ORFIZM

Założyciel - mityczny poeta tracki Orfeusz. Rozkwit orfizmu przypada na VI w. p.n.e. i na czasy cesarstwa rzymskiego.

Twierdzenia:

1. W człowieku mieszka boska zasada, demon (dusza), który na skutek pierwotnej winy upadł i zamieszkał w ciele.

2. Demon istniał przed ciałem, jest nieśmiertelny, lecz skazany jest na pokutę i wciela się w nowe ciała.

3. Orfickie praktyki oczyszczające mogą położyć kres wędrówce duszy.

Praktyki orfickie to: uczestnictwo w obrzędach i ceremoniach i określony sposób

życia.

• Kto przestrzega orfickiego sposobu życia (wtajemniczeni) otrzyma w życiu pozagrobowym nagrodę (wyzwolenie); niewtajemniczeni otrzymują karę.

Orfizm wskazuje na dualistyczną koncepcję człowieka. Ciało jest traktowane jako więzienie, konieczne jest więc oczyszczenie elementu boskiego z elementu cielesnego. Wszystkim ludziom należy się kara lub nagroda.

Pitagoras przejął z orfizmu naukę metempsychozy, zreformował w kilku punktach orfizm. Za drogę oczyszczenia uznał naukę.

Teogonie orfickie; jest ich kilka wersji; wspólna osnowa (za Krokiewiczem):

Z otchłani jakiejś (Noc, Chaos, Chronos) wyłania się „Jajo świata”, rozdwaja się: powstaje Niebo - Ziemia, w środku światłotwórcze bóstwo Fanes (Protagonos, Erikepajos, Eros); Swiat Uranosa , Kronosa , Zeusa. Zeus połknął Fanesa i zrodził z Persefoną Zagreusa. Zagreusa pożarli Tytani. Serce uratowała Atena i Zagreus ( Dionizos?) zrodził się jako syn Zeusa i Semeli. Zeus spalił Tytanów. I powstało plemię ludzkie.

Orficki teogonie kończyły się mitem Dionizosa i Tytanów. Mit ten stanowi podstawę etyki. Objaśnia stałą obecność dobra i zła w ludziach. Teogonia Hezjoda nie mogła stać się podstawą życia duchowego, orficka miała takie możliwości.

PITAGOREJCZYCY

G. Reale wyróżnia 3 grupy pitagorejczyków:

1. dawni (VI - IV w. p.n.e.);

2. mediopitagorejczycy (okres hellenistyczny);

3. neopitagoreczycy (I w. p.n.e. - I-II w. n.e.)

Pitagoras: „... był pewnym dopracowanym w szczegółach dziełem sztuki, dostojną posągową naturą”(s.276, Hegel).

„..jest jednym z najciekawszych i najbardziej zagadkowych ludzi w historii. Nie znam nikogo innego, kto miałby tak olbrzymie oddziaływanie w sferze myśli.” ....to, co się wydaje platonizmem, poddane analizie okazuje się w istocie pitagoreizmem.” (s.52,59 Russell).

I znowu Hegel: Pitagoras pierwszy wprowadził nauczanie nauk. Poprzednicy dzielili się swoimi ideami z przyjaciółmi.

Urodzony na Samos przeniósł się do Italii. Tam w Krotonie założył szkołę a właściwie bractwo religijno - etyczno - polityczne o ściśle określonych regułach współżycia. I choć przejął z orfizmu wiele elementów (naukę o metempsychozie), to życie orfickie różniło się od pitagorejskiego.

Naukę uznał za najważniejszy środek oczyszczający duszę. Z kolei odpowiednie przepisy medyczne i ascetyczne miały oczyszczać ciało, aby uczynić je uległym duszy.

O przyjęciu do związku decydował egzamin (sprawdzano wykształcenie) i ćwiczenia w posłuszeństwie, zasięgano też informacji o kandydacie (o jego skłonnościach i interesach). Członkowie związku dzielili się na egzoteryków ( nowicjuszy) i ezoteryków (wtajemniczonych). Ci pierwsi przechodzili 5 lat nowicjatu. W pierwszym okresie musieli nauczyć się milczeć i słuchać. Potem mogli pytać i dowiadywać się o zagadnienia muzyki, arytmetyki i geometrii, na końcu studiowali naturę kosmosu. Ponadto musieli zachować w tajemnicy całą naukę. Mistrz mówił ukryty za zasłoną. Ubierano się w biały ,lniany strój, jedzono niewiele: miód i chleb, woda . Dzień miał określony porządek. Obowiązywała ranna i wieczorna refleksja, swego rodzaju „rachunek sumienia”. Panował duch komunizmu dóbr materialnych i duchowych. Nauka była dobrem wspólnym, co pociągało anonimowość wkładu poszczególnych osób. Nie wolno jej było rozgłaszać. Pierwszy z publikacją wystąpił Filolaos. (Platon miał zakupić księgi pitagor.).Rozkwit naukowy szkoły przypadł na V i IV

w. p.n.e. Wymienić należy: Archytasa z Tarentu i Timaiosa z Lokri, Eukoksosa.

Poglądy :

1. Zasadą była liczba i elementy konstytutywne liczby. Pierwotnymi elementami są nieograniczone (bezkres) i ograniczające. Sama liczba spełnia rolę elementu ograniczającego, gdyż to ona konstytuuje rzeczy. Liczby parzyste utożsamiano z tym, co nieograniczone; proces dzielenia l. parz. nie ma granicy, a w każdej liczbie nieparzystej dzielenie napotyka jedynkę pośrodku.

2. Liczbę pojmuje się arytmetyczno - geometrycznie, przestrzennie, jako figurę, bryłę.

3. Świat ukonstytuowany przez liczbę jest uporządkowany, jest kosmosem.(Gigon twierdzi, że to nie Pitagoras użył 1-szy słowa „kosmos”)

(Kosmos - istota żywa, próżnia - przestrzeń, z której kosmos wdycha i w którą wydycha.)

Dlaczego liczba?

Rzeczy i zjawiska da się wyrazić w relacjach liczbowych. W muzyce (instrum. strunowe) różnica dźwięków zależy od różnicy długości strun. Pory roku , cykle rozwojowe regulują prawa liczbowe.

Naukowe badania

1. kulistość Ziemi; 2. planety krążą po stałych ,właściwych sobie drogach; 3. hipoteza obrotu Ziemi dookoła osi ; Ziemia krąży dookoła ośrodka systemu planetarnego (blisko było do Kopernika)

Wpływ na rozwój astronomii.

ELEACI

Ksenofanes: Jończyk, przeniósł się do Elei .Wędrowiec, rapsod, satyryk.

Podstawowy temat: krytyka homeryckiej i hezjodowej koncepcji bogów czyli tradycyjnej greckiej religijności. Dotyczy ona dwóch cech tejże: antropomorfizmu i politeizmu.

1.Bogowie nie mają wyglądu i cech ludzkich, nie godzi się z bóstwa robić wędrowca.

2.”Jeden, bóg, najwyższy pośród bogów i ludzi, ani kształtem , ani myślą niepodobny do

ludzi”. „ Cały widzi, cały myśli, cały słyszy.” „..mocą umysłu sprawia, że wszystko się

obraca”.

Czy to monoteizm? Czy to panteizm?

Reale: umysłowości greckiej obcy jest problem: Bóg jeden czy wielu bogów. Nie widzi się tutaj sprzeczności. Boskość przejawia się na wiele sposobów.

Tatarkiewicz: raczej panteizm, Reale: blisko panteizmu.

Inne poglądy Ksenofanesa.

W kwestii zasady wypowiadał się różnie, ziemię a czasami ziemię i wodę uważał za początek wszechrzeczy. „Ziemią i wodą są wszystkie rzeczy, które rodzą się i rosną”.

PARMENIDES

Współczesny Heraklitowi, założył szkołę elejską, nowator w kręgu przedsokratyków, twórca ontologii, autor poematu O naturze.

Bogini - główna postać poematu mówi:

„Nuże! Będę mówiła , a ty rozgłoś opowieść po wysłuchaniu,

jakie jedynie metody badawcze możliwe są do pomyślenia:.”

Pierwsza, że byt jest i nie może nie być i jest to droga Prawdy.

Druga, że nie-byt nie jest i nie może w żaden sposób być i jest to droga fałszu (mniemania).

Byt jest czymś pozytywnym, nie-byt zaś jego absolutnym zaprzeczeniem (negatywnością). Uzasadnieniem tych tez jest to, że byt można pomyśleć i wyrazić, nie-bytu nie można pomyśleć i wyrazić.

„Tym samym jest bowiem myśleć i być”.

Z tezy, że - byt jest - można wywnioskować własności bytu. Byt nie powstaje i nie ginie. Nie ma przeszłości i przyszłości, jest niezmienny, nieruchomy, doskonały, zupełny, niczego nie potrzebuje, niepodzielny, równy, skończony, kulisty, jeden.

Byt Parmenidesa nie jest zasadą Jończyków. Z uwagi na kulistość nie jest to byt niematerialny, ale i jego materialności nie należy zbytnio podkreślać.(jeszcze tych kategorii nie odkryto - Reale.)

Parmenides odmawiał wartości poznaniu zmysłowemu, ufał jedynie rozumowi i dedukcji. Kto nie idzie za myślą popada w sprzeczność.

Arystoteles o Parmenidesie: teza intelektualnie do przyjęcia, w obliczu faktów można ją uznać za obłędną. Eleaci byli bliscy szaleństwa: szaleństwa rozumu.

ZENON Z ELEI

Uczeń Parmenidesa, apologeta i polemista, zwalczał przeciwników, bronił nauki mistrza. Wzmacniał tezy Parmenidesa poprzez obalanie tez przeciwnych. Jego metoda dowodzenia to dowód nie wprost, sprowadzenie do absurdu tezy przeciwnika. Arystoteles uważa Zenona za twórcę dialektyki.

Dialektyka: od dia-leghein ma wiele znaczeń, sztuka prowadzenia rozmowy, metoda poszukiwania wiedzy na drodze pytań i odpowiedzi, u Zenona metodyczne zbijanie tez przeciwnika, po to, by pokazać prawdziwość własnej tezy przez wykazanie sprzeczności tezy przeciwnej.

Argumenty Zenona przeciwko ruchowi (4) i wielości (wiele) są następujące:

1.dychotomia, 2.Achilles, 3. strzała, 4. stadion.

Ad 2. Achilles nie dogoni żółwia, jeśli ten go wyprzedzi . Goniący musi dojść najpierw do miejsca, z którego wyszedł goniony, ten zaś posunął się dalej.

5. argument „To, co się porusza, nie porusza się ani w miejscu, w którym jest, ani w miejscu ,w którym nie jest” (jeśli jest, jest nieruchome, jeśli nie jest, to się nie porusza ,bo go tam nie ma; ruch jest zatem niemożliwy).

Jeden z argumentów przeciwko wielości opierał się na sprzeczności w zachowaniu wielu rzeczy razem wziętych w porównaniu z zachowaniem każdej z nich osobno. Ziarno rzucone na ziemię nie wydaje dźwięku, więc nie powinien wydawać go worek.

Paradoksy Zenona stały się bodźcem do rozważań nad wielkościami ciągłymi: czasem, przestrzenią, ruchem, nad stosunkiem całości i części, części skończonych i nieskończonych.

MELISSOS Z SAMOS

Filozofujący żołnierz, uporządkował, usystematyzował naukę eleatów. Byt pojmuje tak samo jak Parmenides. Uzasadnia, że byt jest jeden, ponieważ jest nieskończony. Ta ostatnia kwestia różniła go od mistrza.

PLURALIŚCI: EMPEDOKLES, ANAKSAGORAS, DEMOKRYT.

Empedokles z Agrygentu (Sycylia): lekarz, kapłan, poeta, autor dzieł „ O naturze „ i „Pieśni oczyszczające”.

Chce pogodzić Parmenidesa i Heraklita, a więc byt i zjawiska. Większość podręczników historii filozofii przytacza na początku jego zdanie: „Jest niemożliwe, aby coś powstało, z tego, co zupełnie nie istnieje i jest rzeczą niemożliwą i niesłychaną, aby zginęło to, co jest”. Jest to potwierdzenie myśli Parmenidesa. Powstanie i ginięcie można uznać za realne, jeśli pojmuje się je jako powstanie z tego, co istnieje i przemianę w rzeczy, które też istnieją. Powstanie (narodziny) i ginięcie (śmierć) są więc mieszaniem i rozpadem substancji, które są wieczne i jednakowe.

Cztery są takie substancje, elementy (coś pierwotnego , jakościowo niezmiennego), żywioły, zwane też „korzeniami wszechrzeczy” i oznaczone imionami bóstw. To woda, powietrze, ogień i ziemia. Tym samym Empedokles odszedł od monizmu filozofów jońskich i stworzył koncepcję pluralistyczną.

Dlaczego łączą i rozłączają się elementy? Co je przyciąga lub odpycha? Są to dwie siły: miłość i nienawiść (niezgoda). „Cztery żywioły i dwie siły - oto Empedoklejski obraz świata” (Tatarkiewicz) . Ustrój świata zależy od przewagi jednej lub drugiej siły. Kosmos i rzeczy powstają w okresach przejściowych, które prowadzą od przewagi miłości do dominacji nienawiści i od przewagi nienawiści do dominacji miłości.

Poznanie: z rzeczy wydobywają się „wypływy”, które dostają się do organów zmysłowych i podobne cząstki rozpoznają podobne im cząstki wypływów. W poznaniu wzrokowym wypływy pochodzą o oka. Zasada jest taka, że podobne poznaje podobne.

ANAKSAGORAS

Wprowadził filozofię do Aten. Uczony, badacz, żył w dobrowolnym ubóstwie, przyjaźnił się z Peryklesem. Opuścił Ateny, zaocznie oskarżony i skazany na śmierć za poglądy astronomiczno-religijne.

Podobnie jak Empedokles twierdzi: „Hellenowie mają fałszywe wyobrażenia o narodzinach i śmierci. Żadna bowiem rzecz się nie rodzi i umiera, tylko miesza się z rzeczy istniejących i na nie rozkłada. Tak więc poprawnie powinni narodziny nazywać zmieszaniem się, a śmierć rozdzieleniem”. Od Empedoklesa wiemy, że są 4 elementy, Anaksagoras zaś przyjmuje, że są nieskończone co do ilości i liczby i jakościowo jednorodne. Nazywa je zarodkami, nasionami (spermata), Arystoteles nazwał je „homoiomeriami” (jakościowo identyczne). Na początku wszystkie zarodki były ze sobą wymieszane w jakiejś pierwotnej mieszaninie i nie można było ich odróżnić. Wyłoniły się dzięki ruchowi wywołanemu przez umysł. Wszystkie rzeczy są mieszaninami.” Wszystko jest we wszystkim”. „ W każdej rzeczy jest cząstka każdej rzeczy”. Rosną przez to, że dzielą się. Jak włos mógłby powstać z nie - włosa? W bieli znajduje się czerń. Jak odróżnić jedną rzecz od drugiej? W każdej rzeczy są wszystkie jakości, ale nie w tej samej proporcji. Postrzegamy te, które przeważają i wedle nich je nazywamy. Nie widzimy kropli wina w beczce wody. Nasze zmysły są wierne ale mierne.

Rola i natura umysłu (nous).

Umysł jest nieograniczony, niezależny i nie zmieszany z żadną rzeczą, delikatny, ma pełną wiedzę o wszystkim i posiada wielką siłę i panuje nad rzeczami. Dał impuls do powszechnego krążenia i ruchu wirowego, a ruch ten wywołał proces formowania się. I ta myśl była nowa. Platon i Arystoteles podziwiali Anaksagorasa za wprowadzenie idei umysłu, ale krytykowali go za nieumiejętność wykorzystania własnego pomysłu.

W sprawie postrzegania Anaksagoras przyjął zasadę, że postrzegamy nie to, co do nas podobne, lecz to, co przeciwne.

ATOMIŚCI

Leucyp i jego uczeń Demokryt - umysł wszechstronny, wiódł ciche i oddane nauce życie.

Jest to kolejna próba ocalenia podstawowej zasady eleatów i uwzględnienia doświadczenia

(świata zjawisk). Żywioły Empedoklesa, zarodki Anaksagorasa ustępują miejsca atomom (niepodzielnym cząstkom)

1. Wszystko składa się z atomów.

2. Atomy posiadają jedynie ilościowe cechy: kształt, położenie, porządek.

3. Powszechną własnością atomów jest odwieczny ruch. Polega on na zmianie miejsca w przestrzeni.

4. Atomy znajdują się i poruszają w próżni. Próżnia - miejsce, tłumaczy wzrastanie i zmniejszanie się przedmiotów, opór.

„Naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia”.

Badacze wyróżniają trzy rodzaje ruchu:

1. prekosmiczny - przemieszczanie się i krążenie we wszystkich kierunkach (jak pyłki w

powietrzu);

b. kosmogoniczny-wirowy (wir działa jak sito);

c. ruch w kosmosie uformowanym (atomy uwalniają się ze skupiska i tworzą wyziewy-jak

zapachy).

Atomy nie posiadają jakości zmysłowych. Jakości są subiektywne.

Atomiści byli zwolennikami przyczynowego wyjaśniania zjawisk. Twierdzili, że „nic nie dzieje się bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś racji i konieczności”. Przypadek nie oznacza braku przyczyny. Nie odwoływali się do przyczyn celowych, zaprzeczali rozumnej sile kierującej celowo światem. Nie szukali też pierwszej przyczyny. Świat pojmowali mechanistycznie. Ciało i dusza powstały z atomów. Dusza składa się z kulistych, drobnych, ruchliwych atomów, mających naturę ognia. Jest śmiertelna. Postrzeganie jest przenikaniem atomów z zewnętrznego świata do organów zmysłowych (przez pośrednictwo podobizn). Poznanie zmysłowe jest subiektywne i ciemne, a prawdziwe jest tylko poznanie rozumowe.

Podsumowanie I okresu:

1. Główne zagadnienia - kosmologiczne, a w nich kwestia arche - początku, zasady,

natury (physis). Rozpoczęto od monizmu (jedna zasada), zakończono pluralizmem

zasad. Eleaci nie zajmowali się zasadą.

2. Sprzeczne rezultaty ,antytezy filozofii physis: wszystko jest w ruchu-wszystko jest nieruchome; wszystko zależy od rozumnego zarządzania umysłu -wszystko wywodzi się z mechanicznego ruchu.

Filozofowie pierwszego okresu podejmowali bezinteresowne próby zrozumienia świata. Wg Russella wadą każdej filozofii po Demokrycie jest nadmierny akcent położony na człowieka w porównaniu ze wszechświatem.

---