Dr Dariusz Wadowski

Zalecana literatura:

Nachmias „Metody badawcze w naukach społecznych” 2001 Poznań

Hamerslej, Atkinson „Metody badań terenowych” - tematyka wybiórcza, ale dobrze się czyta

Sztumski Janusz „Wstęp do metod i technik badań społecznych wyd. Biblioteka Prac Społecznych - syntetyczny

Mayntz Renate „Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej 1985r - najlepsza!!!

Malinowski, Niezgoda „Badania empiryczne w socjologii” - dobra jeżeli chcemy wiedzieć o jakimś rodzaju badań (wyszły dwa tomy)

Nowak „Metodologia nauk społecznych”

Nowak „Metody badań społecznych”

Babiński Grzegorz „Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań empirycznych” - 1980r skrypt dla studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego - DOSKONAŁE!!!!

Gruszczyński „Kwestionariusze w socjologii”

Lutyńska Krystyna „Wywiad kwestionariuszowy” i inne pozycje tej autorki - wybitna

Sułek Antoni „Sondaż polski”

Sztabiński „Ankieterzy i ich respondenci. Od kogo zależą wyniki badań ankietowych”

Zakres tematyczny przedmiotu:

1. metodologia ogólna

2. założenia i cele badań socjologicznych

3. znajomość pojęć socjologicznych - podział na badania ilościowe (tzw. serweje) i jakościowe

WPROWADZENIE

Metoda nie jest techniką a technika nie jest metodą, ponieważ wszystkie nauki społeczne korzystają z tych samych metod badawczych, dlatego nazywa się to BADANIA SPOŁECZNE.

Prowadząc badania w naukach społecznych wykorzystujemy kilka kategorii:

1. ZWIĄZEK pomiędzy zjawiskami - socjologowie szukają związków np.jaki jest związek między zarobkami a płcią.

2. OPOZYCJE

1. ogólne-jednostkowe - co jest ogólne a co jednostkowe tzn. co można uogólniać a co nie.

2. istota-zjawisko - fenomeny społeczne maja jakieś cechy istotne, bez których ten fenomen nie zaistnieje (uszczegółowienie - jest to zjawiskowość np. istotne jest u bezrobotnego, że nie ma pracy, ale można uszczegółowić.

3. treść-forma np. co jest treścią stosunku szefa i pracownika (podległość stosunków).

4. konieczność-przypadkowość np. żeby stwierdzić, że człowiek jest religijny konieczne jest spełnienie warunków koniecznych - nie wystarczy deklaracja czy częstotliwość chodzenia do kościoła.

5. jakość-ilość - zawsze trzeba się zastanowić czy zjawisko da się zmierzyć ilościowo (np. bezrobocie), ponieważ w obu przypadkach potrzebne jest zupełnie inne postępowanie badawcze.

6. przyczyna-skutek - bada się co jest przyczyną a co skutkiem

7. Realność-potencjalność - co istnieje realnie a co może zaistnieć potencjalnie.

Te kategorie pozwalają (do czego są przydatne):

1. postawić właściwe pytanie badawcze (nie pytamy co by było gdyby).

2. pomagają właściwie zaprojektować badania, zwracając uwagę na pewne właściwości badanego przedmiotu.

3. służą do komunikacji między badaczami (ten sam język).

PODSTAWOWE CELE NAUK SPOŁECZNYCH (I BADAŃ SPOŁECZNYCH):

1. Wyjaśnianie - Dlaczego dzieje się tak a nie inaczej?

Rodzaje:

• Dedukcyjne - badacz odwołuje się do jakiegoś prawa uniwersalnego i to prawo stara się dopasować do rzeczywistości.

• Probabilistyczne - wiąże się z rachunkiem prawdopodobieństwa. Wychodzi z założenia, że rzeczywistość jest złożona i nie można wychodzić tylko z jakiegoś prawa, bo może ono nie obowiązywać w jakiejś sytuacji (np. internet jako instytucja). Wskazuje na prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska w danych okolicznościach.

2. Prognozowanie - przewidywanie co będzie, jak coś będzie się rozwijać? (w naukach społecznych jest strasznie trudne).

Prognozowanie jest odwrotnością wyjaśniania. Wyjaśniając znamy skutki, a pytamy o przyczyny, a tutaj znamy przyczyny a wnioskujemy o skutkach.

Rodzaje:

• Dedukcyjne - teoria mówi tak, więc prawdopodobnie tak;

• Probabilistyczne - warunki sprzyjają wystąpieniu czegoś;

3. Rozumienie

Pojawiło się dopiero na późniejszym etapie rozwoju nauki. Jest podkreślane szczególnie w humanistycznych naukach społecznych. Orientujemy się na wnętrze jednostki. Badacz wczuwa się w jednostkę badaną.

==============

1. PARADYGMAT

2. STRATEGIA BADAWCZA

3. METODA BADAWCZA

4. TECHNIKA BADAWCZA

5. NARZĘDZIE BADAWCZE - pomaga zbierać dane

PARADYGMAT

W naukach społecznych mówimy o dwóch paradygmatach:

• Neopozytywistyczny, klasyczny, pozytywistyczny

• Humanistyczny, konstruktywistyczny, interpretatywny, interakcjonistyczny, interakcyjny.

PARADYGMAT - zbiór najogólniejszych założeń ontologicznych (dotyczących natury rzeczywistości - jak rzeczywistość istnieje) i epistemologicznych (jak można rzeczywistość poznawać) przyjmowany w danej dziedzinie naukowej, w danym miejscu i czasie.

W naukach społecznych mogą występować cztery paradygmaty:

1. Funkcjonalistyczny

Przyjmuje założenie funkcjonalistyczne. Każdy element rzeczywistości pełni jakieś funkcje wobec innych elementów i całego systemu. Zadaniem badacza jest wyjaśnienie tych funkcji wyjaśnieniowych (jawnych i ukrytych).

2. Interpretatywny

Zakłada, że rzeczywistość społeczna przejawia się poprzez interpretacje i zadaniem badacza jest dotarcie do tych inerpretacji. Ważne jest jak ludzie interpretują daną sytuację (jakie to ma dla ludzi znaczenie socjologiczne).

3. Radykalny - humanistyczny

Bliski temu poprzedniemu. Rzeczywistość jako taka właściwie nie istnieje. Istnieją tylko znaczenia, sensy w świadomości ludzkiej.

4. Radykalny - strukturalistyczny

Zakłada, że rzeczywistość składa się z pewnego rodzaju opozycji binarnych (0,1), które tworzą strukturę. Zadaniem badacza jest ujawnienie tej struktury (binarne np. nisko - wysoko, stare - nowe, małe - duże). Za jego pomocą bada się strukturę języka, myślenia ludzkiego (np. dlaczego dajemy sobie przerywać w rozmowie lub nie).

Dwa pierwsze paradygmaty mają charakter opisowy - mają coś opisać, wyjaśnić. Dwa następne nie tylko opisują, ale i proponują pewne zmiany.

Przyjęcie paradygmatów decyduje jak będziemy podchodzić do problemu.

PARADYGMAT
KONWENCJONALNY	KONSTRUKTYWISTYCZNY
Ontologia realistyczna Rzeczywistość jest jednolita, istnieje niezależnie od tego, co badacz myśli. Podkreśla jednolity charakter rzeczywistości, która istnieje niezależnie od zainteresowań obserwatora, zgodnie z niezależnymi od niego prawami, określającymi zależności przyczynowo-skutkowe. Prawda definiowana jest jako zespół twierdzeń zgodnych ze stanem rzeczywistości (klasyczna definicja prawdy).	Ontologia relatywistyczna Podkreśla różnorodny charakter rzeczywistości, która jest często konstruowana społecznie i w ten sposób wymyka się determinacji praw opisywanych przez nauki przyrodnicze. Prawda definiowana jest jako zakorzeniona w społecznych podmiotach „konstrukcja” będąca przedmiotem uzgodnień i rozumienia. Jest zatem konstruowana na różne sposoby.
ASPEKTY EPISTEMOLOGICZNE
Epistemologia dualistyczno-obiektywistyczna Podkreśla możliwość zewnętrznego poznania badanej rzeczywistości pozostając do niej w dystansie (dualizm przedmiot - podmiot) z wyłączeniem wpływu na ten proces systemu wartości badacza (badacz zbiera wyniki).	Epistemologia monistyczno-subiektywistyczna Podkreśla związek badacza z tym, co badane. Wpływa to na proces tworzenia rezultatów badań i burzy klasyczny podział na epistemologię i ontologię (badacz produkuje wyniki).
ASPEKTY METODOLOGICZNE
Metodologia interwencyjna Ogniskuje się na przewidywaniu i kontroli rzeczywistości zgodnie z założeniem, iż jest w stanie uniezależnić się od jej wpływów oraz wyjaśnić istotę i sposób istnienia.	Metodologia hermeneutyczna Podkreśla ciągłą dialektykę procesów analizy krytyki, ponownej analizy i konstrukcji sposobu widzenia konkretnej rzeczywistości jako procesu interakcyjnego. Nie można zastosować jakiś szczególnych narzędzi badawczych, ponieważ rzeczywistość jest płynna i dialektyczna i przetwarzana przez człowieka a badacz jest częścią tej rzeczywistości.

STRATEGIE BADAWCZE

Dotyczą nie tyle ogólnych założeń ontologicznych co dotyczą samego poznawania rzeczywistości, dlatego mówimy, że są badawcze.

Trudno jednoznacznie przypisać strategię do paradygmatu (granice są nieostre).

Rodzaje strategii:

• Ilościowa - typowa dla 1 paradygmatu; rzeczywistość da się pomierzyć.

• Jakościowa - typowa dla drugiego paradygmatu; najważniejsze są znaczenia i sensy rzeczywistości, interpretacje i subiektywne opinie niewyrażalne w kategoriach liczbowych.

METODY

Są jeszcze bardziej szczegółowe niż strategie.

Znaczenia metod:

1. Najogólniejsze - metodę zrównuje z dziedziną (dyscypliną) naukową np. metoda socjologiczna;

2. Węższe - metoda będzie oznaczała pewien rodzaj badań empirycznych. Będą to określone metody (sposoby) postępowań badacza mówiące o zbieraniu, opracowywaniu, analizie i interpretacji danych. To rozumienie przez socjologów jest uważane za właściwe;

3. Utożsamienie metody z techniką (konkretne czynności, które wykonuje badacz np. prowadzimy ankietę - metoda ankiety).

WYBRANE KLASYFIKACJE METOD BADAWCZYCH W SOCJOLOGII

N. DENZIN	A. ORENSTEIN W.R.F. PHILIPS		F. KERLINGER
Metoda eksperymentalna Metoda sondażowa Badania terenowe Metoda biograficzna	Badania eksperymentalne Badania sondażowe Badania terenowe		Eksperymenty laboratoryjne Eksperymenty terenowe Badania sondażowe Studia terenowe
S. NOWAK		J. TUROWSKI
Badania eksperymentalne Sondaże ankietowe Badania monograficzne Badania autobiograficzne Badania panelowe (czy to jest metoda?)		Metoda eksperymentalna Metoda sondażowa Monograficzne badanie terenowe Metoda biograficzna Metoda historyczno-porównawcza Metoda socjometryczna

Sondaż tzw. survey (serwej)

Metoda historyczno-porównawcza - polega na pisaniu historii najczęściej wielkich grup społecznych lub narodów w kontekście tego, co się dzieje w sąsiednich państwach.

TECHNIKA POSTĘPOWANIA BADAWCZEGO

Są to konkretne czynności, które badacz ma wykonać w celu zebrania danych empirycznych (np. technika badania kwestionariuszowego, technika badania ankietowego - daj kwestionariusz ankietowanym niech wypełni - to samo narzędzie jest podstawą różnych technik).

NARZĘDZIE BADAWCZE - to co pomaga zebrać dane.

RODZAJE BADAŃ EMPIRYCZNYCH:

1. TEORETYCZNE (tzw. naukowe) - zazwyczaj prowadzone przez ośrodki naukowe. Ich celem jest poszerzenie wiedzy dotyczące fragmentu rzeczywistości.

2. PRAKTYCZNE - celem jest dostarczenie informacji służących rozwiązaniu jakiegoś konkretnego problemu. Są prowadzone niekoniecznie przez instytucje naukowe np. badania ewaluacyjne.

Ze względu na przedmiot badania wyróżniamy:

1. Badania opinii publicznej - dostarczają informacji o sprawach ważnych dla społeczeństwa np. preferencje wyborcze, stosunek do jakiegoś ważnego wydarzenia;

2. Badania rynkowe tzw. konsumenckie, marketingowe - dotyczą ściśle określonej kategorii konsumentów lub produktów. Tematyka jest wąska, ale dogłębna;

3. Badania akademickie (jak badania Aronsona) - osoba badana nie jest w stanie określić czego badanie dotyczy;

PLAN BADAŃ

W jaki sposób prowadzimy badania empiryczne?

• Projektujemy je.

Plan zawsze wynika z podejmowanej problematyki. Źle jest, kiedy wychodzimy od metod. Najpierw szukamy problemu a później dopasowujemy metodę. Ogólny schemat zawsze wychodzi od tematu badań (od problemu), który musi być jasno sprecyzowany. Rozpisujemy go na problemy szczegółowe np. „W jaki sposób młody człowiek integruje się w subkulturze?” → szczegółowe → mówimy o integracji czy asymilacji.

Z problemów szczegółowych wynikają nam hipotezy - coś przedstawia się tak a tak, więc badamy czy tak jest. Z tego powstaje projekt badań. Następnie przygotowujemy narzędzie i dokonujemy procesu zbierania danych (na ogół najkrótszy etap). Trzeba opracować dane, potem zanalizować je (odwołując się do założeń teoretycznych). Następnie generalizujemy - uogólniamy (badamy grupę) a chcemy mówić o całości. Jest to proces spójny. Najlepsze raporty to takie, które prowadzą do określonego wniosku (czytelnik sam dochodzi do stwierdzeń - bo jest bogaty materiał dowodowy). Cały raport prowadzi do wniosku.

PROBLEM BADAWCZY

Jak znaleźć dobry problem dla siebie?

Może wynikać z zainteresowań, ale nie musi. Coś nowego zaczyna powstawać (nowe zjawiska społeczne) np. w Polsce w mediach są reality shows.

Źródłem problemu może być jakaś teoria np. teoria konfliktu, innowacji, elit itd. (przymierzamy je do rzeczywistości).

Mogą być już istniejące badania - powtarzamy je żeby zobaczyć czy coś się zmieniło.

Rodzaje problemów:

1. Empirycznie sprawdzalne

2. Empirycznie niesprawdzalne np. Islam jest zagrożeniem dla cywilizacji Zachodu.

Nasze muszą być empirycznie sprawdzalne.

Problemy formułujemy (definiujemy):

1. Pytamy o własności zjawisk np. Jaki jest poziom religijności w danej społeczności?

2. Pytamy o relacje między własnościami np. Jak wiek wpływa na religijność?

3. Pytamy o zmiany tych własności np. Jak zmienia się religijność?

Stawiając te problemy badawcze można je sformułować jako stwierdzenie lub jako pytanie.

Rodzaje pytań:

1. Rozstrzygnięcia - zaczynają się od „czy”.

2. Dopełnienia - zaczynają się od „dlaczego”, „kiedy”, „w jakim kierunku”, „w jaki sposób”.

Gdy nie ma znaku pytającego to łatwo przekłada się na hipotezę.

www.stiudent.pl

PROBLEM

GENERALIZOWANIE

PROBLEM SZCZEGÓŁOWY

ANALIZA

HIPOTEZY

PROJEKT

OPRACOWANIE

NARZĘDZIA

ZBIERANIE DANYCH

---