PROGRAM EDUKACYJNO - TERAPEUTYCZNY DLA DZIECKA AUTYSTYCZNEGO

Opracowała mgr Elżbieta Konopacka

I ETAP - Przygotowanie do nauki

1. Obserwacja - nawiązanie kontaktu na dostępnym dla dziecka poziomie;

• ustalenie poziomu funkcjonowania w zakresie wszystkich sfer;

2. Niedyrektywna Terapia Zabawowa - spontaniczne wyrażanie własnych przeżyć;

• naśladowanie, odwzorowywanie czynności;

3. Rozwinięcie poczucia bezpieczeństwa i redukcja poziomu lęku - oddziaływanie na sferę zmysłów;

• wykorzystanie w zabawie wody, piasku i innych tworzyw;

4. Rozpoznanie i eliminowanie niepożądanych form zachowania ( agresja, stereotypie, negatywizm ) na korzyść celowych działań - manipulacja różnymi materiałami;

• zabawy ruchowe;

• sensowne interakcje;

• elementy muzykoterapii;

5. Wdrażanie do konkretnych zadań - wpływanie na funkcje percepcyjno - motoryczne;

• wyrównywanie deficytów rozwojowych;

• stopniowe przechodzenie do zabaw tematycznych.

II ETAP - Rewalidacja indywidualna

1. Zaradność i samoobsługa :

• rozbieranie i ubieranie ( wkładanie luźnej bielizny, bluzek, koszul, spodni bez konieczności zapinania );

• wkładanie, zdejmowanie i ustawianie w odpowiednim miejscu obuwia ( bez samodzielnego sznurowania i wiązania );

• mycie rąk z zachowaniem kolejnych etapów tej czynności, odkręcanie i zakręcanie kranów;

• sygnalizowanie i realizowanie potrzeb fizjologicznych;

• otwieranie i zamykanie drzwi ( bez używania kluczy );

• posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku przeznaczonymi do utrzymania higieny osobistej, układanie zabawek i przyborów na określonym miejscu;

• poprawne spożywanie pokarmów ( gryzienie i żucie, posługiwanie się łyżką );

• poprawne siedzenie przy stole.

UWAGA : Zdobywanie umiejętności i nawyków odbywać się musi w sytuacjach naturalnych, każda czynność powinna być podzielona na drobne elementy, których dziecko się uczy w zależności od poziomu wyjściowego i indywidualnych możliwości. Początkowo dziecko obserwuje wykonywanie czynności przez nauczyciela, potem wspólnie z nim wykonuje określony etap czynności, a następnie wykonuje ją przy pomocy lub samodzielnie. Ważne jest wykorzystywanie różnych form graficznego rejestrowania zachodzących w dziecku zmian.

2. Zachowania społeczne :

• kształtowanie poczucia tożsamości, więzi z otaczającą dziecko rzeczywistością;

• wzmacnianie poczucia „ja”;

• zdobycie podstawowej orientacji w otaczającej dziecko rzeczywistości;

• rozpoznawanie swojego imienia;

• poznawanie rzeczy i dźwięków;

• nawiązanie kontaktu z nauczycielem;

• praktyczne poznanie pomieszczeń szkolnych (korytarz, łazienka, szatnia, sala gimnastyczna );

• klasa - urządzenie klasy, zabawki, przybory szkolne;

• przestrzeganie zasad bezpieczeństwa w klasie;

• ulubione zabawki i zabawy dziecka;

• droga do szkoły - wdrażanie do prawidłowego zachowania się na ulicy; przechodzenie przez jezdnię w wyznaczonych miejscach;

• zmysłowe poznanie zmian zachodzących w przyrodzie ( jesień - zmiany koloru liści, opadanie ich, deszcz, zbieranie liści, kasztanów; zima - poznanie śniegu i lodu, dokarmianie ptaków; wiosna - pąki, pierwsze kwiaty, liście. )

UWAGA : Naśladowanie aktywności własnej dziecka prowadzi do nawiązania kontaktu z nauczycielem, skupia uwagę dowolną dziecka i uczy odbioru stanów uczuciowych.

Rozwijanie poczucia tożsamości odbywa się m.in. z zastosowaniem techniki W. Sherborne i „ Programów Aktywności” Ch. Knillów opartej na poznaniu własnego ciała poprzez ruch traktowany jako środek do tworzenia poczucia bezpieczeństwa i wzajemnych interakcji z dorosłymi i dziećmi. Kształtowanie umiejetności nawiązywania kontaktów z rówiesnikami i rozwijanie form współżycia w grupie szkolnej odbywa się poprzez zabawy zespołowe ruchowe, tematyczne i konstrukcyjne przy wspólnym korzystaniu z pomocy i sprzętu dydaktycznego.

Umiejętność radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych kształtowany jest poprzez naukę właściwego wyrażania swoich stanów emocjonalnych i sygnalizowanie potrzeb ( słowem, mimiką, gestem ) oraz zaspokajanie ich w odpowiednim miejscu i czasie w sposób społecznie akceptowany.

Kształtowanie właściwej postawy wobec kolegów i dorosłych, szacunku dla mienia - odbywa się jedynie w warunkach naturalnych i przez praktyczne działanie.

Wzbudzanie i kształtowanie emocji, stanowiacych źródło radości i wzruszeń poprzez wdrażać dziecko do celowego spostrzegania, obserwowania i rozumienia sytuacji; spontaniczną obserwację dziecka warto stopniowo ukierunkowywać na charakterystyczną cechę danego przedmiotu ( kolor, kształt, uzyteczność ) lub zjawiska czy pojecia , aby dziecko mogło zdobyć umiejetność klasyfikowania przedmiotow i zjawisk zachodzących w najbliższym środowisku.

Dla każdego dziecka należy znaleźć indywidualny sposób porozumiewania się wzrokowego, słuchowego, dotykowego - realizowanego poprzez przedmioty, gesty, dźwięki i słowa. Realizacja treści odbywa się poprzez:

• ćwiczenia funkcji spostrzeżeniowo - ruchowych; rozwijanie zręczności w chwytaniu, utrzymywaniu równowagi, opanowanie schematu własnego ciała;

• ćwiczenie koordynacji wzrokowo - ruchowej wykorzystując zabawy z piłką, gry i zabawy dydaktyczne, wykonywanie prostych polecen, odtwarzanie zidentyfikowanych dźwięków pochodzących z otoczenia;

• rozwijanie zmyslu dotyku poprzez ćwiczenia w rozpoznawaniu przedmiotow codziennego użytku i ich faktury dotykiem oraz ćwiczenia odczuwania temperatury, np. zimne, i gorące napoje;

• ćwiczenia zmysłów węchu i smaku przez rozróżnianie smaków; słodki, gorzki, słony, kwasny oraz rozróżnianie intensywnych zapachów z otoczenia dziecka,np. zapachy potraw, kwiatów, leków.

3. Kształcenie mowy:

• kształtowanie mowy i innych dostępnych środków porozumiewania się;

• wzbogacanie słownictwa czynnego i biernego;

• kształtowanie pojęć w trakcie zabawy i funkcjonalnego posługiwania się przedmiotami;

• kształcenie rozumienia gestów, znaków słownych i ogólnych umiejętności naśladowczych;

• uczenie reagowania na własne imię;

• ćwiczenia przygotowujące do nauki czytania;

• poznawanie przedmiotów codziennego użytku oraz osób znaczących;

• ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania - swobodne bazgranie; rozróżnianie, identyfikowanie i nazywanie przedmiotów, ich cech; wykonywanie czynności manualnych pod kontrolą wzroku ( manipulowanie, układanie puzzli, loteryjek; rysowanie wzorów graficznych; wodzenie po wzorze, rysowanie po szablonie i po śladzie, stopniowe odwzorowywanie.

UWAGA : Zajęcia obejmują wszystkie funkcje językowe: spostrzeganie, różnicowanie i kojarzenie wzorów słuchowych, wzrokowych, kinestetycznych, wrażliwość na rytm i koordynacje wzrokowo - ruchowo - słuchową oraz ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny, fonacyjny i oddechowy.

Pierwsze formy nawiązania kontaktu z dzieckiem możliwe są na drodze niewerbalnych kanałów porozumiewania , by ostrożnie przejść do oswajania z formami językowymi.

Dziecko poznaje świat poprzez doświadczenia motoryczne, rozwija swoją inteligencję sensoryczno - motoryczną bawiąc się , manipulując przedmiotami. Doświadczenia te kształtują system pojęć i wyobraźni stanowiąc podstawę dla opanowania języka. Systematyczne utrwalanie pojęć prowadzi do prawidłowego kojarzenia nazwy z desygnatem, co z kolei umożliwia dziecku poprawne nazywanie przedmiotów i ma ogromne znaczenie w procesie usprawniania myślenia, pamięci i uwagi.

Wspierającą rolę w nauce mowy dzieci odgrywają zajęcia z rytmiki i wychowania fizycznego poprzez kształtowanie wrażliwości słuchowej, poprawę koordynacji ruchowe, likwidację silnych napięć nerwowych. Początkowe kontakty mają formę poleceń, pytań, informacji. Naukę pisania i czytania prowadzi się równolegle z nauką mowy. Ćwiczenia przygotowujące do nauki czytania i pisania muszą być poprzedzone rozwijaniem:

• percepcji wzrokowej poprzez rozróżnianie, identyfikowanie i nazywanie przedmiotów, ich cech i czynności w warunkach naturalnych i na obrazku;

• koordynacji wzrokowo - ruchowej poprzez wykonywanie czynności manualnych pod kontrolą wzroku ( czynności samoobsługowe, manipulowanie tworzywami nieukształtowanymi, np. masa solna, plastelina ) , posługiwanie się przedmiotami, korzystanie z pomocy dydaktycznych ( układanki, loteryjki, puzzle );

• analizy i syntezy wzrokowej : układanie całości z elementów, rozkładanie całości na elementy; na materiale niegraficznym : układanki, loteryjki, zabawy konstrukcyjne, zbiory przedmiotów.

Naukę pisania rozpoczynamy od różnych ćwiczeń usprawniających manualnie ( dowolne bazgranie, rysowanie kresek, kropek, laseczek, kółeczek i łączenie tych elementów w szlaczki; wodzenie po śladzie, rysowanie w szablonie i po wzorze, stopniowe przechodzenie do całościowego odwzorowywania ).

Zajęcia rozwijające ekspresję słowną obejmują:

• wzbogacenie czynnego słownika dziecka;

• ćwiczenia artykulacyjne przygotowujące do poprawnego wymawiania słów;

• ćwiczenia nazywania i opisywania przedmiotów;

• ćwiczenia stymulujące spontaniczne wypowiedzi;

• naukę wierszy i piosenek;

• stymulację prowadzenia sensownego dialogu.

4. Kształcenie funkcji poznawczych :

• świadome wykorzystywanie różnorodnego działania w zabawie, sytuacjach naturalnych i planowo zorganizowanych zajęciach;

• umiejętność wyodrębniania zbiorów przedmiotów w najbliższym otoczeniu

• różnicowanie zbiorów przedmiotów wg ich cech zewnętrznych ( kształt, kolor, faktura, wielkość );

• kształtowanie pojęć „ jest”, „nie ma”;

• kształtowanie pojęcia wielkości : duży - mały, gruby - cienki, długi - krótki;

• rozumienie pojęć przestrzennych: nad, pod, przed;

• rozumienie pojęć prędkości: szybko - wolno;

• kształcenie rozumienia pojęć dot. czasu: teraz, potem, dzisiaj;

• pojęcia ilości: dużo - mało.

UWAGA: materiał ten jest realizowany podczas wszystkich zajęć dydaktycznych. Opierać się należy na konkretach naturalnych, przedmiotach z najbliższego otoczenia, czynnościach życia codziennego. Pojęcia liczbowe kształtowane są poprzez wyodrębnienie i tworzenie zbiorów przedmiotów począwszy od zbiorów naturalnych ( np. dwie nogi, para butów, rękawic ). Porównywanie sprzyja rozumieniu, że liczba jest niezależna od rodzaju przedmiotu i ułatwia w przyszłości oderwanie się od konkretów. Każdą sprzyjającą sytuację należy wykorzystać w celu utrwalania pojęć.

4. Rozwijanie twórczości plastycznej:

• aktywizacja spontanicznej i planowej działalności dziecka, stabilizacja uwagi;

• obniżanie poziomu napięcia psychicznego;

• usprawnianie ruchowe i manualne;

• kształtowanie percepcji wzrokowej i wrażliwości estetycznej;

• dowolne modelowanie obiema rękami tworzyw bezkształtnych;

• malowanie mokrą gąbką i pędzlem na tablicy, palcami na lustrze;

• swobodne bazgranie patykiem na piasku, kredą na chodniku, na tablicy, kredkami na kartonie;

• wykorzystywanie różnych materiałów i narzędzi: woda, piasek, masa solna, farby klejowe, plakatowe, ciastolina itp.

UWAGA : Zajęcia plastyczne w pierwszym okresie mają charakter zabawowy, aktywizujący spontaniczną działalność dziecka. Obniżają poziom lęku i poziomu napięcia emocjonalnego

5. Kształcenie muzyczne:

• dostarczenie radosnych przeżyć dziecku;

• kształtowanie poczucia tożsamości i orientacji przestrzennej;

• usprawnianie ruchowe;

• rozwijanie percepcji słuchowej i poczucia rytmu;

• kształtowanie mowy i innych środków porozumiewania się;

• słuchanie muzyki ze zwróceniem uwagi na preferencje rodzaju dźwięków i melodii instrumentów muzycznych;

• umożliwienie dzieciom swobodnego wyboru instrumentu i posługiwania się nim;

• spontaniczne, swobodne zabawy przy muzyce i śpiewie;

• próby nawiązania dialogu muzycznego;

• zabawy przy muzyce z dotykaniem wybranych części ciała;

• ruchy kończyn przy pomocy nauczyciela ( w przód, w tył, do góry, na dół );

• próby powtarzania głosem krótkich motywów piosenek.

UWAGA : Ważne jest poznanie preferencji dziecka w zakresie rodzajów muzyki i dostarczanie mu takich bodźców akustycznych, które spełnią funkcję terapeutyczną i rewalidacyjną. Wykonywanie różnych czynności przy muzyce polega początkowo na wspólnej działalności z nauczycielem, stopniowo ograniczanej pomocy w wykonywaniu czynności aż do samodzielnego jej wykonania. Zabawy ruchowe winny być oparte na kontakcie dotykowym z nauczycielem i dzieckiem.

6. Rozwijanie sprawności fizycznej:

• kształtowanie poczucia tożsamości, poznanie siebie i umiejętności nawiązania kontaktu przez ruch;

• kształtowanie orientacji przestrzennej;

• kształtowanie obrazu samego siebie, schematu ciała;

• dowolna i spontaniczna eksploracja pomieszczenia i przyrządów gimnastycznych;

• poznanie upodobań ruchowych dziecka;

• zabawy na boisku.

UWAGA : Doświadczenia dziecka autystycznego związane z jego aktywnością ruchową przyczyniają się do rozwoju obrazu samego siebie, rozwoju umiejętności nawiązywania kontaktu. Lepszy ogólny poziom sprawności motorycznych staje się pomocny w późniejszym wyrażaniu własnych stanów emocjonalnych, zwiększa poczucie bezpieczeństwa, zaradności i odwagi. Wszystkie zajęcia i ćwiczenia muszą być atrakcyjne i dostarczać radości dzieciom.

5

---