dr Agata Cieszewska
Katedra Architektury Krajobrazu
Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, SGGW
Skrzynka kontaktowa: agata_cieszewska@sggw.pl
Tel. 022 59 322 11
Planowanie Turystyczne, MSTiR, SGGW
Wykład 3
Ocena stanu zasobów turystycznych
Ocena - sąd wartościujący, zawierający aprobatę lub dezaprobatę stanu rzeczy
Ocena utylitarna wartościowanie ze względu na jakiś czynnik lub potrzebę jego wykorzystania - wskazanie na przydatność obiektu do określonych zadań.
Oceny decyzyjne - ułatwiające podejmowanie decyzji np. o wprowadzeniu nowego sposobu zagospodarowania
Wartość oceny zależy od:
Doboru celów
Doboru kryteriów (standardów) tj. miernika służącego za podstawę oceny - cecha elementu (komponentu) środowiska przyrodniczego
Techniki oceniania (ilościowe i jakościowe)
2. Zasoby turystyczne a walory turystyczne
Zasoby turystyczne wg Prof. Andrzeja Kowalczyka (UW)
pojęcie szersze od pojęcia walory turystyczne - gdyż obejmują obiektywnie istniejące cechy środowiska przyrodniczego i kulturowego, które stają się rzeczywistymi walorami turystycznymi dopiero po ich ocenie i zweryfikowaniu pod kątem przydatności dla turystyki przez odbiorców (turystów).
Zasoby turystyczne podlegają ocenie obiektywnej
Walory turystyczne mają charakter subiektywny, uzależniony od indywidualnej oceny przez poszczególnych uczestników ruchu turystycznego
zasoby i walory turystycznie - to dobra turystyczne
a zatem można uznać, że
zasoby turystyczne - „potencjalne walory turystyczne”
wg Jadwigi Płockiej
zasoby turystyczne to istniejące cechy środowiska przyrodniczego i kulturowego (dopiero po dokonaniu przez turystę odpowiedniej oceny zasoby mogą stać się walorami)
walory turystyczne to zespół elementów środowiska przyrodniczego i kulturowego, które wspólnie lub rozłącznie w wyniku pozytywnej oceny przez turystę są przedmiotem jego (turysty) zainteresowania
zasoby turystyczne decydują o atrakcyjności turystycznej
3. Od czego zależy wartość oceny?
Wartość oceny zależna jest od takich czynników jak:
dobór celów oceny
(oraz jej kierunku: atrakcyjność, dostępność);
dobór kryteriów (standardów) oceny
tj. miernika służącego za podstawę oceny;
techniki (metody) oceny
np. ilościowe i/lub jakościowe (opisowe
Waloryzacja analizowanego obszaru/ regionu/ rejonu turystycznego
- Metodyka ocen krajobrazowych (patrz Sołowiej D., Kostrowicki A.S.)
Etapy procesu oceny:
Pola podstawowe
Wyznaczenie kryteriów
Szeregi bonitacyjne
Ocena właściwa - bonitacja opisowa / bonitacja punktowa
Kwalifikacja końcowa
3. Kluczowe terminy w metodyce oceny
pole podstawowe - powierzchnia, na której będzie dokonywane wartościowanie
kryterium oceny - miernik służący za podstawę oceny - cecha przedmiotu ze względu na którą dokonuje się oceny. Dla ocen zasobów turystycznych kryteria oceny stanowią cechy składowych poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego i kulturowego
Pole podstawowe oceny:
pola podstawowe o charakterze naturalnym stanowią jednostki krajobrazowe - uwzględniają rzeczywiste zróżnicowanie krajobrazu:
typy krajobrazu - obszary podobne do siebie pod względem m.in. ukształtowania terenu i pokrycia np. stoki pokryte lasami, równiny z polami uprawnymi
pola podstawowe o charakterze sztucznym pomagają ocenić zjawisko statystycznie to:
jednostki administracyjne np. sołectwo, gmina, powiat, województwo;
figury geometryczne np. kwadraty, trójkąty
Kryteria oceny:
kryteria oceny nie są tożsame z komponentami środowiska np. o atrakcyjności terenu dla potrzeb aktywnej turystyki decyduje nie rzeźba terenu a jej cechy takie jak nachylenie, czy wielkość deniwelacji (różnica wysokości);
kryteria oceny nie są tożsame z kryteriami wydzielania pól podstawowych
kryteria oceny zależne są od celu oceny gdyż inne kryteria decydują o przydatności lub atrakcyjności terenu dla różnych potrzeb
np.
ocena atrakcyjności terenu dla rekreacji - (komponenty decydujące o atrakcyjności lub przydatności dla różnych form gospodarowania) rzeźba, wody, użytkowanie
ocena przydatności dla budownictwa - rzeźba, wody podziemne, litologia
ocena przydatności terenu dla potrzeb narciarstwa zjazdowego - rzeźba, szata roślinna, warunki klimatyczne
kryteria należy ściśle precyzować RZEŹBA JAKO KOMPONENT DECYDUJE O ATRAKCYJNOŚCI TERENU DLA TURYSTYKI, ALE KRYTERIUM OCENY STANOWI JEDNA Z JEJ CECH NP. WIELKOŚĆ SPADKÓW LUB DENIWELACJI (określają stopień dostępności terenu)
przechodzenie z małych skal na duże kryteria uszczegółowiają się (np. atrakcyjność dla rekreacji w skali 1:100 000 - kryteria: stopień urzeźbienia, lesistości i jeziorności; w skali 1: 10 000 - kryteria: wielkość spadków, mozaikowość typów roślinności, stopień nasłonecznienia dna lasu, szerokość półki podwodnej, czystość wody)
ważne jest ustalenie rangi kryteriów (hierarchii) - decyduje o stopniu szczegółowości oceny:
gdy komponenty decydujące o atrakcyjności lub przydatności opisane są za pomocą takiej samej ilości cech - kryteriów to posiadają one jednakową wagę, a ocena ma charakter ogólny
jeżeli jedno z kryteriów wyraża się za pomocą większej liczby cech niż pozostałe kryteria, to preferujemy wybraną formę rekreacji
4. Ocena właściwa
bonitacja (łac. Bonitas - dobra jakość) to ocena jakości i klasyfikacja stosowana w różnych dyscyplinach. Dla arch. kraj. Jest to jakościowe wartościowanie składników i cech struktury środowiska. klasyfikacja zjawisk przyrodniczych, bonitacja punktowa
klasyfikacja bonitacyjna - tworzenie szeregu bonitacyjnego, podział zjawisk przyrodniczych na klasy wg określonych zasad, przy założeniu, że jedna sytuacja jest lepsza od drugiej. Klasyfikacja jest poprzedzona typologią czyli porządkowaniem elementów, zjawisk.
Przykłady szeregów bonitacyjnych:
Klasy przydatności ukształtowania terenu do rozwoju turystyki narciarskiej:
Kryterium - nachylenie terenu
tereny o nachyleniu > 10o
tereny o nachyleniu od 5-10o
tereny o nachyleniu < 5o
Kryterium - liczba dni z temperaturą średnią -2oC
tereny z liczbą dni > 60
tereny z liczbą dni 50 - 60
tereny z liczbą dni < 50
bonitacja opisowa polega na przypisaniu klasom jakościowym - wartości ilościowych np.
tereny bardzo przydatne - tereny o nachyleniu > 10o
tereny średnio przydatne - tereny o nachyleniu od 5-10o
tereny nieprzydatne - tereny o nachyleniu < 5o
lub
tereny bardzo przydatne - tereny z liczbą dni z temp < 2o > 60
tereny średnio przydatne - tereny z liczbą dni z temp < 2o 50 - 60
tereny nieprzydatne - tereny z liczbą dni z temp < 2o < 50
bonitacja punktowa - to zamiana wartości jakościowej na ilościowe np polega na przypisaniu klasom jakościowym - wartości ilościowych np.
10 pkt - tereny o nachyleniu > 10o
5 pkt - tereny o nachyleniu od 5-10o
0 pkt - tereny o nachyleniu < 5o
lub
10 pkt - tereny z liczbą dni z temp < 2o > 60
5 pkt - tereny z liczbą dni z temp < 2o 50 - 60
0 pkt - tereny z liczbą dni z temp < 2o < 50
liczba punktów w różnych kryteriach odnosi się do rangi kryteriów
skala punktowa może, ale nie musi być ciągła
można wyróżnić różne kategorie (każda kategoria musi mieć tyle samo punktów)
SUMOWANIE inaczej Kwalifikacja
Kwalifikacja - przypisanie rozpatrywanych cech i zjawisk kategoriom
Przykład zestawu kategorii kwalifikacyjnych do oceny atrakcyjności:
tereny bardzo atrakcyjne;
tereny atrakcyjne;
tereny nieatrakcyjne.
Przykład zestawu kategorii do oceny terenu pod rozwój turystyki narciarskiej:
teren przydatny;
teren przydatny z zastrzeżeniami;
teren nieprzydatny.
Kryteria
Nr jednostki / obszaru podlegającego ocenie |
Nachylenie terenu |
Liczba dni z temp < 2o |
Długość zalegania pokrywy śnieżnej / wystawa zbocza - ciepła, zimna |
Zróżnicowanie pokrycia terenu: mozaika leśno - polna, pole orne, las….. |
Kwalifikacja |
1 |
> 10o - t. bardzo przydatne |
60 wystar- czająca |
Ciepła - teren z zastrzeżeniami |
Teren pól -teren przydatny |
Teren przydatny z zastrzeżeniami |
2 |
od 5-10o t. z zastrzeżeniami |
50-60 Niewys-tar- czająca |
Ciepła - teren z zastrzeżeniami |
Mozaika polno - leśna - teren przydatny |
Teren przydatny z zastrzeżeniami |
3 |
< 5o t. nieprzydatne |
60 wystar- czająca |
Zimna - teren przydatny |
Teren lasu teren z zastrzeżeniami |
Teren nieprzydatny |
Przykład
Dla rekreacji - ocena kompleksowa, obejmuje: atrakcyjność środowiska przyrodniczego tj. różnorodność, naturalność, walory widokowe; pojemność turystyczna - odporność poszczególnych ekosystemów; wartości zdrowotne terenu (właściwości bioklimatyczne, filtracyjno - detoksykacyjne); dostępność
Określić czy jeden rodzaj czy jakieś preferencje
Decydujące o atrakcyjności środowiska są następujące elementy (komponenty):
rzeźba terenu
typy siedlisk (zestaw gatunków)
zmienność krajobrazu
charakter wód powierzchniowych
stopień przekształcenia (degradacji środowiska przyrodniczego)
jeziorność: 0 pkt. - brak; 2 pkt. do 10%; 4 pkt. 10-20%
lesistość: 0 pkt. - brak; 2 pkt. do 10%; 4 pkt. 10-20%
rzeźba terenu: 0 pkt. spadki<2%; 2 pkt. spadki 2-9 %; 4 pkt. spadki > 9%
podsumowanie 0-6 nieatrakcyjne; 6-8 atrakcyjne; 8-12 b.
Inny sposób (Radziejowski) wyróżniono elementy podwyższające atrakcyjność turystyczną i elementy obniżające (np. linie komunikacyjne, wyrobiska , stan środowiska itd.)
5. Pozaprzyrodnicze elementy podlegające ocenie/ waloryzacji turystycznej zasobów turystycznych
Składowe systemu obsługi ruchu turystycznego
1) Infrastruktura związana z turystyką krajoznawczą
2) Infrastruktura związana z turystyką kwalifikowaną
3) Ośrodki obsługi ruchu turystycznego
Analiza wszystkich 3 składowych obejmuje:
Inwentaryzacja stanu infrastruktury turystycznej
Analiza rozmieszczenia infrastruktury turystycznej w nawiązaniu do:
potrzeb użytkowników
dostępności komunikacyjnej i fizycznej
wymogów ochrony przyrody
1) Infrastruktura związana z turystyką krajoznawczą
Turystyka krajoznawcza: Szlaki turystyczne (piesze, spacerowe) , ścieżki dydaktyczne
Charakterystyka szlaków turystycznych:
długość, dostępność oznaczenie, utrudnienia - informacje w PTTK (nowe szlaki, precyzyjna mapa)
komentarz do inwentaryzacji szlaków
naniesienie szlaków na mapę szczegółową
wskazanie utrudnień i miejsc atrakcyjnych oraz urządzeń rekreacyjnych (ławki, stoliki etc.)
Charakterystyka ścieżek dydaktycznych
długość, dostępność oznaczenie, utrudnienia
opis przystanków (tablice, punkty, opiekun, materiały informacyjne)
wynik inwentaryzacji ścieżek -
naniesienie ścieżek na mapę szczegółową
wskazanie utrudnień i miejsc atrakcyjnych oraz urządzeń rekreacyjnych (ławki, stoliki etc.)
Charakterystyka punktów widokowych
Gdzie ?
Czy jest dostęp!!!
Często lokalizowane na wzniesieniach ale bez widoku!!!
Czy nie w lesie?
Czy bezpiecznie?
Turystyka kwalifikowana: kajakowa, rowerowa, wędkarska i łowiectwo, konna, inne formy turystyki aktywnej
Analizy winny obejmować:
Opis szlaków / Tras
Opis bazy - dostęp do kajaków, koni…
Dostępność - stopień trudności
Turystyka kajakowa
Opis bazy - dostęp do kajaków
Opis szlaków kajakowych
Dostępność - stopień trudności
międzynarodowa klasyfikacja trudności szlaków kajakowych np. szlaki nizinne - oceniane w skali ZW: ZWA (b łatwe), ZWB (łatwe) i ZWC(nieco trudne)
szlaki górskie (oceniane według skali WW: od WWI do WW VI)
Turystyka konna
Opis bazy - stajnie (liczba koni)
Opis szlaków konnych (w dyspozycji nadleśnictwa)
Uwaga - wskazanie konfliktów
Brak koordynacji w wyznaczaniu szlaków miejsca konfliktowe - dla różnych użytkowników
Uwaga na połączenie szlaku konnego ze ścieżkami dydaktycznymi
Czytaj
Szlak konny za 33 mln zł http://samorzady.pb.pl/2195455,15499,szlak-konny-za-33-mln-zl?ref=col4
Pytanie dla kogo?
Turystyka rowerowa
Opis szlaków rowerowych (informacje z PTTK, szlaki piesze dopuszczone są do ruchu rowerowego)
długość, dostępność oznaczenie, utrudnienia
- wynik inwentaryzacji szlaków
- naniesienie szlaków na mapę szczegółową
- wskazanie utrudnień i miejsc atrakcyjnych
oraz urządzeń rekreacyjnych (ławki, stoliki etc.)
Turystyka wspinaczkowa
Opis ścian wspinaczkowych - informacje z lokalnych klubów alpinistycznych,
opis wykorzystania miejsc wspinaczkowych
wskazanie urządzeń rekreacyjnych (ławki, stoliki etc.)
Problemy z dostępnością - często kamieniołomy są rezerwatami geologicznymi!!!
Czy są plany ochrony?
Ośrodki obsługi ruchu turystycznego:
miejscowości o dużej koncentracji zagospodarowania i ruchu turystycznego
punkty bezpośredniej obsługi np. ośrodki wypoczynkowe etc.
6. Oceny/ waloryzacje a oceny oddziaływania na środowisko
Opisany typ / rodzaj ocen to po ang. evaluation lub valuation - waloryzacja
Inny rodzaj ocen - oceny oddziaływania jakiejś inwestycji na środowisko przyrodnicze assessment (oszacowanie, koszty) np. wycena strat ponoszonych wskutek zniszczenia środowiska - metoda kosztów i korzyści (cost - benefit analysis)
EIA - Environmental Impact Assessment
Każdy miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego musi mieć prognozę skutków wpływu ustaleń planu na środowisko przyrodnicze terenu objętego planem
Etapy: ocena istniejącej struktury przyrodniczej i wskazanie potrzeby ochrony zachowania terenów o ważnych funkcjach przyrodniczych, ograniczenia wynikające z cech środowiska; ocena zagrożeń wynikających z istniejącego zagospodarowania - jakie rozwiązania przestrzenne powinny zmniejszyć zagrożenia
Literatura:
Kowalczyk A., Geografia turyzmu PWN, Warszawa
Kostrowicki A .S. System "Człowiek - środowisko" w świetle teorii ocen Prace Geograficzne nr. 156.
Sołowiej D., 1992: Podstawy metodyki oceny środowiska przyrodniczego człowieka
Pstrocka-Rak M., Rak G.,2010. Ocena atrakcyjności krajobrazowej punktu widokowego na przykładzie Kotliny Wałbrzyskiej. Problemy Ekologii Krajobrazu, T. XXVI. 345-362. http://www.paek.ukw.edu.pl/wydaw/vol26/pek_tom_26_2010_pstrocka.pdf
Cieszewska A., Mat. Szkoleniowe Planowanie Turystyczne, MSTiR SGGW,
9