Podstawowa i całkowita przemiana materii.
Obliczanie podstawowej i całkowitej przemiany materii.
Podstawowym celem odżywiania jest dostarczenie człowiekowi energii niezbędnej do życia i
pracy. Zapotrzebowanie człowieka na energię, wynika z nieustannie zachodzących w jego
komórkach i tkankach procesów przemiany materii określanych jako metabolizm. Część tych
procesów służy syntezie związków złożonych i wymaga dostarczenia energii (procesy
anaboliczne) część zaś to zachodzące z wydzieleniem energii procesy rozkładu (procesy
kataboliczne). Intensywność tych procesów w organizmie zależy zarówno od czynników
wewnętrznych i zewnętrznych i u zdrowych dorosłych ludzi powinny pozostawać one w
równowadze (u dzieci, młodzieży, kobiet w ciąży, rekonwalescentów dominują procesy
anaboliczne tzw. bilans dodatni)
Bilans charakteryzuje wymianę energii między organizmem a otoczeniem.
Aby zachować właściwy stan zdrowia i należy stosować odpowiednie dietę a więc dostarczać
organizmowi odpowiednią ilość energii. W celu określenie niezbędnej ilości energii
wprowadza się pojęcie podstawowej (spoczynkowej) przemiany materii (PPM) i całkowitej
przemiany materii (CPM)
Podstawowa przemiana materii (PPM) jest to najniższy poziom przemian energetycznych
dostarczający energii niezbędnej dla podstawowych czynności fizjologicznych
warunkujących podtrzymanie życia w optymalnych warunkach bytowych (bicie serca,
krążenie krwi, budowa i odbudowa tkanek itp.). warunki te określają, że człowiek znajduje się
na czczo, w pozycji leżącej, w zupełnym spokoju psychicznym i fizycznym oraz w otoczeni o
odpowiednim klimacie. Przemianę określoną w tych samych warunkach tylko, że z
wyłączeniem stanu na czczo określa się mianem spoczynkowej.
Wysokość PPM u ludzi zdrowych zależy bezpośrednio od: parametrów biometrycznych
(masa ciała, waga, powierzchnia skóry) oraz wieku i płci.
Względna wysokość PPM w przeliczeniu na l kg beztłuszczowej masy ciał lub 1m2
powierzchni skóry jest najwyższa w okresie pierwszych 2lat życia człowieka ze względu na
szybkie tępo budowy nowych tkanek.
Poza wymienionymi czynnikami pewien wpływ na natężenie PPM mają wysokość nad
poziom morza, pora roku i stan odżywienia.
Odchylenia między wartościami PPM wyliczonymi a tabelarycznymi mogą świadczyć o
wadliwym funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych sterujących przemiana materii (tj.
tarczycy, nadnerczy i przysadki mózgowej). PPM zwiększa się również w stanach
gorączkowych (ok. 13% na każdy °c temperatury).
Całkowita przemiana materii (CPM) jest to łączny poziom przemian energetycznych
warunkujący życie i prawidłowe funkcjonowanie człowieka w naturalnych warunkach
bytowych. Na całkowitą przemianę materii składają się: przemiana podstawowa - związana
głównie z wykonywaniem różnorodnych czynności, utrzymywaniem stałej ciepłoty ciała oraz
tzw. swoiście dynamicznym ( ciepło twórczym) działaniem pokarmu. Sddp oznacza okresowy
wzrost przemiany materii spowodowany spożywaniem pokarmu. Zjawisko to często nazywa
się "kosztem trawienia", przez co rozumie się wydatki energii związane z przyjmowaniem
pokarmu, jego trawieniem i wchłanianiem oraz transportem składników odżywczych. Przy
obliczaniu CPM przyjmuje się, że Sddp wynosi 10%PPM. Czynnikami zwiększającymi w
istotny sposób natężenie przemiany materii są niskie temperatury otoczenia, stresy oraz
spożywanie używek i palenie tytoniu. Całkowita przemiana materii może ulec w ciągu dnia
znacznym wahaniom w zależności od wysiłku fizycznego.
Podstawowa przemianę materii można obliczyć z wzoru Harrisa - Benedicta.
Dla kobiet PPM = 665.09 + 9,56W + 1,58H - 4,67A
Dla mężczyzn PPM = 66,47 + 13,75W +5H - 6,75A
Gdzie: W - masa ciała (kg), H - wysokość (cm), A - wiek (lata).