Umberto Eco- „Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych”- „Książka jest zbiorem szkiców z zakresu historii kultury, a ściślej mówiąc z zakresu historii poetyk. Autor stara się ukazać obecny etap naszej kultury poprzez analizę założeń poetyki „dzieła otwartego”. Przedstawia zakres badań, walory „dzieła otwartego”, strukturę dzieła otwartego, porównuje ją ze strukturami innych zjawisk kulturowych. Poprzez ukazanie założeń poetyki dzieła otwartego chce wyjaśnić pewną fazę histori kultury. Zaznacza też, że pojęcie „dzieła otwartego” nie jest w stanie udzielić odpowiedzi na temat natury i funkcji sztuki współczesnej. Według Umberta Eco dzieło istnieje w pełni dopiero w procesie interpretacji. Punkt ciężkości zostaje więc przeniesiony z autora i samego dzieła na odbiorcę, który musi wejść w interakcję z przedmiotem artystycznym. Wartościowe i ciekawe są te utwory, których struktura na taką interakcję zezwala. Współczesne dzieło sztuki jest zatem skończone dopiero w procesie odbioru. Taki pogląd przysparza jednak wielu problemów epistemologicznych - jak istnieje dzieło sztuki i czy w ogóle istnieje, skoro w każdym odczytaniu jest czym innym, co innego znaczy? Jak można o nim rozmawiać, skoro każdy odbiorca jest jego pełnoprawnym współtwórcą?”
Eco w pierwszym rozdziale swojej książki porusza kwestie poetyki dzieła otwartego. Zaznacza też, że niektórzy autorzy tworzą dzieła zamknięte, gdyż chcą aby było odczytane według ich intencji. Każde dzieło ukończone i zamknięte jest według niego dziełem otwartym, dlatego że każda interpretacja jest inna. Jednak w każdej interpretacji odbiorca nie może zrozumieć dzieła, jeśli nie będzie znał intencji autora. Przywołuje powiązania między poetyką dzieła otwartego a aspektami wizji świata. Przywołuje teorie alegoryzmu rozwiniętą w średniowieczu, wg. Której czytelnik wie o tym, że każde zdanie mieści w sobie wiele znaczeń, a on powinien je odkryć wybierając odpowiedni model interpretacji. Przywołuje otwarty charakter sztuki barokowej, koncepcje poezji czystej w oświeceniu i romantyzmie, podaje przykłady wielu dzieł symbolicznych. Zaznacza też że już od baroku do współczesnych poetyk kategoria dzieła wieloznacznego doskonaliła się. Przywołuje pojęcie „dzieła w ruchu”, które pozwala na wiele interwencji odbiorcy z zachowaniem intencji autora. Utożsamia je z dziełami otwartymi, w których odbiorca zaproszony jest do tworzenia go z autorem. Zaznacza, że estetykę współczesną interesuje szczególnie to jak dzieło otwarte staje się dziełem nieskończonym.
Następnie Eco stara się pokazać w jakim znaczeniu dzieło sztuki jest otwarte, na jakich cechach strukturalnych polega to otwarcie. Opiera się na badaniach Croca (uwazał, że dzieło sztuki ma obejmować wszystko i odzwierciedlać w sobie kosmos) i Deweya o percepcji estetycznej. Zwraca też uwagę na analizę naszej reakcji na określone zdanie. Wyróżnia typy zdań: o funkcji referencyjnej, emotywnej. Podział funkcji języka na referencyjną i emotywną ułatwia przejście do estetycznego użycia języka. Przytacza też wiele zdań referencyjnych nabierających wartości emotywnej. Wrażenie otwarcia dzieła literackiego opiera się na dwojakiej naturze organizacji danej formy estetycznej i na transakcyjnym charakterze procesu poznawczego. Przedstawia też wnioski badań współczesnych dzieł otwartych, wg.których niektóre poetyki stawiają sobie za cel osiągnięcie jawnego otwarcia dzieła. Zwraca też uwagę na to, że otwarcie dzieła jest warunkiem wszelkiego przeżycia estetycznego. Wspomina również o otwarciu drugiego stopnia, do którego zmierza współczesna sztuka, a polega ono na narastaniu i zwielokrotnieniu znaczeń komunikatu.
W kolejnej części zajmuje się teorią informacji, bada jej ogólne zasady. Wprowadza pojęcia łańcucha komunikacyjnego, zjawiska szumu informacyjnego. Zastanawia się też na czym polega zjawisko przekazywania sygnału informacyjnego. Kod nazywa systemem który ustala repertuar różnych symboli, reguły ich kombinacji a także odpowiedniość między symbolem a znaczeniem. Wszystkie swoje spostrzeżenia odnośnie aktu komunikacji, jej przekazywania stara się następnie rozwinąć na przykładzie języka poetyckiego. Przywołuje trójkąt Ogdena i Richardsa. Zastanawia się również nad związkami między symbolem, desygnatem i odniesieniem, czy też oznacznikiem i znaczeniem. Wprowadza pojęcie interpretanta. Stara się pokazać przykłady ze sztuki nowoczesnej, które świadomie dążą do wzbogacenia znaczenia powszechnie rozumianego przez wszystkich. Zaznacza, że jedną z najważniejszych cech sztuki współczesnej jest dążenie do stwarzania ładu „nieprawdopodobnego” w stosunku do ładu , od którego odchodzi. Nowa sztuka wprowadza nowy system językowy, a poeta wprowadza moduły nieładu do sztuki. Rozróżnia też dwie poetyki: średniowieczną i współczesną. Zaznacza też, że nieład jest jedną z pozytywnych cech poetyki otwarcia. Badania matematyczne nad informacją mogą dostarczyć często narzędzi do objaśniania i analizy struktur estetycznych. Teoria informacji wg.Eco miedzy ilość, a nie jakość. Wartość informacji zależy od naszego osobistego zainteresowania nią, a jej ilość odnosi się tylko do prawdopodobieństwa zdarzeń. Przywołuje aspekt psychologiczny.
Uważa, że komunikat może mieć sens tylko wtedy gdy interpretuje się go jako funkcję w sytuacji historycznej, społecznej. Interesuje go też relacja między bodźcem a światem odbiorcy. Powołuje się na wiele myśli Piageta. Wspomina o zadowoleniu estetycznym jakie doznajemy wobec dzieła sztuki, nazywając to otwarciem pierwszego stopnia, oraz otwarcie drugiego stopnia które pozwala nam dostrzegać nowe profile danej formy i nowe możliwości w niej zawarte. Uważa, że tylko psychologia zwracająca większą uwagę na genezę form pozwala nam zrozumieć otwarcie drugiego stopnia. Eco zwraca również uwagę na to, jak sztuka chce wzbudzić w odbiorcy doświadczenia niepełne, przerywane, poprzez wywołanie stanu oczekiwania. Zaznacza, że psychologia rozwija się w tym samym kierunku co poetyki dzieła otwartego. Zastanawia się czy współczesna sztuka pełni elementy wychowawcze.
W kolejnym rozdziale przedstawia strukturę otwartości dzieła w sztukach wizualnych, malarstwie, grafice, rzeźbie, gdzie znak staje się niedokładny i wieloznaczny w celu wywołania wewnętrznego ożywienia. Wspomina o dynamice formy w sztukach kubistycznych i futurystycznych. Odbiorca wybiera własny punkt widzenia, własną drogę skojarzeń. Przedstawia też warunki przekazu, dzięki którym można odczytać o wiele bogatszy i złożony przekaz dzieła. Omawia też właściwości estetyczne informelu. Wspomina o sztukach w których pełno jest zaprzeczeń starych pojęć. Sztukę otwartą traktuje jako epistemologiczną metaforę. Dzieło otwarte ma przekazać obraz nieciągłości, nie opowiada o niej, lecz jest nią. Odbiorca powinien ekscytować się swobodą dzieła, jego wewnętrznym bogactwem. Wymienia też cele komunikacji: znaczenie, porządek, oczywistość, informowanie. Wymienia też 2 typy informacji: pierwszy polegający na wydobyciu z wszystkich znaków jak największej liczby bodźców, sugestii zgodnych z intencją autora, oraz drugi polegający na tym że zdajemy sobie sprawę z tego, że korzystamy ze świadomej organizacji dzieła, z rezultatów intencji autora. Zwraca uwagę również na to, że w przekazie konwencjonalnym aktowi przekazu nie towarzyszy żaden fakt estetyczny. Otwarcie jest gwarancją odbioru bogatego, zaskakującego.
Następnie przeprowadza rozważania odnośnie telewizji i estetyki. Poprzez estetykę rozumie spekulatywne dociekania nad zjawiskiem sztuki w ogóle, nad ludzkim działaniem które tworzy sztukę. Przeprowadza analizę opisową struktur psychologicznych i formalnych jakie przejawiają się w zjawisku transmisji bezpośredniej. Bada wkład jaki doświadczenia produkcji telewizyjnej mogą wnieść do rozważań estetycznych, w jakim stopniu potwierdzają ustalone twierdzenia, czy też stosunek jaki zachodzić może pomiędzy strukturami komunikacyjnymi wypowiedzi telewizyjnej i strukturami otwartymi. Wiele miejsca poświęca bezpośredniej transmisji zdarzeń, która jest interpretacją wydarzenia a nie jego lustrzanym odbiciem, daje wiele historycznych przykładów. Zwraca uwagę również na to, że w ramach pola wydarzeń wyodrębniamy wiązki doświadczeń, w zależności od naszych aktualnych zainteresowań i potrzeb, potrzeby moralnej i emocjonalnej. W bezpośredniej transmisji telewizyjnej rozpoznać można postawę artystyczną, pewien potencjał artystyczny. Za Deweyem uważa też, że w rzeczywistości w doświadczeniu myślowym przesłanki ujawniają się tylko wtedy gdy pojawia się konkluzja. Poetykę utworu otwartego uznaje za jeden z przejawów kultury, która musi zaspokajać wiele wymagań. Starannie przeprowadzona transmisja bezpośrednia może wychwycić te spośród faktów, które można zorganizować w strukturę otwartą. Przebieg transmisji bezpośredniej jest uwarunkowany przez oczekiwania i specyficzne żądania publiczności. Transmisja bezpośrednia, która pozostaje jednym z bastionów tkwiącej głęboko w każdym z nas potrzeby intrygi musi być oceniana wedle potrzeb które zaspokaja.
W kolejnym eseju stara się wykazać dlaczego zen tak bardzo zafascynował kulturę Wschodu. Po przytoczeniu rysu historycznego wskazuje na główne elementy zenu które zainteresowały Zachód. Zaznacza też wpływ zenu dał poznać się szczególnie w awangardowej muzyce zza Oceanu. Porównuje również zen z semantyką, metajęzykiem, neopozytywizmem. Zastanawia go również, czy postawa Wittgensteina jest identyczna z postawą buddyzmu, czy tez kiedy można porównać zen z mistycyzmem. Doszukuje się też analogi pomiędzy zenem a fenomenologią Husserla.
W ostatnim rozdziale zastanawia się nad przyczynami które sprawiają, że w danym społeczeństwie jakieś słowo staje się modne. Bada również źródła terminu alienacja i ustal w jaki sposób należy go poprawnie używać. Alienacje traktuje jako cechę egzystencji, jako przedmiot który staje się podmiotem, gdy tylko ten podmiot coś wyprodukuje. Uznaje, że alienacja może też pojawić się w związkach uczuciowych dwojga osób, z których każda dostosowuje się do wyobrażenia jakie ma druga strona o niej. Powołując się na Hegla przypomina, że człowiek nie powinien pozostawać zamknięty w sobie w świątyni własnego wnętrza. Musi uzewnętrznić to w dziełach. Pisze o filozofii Deweya która jest filozofią zespolenia człowieka z przyrodą. Najwyższym celem życia staje się realizacja doświadczenia. Wyodrębnia dwa skrajne stanowiska wobec problemu alienacji: pesymistyczne, które dąży do zniszczenia przedmiotu w obawie przed jego wpływem, oraz optymistyczne, które integrację z przedmiotem traktuje zawsze pozytywnie. Nowe społeczeństwo tworzy nowy układ warunków w których musimy żyć, niezależnie od tego jaki charakter ma struktura społeczna zbudowana przez nas. Eco zastanawia się też nad tym jak przedstawia się problematyka alienacji na płaszczyźnie form artystycznych lub pseudoartystycznych. Rozważa wewnętrzną alienację systemów formalnych, dialektykę inwencji i maniery, wolności i konieczności poddania się regułom na przykładzie rymu. Zastanawia się też co artysta odkurza i ustanawia, kiedy wraz z systemem muzycznym odrzuca określony system stosunków między ludźmi. Świat nie jest taki, jakim by chciał go ukazać system językowy odrzucany przez artystów awangardowych. Świat jest przeciętny, zwichnięty, pozbawiony harmonii. Sztuka współczesna w zakresie struktur formalnych ciągle prowadzi rozrywkę z zasadami i przyjętymi stylami. W malarstwie informelu, w poezji, kinie, teatrze obserwuje się przewagę dzieł otartych, o niejasnej strukturze. Eco podkreśla, że nie można oceniać ani opisywać żadnej sytuacji posługując się innym językiem niż ten jaki z danej sytuacji wynika, bo język odzwierciedla całokształt istniejących stosunków. Prawdziwą treścią dzieła staje się sposób widzenia i osądzania świata zawarty w sposobie kształtowania. Tylko na tej płaszczyźnie można rozważać sztuki związki ze światem. Eco porównuje zadania poetów, pisarzy z antropologami i socjologami. Zwraca uwagę, że jedynym ładem który człowiek może wprowadzić w sytuację w jakiej się znajduje jest ład organizacji strukturalnej, dzięki swemu bezładowi pozwala on na uświadomienie sobie sytuacji. Sztuka awangardowa jest sztuką która po to, aby opanować świat sama siebie ogranicza. Dzieło stanowi strukturę otwartą która odbija niejasność naszego własnego istnienia w świecie- niejasność o której mówi nauka, filozofia, psychologia, socjologia.