ONZ

Informacje ogólne na temat Organizacji Narodów Zjednoczonych

Organizacja Narodów Zjednoczonych ( ONZ ) jest organizacja międzynarodowa, powszechna o charakterze uniwersalnym, mająca najszerszy zakres działania ze wszystkich organizacji międzyrządowych. Członkami organizacji są wyłącznie państwa

Podstawa prawna funkcjonowania

Podstawowa prawna funkcjonowania ONZ jest Karta Narodów Zjednoczonych. Jest ona wielostronna umowa międzynarodową warunkowo otwarta dla innych państw.

Charakter prawny ONZ

ONZ jest podmiotem prawa międzynarodowego przysługują jej immunitety i przywileje regulowane przez konwencje oraz umowy dwustronne podpisane z USA oraz Szwajcaria.. Siedziba ONZ jest Nowy Jork

Członkostwo w ONZ

Karta ONZ wyróżnia dwa rodzaje członkostwa. Do pierwszej grupy, czyli członków pierwotnych należą państwa, które uczestniczyły w konferencji założycielskiej oraz podpisały i ratyfikowały kartę ONZ

Nowi członkowie są przyjmowani przez Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Państwa kandydujące na członków organizacji musza spełniać określone warunki zapisane w Karcie NZ:

• miłować pokój

• przyjąć zobowiązania określone w Karcie NZ

• posiadać zdolność oraz być zdecydowanym do wykonania zadań zawartych w Karcie

Finansowanie

Budżet ONZ jest finansowany ze składek członkowskich ustalonych procentowo na podstawie wskaźników ekonomicznych. Najwyższą składkę płacą Stany zjednoczone Ameryki (25 %) natomiast najniższą 88 państw słabo rozwiniętych (LDC)

Cele ONZ

Karta Narodów Zjednoczonych określa cele organizacji w art. 1. Podstawowym celem ONZ jest zapewnienie trwałego pokoju i bezpieczeństwa droga stosowania skutecznych środków zbiorowych dla zapobieżenia zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienie aktów agresji oraz przez załatwianie sporów zagrażających bezpieczeństwu międzynarodowemu zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego.

ONZ rozwija działalność prewencyjna za pomocą misji i operacji pokojowych. ONZ działa również na polu rozbrojenia

Rozwijane są również przyjazne stosunki miedzy państwami, ponieważ współpraca polityczna służy umacnianiu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Organizacja stawia sobie również za cel popieranie rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie gospodarczej społecznej, kulturalnej i humanitarnej. Cele te są realizowane poprzez wspieranie państw słabo rozwiniętych i tych rozwijających się. Pod auspicjami ONZ prowadzone są badania oraz przygotowywane długofalowe programy pomocy. Programy te wyrażają wspólne stanowisko państw członkowskich na temat zwalczania zjawisk społecznie niepożądanych tj. (bezrobocie, niedożywienie, choroby, zanieczyszczenie środowiska), stanowiąc propozycje ich rozwiązania. Najczęściej obejmują one przekazywanie wiedzy, technologii, materiałów, wysyłanie i kształcenie specjalistów krajowych. Pomoc organizują agencje NZ tj. biura, programy, fundusze, należą do nich UNDP, UNEP, UNICEF, WFP.

Jednym z podstawowych celów NZ jest ochrona praw człowieka. W tym celu prowadzone są:

• prace normotwórcze - przygotowywanie umów dotyczących ochrony praw człowieka

• działania kontrolne i obserwacyjne

Zasady działania ONZ

• suwerenna równość (wszystkie państwa są równe i suwerenne)

• nieinterwencji (zakaz interwencji jednego państwa w wewnętrzne sprawy innego państwa. Zakaz ten dotyczy również ONZ, która ma zakazane interweniowanie w sprawach należących do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa)

• wykonywania zobowiązań międzynarodowych (państwa zobowiązują się ze będą wykonywać zobowiązania przyjęte zgodnie z duchem Karty)

• pokojowe załatwianie sporów (wszyscy członkowie ONZ są zobowiązani do załatwiania sporów międzynarodowych takimi środkami, aby nie dopuścić do zagrożenia pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego)

• wyrzeczenie się siły (państwa zobowiązały się do wyrzeczenia się groźby lub użycia siły we wzajemnych stosunkach)

• bezpieczeństwo zbiorowe (wszyscy członkowie okażą organizacji wszelka pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z Karta)

• Uniwersalizmu organizacji zapewni aby państwa, które nie są członkami organizacji postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami

Powstanie ONZ poprzedziło podpisanie Karty Atlantyckiej (1941), Deklaracji Moskiewskiej (1943) oraz decyzje konferencji w Dumbarton Oaks (1944) i w Jałcie (1945). Konferencja założycielska w San Francisco (1945), z udzielam 50 państw, uważana jest za największy kongres w historii świata (Polska nie brała udziału w konferencji, ale jest uważana za 51. państwo założycielskie). Uchwalona wówczas jednomyślnie Karta Narodów Zjednoczonych weszła w życie 24 października 1945 roku i dlatego dzień ten jest obchodzony jako Dzień Narodów Zjednoczonych.

Organizacja Narodów Zjednoczonych została utworzona w celu:

- utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i

pokojowych wysiłków,

- rozwijania przyjaznych stosunków miedzy narodami na zasadach ich samostanowienia i równouprawnienia,

- rozwiązywania konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych,

społecznych, kulturalnych i innych) na zasadzie współpracy międzynarodowej

oraz uznania równości ras, płci, języka i wyznań,

- stanowienia ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.

Struktura ONZ

Podstawę struktury organizacyjnej ONZ stanowią następujące organy: Zgromadzenie Ogólne (główny organ przedstawicielski, w skład którego wchodzą wszyscy członkowie ONZ), Rada Bezpieczeństwa (składająca się z 5 członków stałych - Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Chiny - oraz 10 niestałych, wybieranych na okres 2 lat), Rada Gospodarczo-Społeczna (zajmująca się zagadnieniami postępu i rozwoju społecznego, zatrudnienia, ochrony zdrowia, współpracy kulturalnej oraz powszechnego przestrzegania praw człowieka), Rada Powiernicza (sprawująca nadzór nad tzw. obszarami powierniczymi, faktycznie już nie działająca), Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (organ sadowy, zajmujący się rozstrzyganiem sporów międzynarodowych), Sekretariat ONZ (organ administracyjny składający się z Sekretarza Generalnego i personelu pomocniczego).

Działalność ONZ oparta jest na licznych organizacjach wyspecjalizowanych, m.in. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO).

ONZ należy do organizacji uniwersalnych, to znaczy takich, które są otwarte dla wszystkich państw i dlatego jest międzynarodową struktura o największym zasięgu.

Rada Bezpieczeństwa ONZ, jeden z głównych organów Organizacji Narodów Zjednoczonych powierzyła Radzie Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Ma ona rozpatrywać sporne sytuacje, oceniać stan zagrożenia konfliktem i w razie niebezpieczeństwa wydawać zalecenia lub podejmować środki zapobiegawcze.

Najpoważniejszym z nich jest zastosowanie wspólnej akcji przymusu przy użyciu Sil Zbrojnych ONZ. Wewnętrzna struktura Rady bezpieczeństwa i tryb podejmowania decyzji był wiec pochodną jej żądań, wynikał z układu sil, który zaistniał w momencie tworzenia ONZ. Składa się ona z 15 członków, w tym 5 stałych (USA Rosja - niegdyś ZSRR, Francja ,Wielka Brytania i Chiny ) oraz 10 wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne NZ na 2 lata.

Wybór ten uwzględnia zasadę, iż każdy ważny region świata musi mieć w Radzie Bezpieczeństwa swego przedstawiciela. Podejmowanie decyzji w Radzie Bezpieczeństwa, szczególnie w sprawach zastosowania środków przymusu wymaga kwalifikowanej większości głosów, przy czym pełnego poparcia ze strony członków stałych. Państwa członkowskie są zobowiązane do wypełniania decyzji Rady Bezpieczeństwa. Obecny kształt Rady Bezpieczeństwa jest krytykowany jako nie przystający do dzisiejszej rzeczywistości. Reforma miałaby wiec dotyczyć takich kwestii, jak poszerzenie grupy członków stałych Rady Bezpieczeństwa o państwa odgrywające zasadnicza role w systemie światowym i układach regionalnych, np. Niemcy Japonia Brazylia Indie Nigeria rezygnacja z prawa weta; poszerzenie zakresu uprawnień i możliwości przez stworzenie stałego kontyngentu wojskowego.

Zgromadzenie Ogólne ONZ, główny plenarny organ ONZ Każde z państw członkowskich dysponuje w nim jednym głosem. Obraduje ono na sesjach zwyczajnych raz do roku. Sesje specjalne są zwoływane na wniosek Rady Bezpieczeństwa lub większości państw członkowskich.

Decyzje Zgromadzenia Ogólnego ONZ maja na ogól postać deklaracji uchwal, są przyjmowane przez głosowanie, przy czym w sprawach merytorycznych jest wymagana większość kwalifikowana (2/3 głosów).

Zakres kompetencji Zgromadzenia Ogólnego obejmuje praktycznie wszystkie sfery stosunków międzynarodowych. To ono decyduje o przyjęciu nowych członków i ich wykluczeniu z ONZ, wybiera Sekretarza Generalnego, niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, zatwierdza budżet ONZ, jest strona w umowach z organizacjami wyspecjalizowanymi.

Podlegają jemu komisje główne - polityczne i bezpieczeństwa, polityczna specjalna, ekonomiczna i finansowa, społeczna, humanitarna i kulturalna, powiernicza i obszarów niesamodzielnych, administracyjno-budżetowa, prawna, poza tym Komisje proceduralne, stale komitety i kilkadziesiąt organów pomocniczych oraz 7 specjalnych komitetów zajmujących się prawami człowieka w tym Komitet Praw Człowieka Komitet Praw Dzieci. Wraz z Rada Gospodarczo-Spoleczna współzarzadza m.in. UNICEF UNCTAD, Urzędem Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców, Programem Ochrony Środowiska, Światowym Programem Żywieniowym.

Siły Zbrojne ONZ, status ich został określony w Karcie NZ w związku z przyznaniem Radzie Bezpieczeństwa prawa do prowadzenia wszelkiego typu akcji wojskowych w razie zagrożenia pokoju i aktów agresji. Wszyscy członkowie ONZ zobowiązali się do oddania do dyspozycji RB swych sil, gdyby zaszła taka konieczność. RB wraz z Wojskowym Komitetem Sztabowym, składającym się z szefów sztabów stałych członków RB, ma za zadanie ustalić w ramach specjalnych porozumień liczebność, plany użycia kontyngentów we wspólnej akcji.

W praktyce prace tego Komitetu zostały zablokowane od momentu rozpoczęcia się zimnej wojny i zastosowanie akcji zbrojnej zgodnie z wymogami Karty stało się omal niemożliwe. Dlatego stosowano głównie operacje pokojowe ONZ, a jeśli wykorzystywano siły zbrojne pod flaga ONZ, to najczęściej pod innymi pretekstami - samoobrony, układów regionalnych (koreański konflikt, wojna w Zatoce Perskiej).

W 1964 Siły Zbrojne ONZ zostały formalnie zaangażowane w cypryjski konflikt były tez powoływane Doraźne Siły Zbrojne ONZ W latach 90., w związku z zakończeniem konfliktu Wschód-Zachód, pojawiły się projekty zmodyfikowania zasad Sil Zbrojnych ONZ.

Organizacje wyspecjalizowane ONZ, element systemu ONZ Karta NZ określiła, iż ONZ może być powiązana z innymi organizacjami międzynarodowymi utworzonymi na mocy umów miedzy rządami, nadającymi im szerokie kompetencje w różnych dziedzinach. Zadaniem ONZ jest nadzór nad nimi, który sprawuje przez Radę Społeczno-Gospodarczą koordynująca ich działalność, zlecająca zadania, zbierająca sprawozdania. Dysponują one jednak równocześnie dużą niezależnością, o czym decydują odrębne wewnętrzne struktury, własne źródła dochodu, budżet.

Cześć tych organizacji ma dłuższa niż sama ONZ tradycje, np. Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny - ITO (1865), Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna - WMO (1873), Powszechny Związek Pocztowy - UPU (1874), Światowa Organizacja Własności Intelektualnej - WIPO (1883), Międzynarodowa Organizacja Pracy - ILO (1919), ale większość z ogólnej liczby 16 powstała po II wojnie.

Są to: Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju - IBRD (1945), Międzynarodowy Fundusz Walutowy - IMF (1945), Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO (1945). Ponadto do systemu ONZ należą tez dwie organizacje o statusie autonomicznym: Międzynarodowa Agencja ds. Energii Atomowej - IAEA (1956) oraz Światowa Organizacja Handlu - WTO (1995).

Sekretarz generalny ONZ, urzędnik kierujący Sekretariatem Organizacji Narodów Zjednoczonych wyłącznie przed nią odpowiedzialny. Jedyny wybieralny funkcjonariusz Sekretariatu ONZ. Rekomendacji kandydatowi udziela Rada Bezpieczeństwa a wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne na 5 lat. Zwyczajowo przyjęte jest, iż pochodzi on z kraju nie będącego mocarstwem. Jego rola, choć początkowo widziana jako adm., okazała się bardzo znaczącą politycznie.

Do obowiązków sekretarza generalnego ONZ należy, poza administracja i zarządzaniem Sekretariatem, reprezentowanie NZ wobec wszystkich państw i organizacji, utrzymywanie stałych kontaktów z państwami członkowskimi, koordynacja i inspirowanie działań, tworzenie strategii ONZ, pośrednictwo w sporach międzynarodowych, nadzór nad przestrzeganiem praw człowieka i pomocą humanitarna. Sekretarzem generalnym ONZ od I 1997 jest K. Annan

Rada Społeczno-Gospodarcza ONZ, organ Organizacji Narodów Zjednoczonych ma nadzorować realizacje specjalnych programów społecznych i gospodarczych ONZ oraz wyspecjalizowanych agend

Składa się z 54 przedstawicieli państw członkowskich wybieranych na 3 lata wg klucza geograficznego (14 państw z Afryki 11 - Azji 10 Ameryki Południowej 13 - wysoko uprzemysłowionych oraz 6 - Europy Środkowo-Wschodniej ). 1/3 składu jest zmieniana co rok. Rada Spoleczno-Gospodarcza posiada 5 stałych regionalnych Komisji oraz kilka zajmujących się określoną dziedzina np. rozwojem społecznym, demografia, prawami człowieka narkotykami.

Obecnie wytworzyła się niezwykle rozbudowana i skomplikowana struktura powiązań Rady z różnymi agendami, komisjami, doraźnymi programami, jest ona strona w specjalnych umowach z organizacjami wyspecjalizowanymi. Przyczyna rosnącego znaczenia Rady jest fakt coraz większej roli współpracy i pomocy gospodarczej w stosunkach międzynarodowych. Stało się to widoczne już w chwili, gdy kolejne kraje kolonialne wchodziły na drogę suwerenności, oczekując od ONZ przede wszystkim wsparcia w dziedzinie ekonomicznej i społecznej.

---