Zogniskowane wywiady grupowe online - charakterystyka techniki badawczej

„Celem tekstu jest prezentacja jednej z głównych technik jakościowych stosowanych w badaniach internetowych - zogniskowanego wywiadu grupowego online (Focus Group Interview Online)”

Fokusy (FGI - Focus Group Interview) - badania jakościowe realizowane przy użyciu zogniskowanych wywiadów grupowych. Fokusy służą poznaniu określonych zachowań, motywacji, postaw czy też skojarzeń i schematów poznawczych związanych z tematem badań.

Cel i zastosowanie fokusów:

• Zebranie zagregowanych opinii powstałych w trakcie dyskusji dzięki efektowi synergii (Synergia, efekt synergiczny - współdziałanie różnych czynników, którego efekt jest większy niż suma poszczególnych oddzielnych działań. Termin ten jest pojęciem ogólnym, mającym zastosowanie w wielu różnych dziedzinach. Poniżej zostało podanych tylko kilka przykładów.) Zadaniem moderatora jest stworzenie takiej atmosfery, aby badani mogli swobodnie ze sobą porozmawiać, wymieniając się spostrzeżeniami, skojarzeniami czy preferencjami;

• Badania online mają zapewniać poczucie większej anonimowości ze względu na brak kontaktu twarzą w twarz z badaczem i grupą badaną;

• Badania online poruszają kwestie pomijane przez wcześniejsze tradycyjne badania. Są to kwestie osobiste, drażliwe, intymne (zdrowie, seksualność), religijność. Badania mogą również dotyczyć różnic międzykulturowych realizowanych poza obszarami jednego kraju;

• Fokusy online mogą stanowić jedną z technik w procesie badawczym: na zasadzie triangulacji (zbieraniu danych z kilku źródeł) oraz jako badania pilotażowe - stanowiące punkt wyjścia do zbudowania kwestionariusza w badaniach ilościowych;

• Celem przeprowadzania wywiadów grupowych jest wytworzenie swoistej atmosfery, sprzyjającej owocnej burzy mózgów oraz powstania efektu synergii.

Podział wywiadów fokusowych

Fokusy realizowane synchronicznie (real-time)

Fokusy realizowane asynchronicznie (non-real-time)

Toczy się w czasie rzeczywistym; Moderator na bieżąco zadaje nowe pytania; Wymagają większej koordynacji i integracji ze strony badacza i moderatora - muszą oni kontrolować przebieg dyskusji ze względu na ograniczony czas; Wymagają od badanych szybkiego reagowania na zadawane pytania oraz sporych kompetencji komputerowych, zwłaszcza szybkiego pisania na klawiaturze; Może zabraknąć czasu, aby badani zdążyli się dobrze poznać i chętniej wchodzili w głębszą dyskusję; Będą się bardziej nadawały do badania problemów wymagających mniejszego poziomu refleksji, skupiających się na prostych ocenach danego zagadnienia.

Rozmowa może być rozciągnięta na kilka dni; Jej użytkownicy wypowiadają się w dowolnie wybranym momencie; Ma charakter fora lub listy dyskusyjnej; Ma „naturalny” charakter, bo użytkownicy mają większą swobodę w trakcie rozmowy; Rola moderatora polega na zagajeniu dyskusji niż jej kontrolowaniu i sterowaniu; Badany ma czas, aby prześledzić przebieg dyskusji i we właściwym sobie tempie udzielić odpowiedzi; Badani mają większą szansę poznać się nawzajem, wejść w głębsze interakcje, a tym samym pozwolić sobie na większą otwartość i szczerość; Są szczególnie przydatnym narzędziem w badaniu kwestii drażliwych, intymnych, osobistych (seksualność, nałogi, choroby).

Tekst poniższy dotyczy fokusów synchronicznych!

Przebieg badania

1. Postawienie problemu badawczego, ustalenie celów badania, określenie charakterystyki uczestników spotkania, kryteria selekcji. Ważna jest praca nad opracowaniem scenariusza wywiadu, który wymaga dostosowania pytań do komunikacji elektronicznej. Pytania muszą być sformułowane w sposób precyzyjny, prosty. Przed przystąpieniem do realizacji badania badacz i moderator powinni oszacować czas, jaki można poświęcić na dany blok pytań, oraz określić, które pytania są najważniejsze z punktu widzenia celów badawczych.

2. Przystąpienie do redukcji uczestników planowanych grup fokusowych. Rekrutuje się ochotników spełniających kryteria wynikające z problemu badawczego. Ważne jest, by badani spełniali kryteria doboru losowego (np. byli w odpowiednim przedziale wiekowym).

3. Informacja o badaniu powinna zawierać szczegółowe informacje dotyczące tematu, procedury, czasu trwania wywiadu. Osoba zaproszona do udziału w badaniu powinna odesłać wypełniony kwestionariusz rekrutacyjny, pozwalający zweryfikować, czy dana osoba spełnia wyznaczone kryteria.

4. Poinformowanie badanego o szczegółach organizacyjnych: podanie daty i godziny rozpoczęcia spotkania, adresu strony internetowej, na której umieszczona jest platforma fokusowa, podanie jednorazowego loginu i hasła. Istotne jest otrzymanie informacji zwrotnej o potwierdzeniu wzięcia udziału w badaniu danego respondenta, ponieważ jest duże ryzyko jego rezygnacji. Ważne jest też oddziaływanie na motywację badanego już na etapie procesu rekrutacyjnego.

5. Sama realizacja wywiadu. Zanim uczestnicy przystąpią do badania moderator wita ich i przypomina o zasadach rządzącym spotkaniem, wygłasza informację wprowadzającą (welcoming message) tzw. formułę moderatora. To powitanie pełni istotną funkcję - zwiększa motywację wśród uczestników do wzięcia udziału w badaniu oraz obniża ryzyko rezygnacji z uczestnictwa w trakcie badania.

6. PRZEBIEG BADANIA - dyskusja w FGI online przypomina czat internetowy. Wszyscy uczestnicy śledzą wypowiedzi swoje, innych badanych oraz moderatora. Dyskusję prowadzi moderator, który pozwala uczestnikom wypowiedzieć się na dany temat, jednak pilnuje, aby rozmowa nie odbiegała od głównego tematu. W odpowiednim momencie wprowadza nowe kwestie do dyskusji, dopytuje i prosi o uszczegółowienie, jeśli odpowiedzi nie sią wystarczająco jasne.

Kwestia moderatora:

• Jego wypowiedzi są wyróżnione kolorem, dzięki czemu użytkownicy mogą szybko zidentyfikować pojawienie się nowego tematu;

• Jego rola ogranicza się do komunikacji z uczestnikami;

• Musi nią być osoba otwarta, łatwo nawiązująca kontakt z innymi, biegła w pisaniu na klawiaturze; //no wow oO//

• Powinien na bieżąco śledzić przebieg dyskusji, szybko reagować na pojawiające się wątki i podążać za nimi, elastycznie dostosowując kolejność pytań w scenariuszu;

• Powinien zachować neutralność i nie przyznawać racji żadnemu z uczestników, pozwalając im toczyć dyskusję między sobą;

• Ma nie dopuścić do sytuacji, w której ktoś z grupy swoimi wypowiedziami będzie obrażał pozostałych uczestników.

Funkcje standardowego narzędzia fokusowego //bosze jaka nazwa//

• Zapis dyskusji dostępny jest w postaci cyfrowej kilka minut po zakończeniu badania;

• FGI ujmuje wszystkie wypowiedzi, które pojawiły się w trakcie rozmowy, eliminując tym samym możliwość pomyłek, często występujących w transkrypcjach z tradycyjnych wywiadów;

• Dzięki statystykom wypowiedzi i rejestracji czasu, można odtworzyć dynamikę rozmowy, czyli sprawdzić, które pytania wywołały szybką reakcję badanych, a które wymagały dłuższego zastanowienia;

• Ma opcję śledzenia przez badacza przebiegu rozmowy bez możliwości bycia widzialnym dla badanych. Badacz ma możliwość wzięcia udziału w badaniu w sposób nieinwazyjny, jest obecny przy rozmowie, a jednocześnie jego obecność nie zakłóca naturalnego przebiegu wywiadu. W dowolnej chwili może skontaktować się z moderatorem, sugerując mu zmianę kolejności poruszanych zagadnień, powrót do określonego wątku czy też doprecyzowanie pytań. Może też na pewien czas niezauważalnie przejąć funkcję moderatora;

• Ważne jest, aby nie dopuścić do sytuacji indywidualnego komunikowania się badanych - wszystkie odpowiedzi muszą się pojawiać na „kanale głównym”;

• Wszystkie wypowiedzi powinny być widoczne dla wszystkich użytkowników;

• Badania fokusowe są szczególnie przydatne przy badaniu zagadnień związanych z korzystaniem z Internetu, dlatego też są często wykorzystywane przy analizie funkcjonalności i ergonomii serwisów internetowych.

Zalety FGI online

• Możliwość dotarcia do osób rozproszonych geograficznie;

• Możliwość realizacji międzykulturowych projektów badawczych;

• Pozwala wziąć udział w badaniu ludziom, którzy z reguły mogą mieć trudności z opuszczeniem domu (osoby chore, niepełnosprawne, matki wychowujące dzieci, seniorzy) albo nie są łatwo dostępne (osoby często przebywające w podróżach służbowych, eksperci, menadżerowie);

• Niższy koszt realizacji badania w porównaniu z tradycyjnymi grupami fokusowymi: eliminuje koszty pośredników, agencji badawczej, wynajmu Sali fokusowej itp.;

• Szybkość otrzymania wyników oraz zapis badania dostępny kilka minut po zakończeniu dyskusji w postaci cyfrowej.

Ograniczenia FGI online

• Z oczywistych względów w badaniu mogą wziąć udział tylko te osoby, które mają dostęp do komputera i internetu;

• Wymagana jest minimalna umiejętności w korzystaniu z komputera i internetu - trzeba też być biegłym i szybkim w pisaniu na klawiaturze;

• Przeszkodą w prawidłowym przebiegu dyskusji może być brak kontroli nad czynnikami zewnętrznymi, towarzyszącymi wywiadowi, np. obecność osób trzecich, włączony telewizor, włączone inne aplikacje itp.;

• Niemożność kontroli nad sprzętem używanym przez uczestników dyskusji, wymaganie od użytkownika stałego łącza internetowego;

• Niemożność obserwacji zachowań niewerbalnych, mowy ciała, uśmiechów, grymasów itp.;

• Wywiady grupowe dostarczają materiału uboższego językowo. Konieczność wyrażania swoich myśli przy użyciu klawiatury w krótkim czasie sprawia, że pojawia się tendencja do upraszczania wypowiedzi, stosowanie mniej złożonych zdań i niepogłębionych wypowiedzi;

• W rozmowie przez internet łatwiej dojść do głosu, jednak komunikacja pisemna powoduje u uczestników stosowanie skrótów myślowych i nie zachęca do dopracowywania odpowiedzi;

• Wywiady online będą się lepiej sprawdzać w zbieraniu szeregu różnych opinii oraz badaniach testowych, natomiast tradycyjne fokusy lepiej nadają się do dyskusji na bardziej skomplikowane tematy, wymagające bardziej pogłębionych wypowiedzi;

• Pojawia się problem niskiego poziomu motywacji do wzięcia udziału w badaniu oraz wysokie prawdopodobieństwo rezygnacji z jego ukończenia są charakterystyczne dla wszelkich badań internetowych. Wynika to z braku kontaktu bezpośredniego z pozostałymi uczestnikami i moderatorem;

• PLUSEM jest:

• Większa egalitarność wśród badanych;

• Specyfika wywiadów online nie sprzyja szybkiemu pojawianiu się sympatii i antypatii;

• Większa koncentracja na zadanym temacie; udział komentarzy odbiegających od tematyki spotkania był znacznie mniejszy niż w przypadku zwykłych fokusów.
  
  

---