadów,

• Przywiązanie do historii, tradycji tej ziemi.

Zdaniem Orzeszkowej kto nie pracuje nie jest zakorzeniony, jest głęboko nieszczęśliwy.

Nowelistyka (pozytywistyczna)

„MENDEL GDAŃSKI” - Konopnicka

Stary Żyd, mendel gdański, od 20 lat w tej samej izbie prowadzi zakład introligatorski. Wszyscy jego znają i on ich także. Żona Resia, z którą przeżył 30 lat, umarła także córka Lija, zostawiając wnuka Jakuba, który ma 10 lat i jest gimnazjalistą. Pewnego dnia zapanował na ulicach niepokój, malec przybiegł do domu bez czapki i wyznał, że jakiś obdartus krzyczy za nim: Żyd!, Żyd!. Mendel bardzo się tym rozgniewał, był oburzony, że ktoś woła i przezywa człowieka, który się tu urodził i nie jest obcy i ma prawo kochać to miasto póki uczciwie żyje. Tym czasem docierają wieści, że mają bić Żydów. Ludzie radzą mendlowi uciekać z miasta, ale on nie myśli o tym. Przecież jest u siebie. W uliczce wzmaga się wrzawa. Kamień rzucony z tłumu uderza małego Jakuba w głowę. Dziką hałastrę powstrzymuje młody chłopak z facjatki. Mały gimnazjalista leży za firanką z zabandażowaną głową. Stary mendel siedzi w koncie izby i szeptem układa sobie wszystkie zdarzenia w głowie. Dochodzi do wniosku, że w wieku 67 lat coś w środku w nim pękło i serce umarło mu do tego miasta.

Pozytywiści podejmowali często problem antysemityzmu i rozruchów antyżydowskich (Orzeszkowa, Asnyk), wielokroć w tej sprawie mendel gdański staje na przeciw hańbiącego zła, którego się nie lęka, bo ufa w ludzką dobroć. Padł on ofiarą nienawiści nie w sensie dosłownym, bo ocalił go przed prawdopodobną śmiercią student z poddasza; jego klęska polega na złamaniu się wiary w człowieka, w humanitaryzm, w system wartości tworzony od wieków. Jego odwołanie się do uczuć ludzkich i rozumu pozostało bez jakiegokolwiek zrozumienia. Zegarmistrz, który odwiedził mendla, przedstawia „argumenty” strony przeciwnej, które brzmią jak urągowiska: „Żyd zawsze Żydem (…) was Żydów lęgnie się jak tej szarańczy, a zawsze to żywioł cudzy…”.

Pozytywistyczna teza noweli jest jasna: równość prawa, dla wszystkich bez względu na różnice ras czy wyznań, uszanowanie wkładu w rozwój cywilizacji i kultury polskiej, uznanie historycznej roli w dziejach polski tych „obcych”.

„KAMIZELKA” - B. Prusa

Narrator opowiada historię, jakiej został świadkiem obserwując przez okno swego mieszkania sąsiadów z przeciwka. Było ich najpierw troje: mąż, żona i służąca, potem zostało samo małżeństwo. On był skromnym urzędnikiem pochylonym nad pracą nieraz do północy, ona zwykle siedziała przy nim i szyła. W niedzielę wychodzili na spacer trzymając się za ręce. Byli biedni. Pewnego razu on dostał krwotoku, zaczął chorować. Słabł coraz bardziej, tracił na wadze, a kamizelka stawała się na nim coraz luźniejsza. Aż pewnego dnia radość zagościła na jego twarzy - kamizelka leżała jak ulał, a więc „przestał chudnąć”, choroba zatrzymała się? Niestety chory umarł, a narrator kupił tę kamizelkę od handlarza starzyzną. Okazało się, że nad ściągaczem pracowały dwie osoby: mąż codziennie przesuwał sprzączkę, aby uspokoić żonę, a żona - skracała pasek, żeby mężowi dodać otuchy.

Uznana za arcydzieło gatunku i przełożona na wiele języków. Nowela jest opowieścią o czułej miłości pary biednych ludzi.

Prus lokalizuje akcję utworu w obrębie jednej kamienicy i koncentruje uwagę na wzajemnym stosunku uczuciowym małżonków. Wydobywa głęboki liryzm z tła szarego, przeciętnego i smutnego życia ubogich ludzi.

„Kamizelka” odznacza się niewielkim rozmiarami, zwartą narracją, ale dość dużą rozpiętością czasową akcji. Ważnym elementem kompozycyjnym utworu jest rekwizyt, tytułowa kamizelka.

„GLORIA VICTIS” - Orzeszkowa

drzewa na Polesiu opowiadają historię leśnego oddziału powstańczego. Maryś (Marian Tałkowski) i jego siostra Anielka przybywają do miasteczka Poleskiego i tutaj, w szkole, zaprzyjaźnili się z Jagninem. Wkródce Jagmin i Marian wstąpili do oddziału. Staczali walki, przeważnie zwycięskie, dzięki znakomitemu dowódcy Romualdowi Trauguttowi. Jagmin dowodził jazdą. W lasach poleskich doszło do bitwy z przeważającymi wojskami rosyjskimi, w której Marian został ranny. Leżał w namiocie pełnym innych rannych ludzi, namiot został zauważony przez oddziały wojska konnego. Rosjanie z szablami w ręku uderzyli na szpital. Zabity został Marian a wkrótce w bitwie zginął Jagmin. Po latach Anielka przychodzi na zbiorową mogiłę, gdzie spoczywają brat i narzeczony. Wiatr wysłuchawszy opowieści przesyła w przestrzeń i w czas słowa: gloria victis.

U schyłku życia Orzeszkowa złożyła hołd powstańcom z 1863r. Dla zwyciężonych świat starożytny miał okrzyk „vae victis” - bieda zwyciężonym. Orzeszkowa przeciwstawia mu słowa oparte na wieże w wartość ofiary „gloria victis” - chwała zwyciężonym. Pamięć o powstaniu przygasała, ale nigdy nie znikła. Autorka przywołuje ją, idealizując powstanie i jego bohaterów. Pisała o roku 1863 bez niedomówień, jawnie. Bohaterami noweli czyniła autentycznych uczestników, powstańczej partyzantki: Jagmiła, Rodowickiego, Traugutta.

Mogła tak pisać po roku 1905 w związku z liberalizacją cenzury. Utwór ma specyficzną konstrukcję o podwójnym planie.

Pierwszy plan - przyjmuje formę baśniową: las rozmawia z wiatrem, bór był świadkiem wydarzeń, które się tu wydarzyły i o nich pamięta. Wiatr unosi pamięć o tych wydarzeniach w „przestrzeń i czas”.

Drugi plan - to wspomnienie epizodu z powstania. Przyroda tu została ożywiona i obdarzona ludzkimi cechami.

„SZKICE WĘGLEM” - H. Sienkiewicz.

We wsi Barania Głowa w powiecie Osłowickim osobą najważniejszą jest pisarz gminny Zołzikiewicz. Podoba mu się chłopka Maryśka Rzepowa, więc knuje intrygę. Gdy ogłoszono pobór do wojska, wójt podłożył w karczmie pijanemu Wawrzynowi Rzepie dokument do podpisania, na którym niepiśmienny chłop stawiając krzyżyki dobrowolnie zgadza się iść do wojska za syna wójta Buraka. Gdy nazajutrz okazało się, że Rzepa padł ofiarą podstępu, w chałupie zapanowała rozpacz. Rzepowa biegnie szukać ratunku. W kościele ksiądz Czyżyk ma dla niej tylko jedną radę - ofiarowanie bogu wszystkich strapień. We dworze pan Skarabiewski oświadcza jej, że teraz (po ustawie uwłaszczeniowej) nie ma wpływy na sprawy chłopów. W urzędzie powiatowym naczelnik uznaje zdesperowaną kobietę z pijaną i każe ją wyrzucić. W drodze powrotnej zaczepia ją pijany chłop, a opierającą się zalotom rani w głowę kamieniem. Zrozpaczona Rzepowa trafia wreszcie do Zołzikiewicza, który właśnie na to czekał. Wraca do domu. Wawrzyn wyczuwa nieszczęście, przyciśnięta do muru Rzepowa wyznaje prawdę. Rzepa w rozpaczy chwyta siekierę i zabija żonę potem podpala zabudowania dworskie.

Carski ukaz uwłaszczeniowy z 1864r. oddawał chłopom na własność użytkowane przez nich grunty i pozbawiał szlachtę jakiejkolwiek władzy nad wsią. Sytuację świeżo uwłaszczonego chłopstwa prezentuje obszerny „szkic” Sienkiewicza. Jest to utrzymana niemal w melodramatycznej tonacji historia poszukiwania sprawiedliwości i pomocy przez ciemną i zupełnie nie rozumiejącą okrutnych realiów życia chłopkę Rzepową. Sienkiewicz odsłania stan świadomości chłopstwa, bezbronności, poziom - czy też brak jakiegokolwiek poziomu - intelektualny. Motywem działania wszelkich urzędników gminnych jest korzyść osobista - wójtowie, ławnicy, pisarze gminni nie służą społeczności wiejskiej, wprost przeciwnie - ciągną zyski ze sprawowanych urzędów, żerując bez skrupułów na nierozgarniętych i ciemnych chłopach. Autor nie oszczędza też mieszkańców „białych dworków” (pana Skorobiewski). Uwłaszczony chłop pozbawiony opieki, lub pomocy pana i księdza, pozostawiony jest samemu sobie, a właściwie zdany na łaskę pisarza gminnego, który znajdował we wsi posłuch i zabobony szacunek, ponieważ znał i umiał posługiwać się językiem „urzędowym”.

MŁOPA POLSKA

1. Rys epoki

2. Modernizm europejski

3. Literatura

• Joseph Conrat „Lord Jim”

4. literatura młodej polski

• data rozpoczęcia

• trzy fazy polskiego modernizmu

• Wyspiański „Wesele”

• Zapolska „Moralność Pani Dulskiej”

• Żeromski opowiadania „Zmierzch”, „Rozdziobią nas kruki i wrony”, powieść „Ludzie bezdomni”

Reymont „Chłopi”.

Ad. 1) U schyłku XIXw. do kultury europejskiej wkracza nowe pokolenie, pragnące oderwać się od dziedzictwa pozytywistów. Podobnie jak w poprzednich epokach bardzo wyraźnie zarysowywuje się opozycja „starzy - młodzi”, co znajduje odbicie w samookreśleniach nowej generacji: młoda Belgia, młoda Francja i młode Niemcy.

BELLE EPOQUE

Ekspansja zurbanizowanej stechnicyzowanej cywilizacji prowadzi do rozpadu tradycyjnej formacji kulturowej. Kszałsztuje się odrębna wstosunku do pozytywizmu świadomość, narasta poczucie zagrożenia, pustki duchowej, niezadowolenia.

Potęgują się nastroje katastroficzne - coraz powszechniejsze jest

PRZEPISAĆ ZE STRONY 52 - 56

„LORD JIM” - Joseph Conrad

Jim - syn pastora, po latach przygód na morzu, jako pierwszy oficer zaciągnął się na statek „Patna” wiozący muzułmańskich pielgrzymów do Mekki. Pewnej nocy na Morzu Czerwonym statek uderzył o tajemniczy przedmiot i zaczął tonąć. Kapitan statku (Niemiec) i cała załoga uciekają łodzią ratunkową zostawiając 800 pasażerów na pokładzie. Jim w niekontrolowanym odruchu również wskoczył do łodzi. „Patna” jednak nie zatonęła, ludzie się uratowali. Dowództwu statku wytoczono proces. Jimowi odebrano patent oficerski. Bohater udręczony wyrzutami sumienia rozpoczyna nowe życie, chwytając się pracy w różnych portach Dalekiego Wschodu. Handlowiec Stein uczynił Jima swoim agentem w Patusanie na Archipelagu Malajskim. Tam z dala od reszty świata Jim postanawia zostać na zawsze, aby w ten sposób przezwyciężyć koszmar przeszłości, uciszyć sumienie, zapanować nad swoim lodem. Przed wyjazdem przekonuje szefa: „wszystko będzie dobrze(…). Obiecuję panu, że będę dbał o siebie. O tak! Żadnego ryzyka. Żadnego dziwnego ryzykowania, słowo. Postanowiłem wytrzymać (…) Na Jowisza! Czuję, że mi nic nie da rady. No, to dopiero szczęście!” Marynarz zyskuje sympatię i zaufanie tubylców, którzy nazwali go Tuan Jim - Lord Jim, ponieważ zaprowadził spokój i porządek na wyspie, nękanej dotąd bratobójczymi walkami. Zmusił do uległości radżę Tunku Allanga, siejącego niepokój wśród plemienia Bugisów. Wkrótce staje się niemal prawym ramieniem przywódcy, starego Doramina. Sympatią dąży go też syn Doramina -Dain Waris. Znajduje tam swoją miłość - dziewczynę o imieniu Jewel.

Tymczasem u wybrzeży archipelagu zaczynają pojawiać się bandy opryszków, na których czele stoi Brown, któremu udało się ukraść Hiszpański szkuner z niewielkiej zatoki w pobliżu Zamboango.

Jest to typowy zbój z australijskiego wybrzeża. Choć Brown łupił kraj i znęcał się nad tubylcami Jim nie pozwolił na rozprawienie się z piratami, dając szansę nawrócenia się wykolejeńcom. Wydaje poręczenie dla bandy Browna, która odpływa z wyspy. Banda jedna grze potajemnie zawraca i atakuje obóz Daina Warisa. Biali mordują wielu mieszkańców Patusanu, ginie także Dain Waris. Jim ma poczucie winy i klęski, staje przed Doraminem, gotów ponieść karę: „Przyszedłem pełen żalu … Przyszedłem gotów i bezbronny”. Oszalały z bólu i rozpaczy Doramin strzela w pierś przyjaciela swego syna.

PROBLEMATYKA UTWORU:

Tematyka powieści Conrada bywa zwykle dramatem człowieka walczącego z żywiołem lub wewnętrznymi konfliktami moralnymi, człowiek samotny znajdujący się na wybrzeżnei przestrzeni oceanu lub dzikiego lądu, usiłujący pokonać potęgę natury lub zapanować nad chaosem własnego wnętrza. Jeżeli nawet w Lordzie Jimie występuje jakieś społeczeństwo, to jest ono zamglone, a bohater zostaje zupełnie sam. Takim samotnikiem jest Jim, który jako obiecujący oficer marynarki w chwili słabości porzuca statek i pasażerów. Odciska się to na psychice bohatera i do końca życia jątrzy mu sumienie. Naruszył własny kodeks moralny, który stanowił drogowskaz w świecie niejasnym, nie przewidywalnym i pozbawionym ładu. Kodeks ten sprowadzał się do wierności paru zasadą: honor, heroizm w pokonywaniu przeciwności, gotowość niesienia pomocy innym. W rozmowie z Marlowem (narrator w powieści) Jim wyznaje: „człowiek zawsze się boi. Można sobie mówić ale … Strach, , strach - pan uważa - jest zawsze tutaj. Człowiek urodził się tchórzem. Ale honor … To, to jest rzeczywiste ,to, to naprawdę istnieje! A co życie może być warte, jeśli (…) Jeżeli honor jest stracony”.

Próba odkupienia winy i ocalenie człowieczeństwa na dalekim Patusanie kończy się dla Jima tragicznie - śmiercią.

Interpretacja losów bohatera może nastąpić trudność. Zdania krytyków są podzielone. Najwyraźniej jest tu przedstawiona kwestia sumienia. Do końca nie wiadomo czy Jim we własnym sumieniu odnalazł spokój? Czy odtworzył swój kodeks moralny, odnalazł tych kilka prawd i nakazów, które człowiek wciąż zdradza i do których bez ustanie wraca?

„POTOP”

Andrzej Kmicic - główny bohater powieści, młody, odważny, szlachac - zawadjaka. Jest to postać pozytywna, lecz czasem jego decyzje są nie przemyślane i błędne. Jest przede wszystkim żołnierzem; ma silne poczucie obowiązku wobec własnego narodu. W trakcie trwania akcji powieści przeżywa głęboką przemianę wewnętrzną. Wcześniej był awanturnikiem, z powodu intryg Janusza Radziwiłła został uznany na zdrajcę. Później był gotów poświęcić własne życie by bronić króla Jana Kazimierz i ojczyzny. Bierze udział w obronie Jasnej Góry.

Naznaczony piętnem zdrajcy - zmienia nazwisko na Babinicz i walczy ze Szwedami.

Jest odważny, stać go na gesty pełne brawury, pewny, pewny siebie, honorowy, szczerze kocha Oleńkę. Kiedy daje słowo, dotrzymuje go, jest chorążym orszańskim.

„WESELE” - Wyspiańskiego

GENEZA

W 1890r. malarz, przyrodni brat Kazimierza, Włodzimierz Tetmajer żeni się z chłopką Anną Mikołajczykówną i osiada w małej podkrakowskiej wsi Bronowice Małe. Są to czasy tak zwane chłopomania - terminem tym nazywamy wypaczenie i często naiwne traktowanie ludowości przez niektórych artystów i filisterskie kręgi mieszczańskie. Objawiało się ono w bardzo dużym braku zrozumienia prawdy o życiu wsi i jej problemach oraz w płytkim fascynowaniu się zewnętrzną , obyczajową stroną chłopskiego bytu. Panuje moda na małżeństwa „pańsko - chłopskie”. Sam Wyspiański idąc za modą, ożenił się z chłopką w 1900 roku (doszło do najbardziej nie dobranego małżeństwa jakie można było znaleźć nie tylko w Polsce). Również w roku 1900 znany w okresie Młodej Polski poeta i dramaturg Lucjan Rydel poślubia siostrę małżonki Włodzimierza Tetmajera, Jadwigę Mikołajczykównę. Ich wesele zainspirowało Wyspiańskiego do napisania dramatu.

Postacie występujące w „Weselu” mają swoje realne pierwowzory:

Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, w którego dworku odbyło się wesele Rydla

Poeta - Kazimierz Przerwa - Tetmajer

Pan Młody - Lucjan Rydel, poeta

Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna

Dziennikarz - Rudolf Starzewski, redaktor czasopisma krakowskiego „Czas”

Radczyni - Antonina Domańska, żona profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, neurologa

Gospodyni - Anna Tetmajerowa, z Mikołajczyków, żona Włodzimierza

Rachela - Pepa Singer, córka karczmarza z Bronowic

Zosia i Maryna - siostry Pareńskie, córki lekarza krakowskiego

Czepiec - Błażej Czepiec - pisarz gminny Bronowicach

Żyd - karczmarz Bronowicki

Klimina - chłopka z bronowic, wdowa po wójcie.

TREŚĆ DRAMATU.

AKT I (wesele).

Do izby sąsiadującego z salę taneczną skąd dochodzą dźwięki muzyki, co chwila wchodzą uczestnicy wesela i toczą rozmowy. One stanowią część poszczególnych scen.

Czepiec zagaduje Dziennikarza o politykę (cóż tam, panie, w polityce? Hincyki trzymają się mocno!?) ale ten zbywa chłopa uważając, że wystarczą mu sprawy parafii. Czepiec czyni aluzję do powstania narodowowyzwoleńczego, lecz Dziennikarz boi się ruchu chłopskiego:

„niech na całym świecie wojna,

byle polska wieś zaciszna,

byle polska wieś spokojna”

wie o tym Czepiec:

„Pan się boją wewsi ruchu”

Z rozmowy Radczyni z Kliminą wynika, jak dla pani z miasta egzotyczne jest życie codzienne wsi - jesienią pyta o siewy.

Poeta prowadzi z Maryną osobliwy flirt literacko - erotyczny.

Szczęśliwy Pan Młody radzi żonie zdjąć za ciasne buciki, zdradzając bezgraniczną nieznajomość wiejskich obyczajów.

Żyd spogląda sceptycznie na to małżeństwo:

„Pan się narodowo bałamuci” - mówi z ironią do Pana Młodego.

Do izby wchodzi Rachela wnosząc do chaty atmosferę egzaltacji i rozpoetyzowania:

„jedna mnie tu zwiodła chmura,

jedna mgła, opary nocy…”.

Za jej namową Panna Młoda zaprasza na wesele Chochoła - snopek słomy okrywający różę w ogrodzie.

AKT II (Północ)

Do izby przybywa Chochoł i zapowiada:

„przyjdzie tu gości wiele,

żeby ino wicher wiał.

co się w duszy komu gra,

co kto w swoich widzi snach:

czy to grzech,

czy to śmiech,

czy to kapcan, czy to pan,

na Wesele przyjdzie w tan”.

Niebawem Marysi ukazuje się Widmo zmarłego narzeczonego, który był artystą malarzem. Dziennikarzowi pojawia się Stańczyk - błazen królewski, symbol patriotycznej troski o los kraju. Z ich rozmowy wynika, że Dziennikarz - konserwatysta jest przeciwny myśli o walkach niepodległościowych. Ironiczny Stańczyk wręcza mu swą błazeńską laskę, aby dalej mącić ludziom w głowach:

„masz tu kaduceus, chwyć!

Rządź!

Mąć nim wodę, mąć!

Mąć tę narodową Kadź,

Serce truj, głowę trać!”

Przed Poetą zjawia się Rycerz w zbroi spod Grunwaldu - uosobienie siły i męstwa narodu. Ale gdy Poeta podnosi mu Przyłbicę, w środku niema nic - to tylko mrzonka, marzenie o byłej potędze.

Pana Młodego nawiedza Hetman (Branicki - zdrajca narodu, targowiczanin), który szydzi z Pana Młodego, że „czepił się chłopskiej dziewki” i radzi iść do Carycy „smalić cholewki”. Przed Dziadem zjawia się Upiór, to Jakub Szela, przywódca rabacji chłopskiej z 1846r. Ma zakrwawione ręce, przypomina o rzezi dokonanej na szlachcie.

Do Gospodarza przybywa gość szczególny, pan, dziad z lirą - Wernyhora. Karze Gospodarzowi rozesłać wici i zebranie przed świtem chłopów z kosami: „Ma być jawne, co jest kryte”. Wręczył Gospodarzowi złoty róg - „na jego rycerny głos spotęrzni się Duch”. Po jego wyjściu Gospodarz daje róg Jaśkowi i wysyła go z wićmi.

AKT III (SCHYŁEK NOCY)

Goście weselni śpią, niektórzy prowadzą pijackie dyskusje. Nagle do chaty wbiega Czepiec z kosą. Za oknem widać błonia pełne kosynierów. Nikt sobie jednak nie przypomina, co się zdarzyło tej nocy. Pan Młody i Poeta widzą w tym zbiorowisku chłopów świetny temat literacki. Zrozpaczony Czepiec woła:

„Panowie … jeźli nie pójdziecie z nami,

to my na was - i z kosami!”

wreszcie gospodarz przypomina sobie rozmowę z Wernyhorą. Zebrani klękają. Nasłuchując tętentu konia na gościńcu. Do chaty wbiega Jasiek. Ale zebrani tkwią bez ruchu. Próżno Jasiek chce ich wyrwać z odrętwienia. Spostrzega, że po drodze zgubił złoty róg. Do izby wchodzi Chochoł. Poleca pozbierać zebranym kosy i zaczyna grać, a weselnicy tańczą błędny taniec w uśpieniu:

„Miałeś, chamie, złoty róg,

miałeś, chamie, czapkę z piór:

czapkę wicher niesie,

róg huka po lesie,

ostał ci się ino sznur”.

PROBLEMATYKA UTWORU

„Wesele” stanowi sąd nad społeczeństwem polskim końca XIX w. Sąd jest surowy a stają przednim dwa środowiska: inteligencja i chłopstwo. Fałsz polsko - chłopskich godów narodowych zostaje tu stwierdzony naocznie. Znudzona życiem miejskim, dekadencka, pozbawiona wyrazistych idei inteligencja szuka wytchnienia i rozrywki wśród ludu. Chłopomania nie jest pogłębioną myślą o zacieraniu różnic stanowych . pustkę ideową odsłania Wyspiański w scenie rozmowy Poety z Rycerzem, za którego zbroją nic się nie kryje: inteligencja, od której chłopi oczekują duchowego przywództwa - nie dorosła do tej roli. Nie umie znaleźć ideowej i społecznej zasady prawdziwej konsolidacji wsi i miasta. Inteligencja nie wypracowała jeszcze idei prowadzącej do zjednoczenia narodu podzielonego zaborami, nie określiła swojej roli i zadania wobec ludu. Inteligencja miejska nie rozumie chłopów, nie zna obyczajów i tradycji wsi. Pod pozorami zbliżenia kryje się inteligencka niechęć do chłopstwa, a nawet lęk. Inteligencja ucieka od odpowiedzialności za kierowanie walką niepodległościową. Symbolem tego jest przekazanie przez Gospodarza złotego rogu Jaśkowi. Dziennikarz - redaktor konserwatywnego pisma jest wyrazicielem idei lojalności wobec zaborcy. Wyspiański nie szczędzi słów krytyki pod adresem inteligencji, oskarża ją o pozorowanie sojuszu z chłopami. Natomiast chłopi pielęgnują ideę niepodległościową. Wynika to z rozmowy Czepca z Dziennikarzem. Mają przygotowane kosy ukryte w stodole w stodołach. Czepiec interesuje się sprawami politycznymi. Chłopi są świadomi sojuszu z inteligencją. Świadczy o tym wypowiedz Żyda w stosunku do ludowego stroju Pana Młodego. Chłopi pamiętają lata nienawiści. Przypomina o niej pojawiający się duch zakrwawionego Jakuba Szeli.

Chłopi są siłą, którą trzeba pokierować, a brak przewodnictwa. Pazerni (ważniejsza dla Jaśka jest czapka z piór niż złoty róg, Gospodyni chowa złotą podkowę konia Wernyhory do skrzyni”, skłonni do bijatyki, awantur ( Czepiec z Żydem), nie dorośli jeszcze do samodzielnej realizacji dalekosiężnych celów narodowych i społecznych.

Wesele to rozrachunek z mitami i legendami narodowymi. Społeczeństwo pod koniec XIX wieku nie jest zdolne do walki o niepodległość, inteligencja nie jest gotowa do podjęcia roli przywódczej, racławicki kosynier - bohater okazał się przypadkiem poszczególnym, literatura i prasa nie są w stanie kształtować ducha narodu, chłopomania jest tylko „modą na lud”.

SYMBOLIKA

Dramat - mimo, że ukazuje realistyczny obraz wesela - można potraktować w całości symbolicznie - wesele jest symbolem pańsko - chłopskich godów narodowych, a chata Bronowicka Polską.

INNE SYMBOLE

Złoty róg - symbolizuje wezwanie do walki o niepodległość

Czapka z piór - symbolizuje pazerność chłopskiej, egoizmu, przywiązania do dóbr materialnych

Osoby dramatu - ujawniają skryte myśli bohaterów

Błędny taniec - wyraża marazm społeczeństwa , uśpienie, niezdolność do czynu

Chochoł - nadawane są mu rozmaite interpretacje: smutny triumf rzeczywistości nad ideałem , obraz martwoty, zanika żywotności, bezładnej i bezmyślnej Gnuśnośności na przyszłość

1

73

---