Metodologia egzamin, I Epistemologiczne i ontologiczne problemy nauk społecznych


I Epistemologiczne i ontologiczne problemy nauk społecznych

1.Swoiste cechy nauki i wiedzy naukowej

Nauka jest terminem wieloznacznym, tym nie mniej zawierają się w niej co najmniej dwa elementy:

Cechy wiedzy naukowej *wysoki poziom poprawności (adekwatność do rzeczywistości) *wysoki stopień pewności *wysoki stopień usystemowania logicznego * samokrytycyzm i samokontrola * intersubiektywna komunikowalność sprawdzalność * duża zawartość informacji *wysoka zdolność eksploatacyjna * duże możliwości prognostyczne * duże zdolności heurystyczne (zdobywana wiedza jest źródłem nowej wiedzy)

2.Cechy naukowego poznawania rzeczywistości

Cechy:

  1. Usystematyzowane

  2. Obiektywne

  3. Weryfikowalne (sprawdzalne)

  4. Utylitarne (praktyczne)

  5. Twórcze

  6. Podważająco - negujące

Ogólne właściwości poznania naukowego

1. Postępowanie badawcze zgodne z

przyjętymi rygorami i zasadami

2. Ścisły i jednoznaczny język

3. Twierdzenia dostatecznie uzasadnione

4. Twierdzenia wewnętrznie niesprzeczne

5. Krytycyzm (wobec badanej

rzeczywistości)

6. Twórczy charakter (wyników poznania)

3.Modele poznania w naukach społecznych

Premodernistyczny- nasi przodkowie przyjmowali rzeczy takimi, jakimi są one w rzeczywistości. Właściwe założenie było tak fundamentalne, że nie uważano go nawet za założenie.

Modernistyczne- jest to filozoficzna wersja powiedzenia „co kraj to obyczaj”. Ludzie mają o rzeczach inne wyobrażenie, które nie jest złe ani dobre, tylko po prostu różne. Ujęcie to uznaje nieuchronność ludzkiej subiektywności.

Postmodernistyczne - rzeczywiste są tylko te wyobrażenia, które uzyskujemy dzięki naszym punktom widzenia. Inaczej, nic nie istnieje tam, na zewnątrz, wszystko jest tu, w środku. Spojrzenie to sugeruje, że nie ma tak naprawdę żadnej obiektywnej rzeczywistości, którą można by obserwować.

4.Teorie i prawa naukowe- istota, funkcje wewnątrz naukowe i społeczne (spór strukturalistów i funkcjonalistów o istotę teorii naukowej)

Funkcje jakie odgrywają teorie:

  1. generalizująca (wyjaśnia pojęcia)

  2. komunikatywna ( komunikacyjna) język zrozumiały dla specjalistów z danej dziedziny, przekazywanie wiedzy

  3. praktyczna (teorie można wykorzystać w praktyce, oddziaływanie na świat zewnętrzny)

  4. predyktywna (przewidywanie różnych zjawisk, zachowań, profilaktyka- zapobieganie, prognozowanie)

  5. heurystyczna (analiza wcześniejszych badań, inspiruje do działań, nowe refleksje)

5.Twierdzenia i prawa nauki - ich rodzaje

Prawa nauki- są to twierdzenia które powinny realizować następujące wymogi:
1) być ściśle ogólne nie powinny być równoważne skończonej liczbie zdań atomowych lub podstawowych
2) zawsze muszą być epistemologicznie otwarte
3) przeważnie są ontologicznie otwarte
4) poprzednik twierdzenia powinien formułować w terminach ogólnych warunki spełnienia następnika bez podawania obszaru czasoprzestrzennego czasoprzestrzennego którym owe warunki zachodzą
5) spełnia funkcje:
a) opisu zjawisk, cech, zdarzeń, relacji
b) wyjaśniania zjawisk,cech,zdarzeń, relacji
c) przewidywania zjawisk, cech, zdarzeń relacji

Klasyfikacja praw naukowych

1. Prawa ogólne [uniwersalne]

Określają takie związki między zjawiskami, które zachodzą obiektywnie i bez wyjątków - np. prawo Archimedesa, ciążenia itp. W naukach humanistycznych mogą to być np. prawa rozwoju społecznego (w pewnym przybliżeniu)

2. Prawa empiryczne

Budowane są na doświadczeniu ludzkim - np. prawo popytu i podaży, doskonalenie zawodowe człowieka wynikające z rosnącego stażu itp.

3. Prawa statystyczne

Stanowią ilościowy wyraz występujących zjawisk, faktów, relacji itp. Dowodzą stałości ich występowania czy też istnienia.

4. Prawa formalne

Określają taką istotę zależności między zjawiskami, o której na przykład decyduje nie doświadczenie, ale logika - logiczne rozumowanie. Np. jeśli Jan jest wyższy od Piotra, to Piotr jest niższy od Jana [w naukach społecznych te prawa nie istnieją]

5. Prawa (generalizacje) historyczne

Dążą do ustalenia prawidłowości na podstawie wykrycia określonej cechy, zasady, liczby przypadków itp., występujących w większych przedziałach czasowych i przestrzennych (w przeszłości)

6.Rodzaje i procedury wyjaśniania w nauce

1. Wyjaśnianie genetyczne (poszukiwanie genezy, przyczyny)

2. Wyjaśnianie funkcjonalne (zależności warunkujące zjawiska)

3. Wyjaśnianie teleologiczno - funkcjonalne (celowościowo - warunkujące)

4. Wyjaśnianie logiczne (związki i zależności wynikające z zasad logicznego myślenia)

*Wyjaśnienia nomotetyczne i idiograficzne

(idio - wyjątkowy, konkretny, szczególny, odmienny)

II. Paradygmaty współczesnych nauk społecznych

1.Pojęcie paradygmatu w ujęciu T. Kuhna - paradygmat jako „matryca dyscyplinarna” i „wspólne przykłady”

Paradygmat - wzorcowe badanie, wyrażające się w założeniach pojęciowych, metodologicznych i filozoficznych, uznawanych przez określoną grupę badaczy. Matryca dyscyplinarna porządkująca preferencje grupy badaczy.

elementy matrycy dyscyplinarnej - symboliczne uogólnienia, modele i wzorce poprawnych badań.

Podstawa matrycy dyscyplinarnej - struktury poznawcze konstytuujące świadomość metodologiczną badaczy. Najniższy poziom struktur poznawczych - opcje ontologiczne (wiąże się z poziomem średnim). Poziom średni - perspektywa epistemologiczna dotycząca wyborów w zakresie strategii poznawania. Najwyższy poziom - dotyczy wiedzy o modelach przedmiotowych i procedurach badawczych i jest stosunkowo niezależny od dwóch pozostałych poziomów.

W obrębie każdego paradygmatu funkcjonują również określone reguły interpretacji uzyskiwanych wyników i decyzje epistemologiczne co do właściwych, zdaniem danej grupy, procedur badawczych, metod pomiaru itp. Kuhn podkreśla, że w obrębie tego samego paradygmatu może się mieścić kilka modeli i koncepcji teoretycznych, podporządkowanych tym samym, ogólnym wzorcom badawczym (zwolennicy poszczególnych modeli mogą w odmienny sposób interpretować uzyskane rezultaty)

Według T. S. Kuhna traktowany jest jako matryca dyscyplinarna, przez którą rozumie się uporządkowany zbiór (stąd termin matryce) przekonań, nastawień czy przeświadczeń podzielanych przez uczonych uprawiających daną dyscyplinę naukową. Zatem paradygmatem może być zarówno podzielane (zinternalizowane) przez daną wspólnotę naukową wzorcowe (modelowe) odkrycie naukowe, czyli znaczący wytwór procesu poznania, jak i sam proces naukowego poznania, czyli przyjęte przez daną wspólnotę wzorcowe, wielomodalne podejście metodologiczne - strategia postępowania badawczego, która prowadzi do poznania badanego fragmentu rzeczywistości.

Matryca powinna ona zawierać:

  1. założenia filozoficzne (w danym paradygmacie istnieją one zawsze, chociaż może się zdarzyć, że badacz ich sobie nie uświadamia):

Oba założenia są ze sobą związane, ponieważ epistemologia nie może się opierać na subiektywnych sądach.

  1. założenie psychologiczne: - określanie dziedziny badawczej, metod badania i reguł interpretacji wyników (te założenia powinien zawierać paradygmat).

2.„Mapy” paradygmatów w naukach społecznych w ujęciu R. Paulstona

Koncepcja Paulstona odchodzi od linearnego ujmowania ideologii. Każdy z tych paradygmatów formułuje inne cele rozwoju i wychowania, inaczej rozumie wykształcenie humanistyczne, operuje innymi przed założeniami i innym językiem.

Funkcjonalizm („powinien”) - nie kwestionują istniejącego porządku społecznego
i dominującej kultury. Proponują przygotowanie ludzi do oczekujących ich ról, możliwie najlepsze ich pełnienie i stałe doskonalenie się w nich. Orientacja ów rozwinęła się głównie na gruncie koncepcji E. Durkheima, T. Parsonsa, R. K. Merona, B. Malinowskiego.

Radykalny funkcjonalizm („musi być”) - dostrzegają krytyczne zło, które lokują
w strukturach, w zastanych urządzeniach, które postulują znieść lub zmienić przygotowanie ludzi do zaangażowanej walki przeciw przyczynom niesprawiedliwości czy nierówności. Początkowo był obecny w językoznawstwie, do nauk społecznych został wprowadzony przez C. Levi - Straussa.

Zakłada, że:

Humanizm („może być”) - dążą do szczęśliwości jednostki, do jej spełnienia
i samorealizacji poprzez zrozumienie tkwiących w niej samej możliwości, poprzez uszanowanie jej prawa do odrębności i wolności, poprzez doskonalenie relacji między ludźmi. Współczynnik humanistyczny wprowadził F. Znaniecki.

Radykalny humanizm („zdarza się”) - radzą w wnikanie w sens zastanej kultury
i kreowanie świata poprzez namysł, mowę i dialog.

3.Charakterystyka teorii paradygmatu humanistycznego (teoria krytyczna, postmodernizm i postrukturalizm, feminizm)

Poststrukturalizm: w stronę znaczącego

Poststrukturalizm łączy wiele dyscyplin jednak jego centralnym obiektem zainteresowań jest język. Przykładem może być teoria de Saussure'a, która została rozwinięta przez Lacana. Prace te stanowią powrót do oryginalnego Freuda, który uważa, iż nieświadomość składa się z niedopuszczalnych idei, nie uczuć czy wspomnień. Czyli teorie marzeń sennych i skojarzeń według Freuda można traktować jako niekończącą się teorie przemieszczania. Według niego nie ma jednej interpretacji snu, można go interpretować w różny sposób kojarzenia, gdzie niektóre z nich możemy przedstawić poprzez literacki figury, metafory czy metonimii.

Natomiast „Lacan uważa, że nieświadomość ma charakter struktury przypominającej język, jednakże w jego wersji teorii Saussure'a, ważny jest element znaczący - coś, co wyraża czy przekazuje znaczenie”. Czyli uważa on, iż język określa nasz świat, nie działa jedynie za pomocą reguł, lecz przeróżnych skojarzeń i przejść, które mają swoje korzenie w nieświadomości.

„Stanem naturalnym (co zakłada sprzeczność) w posługiwaniu się ludzkim językiem jest schizofrenika”. Zdaniem Lacana sposobem ucieczki od tej formy chaosu jest utrwalenie naszych pragnień głównie dzięki rozwojowi sexualnemu. To dzięki takiemu myśleniu o naszej tożsamości powstały różne feministyczne prace, które kwestionowały zdroworozsądkowe idee dotyczące tożsamości płciowej.

POSTMODERNIZM
- zjawisko w literaturze i sztuce,
- epoka kulturowo-cywilizacyjna,
- nurt filozoficzny,
- kondycja społeczna,
- paradygmat naukowy.

Prekursor: Paul Michel Foucault
- wiedza a władza
- archeologia wiedzy

Jean-François Lyotard
- metanarracje należy zastąpić mikronarracjami
- potrzeba zwalczania „białego terroru prawdy”
Richard Rorty
- im mniej mamy pewności, tym lepiej
- pytanie „czy to jest prawda?” należałoby zastąpić pytaniem „do czego to się przyda?”
Jean Baudrillard
- rzeczywistość nie istnieje
- istnieją hiperrzeczywiste znaki podające się za rzeczywistość, kopie bez oryginałów (teoria symulakrów)

Postmoderniści przeprowadzili krytykę kilku kategorii:
- prawda: nie ma jednej prawdy, jest wiele prawd, pluralizm wiąże się z relatywizmem,
- obiektywizm: nie ma prawdy obiektywnej, prawdy uchodzące za obiektywne mają totalitarny charakter,
- rozum: zanegowanie kompetencji poznawczych rozumu wobec nieogarnialności zjawisk, brak wiary w możliwość stworzenia odzwierciedlającego obrazu rzeczywistości (problem poruszany zwłaszcza w naukach społecznych).

Postmodernizm w nauce:
- podważenie możliwości uzyskania pozycji niezaangażowanego obserwatora,
- brak możliwości wyjścia badacza poza własne kulturowe uwarunkowania,
- wiedza uwarunkowana kulturowo nie jest bezwartościowa,
- badaczowi dostępny jest tylko fragment rzeczywistości,
- przedkładanie konkretu nad ideę, jednostki nad ogół,
- zakwestionowanie precyzji aparatury pojęciowej.

Uwikłanie wiedzy w mechanizmy władzy:
- prawdą jest to, co większość naukowców uznaje za prawdę,
- do programu nauczania dopuszczane są treści zgodne z akceptowanym instytucjonalnie modelem prawdy,
- dominujący dyskurs uchodzi za prawdziwy, jedyny, niepodważalny - inne punkty widzenia są podważane,
- narzucanie innym własnej wizji prawdy jest działaniem totalitarnym.

Postmodernizm: jako określenie pejoratywne dotyczy tego, co nieprecyzyjne, bezzasadnie podważające tradycyjne punkty widzenia.
Modne awanturnictwo w nauce.

4.Charakterystyka teorii paradygmatu interpretatywnego (fenomenologia i fenomenografia, hermeneutyka)

Fenomenologia

Edmund Husserl

Podejście fenomenologiczne

- noezy (akt świadomościowy)

-noemat (przedmiot dany w tym akcie)

Jak uzyskać poznanie fenomenologiczne?

Hermeneutyka w pedagogice

hermeneutyka jest sztuką rozumienia tekstu, jako wypowiedzi zarówno mówionej jak i pisanej (wszystkie ludzkie doświadczenia mają językowy charakter). Następuje tutaj odrzucenie empiryzmu (hermeneutyka stoi w opozycji do pozytywizmu), fundamentalnym problemem jest rozumienie, dokonujące się przede wszystkim przez interpretację. Czynności interpretacyjne i rozumienie wzajemnie się splatają, a więc proces hermeneutyczny nie ma ani początku ani końca. Proces rozumienia ma kolisty charakter. Aby można było zrozumieć dany tekst, trzeba rozumieć jego poszczególne, składowe słowa, a więc niezbędne jest tutaj przedrozumienie; poszczególne zdania zyskują swój sens dopiero w kontekście całego tekstu. Rozumienie ma również charakter dziejowy, tak więc istnieje dystans, dzielący tekst od interpretatora, wymagający przekroczenia: należy odtworzyć sytuację dziejową autora tekstu co pozwala na ustalenie wspólnoty rozumienia.

Gadamertwierdził, iż to przede wszystkim czas jest zasadniczym elementem rozumienia, a dopiero później interpretator. Hermeneutyka poddaje w wątpliwość niektóre kwestie poznawcze (jak np. że nie ma zjawisk powtarzalnych).

Pojęcie hermeneutyki może być używane w wielu kontekstach:

Rozumienie jest ogólnym i uniwersalnym procesem, realizuje się ono w języku. Rozumienie jest nierozłącznie związane z interpretacją; rozumienie ma charakter przesądowy.

Jak głosi idea hermeneutycznego koła - poznanie ma kolisty przebieg, gdzie człowiek wychodzi od własnego przedrozumienia.

5.Pedagogika pozytywistyczna, jej charakterystyka, rozwój i odmiany

Pojęcie pozytywizmu jest pojęciem wieloznacznym. W filozofii oznacza dążenie do stworzenia programu naukowej filozofii i naukowego światopoglądu.

Orientacja pozytywistyczna związana jest z powstaniem nowej formy myślenia o edukacji, zwanego naukowym, obok istniejącego już myślenia potocznego i filozoficznego.

Istotą orientacji pozytywistycznej w pedagogice jako dyscyplinie naukowej jest dążenie do wytwarzania wiedzy pewnej o rzeczywistości edukacyjnej i oświatowej, przydatnej do przewidywania tego, co na pewno się zdarzy(może się zdarzyć, dobrze by było, aby się przydarzyło), czyli wytwarzanie takiej wiedzy, która umożliwia racjonalne, tzn. skuteczne przewidywanie i projektowanie działań, zmierzających do osiągnięcia określonych celów, które gwarantują opanowywanie wszelkiej żywiołowości i czynienie przez to świata bardziej przewidywalnym oraz uporządkowanym.

Pedagogika uprawiana w orientacji pozytywistycznej oferuje wytwarzanie takiej wiedzy, która pozwala w sposób pewny przewidywać zachowania ludzi.

Pełen program pozytywizmu wraz z nazwą został przedstawiony w sześciotomowym dziele Augusta Comte wydanym w latach 1830-1842. (Comte -wykształcenie wyższe techniczne,

Zdaniem Comte'a ludzkość w swym rozwoju przeszła już dwie fazy:

Ta ostatnia faza różni się od poprzednich, że jest wolna od złudzeń poznawczych, szczególnie tych, które mają charakter mityczny i metafizyczny.

Obok Comte'a dużą rolę w upowszechnianiu i popularyzacji pełnego programu filozoficzno-naukowo-metodologicznego pozytywizmu odegrał Jon Stuart Mill(1806-1873), który scalił dorobek wielu pokoleń empirystów, przezwyciężył jednostronność i skrajność w dotychczasowym empiryzmie, w nauce widział też miejsce dla dedukcji. Jako konsekwentny empirysta głosił, że jedynym źródłem wiedzy jest doświadczenie, które składa się z wrażeń zmysłowych.

Ewolucja poglądów pozytywistycznych miała miejsce na przełomie XIX i XXw. Najważniejsze nowe odmiany pozytywizmu noszą miano „empiriokrytycyzmu” i „neopozytywizmu”

EMPIRIOKRYTYCYZM - najwybitniejsi przedstawiciele to: Richard Avenarius (1843-1896) i Ernest Mach(1838-1916) - bronili oni główne tezy „czystego” doświadczenia jako przedmiotu badań naukowych.

Avenarius koncentrował się głównie na przezwyciężeniu dualizmu świata psychicznego i świata fizycznego, a to, co psychiczne i fizyczne, to dwie strony tego samego doświadczenia i ono jest jedynym światem. Bronił w ten sposób monizmu wrażeń.

Mach koncentrował się na przezwyciężeniu dualizmu podmiotu i przedmiotu poznania i w

tym celu wprowadził kategorię pojęciową „elementów” czyli tego, co może podlegać obserwacji i badaniu fizykalnemu.

Łączyło ich przekonanie, że jedynym wartościowym źródłem wiedzy może być obserwacja empiryczna, a nauka jest opisem świata doświadczanego.

Zmierzali do:

1. Uwolnienia nauki od „wstrętów” w postaci różnych wartościowań estetycznych i etycznych

2. Uwolnienia nauki od „wstrętów” właściwych poznaniu potocznemu

NEOPOZYTYWIZM - zwany także logicznym pozytywizmem, stanowi ostatnią fazę pozytywistycznego myślenia o nauce( trzeci pozytywizm) Jego dokonania związane są z seminarium Moritza Schlicka (1882-1936) na uniwersytecie w Wiedniu. Zamordowanie Schlicka oraz zagrożenie represjami nazistowskiego reżimu wielu członków Koła Wiedeńskiego spowodowało, że ojczyzną neopozytywizmu stały się Stany Zjednoczone.

Czołową postacią tej formacji był Rudolf Carnap (1891- 1970). Jego przeniesienie do Chicago stało się również jedną z przyczyn, iż ośrodek tego ruchu przeniósł się na inny kontynent. Ostateczne zakończenie działalności Koła Wiedeńskiego wiąże się z wkroczeniem Hitlera do Austrii.

Trzeci pozytywizm- jak cały pozytywizm - głosił kult nauki, opisu i doświadczenia, zwalczał wszelką metafizykę.

Różnił się natomiast innym pojmowaniem filozofii, inaczej zakreślał granice poznania i wprowadził nowy system pojęciowy.

Neopozytywizm wyróżnia od wcześniejszych postaci pozytywizmu szereg właściwości;

1. Ujęcie nauk logiczno-matematycznych jako nieempirycznych i analitycznych

2. Sprowadzenie wszystkich nauk empirycznych do jedności na podłożu języka fizykalnego

3. Sprowadzenie nauk humanistycznych do psychologii i socjologii

4. Likwidacja metafizyki

5. Likwidacja innych nauk filozoficznych - teorii poznania, etyki, estetyki i pozostawienie filozofii tylko w charakterze analizy języka

Po II wojnie światowej ośrodkiem neopozytywizmu stała się Ameryka. Neopozytywiści byli bardzo konsekwentni w głoszeniu idei unifikacji języka nauki, zaczęli nawet wydawać Międzynarodową Encyklopedię Zjednoczonej Nauki w Chicago.

Pomimo szeregu przemian w orientacji pozytywistycznej, możemy wskazać pewne podstawowe cechy tej orientacji i uznać, że wskaźnikami wpisywania się myślenia o edukacji i oświacie w nurt orientacji pozytywistycznej są:

oświatowych

III. Tradycje (strategie) badawcze paradygmatu humanistyczno-intepretatywnego

1.Badania biograficzne

Metoda biograficzna ( w świetle tradycji socjologii humanistycznej) to nie tylko sposób (procedura) gromadzenia danych przedmiocie badań wraz z przynależnymi jej sposobami analizy treści, lecz postawa teoretyczno- metodologiczna wobec rzeczywistości społeczno- kulturowej ze współczynnikiem humanistycznym. Postawa ta zakłada, że rzeczywistość społeczną można poznawać tylko z punktu widzenia tworzących tę rzeczywistość podmiotów, widzianych w szerszym kontekście ich własnego życia, działania i związków z innymi ludźmi. Pozwala to poznać znaczenie, sens, wartości, jakie ludzie w swej różnorodnej aktywności życiowej nadają sprawom, zdarzeniom, obiektom i działaniom, w których uczestniczą lub są ich świadkami. Dla badacza najważniejsze jest, więc wniknięcie w treść tych znaczeń oraz w proces ich społecznego nadawania- w ich kontekst.

Metoda biograficzna jest sytuowana w nurcie metodologii jakościowych.

Biografia oznacza wszystkie formy wyrażanych w pierwszej osobie sprawozdań odnoszących się do indywidualnego doświadczenia, które odsłaniają działania jednostki jako czynnej osoby i uczestnika życia społecznego ( H. Blumer).

Biografia przedstawia doświadczenia i definicje danej osoby, danej grupy lub danej organizacji tak, jak ta osoba, grupa lub organizacja interpretuje te doświadczenia (Denzin)

Dane gromadzi się za pomocą:

- narracyjnego wywiadu,

- dokumenty( kwestionariusze osobowe, karty zdrowia, orzeczenia sądowe, publikacje w środkach przekazu),

- autobiografie,

- listy,

- pamiętniki,

- życiorysy,

- wspomnienia, dzienniki

2.Badania etnograficzne

Istota: Etnografia nawiązuje ściśle do sposobów w jaki ludzie analizują świat w sowim codziennym życiu. Etnografia nawiązuje ściśle do sposobów w jaki ludzie analizują świat w swoim codziennym życiu. Należy tak prowadzić badania, aby opisywać świat z perspektywy ludzi badanych. W pedagogice etnografia jest długotrwałym, indukcyjnym i holistycznym badaniem kultury życia codziennego w jednej organizacji; grupie społecznej pełniącej funkcje socjalizacyjne (grupa subkulturowa, szkoła, jednostka wojskowa)

Cechy badań etnograficznych:

Trochę historii. Prekursorem badań etnograficznych jest Bronisław Malinowski. Ukończył on studia w Krakowie. Etnografia wyrosła z antropologii kulturowej i społecznej.

Kolejność działań w badaniach etnograficznych:

  1. wybór terenu

  2. nawiązanie kontaktu

  3. zbieranie danych

Proces i metody

3.Badania w działaniu (action -research)

Badania w działaniu to studia nad społeczną sytuacją, w której znajduje się badacz, z zamiarem jej ulepszenia; ukierunkowane na poprawę jakości działania w jej obrębie. Coś się robi i to się bada. Inspiracją do badań nie jest tworzenie teorii ale tworzenie wiedzy służącej poprawie jakości życia. Cechą badań w działaniu jest to, że zostawiają po sobie zmiany w środowisku, w którym je przeprowadzono. Dokonane zmiany są trwałe.

Istota badania w działaniu (czym są badania w działaniu) :

Nurty

Etapy:

Cechy badania w działaniu wg Kennis'a i Wilkinson'a:

  1. cykliczność (powtarza się poszczególne etapy)

  2. charakter spiralny (konieczność powrotu do czegoś co już było)

  3. długotrwałość

  4. zbiorowy i uczestniczący proces autorefleksji (nie robi się tego samemu ale w zespole, trzeba łączyć dwie role badacza i działacza, zderza się swoje spojrzenie ze spojrzeniem innych osób, powstaje intersubiektywnie)

  5. jest procesem społecznym

  6. związane z aktywnym uczestnictwem badacza

  7. odbywa się we współpracy z innymi ludźmi

  8. ma potencjał emancypacyjny (cel- udoskonalenie rzeczywistości)

  9. jest krytyczne

  10. jest refleksyjne, dialektyczne

Ograniczenia i możliwości

4.Studium przypadku (case study)

Geneza:

Uniwersytet w Chicago - lata 1900-1935, wydział socjologii, z tą szkołą był związany J.Dewey (1984r.); Studia nad ubóstwem (na tym opierała się szkoła chicagowska); Zainteresowania pionierów case study: emigracja, różnice kulturowe, rasowe i etniczne, bezrobocie, ubóstwo.

Pojęcie:

- kariera w medycynie, ekonomii, prawie, itp.

- początkowo case studiem miały zdecydowanie charakter jakościowy.

Cechy:

Rodzaje:

R.Yin:

- eksploracyjne (exploatory) - gdy badamy nowe obiekty, rozpoznajemy, wkraczamy na ziemię nieznaną

- eksplanacyjne (explanatory) - stawiamy pytanie dlaczego tak jest i odpowiadamy na nie

- opisowe (descriptive) - takie badanie, kiedy zależy nam na sporządzeniu diagnozy. Studium przypadku - wyróżnił te 3 rodzaje ze względu na cel jaki ma badacz.

R.Stake:

- autoteliczne (intristic) - robimy badanie dlatego, że przypadek jest tak interesujący, że chcemy go uwiecznić - robimy dla samego przypadku - przypadek jest celem samym w sobie dla badacza

- instrumentalne (instrument al) - podejrzewamy, że dane zjawisko jest na tyle interesujące, że chcemy je uwiecznić, a nie ludzie

- zbiorowe (collectiva) - analizujemy całą serię przypadków.

R.Walker:

- przypadek „typowy” - wybieramy taki przypadek „kropla w oceanie”

- przypadek „krytyczny” - wzięty z marginesu; pokazuje coś w sposób wyostrzony

- symulacja jako (środek nauczania) - tworzy się często takie przypadki dla celów dydaktycznych

- „holistyczne” - studium całościowe, badacza interesuje bardziej tło niż bohaterowie.

Status i wartość wiedzy:

Struktura projektu badawczego:

  1. Dobór i sformułowanie problemów badawczych

  2. Dobór przypadków oraz metod i technik gromadzenia danych

  3. Gromadzenie danych

  4. Analiza danych

  5. Przygotowanie raportu

5.Stosowane badania społeczne (badania ewaluacyjne i diagnostyczne)

IV. Procedury analizy i interpretacji danych jakościowych

1.Istota, rodzaje i formy danych jakościowych

Istotą danych jakościowych jest możliwość uchwycenia badanego zjawiska z perspektywy respondenta.

  1. Badacz nie stoi „poza” badaną rzeczywistością - przedmiot i podmiot poznania wzajemnie się warunkują

  2. Wiedza nie jest tylko czymś, co się odkrywa ale i także tym co się konstruuje

  3. Wyjaśnianie jest uzasadnione tylko do jednego miejsca i czasu, ma ono sens jedynie przy uwzględnieniu kontekstu

  4. Podstawowe kategorie badawcze to rozumienie i interpretacja faktów, zjawisk i procesów. Konieczne jest przyjęcie holistycznego podejścia badawczego (uwzględnienia wielu perspektyw interpretacyjnych

  5. Ważne znaczenie w poznawaniu rzeczywistości mają takie narzędzia jak „empatia, introspekcja, zgoda na subiektywne wartościowanie

Źródła danych jakościowych:

Etapy analizy danych jakościowych:

Wymiar

Biograficzne

fenomenologia

Grouded theory

Etnografia

Case study

Cel

Badanie losów jednostki

Zrozumienie istoty doświadczenia jednostki

Budowa teorii na podstawie danych badawczych

Opis zycia codziennego grup kulturowych i społecznych

Pogłębiona analiza pojedynczego lub wielu przypadków

Dyscyplina zródłowa

Antropologia

Literatura,

Historia, Psychologia

Socjologia

Filozofia, socjologia, psychologia

Socjologia

Antropologia kulturowa, socjologia

Nauki polityczne, socjologia, ewaluacja, inne

Dane

Wywiad

Analiza dokumentów

Wywiady pogłębione

(do 10 osób)

Wywiady (20-30 osób)

Obserwacje, wywiady z badań w terenie

Wiele zródeł (dokumenty, obserwacje, wywiady)

Analiza danych

Historie

Kontekst historyczny

Rozumienie

Kategorie znaczeń

Różne rodzaje kodowania

Opis, analiza, interpretacja

Opis, kategorie analityczne

Forma tekstu pracy

Szczegółowy obraz życia jednostki

Opis istoty doświadczenia

Teoria lub model teoretyczny

Opis zachowań kulturowych

Pogłębione studium przypadku

2.Kodowanie - istota i procedury

Kodowanie w analizie treści:

Istotą analizy treści jest kodowanie. W analizie treści przekazy - ustne, pisemne lub inne - są kodowane lub klasyfikowane według pewnych ramach pojęciowych. Np. audycje radiowe mogą być zakodowane jako propagandowe lub niepropagandowe, powieść jako romantyczna lub nie. Terminy te {i inne} mogą być przedmiotem wielu interpretacji, a badacz musi jasno określić ich definicje. Kodowanie w analizie treści wymaga działania zgodnego z logiką konceptualizacji i operacjonalizacji.

Kodowanie treści jawnych - widocznej, zewnętrznej treści przekazu - jest analogiczne do używania standaryzowanego kwestionariusza. [Np. Dla określenia ile jest erotyki w pewnych powieściach można zliczyć ile razy występuje w każdej powieści słowo miłość lub ile razy średnio pojawia się ona na stronie]. Metoda miałaby zaletę polegająca na łatwości i rzetelności kodowania oraz dostarczenia czytelnikowi raportów badawczych precyzyjnej informacji, jak był mierzony erotyzm, ale ma wadę związaną z trafnością, gdyż określenie powieść ma bogatsze i głębsze znaczenie niż liczba użytych powtórzeń słowa miłość.

Alternatywą jest kodowanie treści ukrytych przekazu jego głębokiego znaczenia. Po Przeczytaniu powieści lub kilku jej akapitów można ją ocenić jako erotyce erotyczną, chociaż ocena mogła być oczywiście uwarunkowana poprzez występowanie słowa takich, jakich jak miłość, nie zależałaby w pełni od częstotliwości ich występowania. Ta metoda jest bardziej przydatna do wydobywania głębokiego znaczenia przekazu, lecz dzieje się to kosztem rzetelności i ścisłości. Zwłaszcza w sytuacjach, gdy więcej niż jedna osoba koduje powieść można dojść do zastosowania nieco innych definicji lub standardów. Urywek tekstu, który jeden koder potraktuje jako erotyczny drugiemu się taki wcale nie wyda.

Najlepszym rozwiązaniem tego dylematu jest używanie gdziekolwiek to możliwe obu metod.

Tworzenie kategorii kodowych

Do procesu kodowania można podejść na dwa sposoby.

1. Wyjść od dość rozbudowanego schematu kodowania zgodnego z celem badawczym Można użyć gotowego klucza kodowego, aby umożliwić sobie porównanie wyników własnych badań z badaniami poprzedników.

2. Generowanie kodów na podstawie danych. Mamy kilka odpowiedzi do jednego pytania. Trzeba przejrzeć wszystkie odpowiedzi i sprawdzić czy reprezentują jakieś szersze kategorie. Trzeba zdać sobie sprawę, że nie ma jednej właściwej odpowiedzi a na podstawie tych można wygenerować wiele schematów kodowania.

Wybór kodowania powinien być związany z celem badawczym i stanowić odbicie logiki wyłaniającej się z samych danych. Często trzeba modyfikować kategorie kodowe w Marie postępów procesu kodowania. Kategorie kodów powinny być wyczerpujące i wzajemnie się wykluczające. Każda kodowana jednostka informacji powinna podlegać pod tylko jedna kategorie. Gdy dana odpowiedź zdaje się pasować do więcej niż jednej lub żadnej kategorii - oba te fakty sygnalizują rozbieżność między danymi a schematem kodowym. Postaraj się aby ktoś inny zakodował część twoich przypadków by sprawdzić czy osoba ta dokonała takich samych przyporządkowań jak ty.

3.Kodowanie otwarte, selektywne i osiowe

  1. kodowanie otwarte

  • kodowanie osiowe- Idzie o krok dalej, jego istotą jest odkrywanie związku (relacji) między kategoriami analitycznymi, poszukiwanie cech wspólnych i różnicujących

  • kodowanie selektywne - Jego istotą jest stworzenie hierarchii problemów które zostaną ujęte w poszczególne kategorie. np. wydarzenia (egzamin) kontekst społeczny, aktorzy, działania, konsekwencje ich działania.

    • V. Etyczne problemy terenowych badań empirycznych

    Akty prawne chroniące prywatność

    Temat: Istota, cele i funkcje poznania naukowego - dyskretny urok tradycji.

    1. Pojęcia i cechy poznania naukowego.

    2. Cele badań.

    3. Struktura:: funkcje wiedzy naukowej.

    Cechy poznania naukowego:

     usystematyzowane

     obiektywne

     weryfikowanie - sprawdzanie

     utylitarne - praktyczne

     twórcze

     podważająco-negujące

    Ogólne właściwości poznania naukowego:

     Postępowanie badawcze, zgodne z przyjętymi zasadami i rygorami;

     Ścisły i jednoznaczny język;

     Twierdzenia dostatecznie uzasadnione;

     Twierdzenia wewnętrznie niesprzeczne

     Krytycyzm (wobec badanej rzeczywistości) poznania

     Twórczy charakter wyników

    Cechy badacza:

     Intelektualna dociekliwość

     Śmiałość, innowacyjność kształcenia

     Krytycyzm i ostrożność

     Systematyczność, ścisłość i precyzja

     Wszechstronność i bezstronność

     Rozległa, merytoryczna wiedza

    Zasady i efekty poznania naukowego

    1. Cele badań naukowych

    a. Eksploracyjne

     dążenie do rozpoznania nowych faktów, kwestii i problemów

     tworzenie ogólnych intelektualnych obrazów (modeli semantycznych i izomorficznych)

    badanych zjawisk

     formułowanie problemów przyszłych badań i koncentrowania się na nich

     generowanie, tworzenie nowych hipotez, przypuszczeń idei

     określanie możliwości wykonania projektowanych badań

     rozwijanie technik pomiaru, opisu i analizy danych

    b. opisowe

     sporządzanie szczegółowych, bardzo dokładnych opisów badanej rzeczywistości

     kojarzenie, odnoszenie nowych danych do informacji znanych już wcześniej

     tworzenie zbioru kategorii i klasyfikacji typów danych

     dokumentowanie przyczyn, procesów i zjawisk oraz ich mechanizmów

     opisywanie kontekstu sytuacyjnego (holistyczne ujęcie)

    c. wyjaśniające

     testowanie przesłanek i założeń

     wypracowywanie o wzbogacanie zakresu uzasadnień i wyjaśnień teoretycznych

     poszerzanie dotychczasowej teorii o nowe kwestie i problemy

     weryfikowanie (potwierdzenie lub odrzucenie) poszczególnych przesłanek - hipotez

    Twierdzenia i prawa naukowe:

    Twierdzenie to tyle co zdanie orzekające o przedmiocie, którego dotyczy. (Nowak)

    Teoria naukowa - system powiązanych ze sobą w logiczny i rzeczowy sposób twierdzeń opisujących i

    wyjaśniających określony fragment rzeczywistości.

    Rodzaje naukowego wyjaśniania:

    Wyjaśnić coś to tyle, co uczynić zrozumiałym coś, czego się przedtem nie rozumiało. (Nowak)

    1. Wyjaśnianie genetyczne - poszukiwanie genezy i przyczyn

     Podstawowe pytania: Dlaczego coś zaistniało?; Jakie przyczyny to spowodowały?

     Istota: Daje obraz przemian, okoliczności warunkujących stopień wpływu i nasilenia czynników

    powodujących zmiany

     Zastosowanie: w badaniach historycznych, w badaniach nad instytucjami społecznymi (rodzina,

    różne placówki, organizacje, itp.)

    2. Wyjaśnienie funkcjonalne - zależności warunkujące zjawiska

     Podstawowe pytania: Jak jest?; Jaki wpływ wywiera zjawisko A na zjawisko B?

     Istota: Poszukujemy zależności (sprzężeń) wielokierunkowych, istniejących z wysokim stopniem

    prawdopodobieństwa, następnie selekcjonujemy i wybieramy zjawiska zasadnicze, czyli takie

    które określają stopień ich wzajemnego uzależnienia (uwarunkowania)

     Zastosowanie: Do badania takich zjawisk relacji społecznych, w których chcemy określić

    wewnętrzne, wielokierunkowe łańcuchy zależności; np. rozmaite skutki pracy zawodowej

    kobiet (wzrost liczby przedszkoli i żłobków, braki w opiece nad dziećmi, przestępczość dzieci i

    narkomania, zaburzenia funkcjonowania rodziny)

    3. Wyjaśnienie teleologiczno-funkcjonalne - celowościowo-warunkujące

     Podstawowe pytania: Po co?; Jaki cel miało zdarzenie A? Jakie zadania ma pełnić instytucja X?

     Istota: Poszukujemy przyszłych mających być okoliczności dla uzasadnienia faktów, zdarzeń,

    sensu istnienia (np. danej instytucji) itp.

     Zastosowanie: Badając np. grupy i zjawiska społeczne można określić ich istotę sens i dopiero

    wówczas, gdy wyjaśnimy rzeczywiste cele (realizowane w przyszłości), dla których została

    powołana do życia. Np. rodzina nie jest grupą społeczną pozytywną z definicji, o tym czy jest

    dobra, świadczą dopiero skutki jej działania (przyszłe). Jest dobre wtedy, gdy dzieci będą

    zadbane, kochane i wykształcone, itp.

    4. Wyjaśnienie logiczne - związki i zależności wynikające z zasad logicznego myślenia

     Podstawowe pytania: Jaki związek występuje między danymi elementami?

     Istota: Opieramy rozumowanie o formalne schematy logicznego wnioskowania (prawa logiczne,

    sylogizmy, schematy zdaniowe, itp.), których prawdziwość argumentowana jest wewnętrzną

    budową lub oczywistością. Np. Jeżeli występuje zależność między A i B oraz B i C to z pewnością

    jest związek między A i C.

     Zastosowanie: Do wyjaśniania związków między problemami, kwestiami, zdarzeniami itp. Np.

    studenci nie rozumieją tematu, bo nie uważali z powodu wykładowcy, który niewystarczająco

    skupił ich uwagę.

    Wyjaśnienia stosowane w badaniach jakościowych:

    a) Nomotetyczne - odnosi się do pełnej klasy (rodzaju) sytuacji a nie do pojedynczych przypadków

     Przykładowe pytanie: Dlaczego tak jest?

    b) Idiograficzne - odnosi się do pojedynczych, konkretnych sytuacji (idio - wyjątkowy, konkretny,

    szczególny)

     Przykładowe pytanie: Jak jest?

    Rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne w nauce i w życiu codziennym

    teoria

    Indukcja uogólnienia hipotezy Dedukcja

    empiryczne

    obserwacje

    Konkluzja:

     Nauka współczesna zajmuje się tym, co jest a nie tym co być powinno

     Nauka w tym także pedagogika nie może rozstrzygać sporów o wartościach

    Temat: Jakościowe modele badawcze.

     Istota badań jakościowych

     Badania jakościowe na mapie paradygmatów nauk społecznych

     Geneza i rodzaje badań jakościowych

     Podejście (tradycje) w badaniach jakościowych i różnic między nimi

    o Badania biograficzne

    o Fenomenologia

    o Teorie ugruntowane

    o Etnografia

    o Studium przypadku

    Cechy badań jakościowych:

    _ Stosunek do teorii - badania jakościowe zaczynają się od danych a nie od teorii, punktem wyjścia są tu

    teksty - w ilościowych liczby (Konarzewski, 2000)

    _ Stosunek do procedur badawczych (argumenty A. Maslowa)

    _ Kwestia hipotez - indukcyjny tok dowodzenia

    _ Nauka jako sztuka rozwiązywania istotnych problemów - postawa i etos badacza („Dziwna wizja” Rollo

    Mayo 1989, s. 9)

    Podstawowe założenia badań jakościowych:

    1. Badacz nie stoi „poza” badaną rzeczywistością - przedmiot i podmiot poznania wzajemnie się

    warunkują.

    2. Wiedza nie jest tylko czymś, co się odkrywa ale także tym co się konstruuje.

    3. Wyjaśnienie jest uzasadnione tylko do jednego miejsca i czasu, ma ono sens jedynie przy

    uwzględnieniu kontekstu

    4. Podstawowe kategorie badawcze to rozumienie, interpretacja faktów, zjawisk i procesów. Konieczne

    jest przyjęcie holistycznego podejścia badawczego (wydzielenia wielu perspektyw interpretacyjnych)

    5. Ważna znaczenie w poznawaniu rzeczywistości mają także narzędzia jak zgoda na subiektywne

    wartościowanie, introspekcja.

    (Por. Palka 2006, s.38-68)

    Temat: Badania biograficzne w naukach społecznych - istota i przykłady zastosowań.

    • Istota

    Metoda czy strategia badawcza?

    Słownik Webstera - „written history of a person life” - pisemna historia życia osoby

    Oxford English Dictionary - „a written record of the life of an individual” - pisemny zapis życia jednostki.

    Ciekawostka słownikowych definicji - OED „The history of the lives of individual men as a branch of literature„

    (a gdzie są kobiety i nauki społeczne?)

    [gr.], opis życia postaci, zwykle wybitnej, mający charakter nauk., lit. lub popularyzatorski; gatunek

    wykształcony w starożytności; nowożytna odmiana — powieść biograficzna, łączy dane hist. z fikcją fabularną -

    "Powinniśmy postawić się na miejscu podmiotu, który próbuje odnaleźć drogę swojego życia na tym świecie, a

    przede wszystkim powinniśmy pamiętać, że to otoczenie pod którego jest wpływem i do którego się

    dostosowuje, stanowi jego Świat, a nie obiektywny Świat nauki."

    • Odmiany - warianty biografii

    o Obrazy (portrety),

    o Historie życia

    o Profile biograficzne

    o Wspomnienia

    o Opowieści o życiu

    o Autobiografie

    o Wspomnienia, pamiętniki dzienniki

    • Formy studiów biograficznych

    Biografie przyjmują pięć postaci na kontinuum od obiektywizmu do subiektywizmu

    _ Fakty mówią same za siebie - biografie obiektywne (faktograficzne)

    _ Fakty opowiedziane w ścisłym chronologicznym porządku akademicka biografia historyczna

    _ Autor jako artysta przedstawiający „nagie” fakty w interesujący sposób - forma akademickiego

    artyzmu (artistic scholarly form)

    _ autor w roli narratora „ubarwiającego” faktyczne zdarzenia fikcyjnymi dialogami - biografia narracyjna

    (narrative biography)

    _ biografia oparta na fikcji - bliska powieści historycznej

    • „Przepis” na biografię

    o Określ (w postaci pytań) przedmiot swoich zainteresowań

    o Wybierz bohaterkę/bohatera/bohaterów

    o Utwórz bazę danych (notatki, dokumenty, wywiady

    o Wybierz główne wątki - „osnowę” opowieści - dylemat chronologia czy raczej tematy (co nadało

    życiu bohatera koloryt, pełnię, tragizm)

    o Problem „the figure under carpet” (Smith) zajrzyj pod dywan/ co zostało zamiecione pod dywan

    • Zastosowania

    Antropologia:

    Oskar Lewis „The Children of Sanches” (1961) nagrania „historii życia” i przedstawienie ich transkrypcji

    w postaci zbiorczej autobiografii opisującej kulturę biedy (culture of poverty)

    Psychologia

     problem nieufności wobec badań jakościowych

     Psychoanaliza - Alice Miller, Eric Erikson

    Socjologia - J. Chałasiński

    Studia feministyczne

    Kształcenie i rozwój zawodowy (nauczycieli) Day, Goodson , W. Dróżka

    Edukacja alternatywna - Neil - Nowa Summnerhill (rodzaj zawodowej autobiografii

    • Konkluzja

    Kiedy biografia?

    Pytanie o metody zbierania danych

    Temat: Badania etnograficzne w pedagogice.

    Istota badania etnograficznego

    „Etnografia nawiązuje ściśle do sposobów, w jaki ludzie analizują świat w swoim codziennym życiu”

    (Hammerslay, Atkinson, 2002, s.12)

     Nacisk na wyjaśnienie natury konkretnego zjawiska społecznego a nie na testowanie hipotez

     Zbieranie danych bez wstępnej selekcji i kodowania podporządkowanego ściśle zdefiniowanym

    kategoriom analitycznym

     Badanie niewielkiej liczby przypadków

     Analiza danych zakłada „wewnętrzną” interpretację znaczenia i funkcji zachowań członków

    społeczności

    W pedagogice etnografia jest długotrwałym, indukcyjnym i holistycznym badaniem kultury życia

    codziennego w jednej organizacji/grupie społecznej pełniącej funkcje socjalizacyjne (grupa subkulturowa,

    szkoła, jednostka wojskowa (por. Konarzewski, 2000, s. 82n)

    Trochę historii:

    Antropologia kulturowa i społeczna - Bronisław Malinowski (born April 7, 1884, Kraków, Pol., Austria-Hungarydied

    May 16, 1942, New Haven, Conn., U.S.) Polish-British anthropologist.

    Proces i metody:

     Wybór terenu

     Nawiązanie kontaktu

     Zbieranie danych

     Rodzenie się i dojrzewanie problematyki - opis Martyna Hammerslay'a i Paula Atkinson' a (2002, s. 42)

    Raport (doniesienie) -przykłady stylistyki i odrobina „kuchni”:

    Dwa przykłady:

     Malinowskiego dyskretny urok tradycji (1980, s. 157)

     „grupa spotkaniowa” w akcji - Roch Sulima (2000, s.106n)

    Notatka terenowa:

     Miejsce uzyskania informacji

     Czas

     Wydarzenie

     Osoby

     Ich działania i czynności

     Cele

     Motywy

     Artykułowanie odczucia

     Znaczenie dla uczestników

     Komentarz badacza

    Temat: Badania w działaniu (Action Research)

    1. Istota

    Studium sytuacji społecznej ukierunkowane na poprawę jakości działania w jej obrębie J. Elliott

    _ Szeroka paleta zastosowań

    _ Przejaw sprzeciwu praktyków przeciwko narzucaniu im roli „konsumentów” teorii

    _ Stosunek do relacji teoria - praktyka

    _ Zespołowość

    _ Łączenie roli badacza i praktyka

    _ Niejednorodny charakter intelektualny

    2. Nurty

    a. Nurt tradycyjny „techniczny” - K. Lewin, J. Elliott - zmiana instytucji oraz poziomu

    profesjonalizmu jej personelu

    b. Nurt emancypacyjny - Carr i Kemmis - bardziej radykalny

    3. Etapy badania w działaniu

     Identyfikacja problemu

     Rekonesans badawczy - diagnoza

     Sformułowanie planu działania

     Wdrażanie jego poszczególnych etapów

     Monitorowanie i ewaluacja procesu wdrażania oraz uzyskanych rezultatów

    o Cykliczność

    o Spiralny charakter

    o Długotrwałość

    o Zbiorowy i uczestniczący proces autorefleksji

    4. Ograniczenia i możliwości

    a. Konieczność łączenia ról

    b. Bariera kompetencji

    c. Bariera mentalna

    d. Bariera kulturowa

    e. Bariera organizacyjna

    f. Szansa dla rozwoju zawodowego pedagoga0x01 graphic


    Wyszukiwarka