Trzy systemy (komponenty) osobowości: biologiczny - id, psychiczny - ego, społeczny - superego.
=> Id: „szuka przyjemności”
- „macica” dla ego
- funkcjonuje wg zasady przyjemności (rozładowanie tzn. redukcja napięcia)
- 2 procesy do dyspozycji id: czynność odruchowa i proces pierwotny (marzenie, myślenie życzeniowe)
- id jest irracjonalne
=> Ego: „sprawdza rzeczywistość”
- powstaje z id, by ułatwić osiąganie jego celów
- odróżnia to co w umyśle od tego co w świecie zewnętrznym
- działa za pośrednictwem procesu wtórnego tj. myślenia realistycznego
- władza wykonawcza osobowości: decyduje o przystąpieniu do działania oraz o tym
które popędy i jak zostaną zaspokojone
- godzi sprzeczne wymagania: id, superego i świata zewnętrznego
- nadrzędne cele: utrzymanie życia jednostki i zapewnienie reprodukcji gatunku
- ego jest racjonalne
=> Superego: „ dąży do doskonałości”
- rozwija się jako ostatni z trzech systemów
- stanowi wewnętrzną reprezentację tradycyjnych wartości i ideałów społeczeństwa
- „instancja moralna” osobowości
- kształtuje się pod wpływem nagród i kar rodzicielskich oraz introjekcji
- introjekcja - proces włączania wartości rodziców w subsystem superego: ja - idealne
- wyróżnia się 2 podsystemy (subsystemy): sumienie zawiera kateksje zakazów rodzicielskich oraz ja - idealne - zawiera kateksje ideałów rodzicielskich
- funkcje: hamowanie impulsów z id
nacisk na ego, by realizowało cele moralne zamiast realistycznych
dążenie do doskonałości (motywacja hubrystyczna)
- superego jest irracjonalne
Rozwój osobowości.
Rozwój osobowości w teorii Freuda ujmowany jest jako reakcja na napięcia pochodzące z 4 źródeł(por.Hall, Lindzey, Campbell 2004 s.67). Są to:
a)procesy rozwoju fizjologicznego b) frustracje, c)konflikty, d) zagrożenia
Rozwój osobowości to uczenie się nowych sposobów redukcji napięcia. Są 2 metody pozbywania się konfliktów, lęków, frustracji: identyfikacja oraz przemieszczenie.
Identyfikacja - wyróżnić można 2 rozumienia pojęcia identyfikacji (w teorii Freuda):
a)identyfikacja czegoś - ego dokonuje identyfikacji symboli z treściami popędowymi id niejako „uznając”, że obiekt jest wystarczająco dobry by przy jego pomocy zaspokoić popęd id, zyskuje od id energię niezbędną do podjęcia aktywności; identyfikuje się zastępcze obiekty zdolne zredukować popęd.
b)identyfikacja z kimś, inaczej utożsamienie się - metoda przejmowania od innej osoby jej cech i sposobów redukcji napięcia. Kształtowanie własnego zachowania na wzór zachowania innej osoby (ale nie naśladowanie, które polega na powtarzaniu jedynie zachowań a nie ich wewnętrznych motywów). W młodszym wieku przede wszystkim od rodziców, którzy spostrzegani są jako wszechmocni, a zatem doskonale radzący sobie z zaspokajaniem dążeń popędowych. Każdy okres życia człowieka ma swe podstawowe postacie do identyfikowania się. Identyfikacja w znacznej mierze jest nieświadoma.
Przemieszczenie - proces przenoszenia energii popędowej z obiektu pierwotnego na zastępczy zdolny do redukcji napięcia popędowego. Podobieństwo obiektu pierwotnego i zastępczego oraz zakazy i nakazy społeczne określają kierunki przemieszczeń. Obiekt zastępczy nie redukuje w sposób całkowity napięcia, więc jednostka ciągle poszukuje nowych, lepszych obiektów zdolnych do redukcji popędu. Dzięki temu jest stale aktywna a jej zachowanie coraz bardziej różnorodne. „Zdolność kateksji obiektów zastępczych jest najpotężniejszym mechanizmem rozwoju osobowości,” (por.Hall, Lindzey, Campbell 2004 s.69).
Sublimacja - przemieszczenie energii popędowej ku celom kulturowotwórczym
Kateksja - inwestowanie energii id w działanie lub wyobrażenie zaspokajające popęd. Jest to kateksja obiektu tzn. wybór obiektu popędu.
Antykateksje - siły ego powstrzymujące id przed impulsywnym, irracjonalnym działaniem.
Zdolność tworzenia kateksji obiektów zastępczych to najważniejszy mechanizm rozwoju osobowości. Dzięki tej zdolności i dystrybucji energii powstają zainteresowania, wartości, postawy, więzi uczuciowe charakteryzujące osobowość dorosłego.
Mechanizmy obronne ego
Ego radzi sobie z lękiem metodami racjonalnymi i nierealistycznymi. Ego organizuje obronę przed id, superego i rzeczywistością.
Mechanizmy obronne tworzone są pod naciskiem zbyt silnego lęku, w celu jego redukcji.
Rodzaje lęku - patrz podpunkt „Lęk”
Cechy wspólne mechanizmów obronnych:
negują, fałszują, zniekształcają rzeczywistość
działają bez udziału świadomości.
Główne mechanizmy obronne :
Wyparcie
Projekcja
Formacja reaktywna
Fiksacja i regresja.
Stadia rozwoju psychoseksualnego
Freud twierdził, że w ostatecznej organizacji osobowości wszystkie 4 stadia są reprezentowane, ponadto nie zakładał gwałtownych przejść między stadiami.
Stadium oralne 1-szy rok życia. 2 rodzaje przyjemności oralnej: ssanie i połykanie oraz żucie i gryzienie. Inkorporacja oralna - pobieranie pokarmu, prototypem dla np. połykania wiedzy. Powstają w tym czasie uczucia zależności oraz ich najbardziej skrajny przejaw - pragnienie powrotu do macicy.
Stadium analne 2-3 rok życia. Przyjemność płynie z ulgi przy wypróżnieniu. Kontrola zwieraczy odbytu - uczenie się odraczania przyjemności wydalania. Charakter retencyjny tworzy się pod wpływem rygorystycznych wymagań co do wypróżnień. Twórczość, produktywność, przy akceptacji, chwaleniu za wypróżnienie.
Stadium falliczne - 3-5 rok życia (kompleks Edypa i Elektry, lęk kastracyjny u chłopców i zazdrość o członek u dziewcząt). Przyjemność związana z funkcjonowaniem zewnętrznych narządów płciowych. Kompleks Edypa składa się z kateksji seksualnej rodzica przeciwnej płci oraz antykateksji rodzica tej samej płci. Kształtuja się w tym czasie postawy wobec płci przeciwnej, autorytetów, władzy. Kompleks kastracyjny u dziewczynki polega na tym, że odpowiedzialność za kastrację przypisuje matce.
3 powyższe stadia, to stadia pregenitalne przypadają na 5 pierwszych lat życia dziecka. Kateksje w tych stadiach mają charakter narcystyczny (cenne to, co zaspokaja potrzeby)
Stadium genitalne (poprzedzone okresem latencji) przypada na okres dorastania. Funkcja biologiczna tego stadium to reprodukcja.
„Jednostka przekształca się z szukającego przyjemności, narcystycznego niemowlęcia w ukierunkowaną na rzeczywistość, uspołecznioną osobę dorosłą.” (Hall, Lindzey, Campbell 2004 s.76)
Dynamika osobowości
Popęd - wrodzona reprezentacja psychiczna wewnętrznego, biologicznego źródła pobudzenia. Reprezentacja psychiczna fizjologicznego stanu organizmu tj. stanu wzbudzenia potrzeby. Napięcie, pragnienie, dążenie wywołane potrzebą.
Cechy popędu:
cel - redukcja napięcia
źródło - potrzeby (stan organizmu)
przedmiot - cała aktywność zachodząca pomiędzy pojawieniem się pragnienia a jego zaspokojeniem (odnosi się nie tylko do obiektu, który zaspokaja (potrzebę ale również obejmuje cała aktywność między pojawieniem się pragnienia a jego zaspokojeniem).
siła - intensywność, decyduje o niej natężenie potrzeby (im bardziej organizmowi brakuje srodków odżywczych tj. jest bardziej wygłodzony, tym większa siła popędu pokarmowego).
„a” i „b” - stałe cechy popędu, „c' i „d” - zmienne cechy
Liczba i rodzaj popędów. Freud wyodrębnił 2 ogólne kategorie popędów: życia i śmierci.
Popędy życia realizują swe funkcje dzięki energii libido. Głód, pragnienie, seks należą do kategorii popędów życia. Popędów seksualnych jest wiele, bo wiele jest potrzeb organicznych będących źródłem pragnień erotycznych. Poszczególne pragnienia erotyczne związane są z różymi okolicami ciała - strefami erogennymi. W okresie dojrzewania cząstkowe popędy seksualne łączą się i podporządkowują nadrzędnemu celowi - prokreacji.
Popędy destrukcyjne to popędy śmierci czyli pragnienia śmierci, są wyrazem tendencji organicznej materii do stanu nieorganicznego, często działają skrycie. „Pragnienie śmierci u istoty ludzkiej jest psychologiczną reprezentacją zasady stałości.” „celem każdego życia jest śmierć”(2004,s.62). Popęd agresji jest pochodną popędów śmierci. Jeśli pragnienie śmierci jest blokowane przez popędy życia to jego autoagresywne tendencje są kierowane na zewnątrz, dlatego niszczy i zabija. „ Popędy życia i śmierci oraz ich pochodne mogą się stapiać ze sobą, neutralizować lub zastępować wzajemnie.” Miłość (pochodna popędu seksualnego ) może neutralizować nienawiść (pochodną popędu śmierci).
Dystrybucja energii (rozdzielanie i wykorzystywanie energii psychicznej).
Dynamika osobowości to sposób rozdziału i wykorzystania energii psychicznej przez id, ego, superego. Zainwestowanie energii w działanie lub wyobrażenie, które zaspokoi popęd to kateksja obiektu lub wybór obiektu popędu. Identyfikacja - przekazanie energii z id procesom składającym się na ego, dostosowanie reprezentacji psychicznej do rzeczywistości fizycznej. Umożliwia zastąpienie procesu pierwotnego procesem wtórnym (głodny człowiek przestaje marzyć o jedzeniu, idzie do sklepu, robi zakupy i przygotowuje posiłek, który zjada).
Lęk
Lęk pełni ważną rolę w dynamice osobowości. Środowisko, w którym żyjemy, może być dobre lub zagrażające. Lęk ostrzega o zagrożeniu. Pierwotnie wyzwalany jest przez czynniki środowiska (np. samochód na drodze, pożar, groźny pies itp.) wywołuje mobilizację organizmu do walki lub ucieczki więc - ostrzega i pomaga w ochronie zdrowia i życia. Jednostka karana za próby realizacji dążeń popędowych a także o surowym superego będzie doświadczała lęku z wewnątrz, wtedy gdy pojawi się impuls popędowy.
Rodzaje lęku: a) realistyczny (przed rzeczywistym niebezpieczeństwem, czyli - strach)
b) moralny (źródłem jest sumienie, obawa przed własnym sumieniem
doświadczana jako poczucie winy)
c) neurotyczny - lęk przed zaspokojeniem popędów, przed tym, że
zaspokojenie popędów będzie ukarane, „obawa, że popędy wymkną się spod kontroli i spowodują, iż dana osoba zrobi coś za co zostanie ukarana.” (Hall, et all. 2004 s.66).
d) traumatyczny - tak silny, że „sprowadza osobę do stanu niemowlęcej bezradności” (Hall, et all. 2004 s.67).
Prototypem przeżywania wszystkich lęków jest trauma urodzeniowa.
Charakterystyczne badania i metody badawcze
Swobodne skojarzenia i analiza snów.
Studia przypadków.
Aktualne badania.