Doktryna Św. Augustyna
Aurelian Augustyn żył w latach 354 - 430, urodził się w Północnej Afryce w mieście Tagasta i stąd bywa nazywany Augustynem z Tagasty. Augustyn obserwował już za swego życia rozkład Rzymu, Gotowie zdobyli Rzym, który stał się miejscem gwałtów, mordów i rabunków. Chrześcijanie uznawali cesarstwo jako barierę chroniącą ich przed końcem świata. Poganie oskarżali ich o doprowadzenie do zguby Rzymu, a to z powodu gniewu pogańskich bóstw Rzymu. W odpowiedzi na stawiane zarzuty Augustyn zaczął pisać swoje wielkie dzieło w latach 412-427 O państwie bożym „De civitate Dei”. Jest to wielka historiozoficzno - teologiczna wizja losów ludzi na tym i tamtym świecie.
Św. Augustyn przetworzył platoński dualizm świata idei i świata rzeczywistości zmysłowej w wizję dwóch państw: bożego (civitas Dei) i ziemskiego (civitas terrena). Chrześcijaństwo potrzebowało w ówczesnej sytuacji właśnie takiej idei, która łączyła by świat ziemski z tym co czeka ich po śmierci. Augustyn ujmował pesonalistycznie Boga. Człowiek poszukujący prawdy, szuka jej w swym postępowaniu. Poznając świat, poznaje tym samym samego Boga gdyż wszystko co człowieka otacza jest jego dziełem. Augustyn nie odróżniał przez to filozofii od teologii, ujmował je jako jedność.
Augustyn w kwestii etyki stał na stanowisku woluntaryzmu. Pojęcie wolności traktował w dwóch znaczeniach: wolności formalnej i moralnej. Wolność formalna oznacza możliwość wyboru przez każdą jednostkę między dobrem a złem. Wolność moralna sprowadza się do wewnętrznej dyspozycji unikania zła a czynienia dobra.
Państwo boże cechują takie czynniki jak dobroć, przebaczenie i miłość, a przeciwstawne państwo ziemskie - grzech, zło i nienawiść. Cały bieg historii to nieustanna wojna między szatanem władającym w państwie ziemskim, a państwem bożym rządzonym przez Boga. Nie można identyfikować żadnego z tych państw z jakimkolwiek państwem istniejącym na ziemi. Można natomiast teoretycznie przypisać państwu bożemu ludzi dobrych, a państwu ziemskiemu złych. W świadomości ówczesnych ludzi ugruntowało się przekonanie, że w człowieku silnie zakorzeniło się zło i trzeba z nim ciągle walczyć by po wyrzeczeniach dojść do całkowitego zwycięstwa dobra nad złem. Państwo boże jest swoistą niewidzialną wspólnotą ludzi czyniących dobrze i krzewiących miłość.
Św. Augustyn wyróznia trzy postawy człowieka wobec życia: pasywną, aktywną i kontemplacyjną. Człowiek pasywny to leń, postawa szczególnie niegodna chrześcijaninowi. Postawa aktywna to połączenie ciężkiej pracy i rozmyślań nad wielkim dziełem stworzenia świata. Św. Augustyn był zwolennikiem powszechnego obowiązku pracy. Na szczególną uwagę zasługuje praca rolnika, który poprzez bliski kontakt z naturą może dowieść bezpośredniej obecności Boga obserwując rozwój roślin. Pracę dzielił na niewolnicze i wolne. Niewolnicza praca w jego rozumieniu to taka, która jest wykonywana w złej intencji, prowadzi do degradacji człowieka. Prace wolne to działalność ludzka służąca tworzeniu nowych wartości, wzbogacających jego osobowość, rodzinę, społeczeństwo. Spośród wszystkich pożytecznych zajęć św. Augustyn krytycznie mówil jednak o pracy gladiatorów, aktorów i ludzi żyjących ze zbójectwa, a pozytywnie o pracy rolników, rzemiosło, budownictwo, pasterstwo czy handel. Najważniejszymi cnotami wyróżnionymi przez Św. Augustyna są: sprawiedliwość, roztropność, męstwo i wstrzemięźliwość.
Teoria państwa u św. Augustyna wychodzi z założenia oddzielenia funkcji kościelnych od cesarskich. Państwo odnosi się do spraw materialnych, a kościół do duchowych. Powinny być autonomiczne i nie ingerować w swoje sprawy. Kościół może wspomagać państwo, formując postawy moralne, użyteczność w życiu jednostek i zbiorowości. Kościół obejmuje poddanych i rządzących, dlatego sprzyja harmonizacji stosunków społecznych i politycznych. Kościół oddziaływuje na społeczeństwo, a państwem interesuje się pośrednio. Państwo powinno pomagać kościołowi w zwalczaniu herezji.
Państwo to zespół ludzi uznających wspólne prawa i korzystających ze wspólnego pożytku bytowania. Rzymskie pojęcie „respublica” traktuje Augustyn w trzech znaczeniach. Po pierwsze jako zespół obywateli w organizacji politycznej. Po drugie jako organizację samej wspólnoty ustanowionej na podstawie uznanych przez wszystkich zasad. Po trzecie jako udział we wspólnocie społeczno - politycznej oraz posiadanie obywatelstwa.
Gwarancjami harmonijnego funkcjonowania całości są: sprawność rządzących i roztropność rządzonych. Państwo ma zapewniać wewnętrzny spokój, porządek i bezpieczeństwo, zapobiega zderzaniu się egoizmów. Chrześcijanin szanuje i wykonuje nakazy wydawane przez państwo - chyba, że są one niezgodne z prawem bożym. Jedyną funkcją państwa przesądzającą racje jego istnienia, jest represja wobec przeważającej większości grzesznych. W rezultacie państwo stwarza warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. Bóg daje władzę dobrym i złym. Chrześcijanie powinni władzę tolerować nawet wtedy, gdy suwerenność jest identyczna z bezkarnością, oczywiście istnieją nieprzekraczalne granice, których przekroczenie może zmusić ludzi do oporu wówczas, kiedy normy prawa ludzkiego, państwowego, naruszają prawo boże.
Chciwość Augustyn uznał za jedną z zasad państwa ziemskiego. Nie uważał, że dobra ziemskie są czymś złym. Po prostu człowiek powinien wykorzystać dobra doczesne jako narzędzia w ziemskiej wędrówce, nie powinno się im ulegać. Własność pochodzi od prawa ziemskiego nie bożego. Augustyn potępiał nie tylko chciwość bogatych ale także nieumiarkowanie ubogich - „Chciwością jest chcieć być bogatym, a nie już nim być”.
Niewola też była wytworem prawa ludzkiego, a nie bożego.
Andrzej Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, s. 89, Warszawa 1994.
Jan Baszkiewicz, Franciszek Ryszka, Historia doktryn politycznych i prawnych, s. 99-100, Warszawa 1984.
Andrzej Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, s. 89, Warszawa 1994.
Koncepcja filozoficzna, która zakłada, że we wszechświecie istnieje obszar wolności umożliwiający podejmowanie świadomych aktów woli. http://pl.wikipedia.org/wiki/Indeterminizm z dnia 11.11.2005 r.
Andrzej Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, s. 90, Warszawa 1994.
http://www.gnosis.art.pl/e_gnosis/anthropos_i_sophia/steiner_chrz_jako_rz_mist14.html z dnia 09.11.2005 r.
Andrzej Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, s. 92, Warszawa 1994.
Jan Baszkiewicz, Franciszek Ryszka, Historia doktryn politycznych i prawnych, s. 101 - 102, Warszawa 1984
Jan Baszkiewicz, Franciszek Ryszka, Historia doktryn politycznych i prawnych, s. 103, Warszawa 1984
1