ODRODZENIE

Machiavelli

Według Machiavellego o życiu ludzkim decydują: los (fortuna), przedsiębiorczość człowieka, jego zdolności i aktywność (virtu).

-Tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod wpływu fortuny i samodzielnie kierować swoim życiem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia.

-Władca musi też jednak pamiętać, że ludzie z natury są egoistami, źli i niewdzięczni.

-Porządek i poszanowanie prawa może zagwarantować tylko silna władza.

-Dla dobra kraju i społeczeństwa władca może zastosować nawet przemoc, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i miłość.

Makiawelizm

-zespół działań politycznych i społecznych opierający się na podstępie, surowości, przebiegłości i oszustwie. Synonim bezwzględnego postępowania w myśl hasła “cel uświęca środki”.

-Makwiawelizm jako doktryna polityczna głosi, iż dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów.

-Podstęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy.

- Machiavelli uważał, że polityk musi być przede wszystkim skuteczny.

-Wychodząc z założenia, że ludzie z natury są źli, zawistni i niesprawiedliwi, władca powinien dbać o pozory łaskawości i prawości, łamiąc je w razie potrzeby.

-Według Machiavellego republikańska forma rządów jest najlepsza, gwarantuje nie tylko stabilność i praworządność sprawowania władzy, ale też wolność, równość i możliwość nieustannego bogacenia się poddanych.

-Fundamentem takiej formy rządów są prawa, stąd siła i przemoc nie odgrywa szczególnej roli.

-W praktyce jednak jest to trudne do osiągnięcia, gdyż wymaga wiedzy, doświadczenia i politycznego talentu władcy.

-Makiawelizm był wielokrotnie wykorzystywany dla uzasadnienia antydemokratycznych rządów faszystowskich (faszyzm) i totalitarnych (totalitaryzm).

Ideologia wzmocnienia władzy królewskiej

-Jan Ostroróg, był stronnikiem królewskim, popierającym średnią szlachtę przeciw magnatom.

-Król miał być twórcą prawa, współdziałającym z sejmem.

-Podkreślona zostaje niezależność monarchy od czynników zewnętrznych, w tym od papiestwa.
-Filip Buonaccorsi, zw. Kallimachem, włoski emigrant, sympatyk absolutyzmu.

-domagał się zniesienia przywilejów szlacheckich i kościelnych, wzmocnienia władzy króla, stojącego na czele rządu.

-Ważne sprawy państwowe konsultować miał on tylko z tajną radą.

-Kallimach proponował deklerykalizację, związać króla z mieszczaństwem.

Program egzekucji praw
-Popieranie przez Zygmunta Starego koncepcji wzmocnienia władzy królewskiej, w oparciu o magnaterię i powiększenie domen, spotkało się z oporem szlachty.

-Ruch egzekucyjny miał na celu uzyskanie potwierdzenia i realizacji obowiązujących praw i obyczajów, znajdujących się w konstytucjach, a nie wykonywanych.

-Jednocześnie był to program proreformatorski.

- Łączono dwa hasła: nihil novi oraz postulat silnego rządu.

-Oznaczało to osłabienie króla, który pozostawałby głową w ciele królestwa.
-Ideałem był ustrój mieszany, włączający senat i izbę poselską.

-Koncepcje te rozwijali S. Orzechowski, później W. Goślicki.

-Najważniejszym stanem miała być izba poselska, jako stan pośredni, kontrolujący równowagę między możnymi i królem oraz plebsem.

-Program ten był antykrólewski i antymagnacki.

-Domagano się osłabienia ekonomicznego magnaterii, m.in. poprzez egzekucję dóbr, a więc odebranie magnatom królewszczyzn nadanych po 1504 roku.

-Żądano kodyfikacji prawa, reformy procedury sądowej oraz urzędów.

-W programie widoczne były treści antyklerykalne i antychłopskie.
-Przedstawicielami stronnictwa egzekucyjnego byli m.in. Mikołaj Sienicki oraz Jakub Przyłuski

Andrzej Frycz Modrzewski

-Jego koncepcja obejmowała złagodzenie podziałów stanowych, brała w obronę chłopstwo i mieszczaństwo.

-Równocześnie proponował zwiększenie władzy króla, jako sternika państwa, arbitra ponad stanami, twórcy zgody społecznej,

-Do niego należeć miało tworzenie prawa.

-Parlament miał pełnić funkcję doradczą.

-Modrzewski domagał się kodyfikacji jasnych, humanitarnych praw, na bazie prawa rzymskiego.
-Kościół należy zdemokratyzować oraz uzupełnić go treściami narodowymi.
-Polska winna być całkowicie niezależna od czynników zewnętrznych.

Arianizm

-Do najwybitniejszych członków tej wspólnoty, na ziemiach polskich należeli: Andrzej Frycz Modrzewski, teolodzy i pisarze: Piotr z Goniądza, Grzegorz Paweł z Brzezin,

-Arianizm był w tym czasie jednym z niewielu wyznań o tak radykalnych poglądach.
-Do najważniejszych, wyznawanych przez arian poglądów należy zliczyć:
- odrzucenie dogmatu Trójcy Świętej,
- wysuwanie na pierwszy plan treści moralnych oraz postulatów tolerancji religijnej,
- zakaz udziału w wojnach,
- nakazywanie potępiania pańszczyzny i poddaństwa,
- nakazywali, aby szlachta zrzekła się swoich majątków ziemskich,
- uznawanie wszystkich ludzi za równych,
W Polsce ów odłam znalazł wielu zwolenników zarówno wśród chłopów, mieszczan jak i wśród szlachty.

Programy regalistyczno-senackie
-Programy te dążyły do wzmocnienia władzy króla.

-Poglądy takie głosił Krzysztof Warszewicki, potępiającego sejmowładztwo i domagającego się podporządkowania prawa racji stanu.

-Proponował zniesienie wolnej elekcji i ustanowienie zasady dziedziczności.

-Sojusznikiem króla miała być oligarchia, w tym duchowna.
-Piotr Powęski (Skarga), potępiał politykę szlachty jako anarchistyczną dla polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa.

-Nawoływał do centralizmu i absolutyzmu, zniesienia izby poselskiej.

-Władzą król dzielić miał się z możnowładztwem w senacie.

-Król wspierać miał kontrreformację i nietolerancję religijną.

REWOLUCJA ANGIELSKA

Rojaliści. Robert Filmer.
-Rojaliści, obóz królewski, reprezentowali poglądy absolutystyczne.

-Sam król Jakub I stwierdza, że nieograniczona władza królewska opiera się na bożych prawach królów, jej źródłem jest odwieczne prawo bożej natury.

-To królowie są twórcami praw, a nie prawa twórcami królów.
-Robert Filmer rozwinął patriarchalną teorię monarchii, jako dziedzictwa Adama.

-Monarcha posiada władzę taką, jaką ojciec posiada nad potomstwem.

-Władza królewska jest starsza od parlamentu, ustanowiona jeszcze przez Wilhelma Zdobywcę.
-Rojaliści sięgali również do prawa rzymskiego i religijnej zasady niedopuszczalności oporu wobec władcy. Po restauracji doktryna ta została zarzucona.
Purytanie
-Organizatorem wojny przeciw tyranii był Długi Parlament lat 1640-1653. Zasiadali w nim reprezentanci ruchu purytańskiego, zreformowanego kościoła wrogiego katolicyzmowi i anglikanizmowi, zarzucający obu rozpustę, lenistwo i rozrzutność.

-Purytanie cenili pracowitość, przedsiębiorczość i sukces ekonomiczny.

-W nurcie purytańskim istniał podział na obóz prezbiteriański i independencki.

Prezbiterianie

-reprezentowali prawicę, wielką burżuazję miejską i wiejską.

-To do nich należała przewaga do 1648 r.

-Odrzucając absolutyzm Karola I, nie mieli nic przeciwko umiarkowanej monarchii,

-dążyli do porozumienia z królem w zamian za uznanie przez niego zwierzchności parlamentu.

- Polityka ekonomiczna, przynosząca zyski burżuazji, budziła niezadowolenie ludu oraz lewicy - independentów.

Independenci,

-reprezentanci średniej burżuazji i nowej szlachty,

-1648 r. dokonali zamachu stanu, oczyszczając parlament z prezbiterianów.

-Independenci uznawali monarchię za najgorszą formę rządów, uznając ją za uzurpację władzy należnej reprezentacji narodu.

-Król niższy jest od ustawy, ona od parlamentu.

-Po ścięciu Karola I uzasadniano tyranobójstwo sięgając do monarchomachów, tłumaczono je także koniecznością ochrony ludu, dla której można zawiesić praworządność.
-Lud dla independentów nie był jednak suwerenny.

-Umowa społeczna nakłada obowiązek szanowania zasad również na lud. -

-Opór przysługuje "magistraturze", suwerenem jest parlament, niezwiązany innym prawem, poza ustanowioną dla niego samego konstytucją.

-Zgoda obywateli nie jest konieczna dla funkcjonowania państwa, wystarczy wola większości narodu, skupiona w parlamencie.
-W okresie panowania Cromwella władza dzielona była między parlament a lorda protektora, co oznaczało pogodzenie dyktatury jednostki z ustrojem republikańskim.
-Parlament kompletowany miał być wedle cenzusu majątkowego.

-Zasada równości podziału mandatów w Izbie Gmin związana była z ideą proporcjonalności, przyznającej mandaty okręgom wyborczym w zależności od udziału w ciężarach ponoszonych na rzecz państwa.

-Konsekwencją tego było hasło wolności bogacenia się dla posiadaczy oraz obrona nietykalności własności prywatnej.

Lewellerzy

-Przewodnim hasłem była równość praw politycznych.

-Suwerenność ludu zakłada sprawiedliwą wolność, poszanowanie wrodzonych praw człowieka, niezmiennych nawet przez parlament.

-Parlament należy silniej i trwalej związać z ludem poprzez częstą rotację posłów, odrzucenie wyborów cenzusowych, zrównanie przedstawicielstwa miast i hrabstw w proporcji do liczby mieszkańców i powszechnym prawie do wybierania reprezentantów do parlamentu.

-Nikt nie jest obowiązany do posłuszeństwa władzy, której sam nie powołał.

-Parlament miał pełnić funkcję ustawodawczą oraz nadzorczą wobec urzędników.

-Żaden urzędnik ani oficer nie mógł być równocześnie posłem.

-Równość obowiązywać miała bez względu na stan, przywilej, posiadłość, stopień, urodzenie, stanowisko.

-Gwarantowana miała być wolność słowa (poza pismami popierającymi tyranię), tolerancja, praworządność.

-Jednocześnie ruch ten nie był egalitarny w sensie ekonomicznym, nie nawoływał do reformy rolnej, biednym obiecując jedynie doraźną pomoc państwa.

Diggerzy

-byli ruchem zrodzonym na bazie rozłamu lewicy lewellerskiej, reprezentującym najuboższe warstwy plebsu miejskiego i wiejskiego.

-Próbowali oni tworzyć komuny, uznając własność prywatną za źródło nędzy i wyzysku.

-Własność to naruszenie prawa bożego, jej zniesienie nie jest jednak możliwe na drodze rewolucji, a jedynie poprzez oświecenie bogatych przez Boga.

-Postulaty te uzasadniały zdławienie ruchu przez siły mieszczańsko-szlacheckie.
-Gerrard Winstanley był przedstawicielem diggerów,

-Rewolucja nie mogła zwyciężyć, bowiem bogacze nie zostali oświeceni przez Boga i nie wyrzekli się własności.

-Winstanley apelował do Cromwella, by zmusił do tego możnych.

-Współczesne państwo to aparat wyzysku biednych przez bogatych, prawo daje wolność tylko szlachcie i klerowi, wolność ludu polega tylko na prawie do najemnej pracy.

-Anglia to wielkie więzienie ubogich.

-Po obaleniu monarchii należy uwolnić się od ucisku możnych.
-Winstanley był zwolennikiem republiki, rządzącej się systemem praw powszechnej wolności.

-Podstawową jej komórką miała być gmina, każdy w niej panem swego gospodarstwa.

-Ziemia natomiast miała być wspólna.

-Środki utrzymania z magazynów państwowych rozdzielane miały być według potrzeb.

-Praca miała być powszechnym obowiązkiem.
-Naczelną władzę sprawować miał parlament, wybierany jako przedstawicielstwo miast i gmin w powszechnym głosowaniu co rok, sprawujący zwierzchność nad urzędnikami i uchwalający prawa zwięzłe i zrozumiałe.

-Projekt kodeksu przyszłej komunistycznej republiki również był zwięzły - liczył jedynie 60 artykułów.

Chwalebna rewolucja. Sławetna rewolucja.
-Po śmierci Cromwella ustrój protektoratu załamał się.

-Do władzy powróciła dynastia Stuartów w osobie najpierw Karola II, a następnie Jakuba II.

-Król zobowiązał się podlegać władzy parlamentu na bazie umowy z obywatelami, a także do niepopierania katolicyzmu.

-Strażnikiem zdobyczy rewolucji była partia liberalnych wigów,

-stronnikami królewskimi - partia torysów.

-Stuartowie dążyli do odbudowy absolutyzmu, co - przy trwaniu w katolicyzmie - doprowadziło do kolejnej rewolucji w 1688 roku.

-Jakub II uciekł z kraju, a władzę objął książę hannowerski Wilhelm Orański.

-Był to kres absolutyzmu angielskiego.
-W 1689 roku uchwalony został Bill of rights, przekazujący władzę w ręce burżuazji i obszarników. Władza królewska uległa ograniczeniu.

Wigowie

-domagali się pozbawienia go prawa do sukcesji tronu angielskiego.

-Dążyli do uzyskania gwarancji swobód obywatelskich i tolerancji wobec protestanckich dysydentów oraz supremacji parlamentu nad władzą królewską.
-Popierani przez część arystokracji, burżuazję miejską i dysydentów przez długi czas pozostawali decydującą siłą polityczną.

-Dzięki rewolucji angielskiej 1688-1689 wprowadzili w Anglii monarchię konstytucyjną ograniczoną kompetencjami parlamentu.

-Dążyli do osłabienia władzy króla, wzmocnienia Izby Gmin kosztem Izby Lordów, uzyskania przez izbę niższą parlamentu decydującego wpływu na rząd.

Torysi

-zwolennicy nienaruszalności praw dziedziczenia tronu

-utworzyli partię opartą głównie na ziemiaństwie, reprezentującą konserwatywne poglądy religijne i społeczne.

-Bronili pozycji króla w systemie politycznym oraz praw Kościoła anglikańskiego.

-skłaniali się ku sukcesji tronu przez Stuartów

4

---